ÜNİTE 2 TÜRK İNKILÂBI SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR. Yrd. Doç. Dr. Şemsettin Çelik ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ İÇİNDEKİLER HEDEFLER

Transkript

1 TÜRK İNKILÂBI SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR İÇİNDEKİLER BAYBURT ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM MERKEZİ Türk İnkılâbı Siyasi Alanda İnkılâplar Saltanatın Kaldırılması Cumhuriyetin İlanı Halifeliğin Kaldırılması HEDEFLER Bu ünitede amaçlanan kazanımlar; Türk inkılâp hareketlerini kavrar ve genel özelliklerini söyler Siyasi alanda yapılan inkılâplardan Saltanatın Kaldırılması, Cumhuriyetin İlanı, Halifeliğin Kaldırılmasının sebep ve sonuçlarını öğrenir. Yrd. Doç. Dr. Şemsettin Çelik ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ ÜNİTE 2

2 TÜRK İNKILÂBI SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR 1. Türk İnkılâbı 1.1. Türk İnkılâbının Genel Özellikleri Değişim ihtiyacı, Türk toplumunda Osmanlı Devleti nin duraklama döneminden beri hissediliyordu. Osmanlılar padişah öncülüğünde gerçekleştirdikleri yenilik hareketlerinden bir sonuç alamamışlardı. Islahatlar halka yansımıyor ve gerçekçi sebeplere dayanmıyordu. Osmanlı Devleti uzun yıllar Batı da meydana gelen gelişmelere ilgisiz kalmışlar, Batıda olup bitenleri anlamaya başladıkları zaman da geç kalmışlardır. Batıda yeniçağla başlayan ve uzun bir süreç içerisinde bir medeniyet projesi olarak uygulanan yenileşme hareketlerini, Osmanlı Devleti taklit düzeyinde ve hazır bilgi ve tekniği alıp uygulamaya çalışma şeklinde algılaması önemli bir yanılgı olmuştur. Ancak bu yanılgıyı fark edebilecek düşünce birikimine sahip ilim adamları da artık Osmanlı toplumunda yetişmez olmuştu. Osmanlı eğitim sistemindeki çöküntü toplumun genelini etkilerken bunun ağır sonuçları yavaş yavaş görülmeye başlanmıştı. Bunun en açık yansıması Osmanlı toplumunu bir arada tutan temel dinamiklerin çözülmeye uğramasıdır. Bu noktada Batı dünyasındaki akıl merkezli bilim ve teknolojideki değişmeleri yeterince takip edemeyen, bu gelişmelerin dışında kalan, mevcut eğitim kurumlarında bu değişimi yakalayıp uygulayamayan Osmanlı Devleti bir çöküşün eşiğine gelmiştir. Osmanlı Devleti nin Batı medeniyetinin temel kaidelerini anlamadan doğrudan sonuçlarına ortak çıkmaya çalışması bir işe yaramadı. Zaten Batı daki değişimi tam olarak kavrayamadan yapılan ıslahatlar da istenilen sonuçları vermedi. Buna karşın Türkiye Cumhuriyeti nin başarısındaki en büyük pay Batı uygarlığını bir bütün olarak ele almasında gizlidir. Atatürk, çağdaşlaşmada eski denemelerin ve kendi gözlemlerinin ışığında değişik bir metot uygulamıştır. Dolayısıyla Atatürk, eskilerin ıslahatçı ve taklitçi metotlarına itibar etmemiştir. O na göre, çağdaş dünyada neyin ne kadar alınacağı ve bu alınmada sınırın ne olması gerektiği tartışması hem yersiz ve hem de faydasızdır. Çağdaşlaşmanın öncelikli hedefi çağa damgasını vuran ve rakipsiz olan Batı medeniyetini bilimi, kültürü, teknolojisi, hayata bakış tarzıyla almaktır. Atatürk ün çağdaşlaşma anlayışı tarihin derinliklerinden gelen sürecin hassas Türkiye jeopolitiğinin zaruretleri, Türk toplumunun beklentileri ve ülkenin ihtiyaçları ışığında şekillenmiştir. İnkılâplar, bilim ve fennin rehberliğinde yürütülebilir ve ancak laik bir ortamda gelişebilir. Dolayısıyla laiklik Atatürk çağdaşlaşmasının başarı anahtarı vazifesi görmektedir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 2

