GNU/Linux ve. E. Fatih Yetkin. Bursa, Nisan slide 1

Transkript

1 GNU/Linux ve Bazı Özgür Yazılımlar E. Fatih Yetkin Bilişim Enstitüsü, I.T.U. slide 1

2 İçerik İşletim Sistemi Nedir? Özgür Yazılım Hakkında GNU/Linux GNU/Linux Hakkında Sık Sorulan Sorular Bazı Mesleki Yazılımlar slide 2

3 İçerik İşletim Sistemi Nedir? Özgür Yazılım Hakkında GNU/Linux Bazı Mesleki Yazılımlar slide 3

4 Genel Ayrım Genişletilmiş / Sanal Makine Donanım tarafı kullanıcıdan saklamak, Kolay kullanılabilir/programlanabilir bir ara yüz oluşturmak. Kaynak Yöneticisi Yapılacak işlerin sırasını takip etmek, Farklı donanımların birbiri ile sorunsuz şekilde haberleşmesini ve aynı anda çalışmasını sağlamak. slide 4

5 Temel Bileşenler Bir işletim sistemini oluşturan temel bileşenler; Çekirdek (KERNEL) İşlemler (Process) Dosya Sistemi (File System) Giriş/Çıkış (I/O) Kabuk (SHELL) Kullanıcı ile etkileşim slide 5

6 İŞLETİM SİSTEMİ NEDİR? slide 6

7 İŞLETİM SİSTEMİ NEDİR? slide 7

8 Yaygın İşletim Sistemleri UNIX türevleri (Solaris, UnixWare, BSD, Digital Unix, AIX, IRIX ve Linux) Microsofta ait işletim sistemleri (DOS, Windows 9X-NT-2000) Novell IBM OS/2 Warp Apple MacOS slide 8

10 Kısa Tarih... POSIX standartı (Portable Operating System Interface for Computer Enviroments) anlamına gelir ve işletim sisteminin farklı mimarilerde çalışmasına olanak tanır. Ilk POSIX standartına uygun işletim sistemi UNIX işletim sistemidir. Daha sonra geliştirilen Apple ve Microsoft firmaarına ait işletim sistemleri de gözönüne alınabilir. slide 10

11 Unix in Özgür Türevi: Linux 1991 yılında Helsinki Üniversitesinde öğrenci olan 21 yaşındaki Linus Torvalds, kendi PC tabanlı sisteminde ve evinde kullanabileceği bir Unix işletim sistemi düşüncesini ortaya attı. O yıllarda PC tabanlı sistemlerde Andrew Tanenbaum tarafından geliştirilen Minix programı ile Unix işletim sisteminin bazı özellikleri kullanılabiliyordu. Linus, Minix kullanıcıları için, PC tabanlı ve daha verimli Unix işletim sistemi olan Linux u geliştirdi ve 0.11 sürümünü comp.os.minix grubuna duyurdu. slide 11

12 Unix in Özgür Türevi: Linux Bu çağrı beklenenin çok çok üzerinde bir ilgi gördü ve geliştiriciler fikirlerini ve gelişmelerini paylaşmaya başladılar. Linux un ilk hali sadece PC tabanlı sistemlerde Unix işletim sisteminin bazı temel işlevlerini gerçekleştirebiliyordu. Ancak bütün bu gelişmeler sonucunda bugün değişik platformlarda, hem Unix hem Windows ortamındaki işlevleri gerçekleştirebileceğiniz başlı başına bir işletim sistemi haline geldi. slide 12

13 Unix in Özgür Türevi: Linux Linux un en önemli özelliği teknik değil sosyolojikti. Linux gelişim sürecine kadar herkes işletim sistemi kadar karmaşık yazılımların dikkatle koordine edilerek nispeten küçük ve birbirlerine yakın bir grup insan tarafından geliştirilmesi gerektiğine inanıyordu. slide 13

14 Unix in Özgür Türevi: Linux Linux tamamen farklı bir evrim gösterdi. En başından itibaren, Internet te gevşek bir eşgüdümle, gayrıresmi ve serbest olarak çok sayıda gönüllü çalıştı. Kalite, sert standartlar veya tepeden inmeci değil, her hafta yeni sürüm çıkarma ve bir kaç gün zarfında yüzlerce kullanıcıdan geri besleme almaktan ibaret basit bir strateji kullanıldı. İyileştirmeler, geliştiriciler tarafından getirilen mutasyonlar arasında Darwinci bir seçim yapılarak sağlanıyordu. slide 14

