21. Yüzy lda Yafll l k Yeni Bir ktisadi Güç

Transkript

1 21. Yüzy lda Yafll l k Yeni Bir ktisadi Güç Emin Haluk Ayhan Benim açımdan burada konuşmak gerçekten zor. Bunu öncelikle ifade etmek istiyorum. Hele benden önceki konuşmacımızın tüketici açısından çok yoğun bir şekilde ve detaylı olarak konuya yaklaşımı, gerçekten benim burada değil de bundan sonraki konuşmalarda bir siyasetçi olarak 65 yaş+ gruptan yaşlı demeyeceğim, o gruptan nasıl oy alabileceğime dair düşüncelerimi değiştirdi. Benim buradaki ilk kazanımım bu. Bunu öncelikle ifade etmek istiyorum. Bu daveti ilk aldığımda benim için sürpriz oldu. Geçmişte yaklaşık 25 yıl önce sağlık hizmetleri harcamaları finansmanı konusunda yurtdışında eğitim almıştım. Benden randevu alıp geldiklerinde dedim: Beni sempozyu- 107

2 21. Yüzy lda Yafll l k Yeni Bir ktisadi Güç ma nasıl dahil ettiniz?.özgeçmişime bakmışlar bulmuşlar, mutlu oldum. Ondan sonra da bu konuyla ilgili bir şeyler okumaya, araştırmaya başladım. Bir hayli de konuya yabancı kalmıştım. Gerçekten burada bulunmaktan çok mutluyum. Her iki vakfa da çok teşekkür ediyorum. Ama bu kadar teknik detayı bilen uzmanların arasında, hele hocam söyledi son oturum dedi ama, son konuşmacı olmanın verdiği zorluğu da bilerek sizleri de fazla sıkmadan biraz daha genel bakış açısıyla işi toparlamaya çalışacağım. Gerçekten 21. yüzyılda yaşlılık iktisadi güç müdür? Evet, hadise oraya doğru gidiyor. Gitmiş zaten. Şimdi anlatılanlara baktığımız zaman çok daha detayı işletmecilik anlamında, tüketici anlamında, benim düşündüğümün de çok daha ötesinde detaylar benim burada da gördüğüm şekilde. Eskiden yaşlılık olgusuna daha farklı bakılıyordu. Amerika da da sağlık harcamaları, sağlık sigortası konusunda da dersler aldım. O zaman orada yoğun bir şekilde konuşulan sağlık harcamalarının çok önemli bir kısmının 70 yaş üzerindekiler için yapıldığı. Bu %50 civarı. Onun da %50 sinin o günkü teknoloji, bugün daha da yoğun teknoloji kullanımı nedeniyle insanların ömrünün son 6 ayında kullanıldığına dair o zaman orada bu tür görüşler vardı. Bakıyorum ki hadiseye hakikaten çok farklı bir yaklaşım geliştirilmiş ve insanların yaşlılık demek istemiyorum 65 yaş üstünde daha nasıl mutlu olur, daha nasıl konforlu hayat sürdürür. İnsan tabi ki fiziki olarak yıpranacak ama olabildiğince konforlu bir hayatı sürdürebilmesi için nelerin yapılması lazım. Bu konuda çalışmalar var. Nitekim benden önceki konuşmacı da aşağı yukarı özellikle kendi ülkesine yönelik gelişmiş ülkelere yönelik ne tür problemlerin ortaya çıkabileceğini ifade etti, problem- 108

3 Emin Haluk Ayhan lerin ortaya çıkacağını değil de hangi özelliklerin ortaya çıktığını ifade etti. Ben de biraz kendi ülkemize yönelik bakmak istiyorum ama biraz daha geniş bakalım. Biraz daha makul perspektiften bakmak istiyorum. Dünya gerçekten sonuçları gelecekte bir hayli etkili olan bir demografik dönüşüme doğru gidiyor. Dönüşüm içinde. Nüfusun en önemli özelliklerinden birisi dünya nüfusunun yaş yapısında ortaya çıkıyor. Nüfusun yaşlanması 21. yüzyılda ön plana çıkan en önemli demografik olgulardan biri. Bu değişimin parametreleri, doğum oranlarının azalması, yaşam sürelerinin azalması, yaşlı nüfusun artması. Tüm bu sebeplerden 21. yüzyılın yaşlanan nüfus çağı diye adlandırılıyor. Gerçekten nüfusun yaşlanması sağlıktan sosyal güvenliğe, çevreden eğitime, iş imkanlarına, sosyal kültürel faaliyetlere, aile hayatına kadar toplumun bütünlüğünü etkileyecek bir şekilde devam ediyor. Yaşlılık tanımı ve sınırları ortalama yaşam süresine bağlı olarak tarih boyunca farklılıklar gösteriyor. Bugün Dünya Sağlık Örgütü sınıflandırılmasında yaş arası orta, yaşlı, 75+ yaş grubu ise ileri yaşlı olarak sınıflandırıyor. Günümüzde genel olarak biraz önce de ifade ettim 65+ daha çok yaşlı olarak ifade ediliyor, yaşlılık sınırı bu. Tıptaki gelişmelere paralel olarak yaşam süresi uzuyor. Gelişmiş ülkelerde nüfus hızla yaşlanıyor. ABD de 21. yüzyılın başında %4 olan yaşlı nüfus %11 e yükselmiş. Önümüzdeki 30 yılda bu oran %20 lere yükselecek. Yaşlı nüfusun artması yaşlılığı artan bir sorun haline getiriyor diye düşünenler var. Türkiye de yaşlı sayısı daha yavaş artıyor. Henüz büyük bir sorun olarak kabul edilmiyor. 21. yüzyılda bizim de ülkemizde dünyadaki beklentilere paralel olarak Türkiye de de nüfus 109

