MİLLİ EDEBİYAT ( )

Transkript

1 MİLLİ EDEBİYAT ( ) Millî Edebiyat; 1911 de Ömer Seyfettin ve arkadaşlarının Selanik te çıkardıkları Genç Kalemler dergisiyle başlayıp 1923 te Cumhuriyet in kurulmasına kadar süren edebiyat hareketidir. Temelinde Türk dilinin sadeleştirilmesi çalışmaları yatan Millî Edebiyat; Ziya Gökalp in bu harekete katılmasından sonra Türkçülük düşüncesiyle desteklenmiştir. Yalnızca edebiyat ve sanatla sınırlı olmayıp siyasî, sosyal, kültürel ve düşünsel alanlarda da etkili olmuştur. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başları Osmanlı Devleti nin iyice zayıfladığı dönemdir. Bu dönemde yaşanan siyasî, sosyal ve askerî gelişmelere paralel olarak devletin bu kötü durumdan kurtulması için ortaya atılan sanat ve fikir akımları Millî Edebiyat hareketinin oluşmasında etkili olmuştur. Bu akımlar şunlardır: Batıcılık, Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük. Osmanlıcılık: Tanzimat Dönemi nde ortaya atılan bu düşüncenin amacı; Osmanlı Devleti bünyesindeki Türk, Arap, Yunan, Ermeni gibi milletleri din, dil, mezhep, ırk ayrımı gözetmeksizin Osmanlılık duygusu Osmanlı milleti etrafında bir arada tutmaktır. Osmanlıcılık akımını savunanlar: Namık Kemal, Ziya Paşa, Mithat Paşa, Ahmet Mithat Efendi gibi isimlerdir. İslamcılık: 1908 den sonra edebiyat alanında da görülen İslamcılık, özellikle Mehmet Akif Ersoy un şiirlerinde kendini hissettirir. İslamcılığı savunanlar; Sırat-ı Müstakim, Sebilü r-reşat, Beyanü l-hakim gibi dergiler etrafında toplanmış ve yazılarıyla devletin çöküş sebebini arayıp kurtuluş yolları bulmaya çalışmışlardır. İslam Birliği anlayışı, Arap, Arnavut gibi Müslüman tebaanın da kendi bağımsızlıklarını istemeleri sebebiyle sonuçsuz kalmıştır. İslamcılık akımını savunan isimler: Mehmet Akif Ersoy, Said Halim Paşa, M. Şemseddin Günaltay, Hacı Zihni Efendi, Şeyhülislam Musa Kazım Efendi, Eşref Edip. Batıcılık: Batı daki düşünce, yaşama tarzı ve yönetim biçiminin Türk toplumuna uygulanarak ülkenin gelişip kalkınacağını savunan fikir akımıdır. Batıcılık düşüncesini destekleyenlere göre Osmanlı Devleti nin en büyük problemi Batılı olamamaktır. Problemi çözmenin yolu ise "bu yüzyılın düşünce ve ihtiyaçlarına uygun çağdaş bir devlet ve millet halini almak"tan geçtiğini savunmuşlardır. Bu akım etrafında toplananlar fikirlerini daha çok Abdullah Cevdet in çıkardığı İçtihad dergisinde dile getirdiler. Batıcılık akımı, Batı medeniyetini almaktan çok, kendi değerlerine yabancılaşma olarak algılandığı için fazla yayılmadı. Batıcılık akımını savunan isimler: Tevfik Fikret, Abdullah Cevdet, Baha Tevfik, Celal Nuri. Türkçülük: Türk Birliği ilkesiyle hareket edip dünyadaki bütün Türkleri millî bir duygu etrafında bir araya getirerek tek çatı altında toplamayı amaçlayan siyasî bir akımdır. Geniş bir coğrafya ve tarih anlayışıyla ilk başta Turancı bir fikirle yeryüzündeki bütün Türk ırkını bir araya getirmek hedeflenmiştir. Daha sonra bu amaç biraz daha küçültülerek Anadolu daki ve Orta Asya daki Türklerden oluşan bir devlet kurma yönünde gelişmiş ancak bunun mümkün olamayacağı anlaşılınca Anadolu Türklüğü görüşü yaygınlık kazanmıştır. Türk toplumunun uzak geçmişini, tarihî ve kültürel değerlerini araştırıp günümüzle bağdaştırması gerektiğini öne sürmüşlerdir. Tanzimat Dönemi nde Ahmet Vefik Paşa, Süleyman Paşa, Şemsettin Sami, Ali Süavi gibi isimler, Türklerin Anadolu ya gelmeden önceki tarih ve kültürleriyle ilgili çalışmalar yaparak daha o yıllarda Türkçülük akımının temellerini atmışlardır. Türkçülük düşüncesini sosyolojik bir anlayışla sistemleştirip belli prensiplere bağlayan ise Ziya Gökalp tir. Diğer akımlara göre daha geç ortaya çıkmasına rağmen Millî Mücadele nin başarıya ulaşması ve sonrasında Cumhuriyet in benimsenmesinde rol oynayan en önemli akımdır. Bu akımın gelişmesinde Türk Yurdu, Türk Ocağı gibi dergilerin önemli katkısı olmuştur. Türkçülük akımı savunan isimler: Ahmet Vefik Paşa, Şemsetin Sami, Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Mehmet Emin Yurdakul. Mehmet Emin Yurdakul un 1897 de Türk-Yunan savaşı sırasında yazdığı Ben bir Türk üm, dinim, cinsim uludur dizesiyle başlayan Cenge Giderken adlı şiiri geniş yankı uyandırdı. Sanatçı daha sonra şiirlerini topladığı kitabına Türkçe Şiirler adını vermesi aynı milliyetçi duyarlılığın bir göstergesidir. Bu dönemde çıkan başlıca dergiler şunlardır: Çocuk Bahçesi (1905), Türk Derneği (1909), Genç Kalemler (1911), Türk Yurdu (1911), Halka Doğru (1913), Türk Sözü (1914), Yeni Mecmua (1917), Dergâh (1921). Millîyetçilik hareketinin edebiyata yansıması Genç Kalemler dergisinde kendini gösterdi de Selanik te Ömer Seyfettin ve Ali Canip tarafından başlatılan dilde sadeleşme hareketi, Millî Edebiyat ın oluşmasında belki de en büyük katkıyı sağladı. Genç Kalemler dergisi ilk defa Millî Edebiyat ifadesini kullanarak millî bir edebiyatın oluşması için edebî dilin millîleştirilmesi gerektiğini dile getirir ve Yeni Lisan hareketini ortaya koyar de Selanik te çıkarılan Genç Kalemler dergisinde Ömer Seyfettin, Yeni Lisan başlıklı bir makale yazar. Tüm topluluğun dil anlayışını yansıttığını belirtmek için dergide imzasız yayımlanan ve Millî Edebiyat ın bir çeşit edebî beyannamesi sayılan bu makalede bazı görüşler öne sürer. Yeni Lisan Makalesindeki Temel Görüşler: 1. Arapça, Farsça tamlamalar ve dil bilgisi kuralları kullanılmamalı, tamlamalar Türkçe kurallara göre kurulmalıdır. 1

2 2. Arapça ve Farsça sözcükler, o dillerdeki kullanımına göre değil, Türkçede söylendiği gibi yazılmalıdır. 3. Türkçeye girmiş Arapça sözcükler, Arapça dil kurallarına göre değil, Türkçedeki kullanışlarına göre dikkate alınmalı. 4. Halk arasında yaygın olarak kullanılan Arapça, Farsça sözcükler, Türkçeleşmiş sayılmalı ve dilimizden atılmamalıdır. 5. Türkçede karşılığı olan yabancı sözcükler kullanılmamalıdır. 6. Yazı diliyle konuşma dili arasındaki farklılık ortadan kaldırılmalı, bunun için İstanbul halkının konuştuğu doğal Türkçe yani İstanbul ağzı, yazı dilinde esas alınmalıdır. 