15 GNU is Not Unix Linux aslında işletim sisteminin çekirdeğinden ibaretti. Yani en basit deyişle işlevler ve donanım arasındaki ilişkileri düzenliyordu. Linuxun daha işlevsel hale gelmesi ise GNU projesi ile kesişmesi ile olmuştur. slide 15

16 GNU is Not Unix Özgür Yazılım" kavramı her ne kadar 1980 lerde ortaya atılmışsa da, 1970 lerde bilgisayar kullanıcıları ürettikleri yazılımları "Serbest Yazılım" ilkelerine uygun olarak birbirleriyle paylaşırlardı. 1980lerin başlarında yazılım üreten bazı firmaların kullanıcıları çok zorlayan lisans anlaşmalarını öne sürmeleri üzerine o sıralarda MIT de çalışmakta olan Richard Stallman "Serbest Yazılım" fikrini ortaya atmış ve bütünüyle "Serbest Yazılım" olacak bir işletim sistemi yazmak için çalışmalara başlamıştır. slide 16

17 GNU is Not Unix Zamanla Stallman a diger geliştiricilerin de katılması ile "Free Software Foundation (FSF)" kurulmuş ve ilerleyen zamanlarda bir taraftan Unix benzeri bir işletim sistemi için gerekli yazılımlar üretilirken, bir taraftan da "GNU General Public Licence (GLP)" ve "copyleft" kavramları tanımlanmıştır. İsminin çağrıştırdığı gibi "copyleft" kavramı "copyright" yasaları düşünülerek geliştirilmiş ve yazılımlar ile ilgili özelleştirme ya da kontroller yerine özgürlükleri temel alan bir düzenlemeyi hedeflemiştir. slide 17

18 GNU is Not Unix GNU sisteminin en büyük eksiği olan çekirdek (GNU Hurd) geliştirilirken, 1991 yılında Linus Torvalds, Linux ismini verdiği çekirdeği duyurmuş ve 1992 yılında GNU yazılımlarıda kullanılarak bütünüyle bir Özgür Yazılım olan GNU/Linux ortaya çıkmıştır yılından günümüze kadar GNU/Linux işletim sisteminin yadsınamaz katkısı ile Özgür Yazılım" üretimi ve kullanımı hızla artmıştır. slide 18

19 Özgür Yazılım Özgür Yazılım", temelinde bir kullanıcıya bir yazılımı çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme özgürlüklerini veren akımın adıdır. Serbest yazılımlar, genel kanının aksine ücretsiz dağıtılmak zorunda değillerdir. Tek ve gerekli önkoşul, yazılımın kaynak kodu ile birlikte dağıtılmasıdır. slide 19

20 Bedava Bira Değil... Özgür yazılım özgürlükleri korumaya yönelik bir akımın adıdır. İngilizce deki free sözcüğünün çift anlamlı olmasından dolayı bazı yanlış anlamalar olmaktadır. Özgür yazılım ücretsiz (bedava) olmak zorunda değildir. Free software denince free beer (bedava bira) değil free speech (ifade özgürlüğü) aklınıza gelmelidir. slide 20

21 Kullanıcı Hakları Her turlu amaç için programı çalıştırma özgürlüğü. Programın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi gereksinimleri doğrultusunda değiştirme özgürlüğü. Program kaynak koduna erişim bunun için bir önşarttır. Yeniden dağıtma ve toplumla paylaşma özgürlüğü. Programı geliştirme ve gelişmiş haliyle topluma dağıtma özgürlüğü. Böylece yazılım bütün toplum yararına geliştirilmiş olur. slide 21

22 Kullanıcı Hakları GNU yazılımlarını edinmek için para ödemiş veya ödememiş olabilirsiniz. Yazılımları nasıl edindiğinize bağlı olmaksızın, kopyalama ve değiştirme özgürlüklerine sahipsiniz. Ancak, özgür yazılımın dağıtımında bazı kurallar konması da olanaklıdır. Bu kuralların yukarıda belirtilen temel özgürlüklerle çelişmemesi gerekir. slide 22

23 copyleft Örneğin copyleft kavramı şu kuralı koyar: Programı herhangi bir biçimde dağıtırken, kullanıcıların temel özgürlükleri kısıtlanamaz. Açıkça görüldüğü gibi, bu kural temel özgürlüklerle çelişmemekte, tam tersine onları korumaktadır. slide 23