3 İşte Atatürk ün çağdaşlaşma atılımlarını yapabilmesi için ülkede barış ve huzurun sağlanması gerekliydi. Büyük önderin Yurtta sulh, cihanda sulh ilkeleri ile uygulanan akılcı politika bunu sağlamıştır. İnkılâp hareketleri, devlet eliyle yukarıdan aşağıya doğru uygulanmakla beraber, bunları halka özümsetmek, onların siyasî, sosyal ve kültürel hayata katılmalarını sağlamak için önlemler alınmıştır. Bilhassa toplumun yarısını oluşturan kadınlara eşit haklar tanınmış, böylece nüfusun yarısının sosyal ve kültürel hayata aktif bir şekilde katılmaları hedeflenmiştir. Sonuçta, Atatürk e özgü farklı bir yol ve yöntemle inkılâplar ele alınmış, zaman ve zeminin uygunluğu dikkate alınarak safha safha birbirlerini tamamlayacak biçimde sistemli ve kararlı olarak inkılâp hareketleri gerçekleştirilmiştir. Türk inkılabı, tamamıyla milliyet ve medeniyet prensipleri çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Yeni Türk Devleti nde yapılan inkılapları; siyasi, hukuk, eğitim ve kültür, sosyal, ekonomik ve sağlık alanında yapılanlar olmak üzere beş ana grupta toplamak mümkündür. 2. Siyasi Alanda Yapılan İnkılâp Hareketleri 2.1. Saltanatın Kaldırılması ( 1 Kasım 1922 ) Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılması ile yeni bir dönem başlamış ve 20 Ocak 1921'de kabul edilen anayasada, egemenliğin millete ait olduğu belirtilmişti. Ancak şartlar uygun olmadığından saltanat kaldırılmamıştı. Ancak Mudanya Ateşkes Anlaşması ndan sonra İtilâf Devletleri, Lozan Barış Konferansına, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile birlikte İstanbul Hükümeti'ni de davet edince saltanatın kaldırılması gündeme geldi. İtilaf Devletlerinin davetini Osmanlı Hükümeti kabul etti. Galip devletler böyle davranmakla, Türkler arasında ikilik çıkararak, menfaatlerini daha iyi savunacaklarını düşünüyorlardı. Osmanlı Hükümeti'nin konferansa katılma arzusu, millî mücadelenin ruhuna aykırı idi. Sadrazam Tevfik Paşa nın barış konferansında işbirliği yapmak amacıyla TBMM ne çektiği telgraf Mecliste çok sert tepkilere neden oldu. Meclisteki milletvekilleri Türk Milleti nin büyük fedakârlıklarla kazandığı zafere, İstanbul Hükümeti nin sahip çıkmak istediği düşüncesindeydiler. Bu durum, Mustafa Kemal Paşa'nın saltanatın kaldırılmasıyla ilgili düşüncelerinde haklı olduğunu bir defa daha ortaya koydu ve saltanatın kaldırılması için haklı bir gerekçe oldu. Konu, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde tartışıldı. Mustafa Kemal Paşa bir konuşma yapıp, milletin kendi gayretiyle hâkimiyeti ele aldığını ve saltanatın kaldırılmasının gerekliliğini belirtti. Mecliste yaptığı konuşmada İslam tarihinden örnekler vererek hilafet ve saltanatın Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 3

