Editörler: Yrd. Doç. Dr. Nimet VELİOĞLU Yrd. Doç. Dr. O. Devrim ELVAN Yrd. Doç. Dr. Hasan Tezcan YILDIRIM

Transkript

1 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Editörler: Yrd. Doç. Dr. Nimet VELİOĞLU Yrd. Doç. Dr. O. Devrim ELVAN Yrd. Doç. Dr. Hasan Tezcan YILDIRIM

2 III. ORMANCILIKTA SOSYO EKONOMİK SORUNLAR KONGRESİ EKİM 2012 İSTANBUL BİLDİRİLER KİTABI Düzenleyen İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Politikası ve Yönetimi Anabilim Dalı Ormancılık Ekonomisi Anabilim Dalı Çevre ve Orman Hukuku Anabilim Dalı Destekleyen Kuruluşlar

3 III. ORMANCILIKTA SOSYO-EKONOMİK SORUNLAR KONGRESİ Ekim 2012 İ.Ü. Orman Fakültesi Konferans Salonu, Sarıyer İSTANBUL Editörler Yrd. Doç. Dr. Nimet VELİOĞLU Yrd. Doç. Dr. O. Devrim ELVAN Dr. Hasan Tezcan YILDIRIM ISBN Baskı Başvuru Adresi İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Politikası ve Yönetimi Anabilim Dalı Bahçeköy, Sarıyer/İstanbul Tel: Fax: Bildiriler kitabının yayın hakkı İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi ne aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz. Yayımlanan bildiri metinlerindeki yazı, fotoğraf, harita, illüstrasyon, yazım, noktalama vb. konularındaki tüm sorumluluklar yazarlarına aittir.

4 III. ORMANCILIKTA SOSYO-EKONOMİK SORUNLAR KONGRESİ Ekim 2012 İSTANBUL ONURSAL BAŞKAN Prof Dr. Yunus SÖYLET İstanbul Üniversitesi Rektörü KONGRE BAŞKANI Prof Dr. Ahmet YEŞİL İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dekanı BİLİM KURULU* Prof. Dr. Aytuğ AKESEN İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Prof. Dr. Sedat AYANOGLU İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Prof. Dr. Aynur AYDIN İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Prof. Dr. İsmet DAŞDEMİR Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi Prof. Dr. Avni Yücel ERYILMAZ Haliç Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Prof. Dr. Erdoğan GAVCAR Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Osman GÖKÇE Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Emekli Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Orman Fakültesi Prof. Dr. Cantürk GÜMÜŞ Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Prof. Dr. Ergün İLTER Abant İzzet Baysal Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Hüseyin KOÇ İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Prof. Dr. Devlet TOKSOY Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Prof. Dr. Ahmet TÜRKER İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi * Sıralama unvanlar içinde soyadların alfabetik sırasına göre yapılmıştır. DÜZENLEME KURULU Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Dr. Aynur AYDIN İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Düzenleme Kurulu Üyeleri* Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesi Doç. Dr. Erdoğan ATMIŞ Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi Doç.Dr. Ahmet TOLUNAY Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Devrim ELVAN İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Cihan ERDÖNMEZ Kavram Meslek Yüksekokulu Yrd. Doç. Dr. Oğuz KURDOĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Seçil YURDAKUL EROL İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Nimet VELİOĞLU İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dr. Ufuk COŞGUN Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Dr. Hasan Tezcan YILDIRIM İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi ** Sıralamalar ünvanlar arasında soyadların alfabetik sırasına göre yapılmıştır.

5 İÇİNDEKİLER * SUNUŞ (Prof. Dr. Ahmet YEŞİL- İ.Ü. Orman Fakültesi Dekanı) AÇILIŞ KONUŞMASI (Prof. Dr. Sedat AYANOĞLU-ORMİS Başkanı) AÇILIŞ PROGRAMI SEMPOZYUM PROGRAMI AÇILIŞ OTURUMU OR-KOOP Adına Mustafa TÜMERDİRİM TEMA Adına Dr. Hikmet ÖZTÜRK SÖZLÜ BİLDİRİLER Sayılı Yasa Hakkında Düşünceler Prof. Dr. Sedat AYANOĞLU 2 Anayasa Ormancılık İlişkileri Üzerine Görüşler Prof. Dr. Cantürk GÜMÜŞ, Yrd. Doç. Dr. Hüseyin AYAZ 10 Odun Dışı Orman Ürünlerinden Yararlanmanın Hukuki Esasları Prof. Dr. Aynur AYDIN, Y. Özhan TÜRKER 18 Orman Sınırları Dışında, Kent İçi Alanlarda Ağaç ve Ağaççıkların Kesilmesinin Hukuki Olarak İncelenmesi Yrd. Doç. Dr. O. Devrim ELVAN 28 Orman Kadastrosunda Yaşanan Sorunların Orman Teşkilatı Çalışanları Açısından Değerlendirilmesi Dr. Gökçe GENÇAY 42 Orman Yangın Riskinin Getirdiği Yükün Gerçek Değerinin Hesabı Prof. Dr. Ahmet TÜRKER 51 Orman Yangınları Üzerinde Etkili Olan Sosyo-Ekonomik Faktörlerin Belirlenmesi (Antalya Orman Bölge Müdürlüğü Serik-Finike Orman İşletme Müdürlükleri Örnekleri Dr. Ufuk COŞKUN, Dr. H. İbrahim YOLCU, Doç. Dr. Ahmet TOLUNAY, K. Hale GÜLER 61 Yapısal Eşitlik Modellemesinin (YEM) Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunların Çözümlenmesinde Kullanımı Yrd. Doç. Dr. Bekir KAYACAN, Dr. Yaşar Selman GÜLTEKİN 78 * Sempozyumda bildirileri sunanların isimleri koyu harflerle yazılmıştır.

6 2013 Avrupa Orman Sözleşmesi Gayri-Resmi Belgesi nin Ulusal Orman Mevzuatı Açısından İrdelenmesi Yrd. Doç. Dr. Üstüner BİRBEN, Ar. Gör. Hasan Emre ÜNAL, Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN 92 Korunan Doğal Alanların Çevre-Doğa Koruma ve Doğa Eğitim Projelerindeki Yeri ve Önemi Prof. Dr. İdris OĞURLU, Doç. Dr. Hasan ALKAN 101 Kentleşmenin Türkiye Ormancılığının Dönüşümüne Etkisi ( Dönemi) Doç. Dr. Erdoğan ATMIŞ, Dr. H. Batuhan GÜNŞEN 108 Korunan Alanlarda Verilen İmar İzinlerin Hukuki Dayanağı Yrd. Doç. Dr. Nimet VELİOĞLU 122 Farklı İlgi Gruplarının Milli Park Algıları Üzerine Bir Değerlendirme: Küre Dağları Milli Parkı Örneği Öğr. Gör. Gül AKBULUT, Doç. Dr. Erdoğan ATMIŞ, Dr. H. Batuhan GÜNŞEN 136 Devlet Orman İşletmelerinde Çalışanların İş Tatmin Düzeylerinin İncelenmesi Prof. Dr. Kadri Cemil AKYÜZ, Dr. İbrahim YILDIRIM, Fatih DURSUN, Yrd. Doç. Dr. Tarık GEDİK, Ar. Gör. Yasin BALABAN, Yrd. Doç. Dr. İlker AKYÜZ 148 Kırsal Kalkınmada ORKÖY Kredileri ve Kadınlar Dr. Süleyman ALKAN, Prof. Dr. Devlet TOKSOY 159 Ormancılık Örgütünde Mobbing ve Boyutları Üzerine Bir Araştırma: Karadeniz Bölgesi Örneği Prof. Dr. Devlet TOKSOY, Ar. Gör. Mahmut M. BAYRAMOĞLU 166 Orman Fakülteleri Stratejik Planlarının Karşılaştırmalı İrdelemesi Yrd. Doç. Dr. Seçil YURDAKUL EROL, Ar. Gör. Gizem ŞAHİN 180 Yükseköğretimde Motivasyon Sorunu ve Orman Endüstri Mühendisliği Eğitimi Ar. Gör. Emel ÖZTÜRK, Yrd. Doç. Dr. E. Seda ERDİNLER, Prof. Dr. Hüseyin KOÇ 189 Baltalık Ormanların Oluşum Nedenleri ve Bu Ormanların Koruya Dönüştürülmesinin Sosyoekonomik Etkileri (İstanbul Örneği) Doç. Dr. Sultan BEKİROĞLU, Yrd. Doç. Dr. Eyüp ATICI, Gülçin ÖZKUL ÖZER, Saliha YADİGAR, Bahaeddin USLU 199 Bal Üretim Ormanı Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme: Antalya/Gündoğmuş Örneği Yrd. Doç. Dr. Taner OKAN, Dr. Ufuk COŞKUN 209 Yaylalardaki Bazı Sosyo-Ekonomik Değişkenlerin Yüksek Dağ Ormanları Üzerine Etkileri Yrd. Doç. Dr. Gökhan ŞEN 219 Dünya Odun Üretim Tüketim ve Ticaretinin Ormancılık Politikası Açısından İrdelenmesi Dr. Hasan Tezcan YILDIRIM 231

