EKONOMİK VE PARASAL BİRLİĞE HAZIR MIYIZ?

Transkript

1 EKONOMİK VE PARASAL BİRLİĞE HAZIR MIYIZ? Prof..Dr.Coşkun Can Aktan 12 Eylül 1963 tarihinde imzalanan Ankara Anlaşması nın üzerinden neredeyse 32 yıl geçti. Nihayet bu yılın başında Türkiye ile şimdiki adı Avrupa Birliği olan Avrupa Topluluğu arasında gümrük birliği gerçekleştirilmiş oldu. Türkiye Avrupa Birliği ne tam üye olmadan gümrük birliğini gerçekleştiren ilk ülke konumunda bulunuyor. Tam üyelik için önümüzde daha çok uzun bir yol var. Tam üyelik için Türkiye nin Maastricht anlaşması ile esasları belirlenen Ekonomik ve Parasal Birliğe uyum sağlaması gerekiyor yılında imzaladığımız Katma Protokol sonrasında yükümlülüklerimizi erteleyerek fazlasıyla zaman kaybetmiş bulunuyoruz. Önümüzdeki yıllarda Avrupa Birliği ne tam üyelik için öngörülen şartları gerçekleştirmek için kolları sıvamamız gerekiyor. Oysa gümrük birliğinin ardından yine eski vurdumduymazlık ve sorumsuzluk örneği sergileniyor. Kendimizi hiç mi hiç aldatmayalım... Eğer Avrupa Birliği ne tam üye olmak istiyorsak fazla geç kalmadan gerekli adımları atmalıyız. Yoksa bir otuz yıl daha tam üyelik için bekleriz. Bundan hiç kuşkumuz olmasın. Ekonomik ve Parasal Birlik için üye ülkelerin uyması istenen kriterler açısından Türkiye nin durumu değerlendirilecek olursa durumumuzun hiç de içaçıcı olmadığını görebiliriz. Burada felaket tellallığı yapmanın alemi yok... Görünen köy kılavuz istemez... Avrupa Birliği ne üye ülkelerde enflasyon oranı Yunanistan hariç ortalama yüzde beşin altındadır. Yunanistan da enflasyon oranı ise 1995 yılında yüzde 9.9 olarak gerçekleşmiştir. Şimdi gelin bu

2 rakamı Türkiye ile bir karşılaştırın bakalım!.. Üç rakamlı enflasyon canavarı ile yaşıyoruz!... Bütçe açıklarının GSYİH ya oranı açısından da baktığımızda durumumuz hiç iyi değildir. Türkiye borç yükü bakımından da kötü bir durumdadır. Her geçen gün borç batağına iyice saplanıyoruz. Faiz oranları ise inanılmaz boyutlardadır. Avrupa Birliği ülkelerinde ortalama uzun vadeli faiz oranı yüzde 8 civarındadır. Türkiye de ise oran yaklaşık yüzde 120 dir. Türkiye nin Maasricht anlaşmasında kabul edilen kriterlere uyumu için mutlaka çok ciddi kararlar alması ve tavizsiz uygulaması gerekmektedir. Maastricht Anlaşmasını Unutmayalım... Avrupa Birliği ne üye ülkelerin temsilcileri 7 Şubat 1992 tarihlerinde Hollanda nın Maastricht kentinde bir araya gelerek Maastricht Anlaşması nı imzaladılar. Maasricht zirvesinde ekonomik ve parasal birliğin oluşması için başlıca şu konular üzerinde anlaşma sağlandı: Birliğe üye herhangi bir ülkede enflasyon oranı, bir önceki yılda Birliğe üye ülkelerden en düşük enflasyona sahip olan üç ülkedeki enflasyon oranları ortalamasının yüzde 1.5 ından daha fazla olmamalıdır. Birliğe üye ülkelerde bütçe açıklarının GSYİH ya oranı yüzde 3 den fazla olmamalıdır. Birliğe üye ülkelerde toplam devlet borçlarının GSYİH ya oranı yüzde 60 dan fazla olmamalıdır. Birliğe üye ülkelerde uzun vadeli devlet tahvillerinin faiz oranı bir önceki yılda Birliğe üye ülkelerden en düşük enflasyon oranına sahip olan üç ülkenin uyguladığı faiz oranlarının yüzde 2 sinden fazla olmamalıdır.