25 Neden GNU/Linux Açık Kaynak Kodu ile dağıtılmakta GPL (GNU Public License) ile dağıtılmakta UNIX güvenilirliği Esneklik Geniş yazılım kaynakları ve desteği sözkonusudur. Rahat bir geliştirme ortamı vardır. Öğrenmeyi teşvik eder. slide 25

26 GNU/Linux kullanım alanları: GNU/Linux bir özgür yazılım ürünü bir işletim sistemi olması ve birçok farklı mimariyi destekliyor olmasından ötürü sunucu sitemlerinde, masaüstü sistemlerde, taşınabilir bilgisayarlarda ve gömülü sistemlerde kullanılabilirliği olan bir yapıdır.örneğin Web FTP DNS E-Posta Tartışma Listeleri Proxy slide 26

27 GNU/Linux Hakkında nereden bilgi edinebilirim? GNU/Linux hakkında en çok belge bulabileceğiniz işletim sistemidir. İnternette yapılacak kısa bir araştırma GNU/linux hakkında hemen her konuda zengin bir belge koleksiyonuna ulaşmanızı sağlayacaktır. Özellikle Nasıl (Howto) belgeleri, donanımdan yazılıma GNU/Linux hakkında merak ettiğiniz her konuya cevap olabilecek zenginliktedir. slide 27

28 Linux Dağıtımları Nelerdir ve Nereden Bulabilirim? 100e yakın farklı dağıtım mevcuttur. Bunların tamamı internetten indirilebilir ve ya doğrudan paket halinde dağıtan firmalardan edinilebilir. Bu seçenekler arasından kendi donanım ve ihtiyaçlarınıza en uygun olan dağıtımı seçebilirsiniz. slide 28

29 Aynı anda başka bir işletim sistemi ile kullanılabilir mi? GNU/Linux ve bir başka işletim sistemini aynı makine üzerine kurmak mümkündür. Hatta bazı yazılımlar, GNU/Linux ile aynı anda diğer işletim sistemlerini çalıştırma imkanı vermektedir. slide 29

30 Kurulum yapmadan denemek olası mı? Evet, CD üzerinden çalışan bazı dağıtımlar vardır. Knoppix bunların en çok kullanılanlarından birisi. Bu tip CDler ile bilgisayarınızı açtığınızda, işletim sisteminiz ne olursa olsun bilgisayarınız GNU/Linux ile açılır ve hertür kullanımınıza izin verir, dahası sabit diskinizdeki verileriniz zarar görmez. slide 30

31 Diğer işletim sistemlerinde çalışan yazılımlar Linuxda da çalışır mı? Diğer işletim sistemlerinde çalışan yazılımlarınızı çalıştırmak üzere birçok uyarlayıcı (emülatör) vardır. Örneğin Windows platformuna ait yazılımlarınız için Wine isimli emülatör kullanılabilir. Unix türevi bir işletim sisteminde çalışan yazılımlar ise çok özel sistem çağrıları kullanmıyorlarsa yine GNU/Linux ortamında çalıştırılabilir. slide 31

33 Özgür Yazılım Ürünleri Özgür yazılım ürünleri, diğer yazılım ürünlerinden farklı bir lisanslama şekline sahiptirler ve bu nedenle de kaynak kodlarına erişim hakkınız vardır. Kaynak kodlarına erişim hakkınız olması sayesinde, yazılımda ihtiyaç duyduğunuz değişiklikleri yapma ve bu haliyle yeniden dağıtma özgürlüğüne de sahipsinizdir. Bu bölümde, öncelikle mühendislik eğitiminde ve mesleki yaşamda faydalı olabilecek bazı yazılımlardan bahsedilecektir. slide 33

34 Kaynaklar Başlıca kaynaklar; slide 34

35 Octave - scilab Bilimsel anlamda hesap yapıolabilecek birçok programın özgür yazılım dünyasında bir karşılığı vardır. Örneğin özellikle mühendislik çalışmalarında oldukça yoğun kullanılan Matlab yazılımı gözönüne alındığında özgür yazılım dünyasında "Octave" isimli karşılığa sahip olduğu söylenebilir. Yine matlab a çok benzeyen bir başka yazılım da Scilab yazılımıdır. slide 35

36 Octave - scilab Her iki yazılım yardımı ile de Matlab ile yapılan birçok işlem gerçeklenebilir. Her iki yazılım da internet ortamından bulunup indirilebilir ve kurulabilir. slide 36