7 Bartın Orman İşletmesinde Tomruk Üretiminin PERT Tekniği ile Planlanması Prof. Dr. İsmet DAŞDEMİR, Emre GÖKSU 241 Orman İşletmelerinde İktisadilik Düzeyinin Vikor Yöntemi ile Değerlendirilmesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet KORKMAZ 253 Orman Köylerinde Güneş Enerjisi Isıtma Sistemlerinin Kullanımının Hanehalkı Yakacak Odun Tüketimi Üzerine Etkileri: Burdur-Bucak İlçesi Orman Köyleri Örneği Serkan AY, Doç. Dr. Ahmet TOLUNAY 263 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Güneş Enerjisinin, ORKÖY Projelerinde Uygulama Sonuçlarının Araştırılması (Erzurum İli) Mehmet Akif OKUTUCU, Dr. Metin DEMİR, Cevdet AĞYÜREK, Adnan BİLGİLİ, Dr. Mehmet GÜVEN 278 Beypazarı Orman Köylerinde Kırsal Kalkınma Araştırmaları Muzaffer ÖZSAN, Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ 287 POSTER BİLDİRİLER Akademik Kurumlarda Yönetim ve Diğer Örgütsel Fonksiyonlar Arası Çatışma ve Çözüm Önerileri (K.T.Ü Orman Fakültesi Örneği) Yrd. Doç. Dr. İlker AKYÜZ, Prof. Dr. Kadri Cemil AKYÜZ 295 Kavak Üreticilerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Kavak Üretiminde Karşılaşılan Sorunlar-Beklentiler (Sakarya İli Örneği) Selda KARAKAYA 302 Orman Kaynakları Rehabilitasyon Çalışmalarının Kırsal Toplumlar Üzerine Etkileri: Bolu Orman Bölge Müdürlüğü Örneği Gökçe YEŞİLDAĞ, Doç. Dr. Ahmet TOLUNAY 312 Orman Suçlarının Coğrafi Dağılımı Üzerine Bir Araştırma; Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü Örneği Orm. Yük. Müh. Mehmet Akif OKUTUCU, Orm. Yük. Müh. Cevdet AĞYÜREK, Ziraat Yük. Müh. Adnan BİLGİLİ, Dr. Mehmet GÜVEN 322 Dünya da Tarımsal Ormancılık (Agroforestry) Sistemlerinin İncelenmesi ve Türkiye de Uygulanabilirliği Üzerine Araştırmalar Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ, İbrahim BÜYÜKŞAHİN 332

8 III. ORMANCILIKTA SOSYO-EKONOMİK SORUNLAR KONGRESİ PROGRAMI İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Konferans Salonu Ekim 2012, İstanbul TARİH SAATİ PROGRAM PERŞEMBE CUMA AÇILIŞ KONUŞMALARI AÇILIŞ OTURUMU Peter HERBST (Coordinator IUFRO Forest Law and Environmental Legislation, ) Mustafa TÜMERDİRİM (OR-KOOP Sunumu) Dr. Hikmet ÖZTÜRK (TEMA Sunumu) Yüksel YÜKSEL (Orman Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Sunumu) Müzik Dinletisi Öğle Yemeği BİRİNCİ OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Avni Yücel ERYILMAZ Prof. Dr. Sedat AYANOĞLU 6292 Sayılı Yasa Hakkında Düşünceler Prof. Dr. Cantürk GÜMÜŞ, Yrd. Doç. Dr. Hüseyin AYAZ Anayasa Ormancılık Üzerine Görüşler Prof. Dr. Aynur AYDIN, Odun Dışı Orman Ürünlerinden Yararlanmanın Y. Özhan TÜRKER Hukuki Esasları Yrd. Doç. Dr. O. Devrim ELVAN Orman Sınırları Dışında, Kent İçi Alanlarda Ağaç ve Ağaççıkların Kesilmesinin Hukuki Olarak İncelenmesi Orman Kadastrosunda Yaşanan Sorunların Dr. Gökçe GENÇAY Orman Teşkilatı Çalışanları Açısından Değerlendirilmesi Soru ve Öneriler Ara İKİNCİ OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Cantürk GÜMÜŞ Prof. Dr. Ahmet TÜRKER Orman Yangın Riskinin Getirdiği Yükün Gerçek Değerinin Hesabı Dr. Ufuk COŞGUN, Orman Yangınları Üzerine Etkili Olan Sosyo Dr. H. İbrahim YOLCU, Ekonomik Faktörlerin Belirlenmesi (Antalya Doç. Dr. Ahmet TOLUNAY, Orman Bölge Müdürlüğü Serik-Finike Orman K. Hale GÜLER İşletme Müdürlükleri Örneği) Yrd. Doç. Dr. Bekir KAYACAN, Ar. Gör. Dr. Yaşar Selman GÜLTEKİN Yrd. Doç. Dr. Üstüner BİRBEN, Ar. Gör. Hasan Emre ÜNAL Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN Soru ve Öneriler Açılış Yemeği Yapısal Eşitlik Modellemesinin (YEM) Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunların Çözümlenmesinde Kullanımı 2013 Avrupa Orman Sözleşmesi Gayri-Resmi Belgesi nin Ulusal Orman Mevzuatı İrdelemesi ÜÇÜNCÜ OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ Prof. Dr. İdris OĞURLU, Korunan Alanların Doğa Eğitim Projelerindeki Doç. Dr. Hasan ALKAN Yeri ve Önemi Doç. Dr. Erdoğan ATMIŞ, Kentleşmenin Türkiye Ormancılığının Dr. H. Batuhan GÜNŞEN Dönüşümüne Etkisi ( Dönemi) Yrd. Doç. Dr. Nimet VELİOĞLU Korunan Alanlarda Verilen İmar İzinlerinin Hukuki Dayanağı