4 ayrılabileceğini uzun uzun anlattı. Bundan sonra konu müşterek komisyona gönderildi. Komisyonda görüşmelerin çıkmaza girdiğini gören M. Kemal Paşa, bir sıranın üstüne çıkarak şunları söyledi: Efendiler, egemenliği hiç kimse, hiç kimseye, bilim gereğidir diye, görüşmeyle, tartışmayla vermez. Egemenlik güçle, kudretle ve zorla alınır Mecliste yapılan oylama ile 1 Kasım 1922'de kabul edilen bir kanunla, halifelik ve saltanat birbirinden ayrılıp, saltanatın kaldırılması kararlaştırıldı. Saltanat, 16 Mart 1920 İstanbul un işgalinden itibaren sona erdirilmiş kabul edildi. Halifeliğin devamı ve Osmanlı Hanedanı ndan birisinin Meclis tarafından bu göreve getirilmesi kabul edildi. Böylece, Osmanlı Devleti hukukî olarak sona ermiş ve Türk inkılâplarının en önemlilerinden biri gerçekleştirilmiştir. Saltanatın kaldırılması ile İstanbul'daki Osmanlı Hükümeti istifa etti. Son padişah Vahdettin, 17 Kasım 1922'de İngilizlere sığınıp İstanbul'u terk etti. Bunun üzerine Osmanlı sülâlesinden Abdülmecit Efendi, Büyük Millet Meclisi'nin kararı ile halife seçildi Saltanatın Kaldırılmasının Sonuçları Saltanatın kaldırılması ile 623 yıllık Osmanlı saltanatı sona erdi. Son Osmanlı Padişahı VI. Mehmet (Vahdettin), 17 Kasım 1922 de İngiltere ye sığınarak ülkeyi terk etti. TBMM, Abdülmecit Efendi yi halife seçerek halifeliğin devam ettirilmesini sağladı. Milli egemenliğin gerçekleşmesi yolunda önemli bir adım atıldı. Devletin laikliği konusunda ilk aşama gerçekleştirildi. TBMM İstanbul un işgal tarihi olan 16 Mart 1920 den sonra padişah tarafından yapılan işlemleri yok saydı. İstanbul Hükümeti istifa etti. (Son Osmanlı Hükümeti Sadrazamı Tevfik Paşa dır) İstanbul da TBMM yönetimi kuruldu ve valiliğe Refet Paşa getirildi. İtilaf Devletlerinin Lozan da ikilik çıkarma planları sonuçsuz kaldı Cumhuriyet in İlanı (29 Ekim 1923) Cumhuriyet dilimize halk, ahali, anlamına gelen Arapça cumhur kelimesinden geçmiştir. Türk ve İslam tarihi cumhuriyet fikrine yabancı değildir. Eski Türklerde Kurultay denilen bir meclis vardı. İslam tarihinde ise dört halife bir nevi seçimle işbaşına getirilmişti. Halifeliğin saltanat haline getirilmesi ile beraber İslam devleti de sona ermiş, hanedanlıklar dönemi başlamıştı. Cumhuriyet, halkın egemenliğine dayanan, kuvvetini halktan alan bir devlet şeklini ifade eder. İktidarın millete, umuma ait olduğu bir sistemdir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 4

