ZAMAN ALGISI. İnci Ayhan, PhD. Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ZAMAN ALGISI. İnci Ayhan, PhD. Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü"

Serhat Çiçek
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 ZAMAN ALGISI İnci Ayhan, PhD Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü İkinci Bahar Programı, Aralık 2014

Biyolojik sistemler, zamanı farklı ölçeklerde işlemler Mikrosaniye ölçeğinde işlemleme >> saniyenin 1 milyonda biri Saniyenin işlemlenmesi

iletimlerindeki gecikme Konuşma, hareketi saptama, hareket kaslarının eşgüdümü - mekanizmaları halen tartışmalı Zaman tahminleri, nefes alma,

2 Biyolojik sistemler, zamanı farklı ölçeklerde işlemler Mikrosaniye ölçeğinde işlemleme >> saniyenin 1 milyonda biri Saniyenin işlemlenmesi (bilinçli tahminler) Milisaniye ölçeğinde işlemleme >> saniyenin 1000 de biri Sesin nereden geldiğini anlama, ekolokasyon - aksonların iletimlerindeki gecikme Konuşma, hareketi saptama, hareket kaslarının eşgüdümü - mekanizmaları halen tartışmalı Zaman tahminleri, nefes alma, hareket (lokomosyon) - mekanizmaları halen tartışmalı Biyolojik saat (24 saatlik ritimler) Açlık tokluk, uyku uyanıklık - protein biyosentezi - suprakiazmatik çekirdek

3 Zaman algısına dair kuramlar İçsel Saat Kuramı (Creelman, 1962; Treisman, 1963) Kapı Akümülatör >> tikler burada birikiyor Salıngaç >> belli bir hızda tik üretiyor Tüm duyular için tek bir saat Uzamdan ayrık bir zaman algısı Üst seviye bilişsel bir işleyiş

gangliyon ve beyincik/serebellum >> salıngaçın hızıyla ilişkili Animation by Gustavo Torres

4 Zaman algısına dair kuramlar İçsel Saat Kuramı (Buhusi ve Meck, 2005) Saat (zamanlama) Bellek (hatırlama) Karşılaştırma (karar verme) akümülatör Animation by Wikipedia Dopamin bazal gangliyon ve beyincik/serebellum >> salıngaçın hızıyla ilişkili Animation by Gustavo Torres Asetilkolin ön (frontal) korteks >> ne kadar (tik) zaman geçti? Kısa süreli bellekle ilişkili temporal bellek

5 Zaman algısına dair kuramlar İçsel Saat Kuramı ve Dikkat Dikkatin zaman algısı üzerindeki etkileri

6 Zaman algısına dair kuramlar İçsel Saat Kuramı ve Dikkat HANGİSİ DAHA UZUN SÜRE EKRANDA KALDI?

7 Zaman algısına dair kuramlar İçsel Saat Kuramı ve Dikkat Dikkatimizi zamana veremediğimizde: Akümülatör Kapı Akümülatörde daha az salınım (tik) birikmiş oluyor Salıngaç Kapı, bazı tikleri kaçırıyor Salıngaç yavaşlıyor Sonuç: zaman algımız görece kısaldı

8 Öyleyse zaman algısı yanılsamalara açıktır Büyüklük ve zaman algısı arasındaki ilişki Parlak uyaranlar Büyük uyaranlar Çok sayı içeren uyaranlar zamansal olarak daha uzun sürmüş gibi algılanırlar

9 Öyleyse zaman algısı yanılsamalara açıktır Geleceğe yönelik beklentilere aykırı uyaranlar Zaman Ekranda kalma süresi daha uzun algılanır Tekrar nedeniyle baskılanma mı? Yoksa aykırı uyaranlara daha fazla dikkatin yönelmesi mi?

10 Öyleyse zaman algısı yanılsamalara açıktır Geleceğe yönelik beklentilere aykırı uyaranlar neden daha uzun sürmüş gibi algılanıyor olabilir? Bir kuram: Tehlikeye karşı nasıl bir davranış göstereceğimize dair daha çabuk karar alabilmek ve hayatta kalma ihtimalimizi arttırmak

11 Adrenalin seviyemiz yüksekken zaman algımız değişir David Eagleman ve grubu (2007): Bungee-jumping sırasında zaman genişler. Neden: Böyle bir deneyimi daha zengin ve detaylı hatırlarız. Bellekte kodlanan bilginin miktarı artınca, olay daha uzun sürmüş gibi algılanır.

12 İçsel saat kuramının sorgulanması Cidden tüm duyular için tek bir saat mi var? Yoksa duyulara özgü temporal mekanizmalardan da bahsedebilir miyiz?