9 CUMA Öğr. Gör. Gül AKBULUT, Doç. Dr. Erdoğan ATMIŞ, Dr. H. Batuhan GÜNŞEN Soru ve Öneriler ARA Prof. Dr. Kadri Cemil AKYÜZ Dr. İbrahim YILDIRIM Fatih DURSUN Yrd. Doç. Dr. Tarık GEDİK Ar. Gör. Yasin BALABAN Yrd. Doç. Dr. İlker AKYÜZ Dr. Süleyman ALKAN Prof. Dr. Devlet TOKSOY Prof. Dr. Devlet TOKSOY Ar. Gör. Mahmut M. BAYRAMOĞLU Farklı İlgi Gruplarının Milli Park Algıları Üzerine Bir Değerlendirme: Küre Dağları Milli Parkı Örneği DÖRDÜNCÜ OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Sedat AYANOĞLU Yrd. Doç. Dr. Seçil YURDAKUL EROL Ar. Gör. Gizem ŞAHİN Ar. Gör. Emel ÖZTÜRK Yrd. Doç. Dr. E. Seda ERDİNLER Prof. Dr. Hüseyin KOÇ Soru ve Öneriler Öğle Yemeği Doç. Dr. Sultan BEKİROĞLU Yrd. Doç. Dr. Eyüp ATICI Gülçin ÖZKUL ÖZER Saliha YADİGAR Bahaeddin USLU Yrd. Doç. Dr. Taner OKAN Dr. Ufuk COŞGUN Devlet Orman İşletmelerinde Çalışanların İş Tatmin Düzeylerinin İncelenmesi Kırsal Kalkınmada ORKÖY Kredileri ve Kadınlar Ormancılık Örgütünde Mobbing ve Boyutları Üzerine Bir Araştırma: Karadeniz Bölgesi Örneği Orman Fakülteleri Stratejik Planlarının Karşılaştırmalı İrdelemesi Yükseköğretimde Motivasyon Sorunu ve Orman Endüstri Mühendisliği Eğitimi BEŞİNCİ OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. İsmet DAŞDEMİR Baltalık Ormanlarının Koruya Dönüştürülmesinin Sosyo-Ekonomik Etkileri (İstanbul Örneği) Bal Üretim Ormanı Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme: Antalya/Gündoğmuş Örneği Yaylalardaki Bazı Sosyo-Ekonomik Yrd. Doç. Dr. Gökhan ŞEN Değişkenlerin Yüksek Dağ Ormanları Üzerine Etkileri Dr. Hasan Tezcan YILDIRIM Dünya Odun Üretim Tüketim ve Ticaretinin Ormancılık Politikası Açısından İrdelenmesi Soru ve Öneriler Ara ALTINCI OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Ahmet TÜRKER Prof. Dr. İsmet DAŞDEMİR Bartın Orman İşletmesinde Tomruk Üretiminin Emre GÖKSU PERT Tekniği ile Planlanması Yrd. Doç. Dr. Mehmet KORKMAZ Orman İşletmelerinde İktisadilik Düzeyinin VIKOR Yöntemi ile Değerlendirilmesi Orman Köylerinde Güneş Enerjisi Isıtma Serkan AY Sistemlerinin Kullanımının Hanehalkı Yakacak Doç. Dr. Ahmet TOLUNAY Odun Tüketimi Üzerine Etkileri: Burdur-Bucak İlçesi Orman Köyleri Örneği Mehmet Akif OKUTUCU Dr. Metin DEMİR Cevdet AĞYÜREK Adnan BİLGİLİ Dr. Mehmet GÜVEN Muzaffer ÖZSAN Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Güneş Enerjisinin, ORKÖY Projelerinde Uygulama Sonuçlarının Araştırılması (Erzurum İli) Beypazarı Orman Köylerinde Kırsal Kalkınma Araştırmaları

10 CUMARTESİ Soru ve Öneriler POSTER SUNUMLAR Kapanış Yemeği TEKNİK VE KÜLTÜREL GEZİ

11 Bartın Orman İşletmesinde Tomruk Üretiminin PERT Tekniği ile Planlanması (*) Prof. Dr. İsmet DAŞDEMİR 1, Orman Yüksek Mühendisi Emre GÖKSU 2 1 Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi, Orman Ekonomisi Anabilim Dalı, Bartın e-posta: isdasdemir@hotmail.com 2 Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, İzmir e-posta: goksuemre@hotmail.com ÖZET Bu çalışmada orman kaynaklarından topluma sunulan mal ve hizmetler arasında en fazla yer alan tomruk üretiminin PERT tekniği (Program Evaluation and Review Technique) ile planlanması konu olarak seçilmiştir. Çalışmanın amacı; yöneylem araştırması tekniklerinden biri olan PERT tekniğini kullanarak, bu tekniğin devlet orman işletmelerindeki tomruk üretiminin zaman ve maliyet açısından planlanmasında uygulanabilirliğini ortaya koymaktır. Çalışmada, araştırma alanı olarak seçilen Bartın Orman İşletmesi Ardıç Orman İşletme Şefliği 67B bölmeciğinde, 2009 yılında üretime verilmek üzere damgalanan 140 adet ve 902,937 m 3 göknar ağacı ile 26 adet ve 163,249 m 3 kayın ağacı (toplam 166 adet ve 1.066,186 m 3 ağaç) bir proje kabul edilmiştir. Araştırmada, üretime esas etanın belirlenmesinden başlayarak, ürünün son depoya nakli ve satışa hazır hale getirilmesine kadar geçen süreçte çeşitli aşamalardan oluşan tomruk üretim faaliyetlerinin hiyerarşik yapısı ve sırası belirlenmiş, faaliyetler arası ilişkiler ortya konulmuş, her bir aşamadaki faaliyetlere ilişkin zamanlar ölçülmüş, beklenen tamamlanma zamanlarına bağlı olarak maliyetler ve izlenmesi gereken kritik yol tayin edilmiştir. Tüm bu faaliyetler birbirine bağlanarak tomruk üretimine ilişkin şebeke diyagramı çizilmiştir. PERT tekniği uygulanarak tomruk üretimine ilişkin zaman ve maliyet bulguları, uygulamadaki süreler ve Orman Genel Müdürlüğü (OGM) verilerine göre hesaplanan maliyetlerle karşılaştırılmış, aradaki fark ortaya konulmuş ve bu durumun nedenleri hakkında karşılaştırılmalı analizler yapılmıştır. Buna göre PERT tekniği ile kritik yol üzerindeki faaliyetlerin tamamlanma süreleri toplanarak projenin 97,50+4,76 günde bitirileceği saptanmıştır. Böylece normal üretim çalışmalarına göre projede 12 günlük bir tasarruf sağlanmıştır. Ayrıca OGM verilerine göre hesaplanan birim üretim maliyetlerinin, araştırma alanında yapılan ölçümlere göre hesaplanan birim üretim maliyetlerinden; göknar da 4,42 TL/m 3 (-%7,5) ve kayında 3,18 TL/m 3 (-%4,3) olmak üzere daha düşük olduğu saptanmıştır. Dolayısıyla tomruk üretim projesi kapsamında orman köylüsüne toplam 3.696,33 TL daha az (-%7) bir ödeme yapıldığı ve bu tür farklılıkların ortaya çıkmaması için yöresel koşullara göre maliyet hesaplarının yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Böylece yöresel koşullar da dikkate alınarak tomruk üretiminin en kısa sürede ve en az maliyetle üretilmesine, üretim süresi ve maliyeti üzerinde etkili olan faaliyetlerin belirlenmesine, orman işletme yöneticilerinin tomruk üretiminin zaman ve maliyet açısından planlanmasında yöresel koşullara uygun kararlar vermesine ve kıt kaynakların etkili kullanılmasına katkı sağlayacak sonuçlara ve önerilere ulaşılmıştır. Anahtar Sözcükler: Orman işletmesi, tomruk üretimi, PERT tekniği, üretim planlaması, Bartın. Timber Production Planning by PERT Technique in Bartın Forest Enterprise ABSTRACT In this study, the planning of timber production that is most placed among the goods and services presented to the society from forest resources by PERT (Program Evaluation and Review Technique) was chosen as a subject. Aim of this study is to determine the applicability in planning with regard to time and cost of timber production in state forestry enterprises using the PERT technique which is one of operations research techniques. In 67B division of Bartın Forest Enterprise Ardıç Forest Management Chief selected as the study area, in 2009 stamped to be delivered to production, 140 units and 902,937 m 3 fir tree and 26 unit and 163,249 m 3 beech tree (total of 166 trees, and 1.066,186 m 3 ) was adopted in a project. Timber production consists of the process sequence of activities in various stages by starting with the determination of allowable cut to be produced extending until to get ready for sale and transplant to bring the product up to the last stock. On the research, in this process, the hierarchical structure and ranking of timber production activities and relations between the activities were put out, times of activities in each phase were measured, and the expected completion time and (*) Bu çalışma, Bartın Ünüversitesi Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü, Ormancılık Ekonomisi Anabilim Dalında 2010 yılında gerçekleştirilen bir yüksek lisans (Göksu, 2010) çalışmasından üretilmiştir.