7. Diğer Türk lehçelerinden kelime alınmamalıdır. *** Millî Edebiyat başlangıçta bir dil hareketi olarak ortaya çıkmıştır. Edebiyatımızın yapay ve eski dilinden dolayı ulusal bir nitelik taşımadığını, dilin yalınlaşması, konuşma dilinin edebî dile dönüştürülmesi hâlinde ulusal bir edebiyatın oluşturulabileceği öne sürülmüştür. Mehmet Fuat Köprülü, Yakup Kadri, Süleyman Nazif, Cenap Şahabettin gibi Servet-i Fünûn ve Fecr-i Âtî sanatçıları ilk başta Yeni Lisan hareketine karşı çıkıp onları kıyasıya eleştirdiler. Yaklaşık bir yıl süren tartışmalardan sonra Hamdullah Suphi, Yakup Kadri, Mehmet Fuat Köprülü, Refik Halit gibi sanatçılar Yeni Lisan hareketini benimsediklerini söyleyerek Millî Edebiyat akımına katıldılar. Böylece Millî Edebiyat kadrosu genişlemeye devam etmiştir. MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ'NİN GENEL ÖZELLİkLERİ Millî Edebiyat, millîyetçilik akımının edebiyata yansımasıyla oluşmuş ve 1911 de Genç Kalemler dergisinin yayımlanmasıyla başlamıştır. Bu dergi Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp ve Ali Canip Yöntem in öncülüğünde çıkarılmıştır. Oluşmasında başta Genç Kalemler olmak üzere Türk Yurdu, Türk Derneği, Büyük Mecmua, Yeni Mecmua gibi dergilerin büyük katkısı olmuştur. Konuşma dili, yazı dili haline getirilmiş, yani Osmanlıcadan Türkçeye dönülmüş; eserlerde halkın konuştuğu sade bir dil kullanılmıştır. Aruz ölçüsü büyük ölçüde yerini heceye bırakmıştır. Halk edebiyatı nazım biçimlerinin yanı sıra Batı dan alınan nazım biçimleri de kullanılmıştır. Genellikle dörtlük nazım birimi tercih edilmiştir. Sanatçılardan bazıları şiirlerinde Türkçülük akımını yaymaya çalışırken bazıları bireysel duyguları dile getirmiştir. Konular halkın günlük yaşamından, kültürel değerlerden ve Türk tarihinden seçilmiş; millî kaynaklardan yararlanma yoluna gidilmiştir. Sanatçılar, İstanbul merkezli edebiyat anlayışını bırakıp Anadolu ya yönelmeye başlamış; eserlerinde Anadolu halkına ve coğrafyasına geniş yer vermişlerdir. Roman ve öyküde Anadolu ya açılmayla beraber memleket edebiyatı çığırı başlamış ve yurt sorunları gözleme dayalı olarak anlatılmıştır. Roman ve hikâyelerde realizm akımının etkisi görülürken şiirler romantik bir duyuşla kaleme alınmıştır. Dönemin en önemli olayı kabul edilen Kurtuluş Savaşı, edebiyatçıları da etkilemiş, Millî Mücadele birçok esere konu olmuştur. Daha çok toplum için sanat anlayışıyla eser verilmiştir. Millî Edebiyat Dönemi Öğretici Metinler *Bu dönemde yaşanan olaylar ve siyasî ortam neticesinde daha çok millîyetçi bir anlayışla; tarih, dil, bilim ve siyasetle ilgili konular işlenmiştir. Amaç öğretmek olduğu için Millî Edebiyat ın amacına uygun olarak halkın anlayabileceği sade bir dil kullanılmıştır. Ziya Gökalp, Ali Canip Yöntem, Mehmet Fuat Köprülü, Halide Edip Adıvar, Yusuf Akçura, Yahya Kemal gibi isimler öğretici metinler (fıkra, makale, sohbet, anı vb.) kaleme almışlardır. Öğretici metinlerde Ziya Gökalp, İslamiyet öncesi; Yahya Kemal ise İslamiyet sonrası Türk tarihini ve kültürünü ön plana çıkarmıştır. Her iki sanatçı da eserlerini hep bu anlayışla ve bu çizgide kaleme almaya çalışmışlardır. Millî Edebiyat Dönemi nde makale daha da yaygınlık kazanmıştır. Bu dönemde; Ömer Seyfettin, Ali Canip Yöntem ve Ziya Gökalp bu türle millî duygu ve düşünceleri dile getiren yazılar yazdılar. Refik Halit Karay, Yahya Kemal Beyatlı, Yakup Kadri gibi yazarlar çeşitli dergilerde makaleler yazmıştır. Ömer Seyfettin, Genç Kalemler dergisinde "Yeni Lisan" adlı makale ile bu hareketin yayılmasında ve Millî Edebiyat akımının başlamasında etkili olmuştur. Ali Canip Yöntem edebiyat tarihi konularında yaptığı çalışmalarıyla tanınmıştır. "Millî Edebiyat Meseleleri ve Cenap Beyle Münakaşalarım adlı kitaplarında topladığı makalelerini Türk Yurdu adlı dergide yayımlamıştır. 2

3 Millî Edebiyat Dönemi Öğretici Metinlerinden Bazıları: Yeni Lisan, Makale, Ömer Seyfettin Üç Tarz-ı Siyaset, Makale, Yusuf Akçura Millî Edebiyat Meseleleri, Cenap Bey le Münakaşalarım, Makale, Ali Canip Yöntem Türkçülüğün Esasları, Türkleşmek-İslamlaşmak-Muassırlaşmak, Türk Medeniyeti Tarihi, Türk Töresi, Malta Mektupları, İnceleme-Araştırma, Ziya Gökalp Ergenekon (İstiklal Harbi Yazıları), Fıkra, Yakup Kadri Karaosmanoğlu Zoraki Diplomat, Politikada 45 Yıl, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları, Anamın Kitabı, Anı, Yakup Kadri Karaosmanoğlu Mor Salkımlı Ev, Türk ün Ateşle İmtihanı, Anı, Halide Edip Adıvar Kirpinin Dedikleri, Guguklu Saat, Bir Avuç Saçma, Bir İçim Su, Ago Paşa nın Hatıratı, Ay Peşinde, Sakın Aldanma İnanma Kanma, Üç Nesil Üç Hayat, Bir Ömür Boyunca, Anı-Fıkra-Söyleşi, Refik Halit Karay Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Türk Saz Şairleri, Divan Edebiyatı Antolojisi, İnceleme- Edebiyat Tarihi, Fuat Köprülü Aziz İstanbul, Eğil Dağlar, Edebiyata Dair, Tarih Musahabeleri, Siyasî ve Edebi Portreler, Çocukluğum - Gençliğim - Siyasî ve Edebî Hatıralarım, Siyasî Hikâyeler, Sohbet-Deneme-Anı, Yahya Kemal Beyatlı MEHMET FUAT KÖPRÜLÜ ( ) Edebiyat tarihçisi, araştırmacı ve siyasetçidir. Üniversite yıllarında şiire ilgi duyan sanatçı, Batı edebiyatıyla ilgili araştırmalar yapmıştır. Sanat hayatına Fecr-i Âtî topluluğunda şiir yazarak başlamış, daha sonra Millî Edebiyat akımına katılmıştır. Millî Edebiyat hareketine katıldıktan sonra, sanatsal içerikli eserlerden ziyade, bilimsel eserler yazmış, modern yöntemler kullanarak Avrupai tarzda edebiyat tarihçiliğinin temellerini atmıştır. Türk edebiyatını bilimsel yöntemlerle inceleyen ilk bilim adamıdır. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine geçtikten sonra edebiyat ve edebiyat tarihi ile ilgili önemli çalışmalar yapmış; Bu doğrultuda "Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar", "Türk Edebiyatı Tarihi", "Divan Edebiyatı Antolojisi", "Türk Saz Şairleri" gibi eserleri kaleme almıştır. Türklerin kendi kültür ve medeniyetinin yabancılardan öğrenilmesine karşı çıkan sanatçı; Türk edebiyatı tarihi, Türk medeniyeti ve kültür tarihi, Türk dili, Türk sanatı ve müziği alanlarında incelemeler yaparak eserler yazmıştır. Yaptığı edebiyat tarihi çalışmalarıyla birçok sanatçıyı bilim dünyasına kazandırmıştır. Bilimsel tarihçiliğin ilk örneklerini veren sanatçı, çeşitli uygarlıkların etkisinde kaldıkları için farklılık gösteren Türk boylarının edebiyatlarını bir bütün olarak ele almıştır. Ziya Gökalp ın çıkardığı Yeni Mecmua da hece vezniyle ve millî konuları işleyen şiirler yazmıştır. Şairlerimiz ve şiirleri üzerine yaptığı tanıtma ve incelemelerini daha çok "Yeni Mecmua"da yayımlamıştır. Özellikle edebiyat tarihi konusunda yaptığı çalışmalarıyla tanınan sanatçı, Türk edebiyatı tarihinin kurucusu sayılmış; edebiyatı tarih-eser-şahıs üçgeninde modern ve bilimsel yöntemlerle incelemiştir. Eserlerini Millî Edebiyat ın dil anlayışına uygun olarak sade bir Türkçe ve akıcı bir üslupla yazmıştır Makale: Hayat-ı Fikriye, Bugünkü Edebiyat İnceleme Edebiyat Tarihi: Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Edebiyat Araştırmaları, Türk Edebiyatı Tarihi (2 cilt), Türk Saz Şairleri, Divan Edebiyatı Antolojisi, Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar, Bugünkü Edebiyat, Azeri Edebiyatına Ait Tetkikler, Türkiye Tarihi, Tevfik Fikret ve Ahlakı Şiir: Mektep Şiirleri ÖMER SEYFETTİN ( ) 28 Şubat 1884 te Gönen de doğdu. Gönen de başladığı ilköğrenimini İstanbul da tamamladı. Edirne Askerî İdadi sini ve Harbiye yi bitirdikten sonra teğmen rütbesiyle orduya katıldı(1903). İzmir de ve Rumeli Yakorit bölüğünde görev yaptıktan sonra 1911 de askerlikten ayrıldı. Selanik te Genç Kalemler dergisine ve Rumeli gazetesine yazılar yazdı. Balkan Savaşı çıkınca yeniden orduya çağrıldı. Yanya kuşatmasında Yunanlılara esir düştü. Bir yıllık tutsaklıktan sonra İstanbul a döndü. öykü ve yazılarıyla yaşamını sürdürmeye çalıştı te Türk Sözü dergisinin başyazarlığını üstlendi. Bir yanda da Kabataş Erkek Lisesi nde edebiyat öğretmenliği yaptı. Yeni Mecmua (1917), Büyük Mecmua (1919) gibi dergilerde ünlü öykülerini yayımladı. Ölünceye kadar gazete ve dergilerde yazı yazdı. 6 Mart 1920 de İstanbul da yaşamını yitirdi. Millî Edebiyat akımının ve modern Türk öykücülüğünün kurucularındandır. 3