5 Avrupa da demokrasi ilk kez eski Yunan toplumlarında görülmüş, Cumhuriyet ise ilk kez eski Roma da ortaya çıkmıştır. En genel manada Cumhuriyet, devleti yönetenlerin halkın seçimi ile iş başına gelmesidir. Uygulamada ise her devlet kendine özgü farklı sistemler uygulayabilir. Bu çerçevede SSCB döneminde komünist diktatörlük ile yönetilen Rusya bir cumhuriyet iken Arap diktatörlükler de seçimle gedikleri için cumhuriyet adını kullanmışlardır. Sadece cumhuriyet adını kullanarak bu idareye sahip olmak mümkün değildir. Cumhuriyette esas olan egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olmasıdır. I. TBMM tarafından benimsenen bu slogan cumhuriyeti çok güzel özetlemektedir. Cumhuriyet fikri ilk kez Fransız İnkılabı sonunda ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet kavramı, devlet başkanının, halk tarafından belirli bir süre için seçilmesi şeklinde dar bir manayı ifade ederken geniş manasıyla, egemenliğin milletin bütününe ait olmasını ifade eder. Cumhuriyet resmen 29 Ekim 1923 te ilan edilmiş olmasına karşın Türkiye nin gündeminde çok daha önceden yerini almıştı. Atatürk, Türk Milletinin cumhuriyet rejimine kavuşması hususundaki düşüncesini, Erzurum Kongresi esnasında Yaveri Mazhar Müfit Kansu ya, Zaferden sonra hükümet şeklinin cumhuriyet olacağını açıklamıştır. - Esasen Amasya Genelgesi nde millet kendi azim ve kararı ile kendisini kurtaracaktır derken cumhuriyete gidileceği işaret ediliyordu. - Sonraki kongrelerde de sürekli milli iradeden bahsedilmişti. Nihayet 24 Nisan 1920 de kabul edilen bir kanun ile TBMM nin üzerinde bir güç yoktur denilerek bu konuda son adım atılmıştı. Adı konmamış olsa bile cumhuriyet aslında ilan edilmişti. 29 Ekim 1923 te zaten doğmuş olan çocuğa isim koymaktan başka bir iş kalmamıştı. Milli Mücadele devam ederken Ankara da açılmış olan Meclisin bizzat kendi mevcudiyeti dahi, cumhuriyet yolunda atılmış bir adımdır. Fiilen cumhuriyet idaresine geçildiği halde bu ismin kullanılmamış olması inkılâpların zamanlaması ile ilgilidir. Mustafa Kemal Paşa işleri yeri ve zamanı geldiğinde yürürlüğe koymak istemiş, erken davranarak yerleşik hassasiyetlerle çatışmaya girmeye gerek görmemiştir. Asırlardan beri süren saltanat alışkanlığından halkı vazgeçirmek kolay değildir. 1 Nisan 1923 te TBMM, seçimlerin yenilenmesine karar verdi. 11 Ağustos 1923 te II. TBMM açıldı. Bu seçimlerde Mustafa Kemal Paşa tarafından kurulan Halk Fırkası üyeliklerin çoğunu kazanmıştır. 13 Ekim 1923 te Ankara resmen başkent ilan edilmiştir. Bu gelişmeler cumhuriyetin ilanı için ortam hazırlamıştır. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 5

6 Cumhuriyetin İlanının Nedenleri 1. M. Kemal Paşa, Amasya Genelgesi nden itibaren milli egemenliği amaçlayan bir siyaset takip etmişti. TBMM nin açılışı ile de millet egemenliğine dayanan yeni bir devlet kurulmuştu. Bu devletin bir başkanı yoktu. Meclisin o zamanki karmaşık yapısı nedeniyle padişaha dokunulmamıştı. Kurtuluş Savaşı esnasında M. Kemal Paşa, TBMM Başkanı olarak bu eksikliği gidermeye çalıştı Kasım 1922 de saltanatın kaldırılmasıyla padişahın varlığından kaynaklanan mesele çözümlendi. Ancak bu kez de devlet başkanlığı meselesinin olumsuz yönleri ortaya çıktı. 3. M. Kemal Paşa, sürekli olarak milli egemenlikten bahsediyordu. Milli egemenliğin gerçekleşmesi de ancak devlet rejiminin Cumhuriyet olmasıyla mümkün olabilirdi. 4. Çağdaşlaşma yolundaki Türkiye, Batı yı kendisine örnek olarak seçmişti. Böylece rejimin adı kendiliğinden belli oluyordu Anayasası na göre bakanlar teker teker Meclis tarafından seçiliyordu. Bu da çekişmeleri artırmaktaydı. Bazen boşalan bir bakanlığa yeni bir kişinin gelmesi çok uzun zaman alabiliyordu yılı sonbaharında bir hükümet sorunu doğdu. Bakanlar Kurulu görevinden ayrılmıştı(fethi Bey Hükümeti istifa etmişti). Fakat yeni Bakanlar Kurulu seçilemiyordu. Ortaya çıkan bu bunalım, M. Kemal Paşa ya büyük bir fırsat verdi. Artık Türk Devleti nin rejiminin Cumhuriyet olduğu ilan edilecekti. Mustafa Kemal Paşa 29 Ekim günü Cumhuriyetin ilan edileceğini açıkça ifade etmiştir. Mustafa Kemal in bu görüşü yanında bulunanlar tarafından olumlu karşılanmıştır. Bu konuda ön hazırlıklar tamamlandıktan sonra 29 Ekim günü Mustafa Kemal Paşa nın hazırladığı kanun teklifi TBMM tarafından oybirliği ile kabul edildi. Böylelikle Cumhuriyet in ilanı gerçekleştirilmiş oldu ve yeni Türk devletinin siyasi rejim sorunu da sona erdirildi Cumhuriyetin İlanının Sonuçları 1. Yeni Türk Devleti nin yönetim şeklinin Cumhuriyet olarak belirlenmesiyle 1921 Anayasası nda esaslı değişiklikler yapılmıştır. Türkiye nin hükümet şeklinin Cumhuriyet olduğu, devletin dininin İslam olduğu, resmi dilinin Türkçe olduğu şeklindeki maddeler Anayasaya konulmuştur. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 6