12 cost of each stage and critical path to be followed have been appointed. The network diagram of the timber production was drawn by connecting together all of these activities. Time and cost findings of timber production handled by applying PERT technique were compared with the times in pratical and costs calculated according to data of the General Directorate of Forestry (OGM), the differences between them has been put forward and comparative analysis were made about the causes of this situation. Accordingly, the project would be finished days by collecting the completion times of the activities on the critical path obtained by PERT technique. Thus, according to the normal production activities in the project has been a saving of 12 days. In addition, the unit production costs calculated according to data of OGM was low rather than the unit production costs calculated according to the measurements in the field; 4.42 TL/m 3 (-7.5%) per fir and 3.18 TL/m 3 (-4.3%) per beech. Thus, it was concluded that a total of TL (- 7%) payment was less made to forest villagers in the timber production project, and the costs based on local conditions should be calculated to prevent the occurrence of such differences. Thus, the outcomes and recommendations that will contribute to produce in the shortest time and least cost production of timber taking into consideration the local conditions, to determine the activities affected on production time and cost, forest enterprise managers to make decisions that are appropriate in the circumstances local in planning of timber production with regard to time and cost, and to effective use of scarce resources, were reached. Keywords: Forest enterprise, timber production, PERT technique, production planning, Bartın. 1. GİRİŞ Çağımızın hızla gelişen teknolojik yapısı, ülkeleri olduğu kadar işletmeleri de etkilemektedir. Yeniliklere uyum sağlama sorunu artık her tür işletmeyi ilgilendiren bir sorun haline gelmiştir. Öyle ki, işletmelerin ayakta kalabilmeleri ve gelişebilmeleri değişen koşullara uyum sağlayabilme güçlerine bağlanmıştır (Barak, 1999). Ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik gelişmelerin hızlı olduğu günümüzde orman; ağaç topluluklarının bulunduğu mekan olma yanında, başta odun hammaddesi olmak üzere çok değişik ürünler ve hizmetler üreterek topluma fayda sağlayan, kendi içinde birtakım dengeleri olan, canlı, dinamik ve karmaşık yapıda, karasal ekosistemler içinde en büyük paya sahip çok boyutlu bir sistem ve yenilenebilir özellikte doğal bir kaynaktır. Devamlılık ve istikrarlılık bu sistemin temel özelliğidir. Orman kaynaklarına toplumun refahı doğrultusunda bilinçli müdahaleler yaparken toplum taleplerini, ormancılık sektörünün diğer sektörlerle, bölgeyle ve makroekonomik yapıyla olan ilişkilerini, ülke ve sektör kısıtlarını dikkate almak, ekonomik, sosyal ve biyofizik sonuçları farklı olan alternatifler üretmek ve çok ölçütlü karar verme tekniklerini kullanarak aralarından seçim yapmak çağdaş ormancılık anlayışının gerekleridir (Daşdemir, 2000). Çağdaş üretim planlaması ve yönetimi anlayışı, üretim etkinliklerine ilişkin planların tüm sürece yönelik ve sistem yaklaşımına göre yapılmasını, izlenmesini ve değerlendirilmesini gerektirmektedir. Bu anlamda orman işletmelerinde tomruk üretimini zaman ve maliyet açısından bir sistem anlayışı içinde ileri planlama teknikleriyle planlayan, böylece üretim maliyetlerini ve oluşabilecek üretim zararlarını en aza indirgeyen, ileriye dönük amaçlara uygun, zamanı ve kaynakları en etkin ve verimli şekilde kullanan üretim planlamasına ve yönetimine ihtiyaç vardır. Ormancılıkta üretim planlaması ve yönetimi kapsamında ele alınan bu çalışma; yöneylem araştırması tekniklerinden biri olan PERT tekniğinin Bartın Orman İşletme Müdürlüğü (BOİM) nde tomruk üretiminin zaman ve maliyet açısından planlanmasında uygulanabilirliğini ortaya koymak amacıyla ele alınmıştır. Optimizasyon amaçlı kullanılan şebeke (network) analizinde yaygın olarak bilinen iki teknik (PERT ve CPM) bulunmaktadır. PERT daha geniş kapsamlı olup, projelerin zaman ve maliyet açısından planlanması, programlanması ve kontrol edilmesi amacıyla kullanılmaktadır. PERT tekniği ile ormancılıkta pek çok iş akışını zaman ve maliyet açısından planlamak mümkündür. Ülkemizde orman amenajman planlarının yapımının planlanması 242