4 1911 de Selanik te Genç Kalemler dergisinde yayımladığı Yeni Lisan adlı makalesi, büyük ses getirmiş ve bu makale Millî Edebiyat ın başlangıç bildirisi olmuştur. Ziya Gökalp ve Ali Canip Yöntem le birlikte Millî Edebiyat akımının öncülüğünü yapmıştır. Türk edebiyatında hikâyeciliği meslek haline getiren ilk sanatçıdır. Günlük konuşma dilini kullanarak öykülerine canlı, etkileyici bir özellik vermiş; toplumun her kesimi tarafından sevilerek okunmuştur. Millî edebiyatın millî bir dille kurulabileceğini savunarak konuşma dilini yazı dili hâline getirmeye çalışmış, bütün eserlerini açık, anlaşılır, sade bir dille yazmıştır. Türkçenin yabancı kelimelerden arındırılması ve Türkçenin kurallarının bu doğrultuda belirlenmesi gerektiğini belirtmiştir. Millet için sanat anlayışıyla hareket ederek seçkinlere değil, halka yönelik eserler vermiştir. Türkçülük akımının da öncülüğünü yapan sanatçı, millî bilinci uyandırmak amacıyla edebiyatı bir basamak olarak görmüş, Türklük bilincini, Türk milletini yükseltici öyküler yazmıştır. Keskin bir gözlem gücü olan sanatçının eserlerinde realizmin etkisi görülür. Edebiyatımızda Maupassant tarzı denen olay öykücülüğünün (klasik hikâye) ilk başarılı temsilcisidir. Hikâyelerinin konularını kendi yaşamından, çocukluk anılarından, tarihsel olaylardan ve gelenekgörenekler den seçmiştir. Taklitçiliği, yabancı hayranlığını ve batıl inançları şiddetle eleştirmiştir. Bu düşünceden hareketle, toplumun zayıf ve eksik yönlerini mizahi bir üslupla anlatmaktan geri kalmamıştır. Hikâyelerinde mekân olarak daha çok, Osmanlı Devleti nin Batı Yakası nın seçer. İzmir, İstanbul, Selanik, Makedonya da yaşadığı olayları sentezleyerek öykülerinde ele alır. "Harem" ve "Efruz Bey" adlı hikâyeleri, uzun öykü/roman niteliğindedir. "Yarınki Turan Devleti", "Türklük Mefkûresi", "Türklük Ülküsü", "Millî Tecrübelerden Çıkarılmış Ameli Siyaset" adlı eserleri ise inceleme tarzındadır. Genç yaşta ölmesine rağmen arkasında 140 civarında eser bırakmıştır. Roman: Efruz Bey, Yalnız Efe (uzun öykü), Ashab-ı Kehfimiz ( içtimai roman adını vermiştir) Şiir: Şiirler (Doğduğum Yer) Oyun: Mahcupluk İmtihanı Hikayeleri: Türk milletine ulusal bilinci aşılamak için siyasî ve sosyal konulardaki düşüncelerini anlatanlar: Hürriyet Bayrakları, Ashab-ı Kehfimiz, Primo Türk Çocuğu, Kızıl Elma Neresi, Çanakkale Sonra. Askerlik yıllarında Balkanlarda yaşadığı olayları anlatanlar: Bomba, Beyaz Lale, Bahar ve Kelebekler, Tuhaf Bir Zulüm I. Dünya Savaşı nda halka moral vermek, halkın kendine olan güven duygusunu artırmak amacıyla Osmanlı tarihinin kahramanlık olaylarını anlatanlar: Başını Vermeyen Şehit, Pembe İncili Kaftan, Forsa, Vire, Topuz, Teke Tek, Büyücü, Kütük, Teselli. Çocukluk anılarını anlatanlar: And, İlk Namaz, Kaşağı, Falaka Cehaleti, taassubu, dini istismar edenleri, toplumun aksayan yönlerini eleştirenler: Yalnız Efe, Keramet, Beynamaz, Kurbağa Duası, Hafiften Bir Seda, Yüz Akı, Yemin Mizahi konuları ele alanlar: Yüksek Ökçeler, Koç, Külah, Nasıl Kurtarmış. Efsane ve masallara dayanan hikâyeler: Çakmak, Kurumuş Ağaçlar, Deve Batı nın Doğu yu algılayışındaki eksikliği anlatan: Gizli Mabed. Ruşen Eşref ÜNAYDIN ( ) Yazarlık hayatına 1914 yılında mütercimlikle başladı yılında Yeni Gün muhabiri olarak Kafkasya'ya, Tasviri Efkar muhabiri olarak Sivas'a gitti. Servet-i Fünun, Donanma, Tedrisat, Türk Yurdu ve Yeni Mecmuada yayımladığı mülakat, mensur şiir ve hatıra türünde yazılarıyla tanındı. Dergi ve gazetelerde mülakat ve gezi türünde yazıları yayımlandı. 1920'de Ankara'ya giderek Kurtuluş Savaşı'na katıldı. Kurtuluş Savaşı yıllarında Anadolu'nun içinde bulunduğu durumu ve Anadolu insanını anlatan yazılar kaleme aldı. Lozan Konferansı'nda basın danışmanıydı. 1923'te Afyonkarahisar milletvekili olarak meclise girdi; Anadolu Ajansı kurucu idare meclisi ve harf inkılabı komisyonu üyeliklerinde bulundu. 1933'de cumhurbaşkanlığı genel sekreterliğine getirildi yılları arasında Tiran, Atina ve Budapeşte'de elçilik, Roma, Londra ve Atina'da büyükelçilik yaptı. 1952'de emekli olduğunda Türkiye'ye döndü ve hayatının son yıllarını Atatürk'e dair hatıralarını kaleme almakla geçirdi. Ruşen Eşref şiirleri ve mensur şiirlerinin yanı sıra daha çok mülakatları, anı ve gezi yazılarıyla tanınmıştır. Yazılarını akıcı bir üslupla, mensur bir şiir havası içinde kaleme almış, çevresine ait tüm izlenimlerini bütün ayrıntılarıyla vermiştir. 4

5 Kitapları: DİYORLAR Kİ ( "Edebi Ziyaretler ve Mülakatlar" başlıklı yazılarının kitap haline getirilmiş şeklidir), Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal ile Mülakat, Geçmiş Günler, Tevfik Fikret (Fikret le ilgili anılar), Ayrılıklar, Damla Damla (düzyazılar ve şiirler), Atatürk ü Özleyiş ( cephe anıları), Atatürk ün Hastalığı (1959, Prof. Nihat Reşat Belger le mülakat). Falih Rıfkı ATAY ( ) Cumhuriyet döneminin en etkin gazetecilerindendir. İzmir'in kurtuluşundan sonra Mustafa Kemal ile tanışıp dostluğunu kazanan Falih Rıfkı, özellikle Atatürk ü yakından tanıtan anılarıyla ünlendi de ilk yazıları, Servet-i Fünun dergisinin genç yazarlara ayrılan ek sayfalarında yayımlandı. Tecelli (1911) dergisi ile Süleyman Bahri'nin yönettiği Kadın (1912) dergisinde Cenap Şahabettin ile Ahmet Haşim'in eserlerini hatırlatan şiirleri çıktı den itibaren Tanin gazetesinde düz yazılar yayımladı. I. Dünya Savaşı nda yedek subay olarak Suriye'ye gitti ve Cemal Paşa nın özel kâtipliğini yaptı. Suriye ve Filistin'deki savaş anılarını Ateş ve Güneş (1918) kitabında topladı de Ali Naci (Karacan), Necmettin Sadık (Sadak) ve Kazım Şinasi (Dersan) ile birlikte Akşam Gazetesi ni kurdu. Gazetede, Kurtuluş Savaşı nı destekleyen yazılar yazdı. Damat Ferit Paşa hükümetinin vatanseverleri yargılamak üzere kurduğu, halk arasında Kürt Nemrut Mustafa Divanı diye anılan mahkemede Kurtuluş Savaşı nı destekleyen yazıları nedeniyle idamı istenerek yargılandı. İkinci İnönü Muharebesi nin kazanılması üzerine Divan-ı Harp tutumunu değiştirince idamdan kurtuldu. 