7 2. TBMM nin açılması ile beraber ortaya çıkmış olan yeni devletin adının ne olduğu ve nasıl bir rejim uygulandığı konusunda belirsizlikler ortadan kaldırılmıştır. Yeni rejimin adı konmuştur. 3. M. Kemal Paşa, Türkiye Cumhuriyeti nin ilk Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Cumhurbaşkanı, ilk Cumhuriyet hükümetini kurma görevini İsmet Paşa ya vermiş, Fethi Bey(Okyar) de TBMM Başkanlığı na seçilmiştir. 4. Cumhurbaşkanının seçilmesiyle devlet başkanlığı sorunu çözüme kavuşmuştur. Uygulama şöyle olacaktır; meclis önce kendi içinden bir cumhurbaşkanı seçecek o da yine meclisten bir üyeyi hükümet kurmak için görevlendirecektir. Hükümet kurma görevini alan milletvekili (başbakan) bir bakanlar kurulu listesi hazırlayacak ve bir de hükümet programı yapacaktır. Kabine listesi ve hükümet programı cumhurbaşkanı tarafından onaylandıktan sonra TBMM de güvenoyuna sunulacak ve yeterli oyu alırsa göreve başlayacaktır. Kabine Sistemi adı verilen bu sistem halen uygulanmaktadır. 5. Meclis hükümeti sisteminden kabine sistemine geçilmiştir. Olağanüstü şartlarda uygulanan meclis hükümeti sistemi sona ermiş yerine Cumhuriyet hükümetleri kurulmuştur. 6. Sisteme işlerlik kazandırılmış ve hükümet kurulması pratik usullere bağlanmıştır. 7. Milli Mücadelenin başından beri amaçlanan ulusal egemenlik düşüncesi başarılı olmuş, çağdaşlaşma yolunda da önemli bir adım atılmıştır. 8. Cumhurbaşkanlığı ve başbakanlık makamları kurulmuştur Halifeliğin Kaldırılması ( 3 Mart 1924) 1. 1 Kasım 1922 de saltanat kaldırılmış; ancak halifelik yerinde bırakılmıştı. Bunun başlıca nedenleri şunlardır: 2. Saltanatın kaldırılması ve Vahdettin in ülkeyi terketmesinden sonra TBMM, Abdülmecit Efendi yi halife seçti. Çünkü kamuoyu henüz böyle bir yeniliğe hazır değildi. Halbuki, Cumhuriyet in ilanı ve devlet başkanının seçilmesi ile halifeliğin rolü kalmamıştı. 3. Saltanatın kaldırılması ve Cumhuriyetin ilanından sonra eski rejim taraftarlarının sığınabilecekleri tek güç olarak halifelik kalmıştı. 4. Halkın halifeye olan bağlılığı henüz devam ediyordu. Bazı TBMM üyeleri, halifeyi milletin üzerinde görmeye başlamışlar, TBMM Halifenin, Halife de TBMM nindir. şeklinde propagandalara girişmişlerdi. İnkılâpları aşama aşama gerçekleştirmek tercih edildiği için hilafet konusu sonraya bırakılmıştı. Böylece Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 7