13 (Asan, 1981), orman fidanlığındaki faaliyetlerin planlanması (Erkan, 1988) ve ulusal parkların kuruluşunda ve park içi rekreasyonel faaliyetlerin planlanması (Akesen, 1977) amacıyla PERT tekniğinden yararlanılmıştır. Ancak ülkemizde devlet orman işletmelerinde tomruk üretimini PERT tekniği ile planlayan bir araştırmaya rastlanmamıştır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmada çalışma alanı olarak yoğun bir şekilde kayın ve göknar tomruk üretimi yapılan BOİM e bağlı Ardıç Orman İşletme Şefliği (AOİŞ) seçilmiştir yılında bu şefliğin 67B bölmeciğinde yer alan 140 adet ve 902,937 m 3 göknar ağacı ile 26 adet ve 163,249 m 3 kayın ağacı (toplam 166 adet ve 1.066,186 m 3 ağaç) bir proje kabul edilerek, üretime verilmek üzere damgalanmıştır. Proje kapsamındaki 1.066,186 m 3 dikili kabuklu gövde hacminden 746,510 m 3 göknar ve 124,765 m 3 kayın tomruk üretilmiştir (Anonim, 2009). Bu çalışmanın temel verilerini tomruk üretim faaliyetlerine ilişkin zaman ölçümleri ile maliyet hesaplamaları oluşturmaktadır. Buna göre araştırma alanında deneme ağacı olarak alınacak ağaç sayısı (örnek büyüklüğü); arazinin topografik yapısının, eğiminin ve meşcere yapısının, homojen bir toplum oluşturması ve buna bağlı olarak varyans değerlerinin düşük olması sebepleri ile dikili damgası yapılan toplam ağaç sayısının %10 u olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle göknarda 15 adet ve 85,452 m 3 dikili gövde hacmindeki, kayında 5 adet ve 28,560 m 3 dikili gövde hacmindeki ağaçların ve bu ağaçlardan elde edilen göknarda 94 adet ve 68,423 m 3 ve kayında 40 adet ve 22,726 m 3 tomruk vasfındaki emvalde zaman ölçümlerinin yapılması ve üretim maliyetlerinin hesaplanması kararlaştırlmıştır. Tomruk üretimini zaman ve maliyet açısından planlamak amacıyla, proje planlama ve programlama teknikleri adı altında verilen ve yöneylem araştırma tekniklerinden biri olan PERT tekniği, bu araştırmada yöntem olarak kullanılmıştır. PERT tekniği şebeke planlama teknikleri içinde sık karşılaşılan karmaşık ve büyük ölçekli projelerin planlama, programlama ve kontrolünde en yaygın biçimde kullanılan, olasılıklara dayalı olarak faaliyet sürelerinin hesaplanması açısından farklılık ortaya çıkaran, mevcut tekniklerin yetersizliklerini ortadan kaldıran bir proje planlama yöntemidir (Barutçugil, 1988). Araştırmada üretime esas etanın belirlenmesinden başlayarak, ürünün son depoya nakli ve satışa hazır hale getirilmesine kadar geçen süreçte çeşitli aşamalardan oluşan tomruk üretim faaliyetlerinin hiyerarşik yapısı ve sırası belirlenmiş, faaliyetler arası ilişkiler oluşturulmuş ve her bir aşamadaki faaliyetlerin tamamlanma zamanlarına bağlı olarak izlenmesi gereken kritik yol tayin edilmiştir. Tüm faaliyetler birbirine bağlanarak tomruk üretimine ilişkin şebeke diyagramı çizilmiştir. PERT tekniği gereğince tomruk üretim faaliyetlerinin her bir aşamasında; işçi çalışma zamanları (İÇZ), hayvan çalışma zamanları (HÇZ), makine çalışma zamanları (MÇZ) iyimser zaman, kötümser zaman ve en olası zaman değerleri olmak üzere üç gruba ayrılıp, konusunda uzman personelin yardımı da alınarak, elektronik dijital göstergeli kronometre ile ölçülerek tespit edilmiştir. Bununla birlikte zaman ölçümü bakımından tam olarak izlenmesi mümkün olmayan faaliyetlere (üretim programımın hazırlanması, birim fiyat kararlarının alınması, üretim işlerinin dağıtımı vb.) ilişkin süre tespitleri ise, üretim işlerinde çalışan teknik personelin geçmişteki gözlem ve tecrübelerinden yararlanılarak yapılmıştır. Zaman ölçümleri kullanılarak faaliyetlerin beklenen tamamlanma zamanları, standart sapma ve varyans değerleri Microsoft Excelde hazırlanan formüller yardımıyla hesaplanmıştır. Ayrıca tomruk üretimine ilişkin kesme, sürütme, yükleme, taşıma ve istif birim fiyatlarının (maliyetlerinin) belirlenmesinde Asli Orman Ürünlerinin Üretim İşlerine Ait 288 Sayılı Tebliğde belirtilen esaslar dikkate alınarak hesaplamalar yapılmıştır. Parasal verilerde 243

14 ve nicel hesaplamalarda OGM nin 2009 yılı için belirlemiş olduğu birim maliyetler esas alınmıştır. OGM ce 288 Sayılı Tebliğ kullanılarak belirlenen birim maliyetler ile araştırma alanında yöresel koşullara göre yapılan iş-zaman analizleri sonucunda bulunan birim maliyetler veri olarak kullanılmıştır. Çalışmada tomruk üretimine ilişkin zaman ve maliyet bulguları, uygulamadaki süreler ve OGM verilerine göre belirlenen maliyetlerle karşılaştırılmış, aradaki farklar ortaya konulmuş ve bu durumun nedenleri hakkında karşılaştırılmalı analizler yapılmıştır. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA 3.1 Üretim Faaliyetlerinin ve Faaliyetler Arasındaki İlişkilerin Belirlenmesi Bu çalışmada 6831 sayılı Orman Kanununun 27. ve 40. maddeleri, Asli Orman Ürünlerinin Üretim İşlerine Ait 288 Sayılı Tebliğindeki hususlar ve uygulamalar dikkate alınarak öncelikli olarak tomruk üretim sürecindeki faaliyetler ve aralarındaki ilişkiler belirlenmiştir (Tablo 1). Tomruk üretim faaliyetlerinin yapısı gereği tüm faaliyetlerin aynı anda gerçekleştirilmesi düşünülemez. Bu nedenle bazı faaliyetler ancak birtakım faaliyetler tamamlandıktan sonra başlayabilir. Bazı durumlarda ise, birkaç faaliyetin aynı anda yapılması gerekir. Aksi takdirde iş ve zaman kaybı olabilir. Dolayısıyla projeyi meydana getiren faaliyetler arasında birtakım öncelikli gerçekleşmeler söz konusudur. Çalışmanın hacmini genişletmemek ve aynı zamanda şebeke diyagramının boyutunu küçük tutmak amacı ile birbiri ardına gelen ve bir başlık altında toplanabilen alt düzey faaliyetler tek faaliyet olarak gösterilmiştir. Tablo 1 in ilk üç sütununda faaliyetlerin kodu, numarası, adı ve son iki sütunda ise faaliyetler arasındaki mantıksal ilişkiler gösterilmiştir. Faaliyetlerin mantıksal sıraya uygun olarak birbirini takip etmeleri, bu tabloda gösterilen ilişkilerin faaliyetler arasında sağlanması ile mümkündür. 288 Sayılı Tebliğde ölçü birimi ster olan ürünler için henüz iş-zaman analizleri yapılmadığından, çalışma konusuna uygun olarak ölçü birimi m 3 ve ürün çeşidi itibariyle tomruk vasfında olan ürünler değerlendirilmeye alınmıştır. Tablo 1. Tomruk üretim faaliyetleri ve aralarındaki ilişkiler. Faaliyet kodu Faaliyet no Faaliyet adı Önceki Sonraki faaliyet faaliyet A (1 2) Üretim programının hazırlanması - B B (2 3) Dikili damga işleri A C, D, E, F, G C (3 4) Kesme fiyatı kriterlerinin ve birim fiyatının belirlenmesi B H D (3 8) Sürütme fiyatı kriterlerinin ve birim fiyatının belirlenmesi B H E (3 7) Yükleme fiyatı kriterlerinin ve birim fiyatının belirlenmesi B H F (3 10) Taşıma fiyatı kriterlerinin ve birim fiyatının belirlenmesi B H G (3 6) İstif fiyatı kriterlerinin ve birim fiyatının belirlenmesi B H H (10 11) Hesaplanan birim fiyat kararlarının alınması ve ilanı C, D, E, F, G I I (11 12) Üretim işlerinin dağıtımı ve ilgili şartnamelerin düzenlenip işi alanlara imzalattırılması H J, K J (12 13) Üretim sahasının gezilmesi ve sınırlarının işi alanlara gösterilmesi I L K (12 14) Üretim faaliyetleri sırasında dikkat edilecek hususların anlatılması I M L (13 15) Üretim sahasının iş sahiplerine teslimi J M M (15 16) Üretim sahasında güvenlik kurallarının sağlanması K, L N 244