10 Eylül 1922 de Anadolu ya geçti te TBMM ye girdi ve aralıksız 27 yıl milletvekilliği yaptı. Hakimiyet-i Milliye, Ulus, Milliyet gazetelerinde başyazarlık yaptı. Köşe yazılarında Atatürk devrimlerini ve batılılaşmayı savundu. Yeni Türk Alfabesinin hazırlanması ve uygulanması sırasında Dil Encümeninde görev aldı. İzmir in kurtuluşundan sonra tanıştığı Mustafa Kemal in dostluğunu kazandı ve bu döneme ilişkin anılarını Atatürk ün Bana Anlattıkları (1955), Çankaya (1961) ve Atatürk Ne İdi? (1968) adlı kitaplarda topladı. Atatürk ün çok yakınında bulunması ve önemli olaylara tanıklık etmesi yapıtlarına ayrı bir önem kazandırdı. Falih Rıfkı Atay, gezi yazılarını ve anılarını topladığı kitaplarıyla Cumhuriyet döneminde bu türlerin ilk özgün örneklerini verdi. Zeytindağı (anı-1932, 1964), Faşist Roma, Kemalist Tiran, Kaybolmuş Makedonya (gezi-1930) ve Pazar Konuşmaları (fıkra-1966) başlıca yapıtlarıdır. Atay, sağlam, çekici anlatımı ve duru Türkçesiyle basının en usta kalemlerinden biriydi. Türkçeyi süssüz, sanatsız ama etkin kullanmayı amaçladı. Siyasi konuları işleyen fıkra ve başyazılarıyla tanınan Atay gezi, anı, makale ve sohbet türlerinde birçok kitap yayımlamıştı; Cumhuriyet Dönemi' nin en etkin gazetecilerindendi. Anı: Ateş ve Güneş (Suriye ve Filistin savaş anılan, 1918), Zeytindağı (1932), Mustafa Kemal'in Mütareke Defteri (1955), Mustafa Kemal'in Ağzından Vahdettin (1955), Çankaya (1961), Batış Yılları (1963), Kurtuluş (1966) Atatürk Ne İdi? (1968), Bayrak (1970) Gezi: Faşist Roma Kemalist Tiran, Kaybolmuş Makedonya, Deniz Aşırı, Yeni Rusya, Moskova-Roma, Bizim Akdeniz, Taymis Kıyıları, Tuna Kıyıları, Hind, Yolcu Defteri, Gezerek Gördüklerim Fıkra: Eski Saat, Niçin Kurtulmamak, Çile, İnanç, Pazar Konuşmaları İnceleme: Başveren İnkılapçı (Ali Suavi Üzerine), Atatürkçülük Nedir?, Londra Konferansı Mektupları, Türk Kanadı, Kanat Vuruşu Monografi: Babamız Atatürk (çocuklar için) 5

6 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) Millî Edebiyat Dönemi şiirlerinde aruz ve hece birlikte kullanılmakla beraber, hece ölçüsü giderek ağırlık kazanmıştır. Konu ve tema seçiminde yerli unsurlar tercih edilmiştir. Mehmet Emin Yurdakul, Mehmet Akif, bazı şiirleriyle Yahya Kemal ve Cumhuriyet Dönemi'nde yazdığı bazı şiirleriyle Faruk Nafiz Çamlıbel bu anlayış doğrultusunda olmuştur. Aruz yerine hece ölçüsünü kullanma anlayışı giderek yaygınlaşmış, bu anlamda Mehmet Emin Yurdakul'un Türkçe Şiirler adlı kitabı, edebiyat dünyasında büyük yankı uyandırmıştır. Mehmet Emin, yazdığı şiirlerle Millî Edebiyat akımının oluşmasında öncülük yapmıştır. Rıza Tevfik Bölükbaşı, halk şiiri tarzındaki koşma ve nefesleriyle bu anlayışa destek olmuş, ama bu anlayış, ancak I. Dünya Savaşı yıllarında, Orhan Seyfi Orhon, Faruk Nafiz Çamlıbel, Enis Behiç Koryürek, Yusuf Ziya Ortaç, Halit Fahri Ozansoy gibi şairlerce yaşama geçirilmiştir. Bu beş şair, daha sonra edebiyatımızda hecenin beş şairi yani Beş Hececiler olarak anılmış ve Millî Edebiyat Dönemi nden Cumhuriyet e geçişte bir köprü görevi görmüşlerdir. Millî Edebiyat sanatçıları; sade bir dil ve hece ölçüsüyle millîyetçilik temasını ele alan şiirler yazmışlar ve konuşma dilinin şiire yerleşmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Hece ölçüsünün ilk ürünlerini veren şairlerin çoğu; bir yandan aruzla yazmışlar, diğer yandan Türkçülük hareketinin ve Ziya Gökalp'in etkisiyle, hece ölçüsüne yönelmişlerdir. Didaktik bir üslupla yazılan bu anlayıştaki şiirler, genellikle sanat değerinden yoksun ürünlerdir. Bu dönemde; Millî Edebiyat anlayışına katılmayıp bağımsız bir şekilde hareket eden Mehmet Akif, Ahmet Haşim, Yahya Kemal aruz vezni ile önemli eserler yaratmışlardır. Mehmet Akif, manzumeleriyle halka yönelirken, Ahmet Haşim ve Yahya Kemal saf şiir anlayışıyla hareket etmişlerdir. Daha sonra, 1911 de Selanik te çıkan Genç Kalemler dergisinde Turan adlı şiirini yayımlayan Ziya Gökalp'in, şiirde sade Türkçe ve hece ölçüsünü yerleştirme çabası, Mehmet Emin Yurdakul un çabasından daha etkili olmuştur. Millî Edebiyat Dönemi'nde yılları arasında yazılan şiirlerin tümünü; ses, söyleyiş, yapı, tema, dil ve anlatım bakımlarından aynı görmek mümkün değildir. Özelliklede yılları arasında değişik eğilimlerin olduğu görülür. Şiirde ses unsurunu sağlayan ölçü ve uyak, şiirin yapısı, işlenen konular, kullanılan dil ve anlatım bakımından bu döneme ait şiirler üç ana grupta incelenebilir. 1. Sade Dil ve Hece Ölçüsüyle 2. Saf (Öz) Şiir 3. Halkın Yaşayış Tarzını ve Değerlerini Yazılan Şiirler Ziya Gökalp Ali Canip Yöntem Hamdullah Suphi Halide Nusret Zorlutuna Beş Hececiler Ahmet Haşim Yahya Kemal Beyatlı 6 Anlatan Manzumeler Mehmet Akif Ersoy A. Sade Dil ve Hece Ölçüsüyle Yazılan Şiir * Toplum için sanat anlayışıyla hareket edilmiştir. *Ziya Gökalp çevresinde gelişen bu şiir hareketinin oluşmasında Genç Kalemler dergisi önemli rol oynamıştır. * Millî edebiyat anlayışıyla halk edebiyatına yönelme olmuş, ancak modern şiirin söyleyiş özelliklerinden de yararlanılmıştır. *Şiirler; hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimiyle yazılmış; ancak dörtlüğün yanı sıra üçlük, beşlik gibi nazım birimleri de kullanılmış ve Batı edebiyatına ait nazım şekillerinden yararlanılmıştır. *Halkın anlayabileceği sade bir Türkçe kullanılmış, sanatlı söyleyişten uzak durulmuştur. *Anadolu halkının yaşamı, Türk tarihi ve kahramanlığı gibi yerli ve millî konular işlenmiştir. *Türkçülük ve millîyetçilik fikirlerine geniş yer verilerek millî coşkuyu arttırıcı şiirler yazılmıştır. *Düşünce yönü ön planda olan didaktik şiirler yazıldığı için imge ve sembollere pek yer verilmemiştir. *Tanzimat ın ilk dönem sanatçılarının ortaya attığı ancak gerçekleştiremedikleri halka ve ülke sorunlarına yönelme düşüncesi hayata geçirilmiştir. *Bu dönemde Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul ve Beş Hececiler bu anlayışla şiir yazmıştır. ZİYA GÖKALP ( ) 23 Mart 1876 da Diyarbakır da doğdu, Adıl adı Mehmet Ziya dır. Askerî Rüştiyede ve Mülkiye İdadisi nde okudu. Amcasından Arapça, Farsça ve İslam felsefesini öğrendi te İstanbul a gitti, İstanbul da Baytar mektebinin son sınıfındayken Meşrutiyet ve özgürlük için ihtilal komitesi üyesi oldu, tutuklandı ve Diyarbakır a sürüldü. İkinci Meşrutiyet ilan edilince İttihat ve Terakki nin Diyarbakır şubesini açtı da Selanik te yapılan bir parti kurultayında Merkez Umumî Âzası seçildi de Genç Kalemler de düşüncelerini ve manzumelerini yayımlamaya başladı. Balkan Savaşı sırasında İstanbul a gelerek Darülfünun da sosyoloji dersleri verdi ( ). Millî Mücadeleyi destekleyen yazılarını Türk Yurdu