8 hilafet kaygısı yüzünden saltanat kurumuna sahip çıkanların elinden bu gerekçe alınmış oldu. 5. Abdulmecit Efendi, halife seçildikten sonra kendisine verilen talimata aykırı olarak davranıyor ve kendisini bütün Müslümanların halifesi olarak görüyordu. 6. Hilafet kurumunun Türkiye den çıkma tehlikesi vardı. O takdirde başka devletlerin elinde bir koz haline dönüşebilir ve İslam dünyasında etkili olmanın bir aracı haline gelebilirdi. İslam topraklarında çok sayıda sömürgeye sahip İngilizler halifeliği kendi denetimleri altına almak isteyebilirlerdi. Buna fırsat vermemek gerekirdi. 7. İçinde saltanat yetkisi olmayan Halifelik teklifini reddederek yurt dışına çıkmayı yeğleyen Vahdettin halifelik iddiasından kolay vazgeçecek gibi görünmüyordu. Daha sonra halifeliğinin tanınması için, Mekke Şerifi Emir Hüseyin nezdinde girişimlerde bulunmuştu. Halifeliğin kaldırılması ile onun bu beklentilerinin önüne geçilmiş olacaktı. 8. M. Kemal Paşa yı bu konuda harekete sevk eden bir başka neden Ağa Han ile Ali Han ın halifenin durumunun korunması için İsmet Paşa ya yazdıkları mektubun İsmet Paşa nın eline geçmeden muhalefeti temsil eden Tanin Gazetesi nde yayınlanması oldu. Öte yandan TBMM İslam dünyasında önemli bir mevki olan Halifelik kurumunu elinde tutarak dışarıya karşı bir güç ve denge unsuru olarak kullanmak istiyordu. Bütün bunlara rağmen Türkiye nin kendi iç dengeleri açısından bu kurumu uzun süre muhafaza etmesi mümkün değildi. Eskiyle bağlantılı kurumları muhafazası mümkün değildi. 18 Kasım 1922 de Halifelik makamına getirilen Abdülmecit Efendi siyasi yetkiler elde edeceğini umuyor ve bunu çağrıştıracak bazı adımlar da atıyordu. Hatta Bazı milletvekilleri de Rauf Bey başkanlığında ara sıra Halife yi ziyaret ediyordu. Halife nin eski saltanat günlerini anımsatan davranışları vardı. Cuma selamlığına çıkıyor, ziyaretçi kabul ediyor, yabancı devlet başkanları ile mektuplaşıyor ve huzura elçiler kabul ediyordu. Ayrıca Halife, Başbakan İsmet Paşa dan kendi konumunun açıklığa kavuşturulması ve ödeneğinin arttırılması yolunda taleplerde bulunmuştu. Halifenin bu talepleri, İsmet Paşa tarafından Mustafa Kemal Paşa ya iletildi. Mustafa Kemal Paşa, Halife nin davranışlarından duyduğu rahatsızlığı dile getirince, bunun üzerine hükümet harekete geçti. 3 Mart 1924 te verilen bir kanun teklifi TBMM de kabul edilerek Halifelik kaldırıldı. Aynı gün kabul edilen başka kanun maddeleri ile; Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 8

9 a. Şer iyye ve Evkaf Vekaleti Kaldırıldı. Böylece laik devlet yolunda önemli bir adım atıldı. Daha sonra yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu. b. Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekâleti kaldırıldı. Bununla da Genelkurmay Başkanlığı nın hükümet ve siyaset dışına çıkması sağlandı. c. Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi. Bu kanunla eğitimde birlik sağlandı. d. Osmanlı Hanedanı nın Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışına çıkarılması kararlaştırıldı Halifeliğin Kaldırılmasının Sonuçları: 1. Halifeliğin kaldırılması laikliğe geçişin en önemli aşaması olmuştur. 2. Saltanatın bir uzantısı olarak görülen Halifelik kaldırılarak siyasi alanda yenileşmenin son adımı gerçekleştirilmiş oldu. Devlet merkezindeki iki başlılık ortadan kalktı. 3. Halifeliğin kaldırılması ile Türkiye Cumhuriyeti nin karakteri tam olarak ortaya çıktı. 4. Halifeliğin kaldırılması Türkiye de inkılâp sürecini hızlandırmış ve inkılâplar için elverişli bir ortam hazırlamıştır. 5. Ulusal egemenlik daha da pekişmiştir. 6. Türkiye de ümmetçilik arayışları sona ermiştir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 9