15 N (16 17) Damgalanıp üretime verilen ağaçların kesimi M O O (17 18) Kesilen ağaçların işaretlenip boylara bölünmesi N P, R P (18 19) Boylara bölünen ağaçların ölçü ve kayıt işleri O S R (18 20) Üretilen emvallerin sürütme yapılarak bölmeden çıkarılması O S S (20 21) Üretim işlerinin şartnamelere uygun olarak yapılıp yapılmadığının kontrolü ve makta P, R T, U muayene tutanağının düzenlenmesi T (21 22) Kesme ve taşıma alındı belgesi ve taşıma raporlarının düzenlenmesi S V U (21 23) Taşınacak ürünlerin rampada nakil araçlarına yüklenmesi ve sevk pusulalarının kesilmesi S V V (23 24) Elde edilen ürünlerin satış istif yerine taşınması ve taşıma raporlarının düzenlenmesi T, U Y, Z Y (24 25) Kesme ve taşıma raporlarına dayanarak istihkak raporlarının düzenlenmesi V - Z (24 26) Son depoya taşınan ürünlerin istiflenip satışa hazır hale getirilmesi V Üretim Faaliyetleri Zaman Değerlerinin Hesaplanması Tomruk üretim faaliyetlerine ilişkin zamanlar, hesaplamalarda herhangi bir karışıklığa sebebiyet vermemek için, önce dakika cinsinden bulunmuş ve sonra saate çevrilmiştir (Tablo 2). Üretim faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için belirlenen bir işgünü çalışma süresi 08:00-12:00 ve 14:00-18:00 saatleri arasında olmak üzere toplam sekiz saattir. Haftalık çalışma süresi altı iş günüdür ve cuma günleri AOİŞ nin bulunduğu Kumluca beldesinde pazar kurulduğu için tatildir. Bu nedenle aylık çalışma günü olarak 26 iş günü kabul edilmiştir. Üretim işini yapacak olan ilgili kooperatife imzalanan şartnameler gereği tarihinden tarihine kadar, toplam 110 iş günü zaman verilmiştir. Ayrıca çalışma süresi içine denk gelen (19-22 Eylül 2009 ve Kasım 2009) dini bayramlarda herhangi bir faaliyet gerçekleştirilmemiştir. Buna göre üretim faaliyetlerinin üçlü (en iyimser, en kötümser ve en olası) zaman değerleri ile beklenen tamamlanma zamanları, standart sapma ve varyansları hesaplanarak (Çetmeli 1982) Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 2. Tomruk üretim faaliyetlerinin üçlü zaman tahminleri, beklenen tamamlanma zamanları, standart sapma ve varyansları (saat). Faaliyet Kodu En İyimser Zaman (t a ) En Olası Zaman (t m ) En Kötümser Zaman (t b ) Beklenen Tamamlanma Zamanı (t e ) Standart Sapma (σ) Varyans (σ 2 ) A 6,67 9,33 13,33 9,55 1,11 1,23 B 10,50 12,00 15,83 12,39 0,89 0,79 C 2,00 3,67 5,50 3,70 0,58 0,34 D 3,33 5,33 7,80 5,36 0,70 0,48 E 1,00 1,33 2,17 1,42 0,20 0,04 F 2,58 3,33 4,42 3,39 0,31 0,09 G 1,25 1,58 2,25 1,64 0,17 0,03 H 3,67 5,83 6,83 5,64 0,53 0,28 I 3,42 4,92 6,67 4,96 0,54 0,29 J 4,50 6,33 8,83 6,44 0,72 0,52 K 2,50 3,75 4,42 3,65 0,32 0,10 L 1,33 1,67 2,83 1,81 0,25 0,06 M 4,75 6,08 7,92 6,17 0,53 0,28 N 46,15 48,30 58,15 49,58 2,00 4,00 O 20,20 21,25 26,30 21,92 1,02 1,03 P 6,10 9,20 17,05 9,99 1,83 3,33 R 316,75 319,40 329,65 320,67 2,15 4,62 S 5,33 6,83 8,00 6,78 0,45 0,20 T 4,17 6,33 7,50 6,17 0,56 0,31 245

16 U 95,25 97,50 106,85 98,68 1,93 3,74 V 144,95 147,75 154,20 148,36 1,54 2,38 Y 8,33 11,67 16,00 11,84 1,28 1,63 Z 79,50 80,25 89,45 81,66 1,66 2, Üretim Faaliyetleri Bolluk Değerlerinin Hesaplanması Çalışmada tomruk üretim faliyetlerine ilişkin toplam bolluk süreleri, faaliyetlerin en erken başlama ve en geç bitiş zamanları arasındaki ilişkiden yararlanılarak hesaplanmış (Çetmeli, 1982; Sarıca, 2006; Daşdemir, 2012) ve sonuçlar Tablo 3 te verilmiştir. Buna göre toplam bolluk süresi sıfır olan A, B, D, H, I, J, L, M, N, O, R, S, U, V ve Z faaliyetleri kritik faaliyetlerdir. Bunun dışında, proje süresini değiştirmeyen ve belirli bir bolluk değerine sahip olan C, E, F, G, K, P, T ve Y faaliyetleri ise, kritik olmayan faaliyetlerdir. Bunların başlama ve tamamlanma sürelerine müdahale edilerek projede kaynak aktarımı yapılabilir. Tablo 3. Faaliyetlere ilişkin en erken ve en geç başlama ve bitiş zamanları ile bolluk süreleri (saat). Faaliyet Kodu En Erken Başlama (T ES ) En Erken Bitiş (T EF ) En Geç Başlama (T LS ) En Geç Bitiş (T LF ) A 0 9,55 0 9,55 0 B 9,55 21,94 9,55 21,94 0 C 21,94 25,64 23,60 27,30 1,66 D 21,94 27,30 21,94 27,30 0 E 21,94 23,36 25,88 27,30 3,94 F 21,94 25,33 23,91 27,30 1,97 G 21,94 23,58 25,66 27,30 3,72 H 27,30 32,94 27,30 32,94 0 I 32,94 37,90 32,94 37,90 0 J 37,90 44,34 37,90 44,34 0 K 37,90 41,55 42,50 46,15 4,60 L 44,34 46,15 44,34 46,15 0 M 46,15 52,32 46,15 52,32 0 N 52,32 101,90 52,32 101,90 0 O 101,90 123,82 101,90 123,82 0 P 123,82 133,81 434,50 444,49 310,68 R 123,82 444,49 123,82 444,49 0 S 444,49 451,27 444,49 451,27 0 T 451,27 457,44 543,78 549,95 92,51 U 451,27 549,95 451,27 549,95 0 V 549,95 698,31 549,95 698,31 0 Y 698,31 710,15 768,13 779,97 69,82 Z 698,31 779,97 698,31 779,97 0 Toplam Bolluk (T LS -T ES ) (T LF -T EF ) 3.4 Kritik Yolunun Belirlenmesi ve PERT Şebekesinin Oluşturulması Tomruk üretim faaliyetlerinde kritik yolunun belirlenmesinde bolluk değeri sıfır olan faaliyetler esas alınmıştır. Buna göre kritik faaliyetler A, B, D, H, I, J, L, M, N, O, R, S, U, V ve Z şeklinde tespit edilmiş (Tablo 3) olup, tüm kritik faaliyetlerin birleştirilmesiyle tomruk üretim faaliyetlerinin kritik yolu; şeklinde elde edilmiştir. Tomruk üretim faaliyetlerine ilişkin kritik yolun belirlenmesinin ardından, kurallara uygun olarak projenin PERT şebeke diyagramı kurulmuştur (Şekil 1). Her bir düğüm noktasının yanına faaliyetlerin en erken tamamlanma ve en geç tamamlanma zamanları, okların üzerine ise faaliyetlerin beklenen tamamlanma zamanları yazılmıştır. PERT şebeke diyagramı üzerinde kritik faaliyetler çift çizgili okla gösterilmiş ve kritik faaliyetlerin 246