7 dergisinde daha sonra kendisini çıkardığı Yeni Mecmua da yayımlamaya devam etti. İstanbul un işgali üzerine Malta ya sürüldü (1919); üç yıl sonra Diyarbakır a döndü ve Küçük Mecmua yı çıkardı (1922) te Diyarbakır milletvekili seçildi, 15 Ekim 1924 te İstanbul da öldü. Millî Edebiyat hareketinin öncülerinden olup bu hareketin gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Sanatçı kişiliğinden çok düşünür kişiliğiyle tanınmış; sanatı, düşüncelerini yaymak, topluma yarar sağlamak için bir araç olarak kullanmıştır. Şiirlerinde duygularını anlatmaktan çok inandığı düşünceleri dile getirmiş, bu yüzden lirizmden uzak, didaktik şiirler yazmıştır. Şiirlerinde halk edebiyatı nazım şekillerinden yararlanmış, ikili (mesnevi), sone vb. değişik nazım şekilleri de kullanmıştır. Şiirin teknik yönünden çok içeriğine önem vermiştir. İlk şiirlerinde aruzu denese de 1911 den sonraki şiirlerinde hece ölçüsünü kullanmıştır Şiirlerini Millî Edebiyat ın dil anlayışına uygun olarak sade bir dille yazmıştır. Dil konusundaki düşüncelerini Lisan adlı şiirinde açıklamıştır. Güzel dil Türkçe bize, Başka dil gece bize. İstanbul konuşması En sâf, en ince bize. Şiirlerinde Türk mitolojisinden, eski Türk masallarından ve efsanelerinden yararlanmıştır. Türkçülük düşüncesinin ilkelerini tespit etmiş ve bunu ilk kez bir sisteme bağlamıştır. Türkçülük, Türk milletini yükseltmektir. düşüncesiyle hareket etmiş, hayatını ve sanatını Türk millîyetçiliğine adamıştır. İlk başta bütün dünya Türklerini bir bayrak altında toplamayı hedefleyen Turancılık görüşünü savunurken daha sonra Türkiye Türkçülüğü görüşünü savunmuştur. kızıl Elma adlı eserinde gençlere, Ala Geyik te ise çocuklara Turancılık fikir ve esaslarını anlatmıştır de Genç Kalemler dergisinde yayımladığı Turan adlı şiirinde Turancılık fikrini şu sözlerle dile getirmiştir: Vatan ne Türkiye dir Türklere ne Türkistan; Vatan, büyük ve müebbet bir ülkedir: Turan 1917 de yazdığı kavm şiiriyle Turancılık tan Türkiye Türkçülüğü ne geçtiğini göstermiştir. Yeni Hayat (1918) adlı şiir kitabında İslamcılık ve Osmanlıcılık fikrinin Osmanlı yı kurtarmayacağını düşünerek Türkçülük esasına dayalı bir devletin planlarını ve yapmak istediği yenilikleri anlatır. Altın ışık adlı şiir kitabında milletin geleceği olarak gördüğü çocuklar için manzum ve mensur masallara, hikâyelere yer vermiştir. Keloğlan, Deli Dumrul gibi metinlerle hem onların millî bir bellekle yetişmesini sağlamaya çalışmış hem de Millî Edebiyat ın bu kaynaklardan beslenmesine yardımcı olmuştur. Türkçülüğün Esasları adlı inceleme kitabında din, dil, ahlak, siyaset, iktisat, felsefe, hukuk gibi alanlarda Türkçülüğün hedeflerini ortaya koymuştur. Türkleşmek İslamlaşmak Muassırlaşmak adlı eserinde İslam inancıyla yoğrulan Türk kültürünün çağdaş uygarlıkla özdeşleşmesi için bir sentez yapmaya çalışmıştır. Türk toplumunun kendine özgü ahlaki ve kültürel değerlerini Batı nın teknolojik ve bilimsel unsurlarıyla destekleyerek gelişmeyi hedeflemiştir. Türk Töresi ve Türk Medeniyeti Tarihi kitaplarında eski Türk kültürüne yer vermiştir. Türkiye deki ilk büyük sosyolog kabul edilen Ziya Gökalp, toplumsal anlayışını Emile Durkheim in teorik temellerini kurduğu dayanışmacılık temelinde şekillendirir. Çıkardığı küçük Mecmua adlı dergiyle Kurtuluş Savaşı nı desteklemiştir. Şiir: Yeni Hayat, Kızıl Elma, Altın Işık Makale-İnceleme-Edebiyat: Türkçülüğün Esasları,, Türkleşmek-İslamlaşmak-Muassırlaşmak, Türk Medeniyeti Tarihi, Türk Töresi, Mektup: Malta Mektupları MEHMET EMİN YURDAKUL ( ) 1869 da İstanbul da doğdu. Mülkiye ve Hukuk mekteplerinde okusa da öğrenimini tamamlamadan ayrıldı de İstanbul a yerleşen Cemalettini Efgani ile tanışarak onun millîyetçi görüşlerinden etkilendi den itibaren yayımladığı ve dönemin dergilerinde yankılar uyandıran şiirleri ona Millî Edebiyat Akımı nın öncüsü niteliğini kazandırdı. Devlet memurluğu yaptı, 1907 de İttihat ve Terakki Cemiyeti yle gizli ilişkileri olduğu gerekçesiyle Erzurum a sürüldü. II. Meşrutiyet in ilanından sonra Trabzon gümrük nazırı oldu. Hicaz ve Sivas ta valiliklerde bulundu da İstanbul a 7

8 döndü. Türk Yurdu Derneği ve Türk Ocağı nın kurucuları arasında yer aldı. Bir süre milletvekilliği yaptı, 1944 te İstanbul da yaşamını yitirdi. Millî Edebiyat ın ve Türkçülük akımın önde gelen temsilcilerindendir. Türk Yurdu dergisinin kurucuları arasında yer almıştır. Şiir anlayışını, Memleketimin gariplerinin, dertlilerinin küçük şairi olmak, ülkemin hürriyet ve saadetini seslendirmek için yaşamak, işte benim hayatımın ve sanatımın bütün gayesi sözleriyle ifade etmiştir. Anadolu halkının acılarını, duygularını, düşmanlara başkaldırışını şiirlerinde coşkun bir dille anlatmıştır. Konularını toplum sorunlarından, epik hayat sahnelerinden alan şiirler yazarak şiirimize halkçı bir nitelik kazandırmıştır. Toplumsal fayda prensibiyle yazdığı için şiirleri, sanat ve estetik açıdan zayıf sayılır. Şiirleri teknik bakımdan güçlü değildir; ancak duygu ve heyecan yönünden son derece kuvvetlidir. Millî edebiyat çizgisinde, Türkçülüğü savunan şiirler yazmış, "Ben bir Türk üm dinim, cinsim uludur" dizesiyle başlayan Cenge Giderken adlı şiiri büyük yankı uyandırmıştır. Ben bir Türk üm dinim, cinsim uludur Sinem, özüm ateş ile doludur İnsan olan vatanının kuludur Türk evladı evde durmaz giderim Kahramanlık, coşku, öğreticilik, cesaret unsurlarına ağırlık veren sanatçı; millî duyguları, halk diliyle ve kendine has bir üslupla dile getirdiği için "Türk Şairi, Millî Şair" olarak anılmıştır. Millîyetçi-halkçı çizgideki şiirlerini sade bir dil ve hece ölçüsüyle yazmıştır. Şiire biçimsel yenilikler kazandıran şair; nazım birimi olarak dörtlük geleneğinin dışına çıkarak üçlü, altılı, sekizli bentlerden oluşan şiirler yazmıştır. Şiir: Türkçe Şiirler, Türk Sazı, Ey Türk Uyan, Tan Sesleri, Ordunun Destanı, Zafer Yolunda, Turan a Doğru, Dicle Önünde, Ankara, Mustafa Kemal, Hasta Bakıcı Hanımlar, Aydın Kızlar, İsyan ve Dua, Türk ün Hukuku Düz yazı: Fazilet ve Asalet, Kral Corc'a, Dante'ye Halide Nusret Zorlutuna ( ) 1901 de İstanbul da doğdu. Erenköy Kız Lisesi ni bitirdi. Bir süre İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde eğitim gördü te başladığı öğretmenlik görevini İstanbul Kız Lisesi ve yurdun çeşitli yerlerindeki liselerde yıllarca sürdürdü de Ankara Kız Teknik Öğretmen Okulu nda görevliyken emekliye ayrıldı. 