13 Duyulara özgü zaman yanılsamaları Duran Saat Yanılsaması (Kronostasis) Başka bir noktaya bakarken gözlerimizi bir anda saniye koluna çevirdiğimizde, saniye kolu bir süreliğine sanki durmuş gibi algılanır. Video REF:

14 Duyulara özgü zaman yanılsamaları Göz hareketlerine bağlı maskeleme Gözlerimizi aynada kendimize çevirdiğimizde çevirme anını neden göremeyiz? zaman dilimi #1 zaman dilimi #2 zaman dilimi #2 zaman dilimi #2 Zaman

15 Duyulara özgü zaman yanılsamaları Sakkadik göz hareketleri sırasında zaman algısı kısalır.

16 Duyulara özgü zaman yanılsamaları Sakkadik göz hareketleri sırasında zaman algısı kısalır. Morrone ve grubu, 2005

17 Duyulara özgü zaman yanılsamaları Sakkadik göz hareketleri sırasında zaman algısı kısalır. Morrone ve grubu, 2005

18 Duyulara özgü zaman yanılsamaları Sakkadik göz hareketleri sırasında zaman algısı kısalır. HANGİSİ DAHA UZUN SÜRE EKRANDA KALDI? Morrone ve grubu, 2005

19 İçsel saat kuramının sorgulanması Zaman algısı cidden uzamdan ayrık mı? Yoksa zaman ve uzam birbiriyle ilişkili mi?

20 Zaman ve uzam ilişkisi Kappa Etkisi

21 Zaman ve uzam ilişkisi Kappa Etkisi

22 Zaman ve uzam ilişkisi Kappa Etkisi

23 Zaman ve uzam ilişkisi Kappa Etkisi

24 Zaman ve uzam ilişkisi Görsel alanda yalnızca belli bir noktaya has zamansal değişimler oluşturulabilir Bruno ve grubu, 2010

25 Beyinde anatomik ve işlevsel özelleşme

Beyinde anatomik ve işlevsel özelleşme Akinetopsia Hareketi Algılayamama Klinik Vak a Araştırmaları Serebral Akromotopsia Rengi Algılayamama 43 yaşında kadın hasta (LM) Beyin felci

26 Beyinde anatomik ve işlevsel özelleşme Akinetopsia Hareketi Algılayamama Klinik Vak a Araştırmaları Serebral Akromotopsia Rengi Algılayamama 43 yaşında kadın hasta (LM) Beyin felci temporo-oksipital kortekste hasar Akıcı hareketi algılayamıyordu Başarılı bir sanatçı Araba kazası oksipital kortekste hasar Retinada sorun olmamasına rağmen renk algısını kaybetti

27 Görsel sistemde daha retinadan itibaren hareket ve renk bilgilerini işlemleyen birimler ayrılmıştır Korteks Lateral Genikulat Çekirdek

Zaman ve hareket ilişkisi Görsel alanda yalnızca belli bir noktaya has zamansal değişimler oluşturulabilir parlaklık renk ve bu etki, hareket

28 Zaman ve hareket ilişkisi Görsel alanda yalnızca belli bir noktaya has zamansal değişimler oluşturulabilir parlaklık renk ve bu etki, hareket bilgisini işlemleyen yolağın duyarlı olduğu uyaranlarla gözlemlenir Hareket ve zaman için aynı anatomik birimler, farklı mekanizmalar? Ayhan ve grubu, 2011

bir saat yoktur. Zaman ve uzam beyinde birbirlerinden bağımsız işlemlenmezler.

29 Zaman algısına dair kuramlar (İçsel Saat Kuramı na karşı) Uyarana Özgü Zamanlama Kuramları: Zaman da tıpkı renk, hareket, şekil gibi uyarana ait bir özelliktir beynimizde duyularüstü soyut bir saat yoktur. Zaman ve uzam beyinde birbirlerinden bağımsız işlemlenmezler. Zaman algısının görsel mekanizmalarının anatomik yolağı, tıpkı renk, hareket gibi retinadan beyne kadar haritalanabilir.

30 Çok teşekkürler Sorularınız? Salvador Dali Belleğin Azmi İletişim:

31 Ek Kaynaklar David Eagleman tarafından konu hakkında verilmiş bir seminer (Yaşlandıkça zaman algısı neden hızlanır sorusuna dair de bir kuram öne sürmekte) - İngilizce: Vakt-i zamanında Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi nin websitesinde zaman algısına dair yazmış olduğum bir yazı Türkçe:

Benzer belgeler

GÖRSEL ALGI VE GÖRSEL YANILSAMALAR. İnci Ayhan, PhD. Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü

GÖRSEL ALGI VE GÖRSEL YANILSAMALAR İnci Ayhan, PhD Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü İkinci Bahar Programı, Aralık 2014 Görsel bilgi görsel sistemde nasıl bir yol izler? Retina Optik sinir Talamus