17 birleştirilmesiyle tomruk üretim faaliyetlerinin kritik yolu elde edilmiştir. Zaman ve kaynak kullanımına neden olmayan ve beklenen tamamlanma sürelerinin değeri sıfır olan kukla faaliyetleri ((8 9) ve (9 10)) ise şebeke diyagramı üzerinde kesik çizgili okla gösterilmiştir. Kritik yol üzerindeki faaliyetlerin tamamlanma sürelerinin toplamı, projenin beklenen tamamlanma süresine eşit olduğundan, Tablo 2 deki t e değerleri aşağıdaki formülde yerine konularak projenin beklenen tamamlanma süresi: µ = t e t e t e t e t e t e t e t e t e t e t e t e t e t e t e t e t e = 779,97 saat = 97,50 iş günü bulunmuştur. Ayrıca, kritik yol üzerindeki faaliyetlerin varyans değerleri (Tablo 2), aşağıdaki formülde yerine konularak projenin varyansı : σ Pr 2 = σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ = 22,65 bulunmuştur. Projenin standart sapması ise σ = 22, 65 = 4,76 hesaplanmıştır. Buna göre projenin +4,76 gün sapma ile ortalama 97,50 günde tamamlanacağı söylenebilir. Tomruk üretim projesinin tamamlanması için, işi alan kooperatife tarihinden tarihine kadar (110 gün) süre verilmiştir. Çalışılmayan zamanlar da dikkate alınarak yapılan hesaplamaya göre tarihinde bitirileceği hesaplanan projede, PERT tekniği sayesinde 12 günlük çalışma zamanı tasarrufu sağlanmış olacaktır. 3.5 Üretim Faaliyetlerinin Belirli Bir Hedef Sürede Gerçekleşme Olasılığı BOİM de tomruk üretimini PERT tekniğine göre planlayan proje yöneticisi, gerektiği takdirde projenin belirli bir zamandan önce ya da sonra bitirilme olasılığını hesaplayabilir. Bunun için projenin beklenen tamamlanma zamanının µ = 97,50 gün ortalama ile normal dağılım gösterdiği varsayılır. Buna göre, örneğin projenin 85 günde bitirilme olasılığı istendiğinde, Formül 1 kullanılarak, hesaplamalar yapılır. Z= T S t e /σ en uzun yol (1) Burada; T S : Projenin tamamlanması için belirlenmiş hedef süresiyi (T S = 85 gün), t e : Üretim faaliyetlerinin beklenen tamamlanma zamanını (t e = 97,50 gün), σ en uzun yol : Kritik yolun varyans değerini (σ en uzun yol = 4,76) ve Z: Gerçekleşme olasılığını göstermek üzere, değerler formülde yerine konulduğunda Z= -2,63 bulunur. Bu durumda µ= 97,50 gün değeri Z= 0 a karşılık gelmektedir. Z= 0 ile Z= -2,63 noktaları arasında kalan alan Standart Normal Dağılım Tablosundan 0,4957 olarak bulunur. Buna göre tomruk üretim faaliyetlerinin 85 günde bitirilme olasılığı %49,57 dir. 247

18 Şekil 1. Tomruk üretim faaliyetlerinin şebeke diyagramı. 248

19 Şekil 1. Devam ediyor. 249

20 3.6 Yöresel Koşullara ve OGM Verilerine Göre Hesaplanan Üretim Faaliyeti Maliyetlerinin Karşılaştırılması Araştırma alanında yapılan ölçümlere göre elde edilen verilerle hesaplanan birim fiyatlarla, OGM tarafından her yıl tebliğ edilen verilere göre hesaplanan birim fiyatların ağaç cinslerine göre karşılaştırılması Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4 ten de anlaşılacağı gibi yöresel koşullara göre hesaplanan birim fiyatlar (maliyetler), OGM verilerine göre hesaplanan birim fiyatlardan genellikle yüksektir. Tüm üretim faaliyetlerinin toplamında; göknar ağacında metreküp başına 4,42 TL, kayın ağacında ise metreküp başına 3,18 TL yöresel birim fiytalar lehine bir fark ortaya çıkmaktadır. Tablo 4. Ağaç cinsleri ve üretim faaliyetlerine göre tomruk üretim birim fiyatların karşılaştırılması. Ağaç Cinsi (1) Üretim Faaliyeti (2) Yöresel Birim Fiyat (TL/m 3 ) (3) OGM Birim Fiyatı (TL/m 3 ) (4) Birim Fiyat Farkı (TL/m 3 ) (3-4) Göknar Kayın Kesme 8,60 7,69 0,91 Sürütme 25,59 24,47 1,12 Yükleme 3,68 2,83 0,85 Taşıma 22,33 21,09 1,24 İstif 3,06 2,76 0,30 TOPLAM 63,26 58,84 4,42 Kesme 5,00 4,78 0,22 Sürütme 32,77 31,00 1,77 Yükleme 4,73 4,25 0,48 Taşıma 30,48 29,87 0,61 İstif 4,24 4,14 0,10 TOPLAM 77,22 74,04 3,18 Yani OGM verilerine göre hesaplanan birim fiyatlar AOİŞ in yöresel özelliklerine göre hesaplanan birim fiyatlarından daha düşüktür. OGM nin verileri Türkiye ortalaması olduğu için, AOİŞ in yöresel koşullarına uygun değildir. Bu ise AOİŞ de üretimde çalışan orman köylülerine %4,3 (3,18/74,04) ile %7,5 (4,42/58,84) arasında değişen oranlarda daha düşük birim fiyatlar üzerinden ödeme yapıldığı anlamına gelmektedir. Ortaya çıkan fiyat farkları araştırma alanından elde edilen ürün miktarlarıyla çarpılmak suretiyle, toplam üretim bazında ulaşılan fiyat farkları Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5 ten de anlaşılacağı gibi tüm üretim faaliyetleri sonucu elde edilen tomruk miktarına göre; 746,510 m 3 göknar ağacı için toplamda 3.299,58 TL, 124,765 m 3 kayın ağacı için ise toplamda 396,75 TL lik bir fiyat farkı ortaya çıkmaktadır. Buna göre, ele alınan tomruk üretim projesi kapsamında, orman köylüsüne toplam 3.696,33 TL daha az ödeme yapıldığı sonucuna varılmaktadır. Yani OGM nin yaptığı toplam ödemenin yaklaşık %7 si (3.696,33/53.162,26) kadar az ödeme yapılmıştır. Bu tür farklılıkların ortaya çıkmaması için yöresel koşullara göre maliyet hesaplarının yapılması gerekmektedir. 250