10 Haziran 1984 te İstanbul da yaşamını yitirdi. Şiir yazmaya mütareke yıllarında başladı. Kurtuluş Savaşı nın etkisi ve heyecanıyla Milli edebiyat akımına katıldı. Kadın duyarlılığıyla işlediği şiirlerinin yanı sıra hikâye, deneme, roman türlerinde de eserler verdi. Milli edebiyat akımı içinde değerlendirilen şiirlerinde geleneksel ölçü ve anlayışa bağımlı kaldı. Şiir öykü ve düzyazıları Milli Mecmua, Aydabir, Çınaraltı, Hisar, Türk Kadını gibi dergilerde yayınlandı. Git Bahar şiiriyle tanınmıştır. Şiir: Geceden Taşan Dertler, Yayla Türküsü, Yurdumun Dört Bucağı, Ellerim Bomboş Roman: Küller, Sisli Geceler Öykü: Beyaz Selvi, Büyük Anne, Aydınlık Kapı B. SAF (ÖZ) ŞİİR Fecr-i Âtî Dönemi nde başlayıp Millî Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemleri'nde etkili olan saf şiir geleneği nin genel özelliklerinden söz etmek faydalı olacaktır. Saf (öz) sözcüğü; var olan bir şeyin katıksız, arı, halis, has olma haline denir. Saf şiir ise şiirin şiirsel olmayan unsurlardan ayıklanarak saflaştırılmış bir duruma getirilmesi demektir. Türk edebiyatında saf şiirin ilk ve en önemli temsilcileri Ahmet Haşim ve Yahya Kemal Beyatlı dır. Cumhuriyet Dönemi nde ise Necip Fazıl Kısakürek, Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Muhip Dıranas gibi şairler bu şiir geleneğiyle ürün vermişlerdir. Millî Edebiyat Dönemi nde Yahya Kemal Beyatlı ve Ahmet Haşim bu anlayışla şiirler yazmıştır. Bu anlayışla yazan sanatçılar sözcüklerin ses, ahenk özelliklerine önem vererek şiirde müzikalite sağlamaya çalışmışlardır. Ahmet Haşim in Şiir söz ile musiki arasında sözden ziyade musikiye yakındır ile Yahya Kemal in Şiir bir nağmedir, şiirde nefes ve ses iki unsurdur. sözleri saf şiirin müzikle ilgisini ve belirgin özelliklerinden birini ortaya koymuştur. Her iki sanatçı da zengin ve sağlam bir şiir diliyle eserlerini kaleme almıştır. 8

9 Sanatlı söyleyişe önem vererek toplumsallıktan uzak, sanatsal değeri ön planda olan bireysel temalı şiirler yazmışlardır. Yahya Kemal; Türk tarihinin şanlı geçmişinin yanı sıra aşk, ölüm, İstanbul sevgisi gibi temaları işlerken Ahmet Haşim, karamsarlık ve hüzün duygusu oluşturan akşam, karanlık, gece, gurbet ve tabiat manzaralarını işlemiştir. Her iki sanatçı da hece ölçüsü yerine aruz ölçüsünü kullanmıştır. Ahmet Haşim sembolizm, Yahya Kemal Beyatlı ise parnasizm akımının etkisinde şiir yazmıştır. Farklı nazım birimleri ve nazım şekilleri kullanmışlar; Ahmet Haşim serbest müstezat, sone gibi biçimler kullanırken Yahya Kemal Beyatlı divan edebiyatı nazım şekillerinden yararlanmıştır. Millî Edebiyat Dönemi nde saf şiir anlayışıyla yazan şairler, Millî Edebiyatçılara göre daha ağır bir dil kullanmışlardır. YAHYA KEMAL BEYATLI ( ) 2 Aralık 1884 te Üsküp te doğdu. Asıl adı Ahmet Agâh tır. İlk öğrenimini Üsküp ve Selanik te, ortaöğrenimini İstanbul da tamamladı te Paris Siyaset Bilimleri Okulu na girdi. Burayı bitirdikten sonra Fransız tarihçisi Albert Sorel in derslerinden esinlenerek Osmanlı-Türk tarihiyle ilgili araştırmalar yaptı ( ). Paris ten yurda dönünce (1912) İstanbul Üniversitesinde Medeniyet Tarihi, Batı Edebiyatı, Türk Edebiyatı Tarihi derslerini verdi. Şiirlerini ilk kez 1918 de Bulunmuş Sahifeler başlığıyla Yeni Mecmua da yayımladı. Sonraki yıllarda Dergâh dergisini yönetti ( ). Kurtuluş Savaşı nın sonlarına doğru Ankara ya geldi ve Hakimiyet-i Millîye gazetesinde yazdı de lozan Konferansı na danışman olarak katıldı yılları arasında Urfa, Yozgat, Tekirdağ ve İstanbul milletvekilliği yaptı yıllarında Varşova, Madrit, lizbon elçiliğinde bulundu.1948 de büyükelçi olarak Pakistan a gitti, bir yıl sonra emekliye ayrılarak yurda döndü de İstanbul da öldü. Klasik Türk şiiri ile Batı şiirini birleştirerek kendine özgü bir şiir anlayışı oluşturan sanatçı, modern Türk şiirinin kurucularından biridir. 18 yaşında Fransa ya gidip dokuz yıl Paris teki okullarda okuyan, Fransız kültürünü çok yakından tanıyan sanatçı, 1912 de mektepten memlekete sloganıyla yurda dönmüştür. Ancak dönerken Batı hayranı ve kendi değerlerine düşman bir şair olarak değil; millî kimliğine, geçmişimizin bütün kültür mirasına sahip çıkan Batılı bir Türk şairi olarak dönmüştür. Geçmişimizin kültür ve medeniyetini oluşturan bütün zenginliklerini; vatan, tarih, musiki, mimari, dil, din, tabiat, aşk, sonsuzluk kavramlarıyla harmanlayarak şiirlerine yansıtmıştır. İlk şiirlerini 1902 de yayımlamaya başlayan sanatçı; sanatına temel oluşturacak bir arayışa girdi, bunun için de Yunan ve Latin edebiyatlarına yöneldi. Nev-Yunanilik olarak adlandırdığı bu kısa süreli yönelişten sonra Fransa da gördüğü Neoklasik akımının etkisiyle klasik Türk şiirine (divan şiirine) eğildi; bu yolda gazel, şarkı, rubailer yazdı. Batı şiiri ile klasik şiirin özelliklerini birleştirip divan edebiyatı zevkini canlandırmaya çalıştığı için Neo-klasik şair olarak anıldı. Divan edebiyatı tarzında şiir yazdığı için kendisini Harabat Şairi diye eleştiren Ziya Gökalp e şu cevabı verir: Ne harabi, ne harabatiyim Kökü mazide olan âtiyim Sanatçı; bu arayış ve birikimlerden sonra şiir anlayışını, öz şiir, halis şiir sözleriyle ifade etmiştir. Öz şiir düşünceden çok; ritim, ahenk, söyleyiş ve musikiye önem veren bir anlayıştır. Şiirlerinde; musikiyi önemsediği için sembolizm, şekil mükemmeliyetçiliğini ilke edindiği için parnasizm, tarihe ve millî kültüre değer vermesiyle romantizm akımının etkileri görülmüştür. Ancak dil ve söyleyişteki titizliği, ahenge ve kafiyeye verdiği önem, onda parnasizmin etkisinin daha kuvvetli olduğunu göstermektedir. Şairin sanatı üzerinde Rimbaud, Baudelaire gibi Fransız sembolistlerin büyük etkisi olmuştur. Geleneğe bağlı olmadan yazılan şiir ve oluşturulan edebiyatın orijinal olamayacağını belirtmiş, şiirlerinde geniş bir kültür ve derin bir felsefeye yer vermiştir. Nazım biçimi olarak divan şiirinin nazım biçimlerini (gazel, rubai) ve serbest şiiri kullanmıştır. Arif Nihat Asya ile birlikte Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı nda en çok rubai yazan iki şairden biridir. Ok şiiri dışındaki bütün şiirlerini aruzla yazmıştır. Aruz ölçüsünü Türk şiirine başarıyla uygulayan nadir sanatçılardandır. Tevfik Fikret ve Mehmet Akif in tersine nazmı nesirden uzaklaştırmıştır, şiirin düz yazıya yaklaştırılmasına karşı çıkmıştır. Tarih ve medeniyetimizin özetidir. diyerek İstanbul a olan hayranlığını şiirlerinde sıkça dile getirmiş, "İstanbul şairi, İstanbul âşığı" olarak nitelendirilmiştir. Nedim den sonra şiirlerinde İstanbul u en çok işleyen şair olmuştur. Şiirlerinde İstanbul, vatan, aşk, ölüm, deniz, sonsuzluk, rintlik, musiki, tabiat temalarını işlemiş; Osmanlı tarihine, Türk uygarlığına ait kahramanlık motiflerine geniş yer vermiştir. 9