3 Birliğe üye ülkelerin ulusal paraları döviz kuru mekanizmasına dahil olmalıdır. Ulusal paranın döviz değişim oranı son iki yıl içinde normal dalgalanmaya bırakılmamalı ve devalüe edilmeksizin kur mekanizması içindeki değer değişimi (+/-) yüzde 15 i geçmemelidir. Maastricht zirvesinde 1999 yılı başına kadar Birliğe üye ülkelerden belirtilen kriterlere uyum sağlayacakların ekonomik ve parasal birliğe katılabilecekleri kabul edilmiştir. Maastricht zirvesinde alınan kararlar bazı üye ülkelerde tepki ile karşılanmasına rağmen tüm ülkeler anlaşmayı imzalayarak Ekonomik ve Parasal Birlik için ortak karar alarak uzlaşmışlardır. Daha sonra geçtiğimiz yıl Aralık tarihlerinde Avrupa Birliği liderleri bu kez Madrid de bir araya gelerek Maastricht anlaşmasını gözden geçirmişler ve bazı yeni kararlar almışlardır. Bu yeni kararları da kısaca özetleyelim: Avrupa tek para sistemi için gerekli hazırlık çalışmaları sürdürülecek ve 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren Euro adı verilen para birimi tedavüle konulacaktır. Bu tarihte tüm birliğe üye ülkelerde Euro kullanılmaya başlanacaktır. Böylece euro ismi daha önceki yıllarda telafuz edilen para birimi ecu nun yerini almıştır. Avrupa Para Enstitüsü yerine Avrupa Merkez Bankası faaliyete geçirilecektir. Maastricht kriterlerine üye ülkelerin uygun hareket edip etmedikleri Avrupa Birliği Konseyi tarafından kontrol edilecektir. Maastricht kriterlerine göre Birliğe üye ülkelerin durumu değerlendirildiğinde halihazırda hiç bir ülkenin tüm kriterlere tam uyum sağlayamadığı görülmektedir. Enflasyon oranı Yunanistan hariç tüm ülkelerde yüzde 5 in altındadır. İngiltere, İtalya, Portekiz, İspanya ve Yunanistan hariç tüm ülkelerde enflasyon 1995

4 maastricht hedefi olan yüzde 3 in alında gerçekleşmiştir. Türkiye nin bu açıdan durumu Avrupa Birliği ülkeleri ile karşılaştırılamayacak kadar berbat tır! yılı gerçekleşen enflasyon rakamı yüzde dir. Bütçe açıklarının GSYİH ya oranı kriteri yönünden değerlendirildiğinde Maastrict hedefi olan yüzde 3 oranını sadece Danimarka, Almanya,İrlanda, Hollanda ve Lüksemburg gerçekleştirmiştir. Lüksemburg da 1995 yılında bütçe açığı değil, bütçe fazlası gerçekleşmiştir. Bütçe açığı/gsyih kriteri yönünden Avrupa Birliği nde durumu en kötü olan ülke Yunanistan dır. Bu ülkede gerçekleşen oran yüzde 9.3 tür. Türkiye de ise 1993 yılı oranı yüzde 12.2, 1994 yılı oranı ise yüzde 8.1 dir. Toplam devlet borçlarının GSYİH ya oranı da tüm birliğe üye ülkelerde yüzde 60 ın altına indirilememiştir. Bu hedefi halihazırda gerçekleştirmiş olan ülkeler İngiltere, Fransa, Almanya ve Lüksemburg tur. Avrupa Birliği nde borç/gsyih oranı ortalaması ise 71.0 dır. Türkiye de ki oran ise yaklaşık yüzde 80 dir. Uzun vadeli devlet tahvilleri için uygulanan faiz oranı açısından ülkeler değerlendirildiğinde faiz oranı Yunanistan, İtalya, Portekiz, İspanya ve İsveç hariç tüm ülkelerde Maastricht hedefi olan yüzde 10.4 ün altında gerçekleşmiştir. Bu kriter yönünden üye ülkeler arasında bir uyumun varlığından sözetmek mümkündür. Türkiye ise hiç şüphesiz faiz ve rant ekonomisinin yaşandığı bir ülkedir. Türkiye de ortalama uzun vadeli faiz oranı yüzde 120 civarındadır. Türkiye nin Maastricht kriterleri yönünden durumu değerlendirildiğinde açık olarak belirtilen hedeflerin çok gerisinde olduğu görülmektedir. Türkiye, Avrupa Birliği ne tam üye olmayı gerçekten istiyorsa belirtilen hedefleri nasıl gerçekleştirebileceğini ciddi olarak düşünmeli ve bu konuda en kısa zamanda tedbirler almalıdır. Avrupa Birliği ne üye ülkeler hızla ekonomik ve parasal birliğe