10 Özet Osmanlı Devleti zamanında başlayan değişim ihtiyacı çeşitli safhalardan geçerek Yeni Türk Devleti ne kadar ulaşmıştır. Osmanlı Devleti, Batı nın kaydettiği ilerlemenin gerçek kaidelerini anlayamadığı için giriştiği ıslahatlarda istediği başarıya ulaşamamıştır. Buna karşın Türkiye Cumhuriyeti nin başarısındaki en büyük pay Batı uygarlığını bir bütün olarak ele almasında gizlidir. Bunda Atatürk ün büyük payı vardır. Atatürk, çağdaşlaşmada eski denemelerin ve kendi gözlemlerinin ışığında değişik bir metot uygulamış, dolayısıyla eskilerin ıslahatçı ve taklitçi metotlarına itibar etmemiştir. İşte Atatürk ün çağdaşlaşma atılımlarını yapabilmesi için ülkede barış ve huzurun sağlanması gerekliydi. Büyük önderin Yurtta sulh, cihanda sulh ilkeleri ile uygulanan akılcı politika bunu sağlamıştır. Bu çerçevede Türk inkılabı, tamamıyla milliyet ve medeniyet prensipleri çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Saltanatın kaldırılmasıyla millet egemenliği önündeki engeller kaldırılmış, cumhuriyetin ilanıyla rejimin adı konmuş ve kabine sistemine geçilmiş, halifeliğin kaldırılmasıyla da laiklik yolundaki en önemli adım atılmıştır. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 10

11 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Mecliste 24 Nisan 1920 de alınan kararlar içinde yer alan Padişah ve Halife baskılardan kurtulduktan sonra meclisin yapacağı kanuna göre durumunu yeniden alır maddenin uygulanışı ile ilgili olarak ilk uygulama aşağıdakilerden hangisidir? a) Saltanatın kaldırılması b) Hıyanet-i Vataniye Kanunu nun kabulü c) Hilafetin Kaldırılması d) Teşkilat-ı Esasiye Kanunu nun kabulü e) Devletin dini İslam dır maddesinin Anayasa dan çıkarılması 2. 1 Kasım 1922'de kabul edilen bir kararla saltanat kaldırılmıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu kararın kabul edilmesini çabuklaştırmıştır? a) Mondros Mütarekesi nin imzalanması b) Cumhuriyetin ilan edilmiş olması c) Londra Konferansı'na davet edilmiş olması d) Yeni bir Anayasa'nın kabul edilmiş olması e) Lozan'da yapılacak barış görüşmelerin Osmanlı Hükümeti'nin de çağrılması 3. haşağıdakilerden hangisi, Lozan Barış Görüşmelerine yalnız Boğazlar rejimini ilgilendiren konularda katılan devletlerden biridir? a) İtalya b) Sovyet Rusya c) Fransa d) İngiltere e) Yunanistan ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI 4. TBMM'nin 1 Kasım 1922 de saltanatı kaldırması üzerine sadece halife unvanı kalan Vahdettin ülkeyi terk edince Abdülmecit TBMM tarafından halife seçildi. Meclis, Abdülmecit'ten "Halife" dışında unvan kullanmamasını istedi. Bu bilgiler, I. Halifelik, saltanatın kaldırılmasından sonra da devam etmiştir. II. TBMM, en üstün otorite olduğunu kanıtlamıştır. III. Halife devlet ve din başkanlığı görevini birlikte yürütmektedir. IV. Son Osmanlı padişahı Vahdettin'dir gibi yargılardan hangilerine kanıt olarak gösterilebilir? a) I ve III b) II ve III c) III ve IV d) I, II ve IV e) I, II ve III Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 11