10 Türkçe, ağzımda anamın ak sütü gibidir. diyerek Türkçe sevgisini dile getiren sanatçı, halkın konuşma diliyle yalın, açık ve duru bir üslupla yazmıştır. "Mısra benim şahsiyetimdir. diyen şair, dil ve söyleyişe önem vermiş, mısraları üzerinde bir kuyumcu titizliğiyle durmuş, bazen şiire uygun düşmesi için bir kelime için yıllarca beklemiştir. Yahya Kemal, fikirleri ve sanat anlayışı ile Türk aydınları ve sanatçıları üzerinde büyük etki bırakmıştır. Özellikle şiir, nesir, resim, musikî, Türkçe, millet, tarih bilinci gibi konularla ilgili olarak nesir yazılarında ileri sürdüğü fikirleri; kendisini hayranlıkla takip eden genç nesil tarafından büyük ölçüde benimsenmiş ve onların hayata, sanata, millete bakış açılarının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Hayattayken şiirlerini kitap halinde bastırmayan sanatçının şiirleri, ölümünden sonra Yahya Kemal Enstitüsü tarafından bastırılmıştır. Şiir: Kendi Gök Kubbemiz: Serbest nazım biçimiyle yazdığı yeni tarzdaki şiirlerini bir araya getirdiği kitabıdır. Kitapta; Süleymaniye de Bayram Sabahı, Açık Deniz, Mohaç Türküsü, Akıncı, Sessiz Gemi, Mehlika Sultan, Rintlerin Ölümü, Endülüs te Raks, Geçmiş Yaz, Vuslat, Erenköy'de Bahar, Kar Musikileri gibi şiirler yer almaktadır. Eski Şiirin Rüzgârıyla: Nazım şekli, dil ve içerik bakımından divan şiirine yakın olan şiirlerinin toplandığı kitaptır. Batılı bir anlayışla divan şiirindeki biçim mükemmelliğini keşfetmiş, neo-klasik bir bakışla gazel, şarkı, musammatlar yazmıştır. Rubailer: Şairin 40 rubaisinin yer aldığı şiir kitabıdır. Daha sonra Ömer Hayyam ın 54 rubaisini Türkçe söyleyerek Hayyam rubaileri Türkçe Söyleyiş adıyla bir araya getirmiştir. Daha sonra bu iki kitap birleştirilmiştir. Deneme / Fıkra / Makale: Eğil Dağlar: Kurtuluş Savaşı ile ilgili fıkra, makale ve hatıralarını topladığı kitabıdır. Aziz İstanbul: İstanbul a duyduğu sevgi ve bu şehirle ilgili geniş tarihî bilgisini yansıttığı sohbet ve konferanslarını içeren kitabıdır. Edebiyata Dair: Sanat ve edebiyatla ilgili görüşlerini anlattığı kitabıdır. Nayîler: Şiirde ahengi esas alan bu öz şiir anlayışı, Yahya Kemâl kaynaklıdır. Yahya Kemâl ve genç sanatçılar, Nayîler adıyla kendi şiirimizin kaynaklarına yönelirler. Bu görüşün temelinde, Türk edebiyatının ilk dönemlerine inerek, 13. yüzyılın büyük mutasavvıflarından Mevlana Celalettin Rumi ile Yunus Emre'nin şiirlerindeki içten söyleyişi, coşkulu, gizemli havayı şiirlerinde yaşatmak yatar. Şiirde süsü düşünmezler, vezni ve ahengi esas alırlar. Şahabettin Süleyman'ın, Sefahat-ı Şiir ve Fikir dergisinde (1914 s.1) "Nayiler -Yeni Bir Gençlik Karşısında" başlıklı makalesiyle tanıttığı bu topluluk, düşüncelerini ortaya koyacak yapıtlar veremeden dağılmıştır. Nev-Yunanilik, Türk edebiyatını temelinden Batılılaştırmak amacıyla, "Eski Yunan edebiyatını örnek almak"tır. Yahya Kemal'le Yakup Kadri benimsedikleri bu eğilime Eski Akdeniz uygarlığıyla ilgili olduğu için Havza Edebiyatı ya da Nev- Yunanilik adını vermişlerdir. Bu eğilimin örnekleri de Yahya Kemal'in "Sicilya Kızları" ve "Biblos Kadınları" adlı şiirleri ile Yakup Kadri'nin "Siyah Saçlı Yabancı ile Berrak Gözlü Genç Kızın Sözleri" başlıklı yazısı ile sınırlı kalmıştır. Nayilik gibi Nev- Yunanilik de dönemini etkileyen bir gelişme göstermemiştir. Şiirimizde tek temsilcisi Salih Zeki Aktay olarak görülür. AHMET HAŞİM ( ) 1884 Bağdat doğumludur. Babası Kaymakam Arif Hikmet Beydir. Sekiz yaşındayken annesini kaybetmesi üzerine 1895 te İstanbul a getirilerek Galatasaray lisesine verildi de buradan mezun olup Mekteb-i Hukuka devam etti. Çeşitli kurumlarda öğretmen ve memur olarak çalıştı ve 1933 te öldü. Mezarı İstanbul daki Eyüp Sultan Mezarlığı ndadır. Fecr-i Âti topluluğunun en önemli şairi olup modern Türk şiirinin kurucularından biridir. İlk şiirlerinde Abdülhak Hamit, Muallim Naci, Tevfik Fikret ve Cenap Şahabbetin in etkisinde kalmış; diğer yandan Fransız şiirini de takip ederek 1908 den sonra kendine has bir şiir anlayışı geliştirmiştir. Sanat için sanat anlayışıyla bireysel konuları işlemiş, toplumsal konulardan uzak durmuştur. Tüm şiirlerinde aruz ölçüsünü kullanmış, iç ahenk ve musikiye önem vermiştir. Şiirde musikiyi ön planda tuttuğu için şekle önem vermemiştir. En çok serbest müstezat nazım şeklini kullanmış, bazen de dörtlüklerle yazmıştır. Son dönem şiirleri hariç şiirlerinde sanatlı ve ağır bir dil kullanmıştır. Şiirlerinde pek çok mecaz, istiare ve teşbih kullanmış, sembolizm ve empresyonizm akımından etkilenmiştir. Asıl şöhretini, Yahya Kemal le birlikte önderliğini yaptıkları Dergâh dergisinde yakalamıştır. Derginin 15 Nisan 1921 ta- 10

11 rihli ilk sayısında yayımladığı Bir Günün Sonunda Arzu şiiri eleştirilmiş; müphemiyet (belirsizlik) ve manasızlık la suçlanan şair, bunun üzerine Şiirde Mana ve Vuzuh (Şiirde Anlam ve Açıklık) adlı meşhur makalesini yazmıştır. Daha sonra bu makaleyi bazı değişikliklerle Piyale adlı şiir kitabına Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar başlığıyla ön söz yapmıştır. Sanatçının bir çeşit poetikası (şiirle ilgili görüşleri) sayılan bu yazıda Ahmet Haşim şiir anlayışını halis şiir/saf şiir sözleriyle ifade etmiştir. Şiirde musikiyi öne çıkarıp anlam açıklığını ikinci plana atan, dizelerde telkin yeteneği arayan ve şiirin kaynağını bilinçaltında bulan bu anlayış ile sembolizm arasında benzerlikler vardır. Sanatçının dış dünyaya ait gözlemlerinin kendi iç dünyasında yarattığı izlenimleri yansıtması ise şiirlerinin empresyonizme (izlenimcilik) daha yakın olduğunu gösterir. Göl Saatleri şiir kitabının ön sözü de bir empresyonizmin özeti şeklindedir. Şairin yaşamı, sanatını derinden etkilemiştir. Çocukluğu; Dicle Nehri nin romantik atmosferinde, bir babanın sertliğiyle hasta bir annenin şefkati arasında geçen şair, küçük yaşlardan itibaren hassas bir yapıya sahip olur. Annesini kaybedince İstanbul a getirilip yatılı bir okula verilen Haşim, okulun yabancı ortamından da etkilenerek içine kapanır. Yaşamı boyunca kurtulamadığı bu içe kapanış şiirlerine gerçeklerden kaçış olarak yansır. Gerçek hayattan uzaklaşıp hayale sığınma, hayalî kadınları sevme, bilinçaltında gizlenen ve anne şefkatiyle geçen çocukluk yılları, derin bir anne sevgisi şiirlerinde sıkça yer alır. En çok kullandığı temalar aşk, tabiat, çocukluk hatıraları, hayal ve ölüm dür. Geçmiş günlere ve hayalî bir ülkeye duyulan özlem, aydınlıktan kaçıp geceye, güneşin batışına ve mehtaba sığınma, sararmış yapraklar ve sonbahar, melankoli, anlaşılmazlık ve hastalık şiirlerinde sıkça işlediği konulardır. Bu yüzden şiirlerinin en belirgin özelliği karamsarlıktır. Nesir dili şiirlerinden daha sade olan sanatçı; deneme, fıkra, sohbet, hatıra ve gezi yazıları kaleme almıştır de Fecr-i Âtî topluluğu dağıldıktan sonra başka bir edebî akıma katılmamış, ölümüne kadar aynı sanat anlayışıyla bağımsız olarak şiir yazmaya devam etmiş, Millî Edebiyat anlayışını benimsememiştir. Şiir: Göl Saatleri, Piyale Gezi: Frankfurt Seyahatnamesi Deneme -Fıkra -Sohbet: Bize