21 Tablo 5. Ağaç cinsleri ve üretim faaliyetlerine göre tomruk üretim toplam maliyetlerinin karşılaştırılması. Ağaç Cinsi Göknar Üretim Faaliyeti Yöresel Birim Fiyat (TL/m 3 ) OGM Birim Fiyatı (TL/m 3 ) Elde Edilen Tomruk Miktarı (m 3 ) Yöresel Maliyet (TL) (1) OGM Maliyeti (TL) (2) Maliyetler Arasındaki Fark (TL) (1-2) Kesme 8,60 7, , ,66 679,33 Sürütme 25,59 24, , ,10 836,09 Yükleme 3,68 2, , ,62 634,54 746,510 Taşıma 22,33 21, , ,90 925,67 İstif 3,06 2, , ,37 223,95 TOPLAM 63,26 58, , , ,58 Kesme 5,00 4,78 623,83 596,38 27,45 Sürütme 32,77 31, , ,72 220,83 Kayın Yükleme 4,73 4,25 590,14 530,25 59,89 124,765 Taşıma 30,48 29, , ,73 76,11 İstif 4,24 4,14 529,00 516,53 12,47 TOPLAM 77,22 74, , ,61 396,75 GENEL TOPLAM 871, , , ,33 4. SONUÇLAR VE ÖNERİLER BOİM de tomruk üretiminin planlanmasında zaman ve maliyet optimizasyonu olanaklarını belirlemek amacıyla ele alınan bu çalışmada, yöneylem araştırma tekniklerinden biri olan PERT tekniğinden yararlanılmıştır. Buna göre PERT tekniği ile kritik yol üzerindeki faaliyetlerin standart sapma değerleri hesaplanarak projenin +4,76 gün sapma ile 97,50 iş gününde bitirileceği saptanmıştır. Yani PERT tekniği ile tomruk üretiminin planlanması halinde üretim faaliyetlerinde 12 iş günü kadar zaman tasarrufu söz konusudur. PERT tekniğine göre tomruk üretimini planlayan proje yöneticisi, gerektiğinde projenin başlangıcından herhangi bir yerine kadar yapılacak işlerin istenilen tarihte bitirilme olasılığını hesaplayabilmektedir. Çalışmada tomruk üretim faaliyetlerinde projenin 85 iş gününde bitirilme olasılığı %49,57 olarak hesaplanmıştır. Bu sayede proje yöneticilerinin, belli bir zaman çerçevesinde gerçekleşme olasılığı daha yüksek olan projeleri seçip kabul etmeleri sağlanabilir. Proje ile ilgili faaliyetlerin beklenen tamamlanma zamanları oluşturulduktan sonra her bir faaliyetin bolluk değerleri hesaplanmıştır. Bolluk değerleri sıfır olan faaliyetler kritik faaliyetler olarak değerlendirilmiştir. Projede (8-9) ve (9-10) faaliyetleri kukla faaliyetler olmak üzere, faaliyetlerinin birleştirilmesiyle elde edilen yol, kritik yoldur. Kritik yol üzerinde bulunan faaliyetlerin sınırlanan süreler dışına çıkması halinde proje süresi ve proje maliyeti üzerinde etkisi olacaktır. C, E, F, G, K, P, T ve Y faaliyetlerinin bolluk değerleri sıfır olmadığı için kritik yol üzerinde olmayan faaliyetlerdir. Bolluğu bulunan faaliyetler, kaynak aktarımında ve proje süresinin kısaltılmasında kullanılmaktadır. Kritik olmayan faaliyetler bolluk miktarı kadar geç başlatılabilir veya kaynakların bir kısmı başka faaliyetlere aktarılarak faaliyet süresi uzatılabilir. Tomruk üretim faaliyetlerinin zaman ve maliyet açısından büyük bir bölümünü oluşturan kesme, sürütme, yükleme, taşıma ve istif faaliyetlerinin beklenen tamamlanma zamanlarından yararlanılarak, yöresel koşullara göre hesaplanan birim fiyatlar (maliyetler), OGM verilerine göre hesaplanan birim fiyatlarla (maliyetlerle) karşılaştırılmış ve toplam birim fiyatlar arasında göknar ağacı için 4,42 TL (-%7,5), kayın ağacı için ise 3,18 TL (- %4,3) lik bir fark olduğu ortaya çıkmıştır. Yine tüm üretim faaliyetleri sonucu göknar ve kayın ağaçlarından elde edilen tomruk itibariyle; göknar ağacı için toplamda 3.299,58 TL, 251

22 kayın ağacı için ise toplamda 396,75 TL lik bir fark ortaya çıkmıştır. Toplamda 3.696,33 TL (-%7) daha az orman köylüsüne ödeme yapılmıştır. Bu sonuç OGM verilerine göre hesaplanan birim fiyatların yöresel koşullara uymadığını göstermektedir. Bunun yanında birim fiyatların hesaplanmasında kullanılan beklenen tamamlanma zamanlarına etki eden arazi eğimi, diri örtü, sürütme mesafesi, taşıma yapılacak yolların niteliği ve son depoya olan uzaklığı, teknoloji ve işgücü miktarı, kaynak kullanım durumu gibi faktörleri göz önüne almak gereklidir. Tomruk üretim faaliyetlerinin PERT tekniği ile planlanması sayesinde; üretim faaliyetlerinde mevcut makine, araç-gereç ve teçhizatın etkin bir şekilde kullanımı sağlanarak iş akışının gerçekleşeceği, kaynak israfının önleneceği ve işgücü kullanımında verimliliğinin artacağı anlaşılmaktadır. Ayrıca bu sayede tomruk üretim maliyetlerinin hesaplanmasına ve maliyet muhasebesi kayıtlarının tutulmasına bir altlık oluşturulmaktadır. PERT tekniği ile planlama yöntemi bölmecik, bölme, işletme şefliği veya işletme müdürlüğüne ait üretim alanlarını kapsayacak düzeyde şekillendirilebilir. Böylece orman işletmelerine sistemli düşünme ve karar alma alışkanlığı getirebilir. Sınırlı kaynakların kullanımında doğru kararlar verilebilir. Ayrıca PERT tekniği yöneticilere, tomruk üretimindeki gecikmeleri ve işletmeye zarar verici etkenleri önceden görüp gerekli önlemleri alma kolaylığı sağlayabilir. KAYNAKLAR Akesen, A., PERT Yönteminin Ulusal Park Kuruluş Çalışmalarında Uygulanması. İÜ Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, 27 (2): Anonim, Ardıç Orman İşletme Şefliği Kayıtları. Asan, Ü., Kritik Yörünge Metodu (CPM) ile Programları Değerlendirme ve Gözden Geçirme Tekniği (PERT) nin Tanıtılması ve Amenajman Planı Yapımında Kullanılması. İÜ Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, 31 (2): Barak, O., Büyük Ölçekli Projelerde Planlama ve PERT Tekniği Uygulaması. Yüksek Lisans Tezi (Yayınlanmamıştır), GÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Ankara, 231 s. Barutçugil, İ.S., Üretim Sistemi ve Yönetim Teknikleri. Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa, 156 s. Çetmeli, E., Yatırımların Planlanmasında Kritik Yörünge (CPM) ve PERT Metotları. Teknik Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 160 s. Daşdemir, İ., Türkiye de Ormancılık Sektörünün Özellikleri. Orman Bakanlığı Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü DOA Dergisi, 6: Daşdemir, İ., Orman Mühendisliği İçin Planlama ve Proje Değerlendirme (2. Baskı). Bartın Üniversitesi Yayın No: 6, Orman Fakültesi Yayın No: 4, ISBN , 169 s., Bartın. Erkan, N., Bir Orman Fidanlığındaki Faaliyetlerin PERT Metodu İle Planlanması. Yüksek Lisans Tezi (Yayınlanmamıştır), İÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, İstanbul, 70 s. Göksu, E., Devlet Orman İşletmelerinde Odun Hammaddesi Üretiminin PERT Tekniği İle Planlanması (Ardıç Orman İşletme Şefliği Örneği). Yüksek Lisans Tezi (Yayınlanmamıştır), BÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Bartın, 117 s. Sarıca, İ., CPM ve PERT Teknikleriyle Proje Planlama ve Bir İşletmede Uygulanması. Yüksek Lisans Tezi (yayınlanmamış), UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekonometri Anabilim Dalı, Bursa, 147 s. 252