12 5. Milli Mücadele döneminde yeni Türk devleti kurulurken cumhuriyetin resmen ilanı daha sonraya bırakılmıştır. Bu durumun nedeni olarak, aşağıdakilerden hangisi savunulabilir? a) Milli mücadeleyi başarıya ulaştırarak bağımsızlığı sağlamak b) Siyasi partilerin kurulmasını beklemek c) Halkın cumhuriyet yönetimine uyum sağlamasını beklemek d) Milletvekillerinin cumhuriyet rejimine uyum sağlamasına zaman vermek e) Güçler birliği esasını benimsemek 6. Cumhuriyetin ilanı ile aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmemiştir? a) Rejimin adının konulması b) Çok partili döneme geçilmesi c) Devlet başkanlığı sorununun çözülmesi d) Hükümet kurulmasının kolaylaşması e) Meclis hükümeti sisteminden kabine sistemine geçilmesi 7. Cumhuriyetin ilan edilmesi Kurtuluş Savaşı süresince yürütülen yönetimin adının verilmesiydi. Yani var olan bir sistemin sadece adı konmuş oluyordu. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de cumhuriyetin ilan edilmesinin gerekçelerinden biri olarak gösterilemez? a) Saltanatın kaldırılması b) TBMM'nin açılması c) Hilafetin kaldırılması d) Egemenliğin milletin eline geçmiş olması e) Saltanat yönetiminin ülkenin sorunlarını çözmede yetersiz kalması ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI 8. Mustafa Kemal, tarihte yaşanan olumsuz gelişmelerden sonuçlar çıkarmış ve Osmanlı Devletinin düştüğü hataları iyi değerlendirmişti. Buna göre, Osmanlı Devleti'nde görülen aşağıdaki gelişmelerden hangisinin Mustafa Kemal'in orduyu günlük politikadan uzaklaştırma kararı vermesinde etkili olduğu söylenebilir? a) Trablusgarp Savaşı b) Mondros Ateşkesi'nin imzalanması c) 31 Mart Olayı d) II. Meşrutiyetin ilanı e) Balkan Savaşları Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 12

13 9. Atatürk ün TBMM de kurulmasında etkin rol oynadığı ve başkanlığını üstlendiği grubun adı aşağıdakilerden hangisidir? a) Halk Zümresi b) Tesanüd Grubu c) Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu d) Islahat Grubu e) Muhafaza-i mukaddesat Cemiyeti 10. Şeyh Sait İsyanı'nın başlamasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi olduğu söylenemez? a) Musul Meselesinden dolayı İngilizlerin Türkiye'yi zor durumda bırakmak istemesi. b) İngiliz vaatleriyle doğuda bir Kürdistan devleti kurma amacı. c) Hilafetin de kaldırılışı ile bir kısım halkın dini söylemlerle daha kolay kışkırtılması d) Musul bölgesindeki Kürt ve Arapların Türk egemenliğini istememesi. e) Rejim ve inkılâpların toplum genelinde henüz tam olarak yerleşmemiş olması CEVAPLAR A E B D A B C E C D Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 13

14 KAYNAKLAR Akgün, Seçil Karal, Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik, Temel Yayınları, İstanbul. Aybars, Ergün, (2012). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, I, İstanbul. Baydar, Mustafa, (1973). Atatürk ve Devrimlerimiz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. Develioğlu, Ferit, (2009). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, İstanbul. Doğan, Orhan, (2011) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Ankara. Durmuş Yalçın vd., (2012). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Ankara. Eroğlu, Hamza, (1982). Türk İnkılâp Tarihi, MEB Basımevi, İstanbul. İslam Ansiklopedisi, TDV, (1998). Hilafet maddesi, C. 17, TDV Yayınları, İstanbul. Jaeschke, Gotthard, (1970). Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Ankara. Kansu, Mazhar Müfit, (1988). Erzurum dan Ölümüne Kadar Atatürk le Beraber, TTK Yayınları, Ankara. Karpat, Kemal, (2010). Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul. Kürkçüoğlu, Ömer, (1978). Türk-İngiliz İlişkileri ( ), Ankara. Mumcu, A. (1986), Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Ankara. Ozankaya, Özer, (1995). Cumhuriyet Çınarı, Kültür Bakanlığı Yayınları, TTK Basımevi, Ankara. Safa, Peyami, (1988). Türk İnkılâbına Bakışlar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, TTK Basımevi, Ankara. Selvi H, Enis Ş, Mehmet A, (2006). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, İstanbul. Sönmez O, Gök D, (2010). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Konya. Turan, R.- Safran, M. vd., (2011), Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Ankara. Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi-Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyetine, Ankara 1992 Yazıcı, Nuri, (2011). Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi, İstanbul. YÖK Komisyon, (1989). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, C. 1/2, YÖK Yayınları, Ankara. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 14