37 Octave slide 37

38 SciLAB slide 38

39 Sembolik Matematik Bazen, özellikle akademik çalışmalarda işlemlerin simgesel olarak yapılması gerekebilmektedir. Sembolik işlem yapılabilecek yazılımlar arasında Mathematica, Maple, Mathcad gibi yazılımlar sayılabilir. Her üç yaızlım da ücretli yazılımlardır. Bunlara alternatif olarak MuPAD yazılımı düşünülebilir. slide 39

40 MuPAD slide 40

41 Metin İşleyiciler Bu tip yazılımları temelde iki ana parçaya ayırabiliriz. WYSIWYG(What You See Is What You Get) tipi yazılımlar (MS Word,Openoffice, vb. ) Bloklar arası yazım yapılan yazılımlar (TeX, LaTeX, html, vb.) slide 41

42 TeX slide 42

43 OpenOffice slide 43

44 SPICE Elektronik devre analizi için önemli bir CAD(Computer Aided Design) yazılımı olan Spice ( Simulation Program with Integrated Circuit Emphasis ). Spice, 1970 lerin başında California Üniversitesi (Berkeley) nde gelitirildi. slide 44

45 SPICE Günümüzdeki birçok devre analizi programının çekirdeğini oluşturan Spice, internet üzerinden ücretsiz olarak erişilebilen açık kaynaklı bir yazılımdır. Spice yazılımı, devre analizi yöntemleri ile ortaya çıkarılan denklem takımlarının çeşitli sayısal yöntemler kullanılarak çözülmesi esasına dayanır. slide 45

46 SPICE slide 46

47 spice3 -b diffpair.sp slide 47

48 Daha ileri düzey -b parametresi ile elde edilen metin tabanlı çıktı çok sıradışı durumlar haricinde tercih edilebilir birşey değildir. Bunun yerine, SPICE programı için üretilmiş olan bir sonişleyici(post-processor) kullanılır. NUTMEG adını taşıyan bu sonişleyici ile daha üstün grafik çıktılar elde edilebilmektedir. NUTMEG de kullanılacak olan veri ngspice -b -r diff.raw diffpair.sp şeklinde üretilir. slide 48

49 SPICE slide 49

50 SPICE V v(out2) v(out1) sweep mv slide 50

51 Özgürlüğün Yayılması Bugünlerde, özgür yazılım fikrinin dayandığı felsefi temel ve işbirliği düşüncesi daha farklı alanlara da kaymaktadır. Örneğin bugün internet üzerindeki en geniş bilgi ağlarından biri haline gelmiş olan wikipedia ve wictionary ve diğer wiki ürünleri GNU lisansı altında üreilmektedir ve sözkonusu projeye katkı koymanız için üye olmanız yeterlidir. Benzer şekilde yazılım ve bilgi alanı üzerinde uygulama alanı bulan bu yapılanmanın bir diğer önemli yansıması da donanım üzerine olmaktadır. slide 51

52 Özgür Donanım Tıpkı özgür yazılım fikrinde olduğu gibi, özgür donanım da temel olarak "bedava" olmaktan ziyade serbestlik özgürlük anlayışına dayanır. Donanımın özgür tasarımı fikri de, kullanıcıların sözkonusu tasarımı herhangi bir kısıtla karşılaşmaksızın kullanma, değiştirme, uygulama ve dağıtma şansına sahip olmaları anlamına gelir. Donanımın kopyalanması ve benzeri durumlar yazılımdan biraz daha karmaşık süreçlere yol açar. slide 52

53 Özgür Donanım Örneğin devreler "copyleft" ile lisanslanamaz çünkü üzerlerinde bir "copyright" yoktur. HDL (Hardware Description Language) ile yazılmış devre tanımlamaları "copyleft" ile lisanslanabilir. Ama devrenin kendisi her zaman için farklı bir topoloji ile tasarlanabilir. Dolayısıyla lisans kavramından ziyade patent kavramı işin içine girmektedir. slide 53

54 Özgür Donanım Patent ise lisans kavramından tamamen farklı bir şekilde işlemektedir. Bu tip sorunları olsa dahi "free hardware" fikri ile ilgilenen bireylerin oluşturduğu geda projesi "free software" alanında çok büyük bir boşluğu doldurmakta ve elektronik yonga tasarımı için oldukça tümleşik bir çalışma alanı oluşturmaktadır. slide 54

55 geda slide 55

56 Özgür Donanım ve geda bağlantıları slide 56