5 hazırlanmaktadır. Türkiye bu açıdan çok gerilerdedir ve bu yarış için daha fazla vakit kaybedilmemelidir. Ben açıkça ülkemizde Maastricht hedeflerine ulaşılmasının önemini anlayan bir zihniyetin varolduğuna inanmıyorum... Bu konuda fazla iyimser olmadığımı açıkça ifade etmeliyim. Biz günübirlik düşünen, sıkıştıkça çözüm arayan bir anlayışa ötedenberi sahip bulunuyoruz. Bu görüşlerim çok karamsar olabilir... Ancak gerçek budur de Avrupa Topluluğu na katılmaya karar vermişiz, ancak hiç bir hazırlık yapmadan zamanı boşuna harcamışız. Tam otuz yılı heba etmişiz!.. Şimdi bir o kadar yılı da heba edebileceğimizden korkuyorum!... Tüm bu karamsarlığıma rağmen eğer ciddi, samimi ve kararlı olursak tam üyelik hedefini gerçekleştirebileceğimize inanıyorum. Önce şu siyasal istikrarsızlık sorununu çözmemiz lazım. Sonra da politikacıların kendi kafalarına göre ekonomi politikası araçlarını kullanmamaları için anayasal denk bütçe ilkesini gerçekleştirmemiz gerekir. Yine borçlanma yetkisini mutlaka, ama mutlaka anayasal düzeyde sınırlamalıyız. Yıllardan beri savunduğumuz anayasal iktisat politikası önerilerinin önemini anlayacak neslin ne zaman ortaya çıkacağını sabırla bekliyorum...bu kez başka çaremiz de yok. Gerçekçi bir ekonomik anayasa önerisini gerçekleştirmemenin bedeli çok ağır olacaktır. Hem de çok ağır... Bizim miyop politikacılarımız bu reformun zorunluluğunu bir gün anlayacaklardır. Maastricht Hedeflerine Göre Ülkelerin Durumu (1995) % Ülkeler Bütçe Açığı/GSYİH Toplam Borçlar/GSYİH Enflasyon Uzun Vadeli Faizler Avusturya Belçika İngiltere Danimarka Finlandiya

6 Fransa Almanya Yunanistan İrlanda İtalya Lüksemburg Hollanda Portekiz İspanya İsveç AB Ortalaması Maastricht Hedefi TÜRKİYE (1994) Not: Koyu olarak yazılmış rakamlar o ülkenin Maastricht hedefini gerçekleştirmiş olduğunu göstermektedir. Kaynak: İKV Bülten Aralık (Türkiye rakamları, TÜSİAD, 1996 Yılına Girerken Türk Ekonomisi adlı rapordan alınmıştır.)