4 21. Yüzy lda Yafll l k Yeni Bir ktisadi Güç yaşlanacak. Ülkemizde yaşlı oranı 1935 te 3.9, şimdi 4.5 civarında da da %6 olacağı ifade ediliyor. Nüfus artış hızı bizde de azalıyor. Yaşlı nüfus bizde de önem kazanmaya başladı, başlayacak. Tecrübe ve bilgelik gibi yaşlılığın olumlu yönleri göz ardı edilerek sürekli yaşlılıkla ilgili olumsuzluklar toplumda bazen vurgulanıyor. Aktif ve sağlıklı süreci geçiren çok sayıda yaşlı değerlendirme dışı tabi tutuluyor. Hocam değerlendirmenin içinde aktif olarak şu anda görev yapıyor zaten. Gelişmekte olan ülkelerde yaşlı nüfus daha fazla artıyor. Bu ülkelerde yaşlıların sağlık ve ekonomik olarak aktif kalmalarını sağlayan çalışmalar zorunluluk haline geldi. Aktif yaşlanma terimi gündeme çok geliyor. Bu yaşam boyunca fiziksel, zihni, sosyal, iyilik için fırsatları optimum kullanarak yaşam beklentisini, üretkenliği ve yaşam kalitesini artırmak anlamında da kullanılıyor. Birkaç ay önce okuduğum bir yazıda 2025 yılında Japonya nın nüfusunun %30 nun 65+ yaş üzerinde olacağı ifade ediliyor. Hatta bu ülkenin dışa kapalı olması halinde gerçekten ekonomik açıdan birtakım etkilerin ortaya çıkması da kaçınılmaz makro anlamda baktığınız zaman. Türkiye de 2025 yılında ortalama yaşın 32.5 olacağı. Bunun Almanya nın yaş ortalamasının yaklaşık 20 yaş altında olacağı ifade ediliyor. Buna ilave olarak önce genç yaşta ve eğitimli insan sermayesi 2025 yılında ülkelerin büyüme merkezi olmasını sağlayan eğilimlerin arasında bulunduğu hususu yer alıyor. Gerçekten burası önemli. Sizin yaş durumunuz, ülkenin demografik yapısı ileride büyüme merkezi olmasını sağlayan eğilimler arasında bulunacağını ifade ediyor. Şimdi 100 milyon yaşlı insan günde 1 Dolardan az kazanıyor dünyada. 110

5 Emin Haluk Ayhan 25 AB ülkesinde 65 yaşın üzerinde 13.5 milyon insan yoksulluk tehlikesiyle karşı karşıya. Gelişmekte olan ülkelerde yaşlı nüfusun önemli bir kısmı düzenli bir gelire sahip değil. Akdeniz Üniversitesinde yapılan bir araştırmada yaklaşık %9 yaşlı potansiyeli olduğu ülkemizde ve bunun %70 nin yoksulluk sınırında yaşadığı ifade ediliyor. 65 yaşın üzerinde yaklaşık 3 milyon yaşlı kadının yoksulluk sınırının altında yaşadığı belirtiliyor. Bunları saymak mümkün, bunları devam ettirmek mümkün ama ben burada bir şey söyleyeceğim daha sonra siyasetçi olarak biraz daha esprili bir şekilde hadiseye nasıl yaklaştığımı ifade edeceğim. AB Merkez Bankası başkanı, hocamın da mesleği Merkez Bankası Başkanlığı. Merkez bankaları önünde 3 problemden birinin yaşlı nüfus olduğunu ifade etti. Şimdi yaşlanan nüfus iş gücü arzını etkiliyor makro açıdan. Ekonomik faaliyetin dışında kalabilen oluyor yaşlandığı zaman. Her toplumun sosyo-ekonomik yapısı, yaşlılığı ayrı tanımlıyor, verimlilik düşüyor, gelişmelerde işgücü azami etkiliyor. Bağımlılık artıyor, ekonomik sıkıntı burada ortaya çıkabiliyor. Nüfusun yaşlanması bir ekonomide işgücünde azaltılması yanında beslenmesi, bakılması gereken nüfus miktarının artmasıyla makro ekonomik performansı da etkiliyor. Dolayısıyla siyasetçiler bu alanda da iyi çalışmak zorunda. Sağlık hizmet maliyetlerinin artması da bu konuda yapılacak harcamaların dikkate alınmasını gerektiriyor. Şimdi ben size toplam nüfus üzerinden değil de bir pratik olarak siyasetçi gibi hadiseye yaklaşarak birkaç şeyi ifade edeceğim ve daha sonra da konuşmamı bitireceğim. 47 milyon seçmenin ülkemizde 4.8 milyonu 65 yaş ve üzerinde. Gelecek 15 yılda 8.5 milyon daha artacak. Her 5 yılda bir artan nüfus 111