Göre, Gurabahane-i Laklakan C. HALKIN YAŞAYIŞ TARZINI VE DEĞERLERİNİ ANLATAN MANZUMELER Bu dönemde toplumun siyasî ve ekonomik problemlerinin gerçekçi biçimde yansıtıldığı manzumeler yazılmıştır. Konusunu halkın yaşama biçimi ve değerlerinden alan manzumelerle ön plana çıkan isim ise Mehmet Akif Ersoy dur. Nazmın nesre yaklaştığı ve didaktik bir üslubun göze çarptığı manzum hikâyelerde sanatçı, ele aldığı konuyu bir olay örgüsü içinde vermiştir. Sanatını toplumun hizmetine adayan Mehmet Akif; manzumelerinde Ziya Gökalp gibi Türkçülüğü değil, İslamcılığı öne çıkarmıştır. Onu Ziya Gökalp ve çevresindeki şairlerden ayıran diğer bir özellik ise hece yerine aruz ölçüsünü kullanmasıdır. Sanatçı, manzumelerinde Arapça, Farsça sözcüklerin yanı sıra, günlük deyişlere ve sokak diline de yer verilmiştir. MEHMET AKİF ERSOY ( ) 1873 te İstanbul da doğdu. Fatih Camisi medrese hocalarından Mehmet Tahir Efendi nin oğludur. Küçük yaşlarında, babasının gözetiminde dinî eğitim gördü. Fatih Merkez Rüştiyesi'nde ve Mülkiye İdadisi'nde okudu. Bir yandan da Arapça, Farsça, Fransızca öğrendi. Babası öldüğü için, yatılı olarak Baytar okuluna girdi ve 1894 te burayı birincilikle bitirdi. Rumeli, Arnavutluk ve Arabistan da memurluklarda bulundu de İstanbul Üniversitesinde öğretim görevlisi oldu. Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşat dergilerinde manzume ve düz yazılarını yayımladı, büyük camilerde vaazlar verdi.. I. Dünya Savaşı yıllarında Almanya ya gitti. Kurtuluş Savaşı yıllarında, ulusal direnişi ve bağımsızlığı destekledi. Yazdığı İstiklal Marşı, 12 Mart 1921 de Millî Marş olarak kabul edildi te Mısır a gitti ve on yıl orada kaldı. Kahire deki bir üniversitede Türk edebiyatı dersleri verdi. Hastalanınca yurda döndü, 27 Aralık 1936 da İstanbul da öldü. İlk şiirlerini 1890 lı yıllarda yazan şair, dönemin edebiyat hareketi olan Servet-i Fünûn u aşırı Batıcı (alafranga) bularak onlara katılmamıştır den sonra Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşat dergilerinde yazmıştır. Dönemin etkili düşünce akımlarından Batıcılık ve Türkçülüğe karşı İslamcılığı savunmuştur. Millî Edebiyat ve Türkçülük hareketine karşı çıkan sanatçı, kurtuluşu Batılılaşmada gören Tevfik Fikret le fikir çatışması yaşamıştır. Sanat hayatının ilk yıllarında dinî ve bireysel şiirler yazmış, kısa süren bu ilk dönemden sonra hayatının sonuna dek toplum için sanat anlayışıyla eser vermiştir. Sanatını toplumun emrine veren sanatçı, sosyal hayatı adeta bir fotoğraf gerçekliğiyle, güçlü bir gözlem ve tasvir yeteneğiyle dile getirmiştir. 11

12 Duyarlılık alanı yalnızca Türk toplumuyla sınırlı değildir. O, bütün İslam dünyasının yoksulluğunu, cehaletini, tembelliğini, taklitçiliğini ve inanç sorunlarını dert edinmiştir. Batı nın emperyalist saldırılarına karşı İslam birliği düşüncesini savunmuş, ancak Batı ya tümüyle karşı çıkmamıştır. Batı nın ilim ve teknolojisinden yararlanılarak İslam ülkelerindeki geri kalmışlığın giderilebileceğine inanmıştır. Çağdaşı olan Servet-i Fünûn ve Fecr-i Âtîcileri, ülkenin içinde bulunduğu şiddetli buhranlara kayıtsız kaldıkları için eleştirmiştir. Çünkü ona göre, bir toplumun manevi ve ahlaki eğitiminde en çok etkisi olan unsur edebiyattır. Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı, İstiklâl Savaşı gibi toplumsal felaketlere yol açan önemli olaylar, Akif i derinden etkilemiş ve eserlerine yansımıştır. İstiklal Marşı ve Çanakkale Şehitleri bunun güzel örnekleridir. Söylemek istediğini ifade etme kabiliyeti çok yüksek olan sanatçı, şiirlerinde ele aldığı konular, bu konuları işleyiş biçimi dil ve anlatım özellikleriyle Türk şiirine gerçek realizmi getiren sanatçı olmuştur. Hayır, hayal ile yoktur benim alışverişim İnan ki her ne söylemişsem görüp de söylemişim Nazmı nesre yaklaştırarak manzum hikâyeler yazan şair, manzumelerinde öğüt ve öğreticiliği ön plana çıkarmıştır. küfe ve Seyfi Baba manzum hikâyelerinin en başarılı örnekleridir. Coşkulu ve içten üslubu, dili kullanmadaki yeteneği ve yer yer mizahtan yararlanması şiirlerini didaktizmin donukluğundan kurtarmıştır. Genellikle mesnevi ve serbest müstezat nazım biçimlerini kullanan sanatçı, bütün şiirlerinde aruz veznini kullanmıştır. Sokakta konuşulan Türkçeye olduğu kadar Osmanlıcaya da hâkim olduğu için aruz ölçüsünü Türkçeye başarıyla uygulamıştır. Nazmı nesre yaklaştırması, aruzu Türkçeye başarıyla uygulaması ve manzum hikâye türünde eser vermesi Tevfik Fikret le ortak özelliğidir. İran edebiyatından Sadi ve Hafız ı Türk edebiyatından Muallim Naci ve Hamit i, Fransız edebiyatından Lamartine ve Aleksandr Duma yı beğenmiştir. Şiirlerini Safahat adlı eserinde toplamıştır. Safahat ında çok sık kullandığı manzum hikâyeler şu özellikleri gösterir: Bütün manzum hikâyeleri sosyal konuları içerir. Güçlü bir gözleme dayalı realist hikâyelerdir. Halkın konuştuğu bir dille yazılmıştır. Hikâyelerinde güçlü bir betimleme, öyküleme gücü ve teknik olgunluk vardır. Çoğu karşılıklı konuşmalar şeklinde olduğundan manzum hikâyeleri sahnelenmeye elverişlidir. "Safahat", adlı eseri yedi bölümden (kitaptan) oluşur: 1. Safahat: Kitaba adını veren bölümdür. İçinde manzum hikâyeler vardır. 2. Süleymaniye Kürsüsünde: II. Meşrutiyet ten sonra ülkenin içine düştüğü karışıklık ve çöküntüyü anlatır. 3. Hakkın Sesleri: Çeşitli ayet ve hadislerin tefsiri, siyasal ve sosyal konulu şiirler ve Balkan Savaşı nın yol açtığı yıkımlar ile ilgili şiirler vardır. 4. Fatih Kürsüsünde: Türk milletinin ve İslam dünyasının içinde yaşadığı felaketlerin bitmesi ve milletimizin kalkınması için gerekli uyarılar vardır. 5. Hatıralar: Şairin sehayat hatıraları yer almaktadır. 6. Âsım: Safahat ın en önemli bölümüdür. Şair bu bölümde millet sevgisini, onun büyüklüğüne olan inancını, İslam dünyası nın içinde bulunduğu sıkıntılardan Türk milletinin liderliğindekurtulacağına dair inancını anlatır. "Çanakkale Şehitlerine" şiiri bu bölümdedir. Âsım idealist bir vatan şehidi, Türk gençliğinin sembolüdür. 7. Gölgeler: Şairin lirik şiirleri ve çeşitli manzumeleri vardır. MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ ŞİİRİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ *Konuşma dili, yazı dili haline getirilmiş, yani Osmanlıcadan Türkçeye dönülmüştür. *Aruz yerine hece ölçüsünün kullanımı yaygınlaşmıştır. *Kafiyeler ve kafiye düzeni halk şiirindeki gibidir. *Nazım birimi dörtlüktür. *Halk edebiyatının nazım biçimlerinin yanı sıra Batı dan alınan nazım biçimleri de kullanılmıştır. *Sanatçılardan bazıları şiirlerinde Türkçülük akımını yaymaya çalışırken bazıları bireysel duyguları dile getirmiştir. *Şiirde, konuşulan Türkçenin güzel örnekleri verilmiştir. Bunda Beş Hececiler in büyük katkısı olmuştur. 12