6 21. Yüzy lda Yafll l k Yeni Bir ktisadi Güç yaşlı olarak giderek artıyor. Şu anda seçmenlerin %10 u 65+ yaş grubunda. Gelecek 5 senede seçmenlerin %4.4 ü daha yaşlı grubundan seçmen olacak. Bir 5 yıl sonra da %5.9 u daha yaşlı seçmen grubuna girecek. Bunu ne kadar uzatabiliriz? En son 5 yılı daha uzatacağım daha fazla uzatmayacağım. O zaman da 5 yıl sonra da seçmenin %7.5 daha 65 yaş üzeri gruba girecek. Yani bizde her 5 senede bir 65+ yaş grubuna giren kesim biraz daha toplam seçmen grubunun yüzdesi olarak artacak. Şimdi farklı bir şey daha ifade etmek istiyorum. 65+ yaş grubunun %13.5 i ülkemizde, dolayısıyla seçmenin de İstanbul da yaşıyor. %5.9 u seçmenlerin 65 yaş üzerinin Ankara da yaşıyor. %6.3 ü İzmir de yaşıyor. Bu 3 ilde yaşayanların 65+ yaş oranına baktığımızda %25 i 65+ yaş grubunun %25.8 i üç büyük ilde. Bölgelere göre baktığımızda 65+ yaş grubu incelendiğinde toplam 65+ yaş grubu seçmeninin %14 ü İstanbul bölgesinde. Bu yeni klasifikasyona göre, %17 si Ege bölgesinde, %11 i Akdeniz bölgesinde, %10 u Doğu Marmara bölgesinde, %10 u Batı Karadeniz bölgesinde. Bu alana baktığımız zaman toplam seçmenlerin 65+ yaş grubundaki payında %62 si bu alanda olduğu görülüyor. Şimdi her biri yaşam öyküsü ve tecrübelerle donanmış insanlarımızın belli bir yaştan sonra toplumdan dışlanması ve köşesine çekilmeye mecbur edilmesi gibi bir olay söz konusu değil. Eğitim ve kültür düzeyi artıkça bizim toplumumuzun da bu hadiseye bakış açısında farklılıklar ortaya çıkacak. Şu anda 27 Avrupa ülkesinde 500 milyon nüfus var. 6 tanesi Almanya, İspanya, İtalya, Fransa, İngiltere, Türkiye 389 milyon. Tabi Türkiye diğer ülkelere sayısal benzerlik göstermeyebiliyor demografik açıdan. 112

7 Emin Haluk Ayhan Toplam 65+ yaş üzeri nüfusun 27 ülkede %17 si yani milyon nüfus. Avrupa ülkelerinde yaşlı bağımlılık oranı %2.6. Bu konuda giderek daha fazla kaynağa ihtiyaç duyulacağı bunun da piyasa mekanizmasıyla sağlanmasının gerçekten güç olacağını ifade etmek istiyorum. Belki bizim mevcut şartları da dikkate aldığımızda ülkemiz açısından sosyal güvenlik sistemindeki problemleri dikkate alarak bu hadisenin bir problem olduğunu ifade etmekle beraber ileriye yönelik olarak bu 65+ yaş grubundaki problemlerin çözümüne toplumun çok daha fazla eğilmesini, bu konuda gerekli araştırmaların yapılması gerektiğine inanıyorum çünkü araştırmayı yapmadığınız takdirde ihtiyaç duyulan yatırımı, talep olmayan bir yere yaptığınızda o yatırımı anlamsız bir şekilde istifade edilmeyecek şekilde kaynakları israf ederek yapmış oluyorsunuz. Tabi benim burada dikkate almadığım göçler, bölgeler arasındaki değişim ve diğer oranlar var. Bunlar detaylı olarak incelenerek gerçekten ileriye yönelik projeksiyonlar yapılmalı. Ülkelerin gelecekte nasıl bir profil çizmeleri gerektiği, nasıl bir proje oluşturulması gerektiği ortaya çıkarılmalı. Özellikle ifade etmek istiyorum. Bu konuya toplam nüfus açısından da bakabilirdim, baktım ama dikkate getirilmesi açısından özellikle seçmenlerin dağılımına bakarak bunu gündeme getirdim belki bu basıldığı zaman detaylı olarak belli tabloları ortaya koyabiliriz. Tabi o zaman da hadisenin, yaşlıların da kendilerinin bir ekonomik güç olduğunu topluma anlatmaları gerekir. 113