Aurasýz migren ile epizodik gerilim tipi baþaðrýsý: Psikiyatrik morbidite ve ayýrt edici diðer özelliklerin araþtýrýlmasý

Transkript

1 Týp Araþtýrmalarý Dergisi 2005: 3 (1): ARAÞTIRMA Aurasýz migren ile epizodik gerilim tipi baþaðrýsý: Psikiyatrik morbidite ve ayýrt edici diðer özelliklerin araþtýrýlmasý Melek Zeynep Saygýn 1, Esat Öztürk 2, Abdulkadir Koçer 2, Arda Lüleci 2, Mecit Çalýþkan 1 1 Haydarpaþa Numune Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi Psikiyatri Bölümü, 2 Dr Lütfi Kýrdar Kartal Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi Nöroloji Bölümü, Ýstanbul. Özet Amaç: Aurasýz migren (AM) ile epizodik gerilim tipi baþaðrýsý (EB), benzer klinik özelliklere sahip ve sýklýkla ayrýcý taný güçlüðünün izlendiði baþaðrýlarýdýr. Her iki tür baþaðrýsýnda da psikiyatrik problemlerin varlýðý bilinmektedir. Bu çalýþmada, AM ve EB tanýsý almýþ olgulara ait klinik özelliklerin, psikiyatrik problemlerle birliktelikleri ve eþlik eden ayrýcý özelliklerin deðerlendirilmesi amaçlandý. Gereç ve Yöntem: Kartal Araþtýrma ve Eðitim Hastanesi Nöroloji polikliniðine baþvuran ve daha önce hiçbir psikiyatrik taný ve yardým almamýþ 45 hasta çalýþmaya dahil edildi. Baþaðrýsý tanýsý, 2004 Uluslararasý Baþaðrýsý Birliði tarafýndan oluþturulan kriterlere göre konuldu. AM ve EB tanýlarýný almýþ olgularda eþlik eden psikiyatrik problemlerin varlýðý ve ayrýcý taný özelliklerinin deðerlendirilmesi için, Geniþletilmiþ Kýsa-Uluslararasý Nöropsikiyatrik Görüþme (MÝNÝ PLUS) adlý yapýlandýrýlmýþ psikiyatrik görüþme, Hamilton Depresyon Ölçeði (HAM-D) ve Migren Yeti Yitimi Deðerlendirme Ölçeði (MÝDAS) kullanýldý. Hastalarýn baþaðrýsýný algýlama þiddetlerini belirleyebilmek için, Görsel Deðerlendirme Ölçeði Yazýþma Adresi: Dr. Melek Zeynep Saygýn, Göztepe Ýstasyon Cad. No:18/10 Kadýköy/Ýstanbul e-posta: msaygin4@hotmail.com veya abdulkadirkocer@yahoo.com Telefon: veya (Visual Analog Scale VAS) uygulandý. Veriler SPSS 10.0 isimli istatistik paket programý ile bilgisayar ortamýnda deðerlendirildi. Bulgular: EB hastalarýnýn tümüne psikiyatrik taný konulurken, AM hastalarýnýn %41,4'üne ek psikiyatrik taný konuldu. Ruhsal uyaranlarla tetiklenme, kendiliðinden aðrý kesici kullanýmý, hastalýðýn baþlangýcýndan önceki üç ay içinde psikososyal stresör varlýðý, AM ile kýyaslandýðýnda EB'de istatistiksel olarak anlamlý derecede daha fazlaydý (p<0,05). AM türü baþaðrýsýnýn, menses ile iliþkisi ve fizyolojik uyaranlarla tetiklenmesi, EB'na kýyasla istatistiksel olarak anlamlý derecede daha fazlaydý (p<0,05). EB hastalarýnýn MÝDAS skoru daha yüksekti ve bu farklýlýk istatistiksel olarak anlamlýydý (p<0,05). Sonuç: EB ile psikiyatrik hastalýklar daha yüksek oranda bir arada bulunmakta ve baþaðrýsýna baðlý yeti yitimi EB'de daha yüksektir. Baþaðrýlarý ve psikiyatrik bozukluklar arasýndaki iliþkiyi ortaya koyan yeterli sayýda çalýþma olmamasý; baþaðrýsý tanýsý konulurken psikiyatrik bozukluklarýn yaratacaðý ek yükle taný karýþýklýðýna yol açmaktadýr. Bu nedenle ayrýcý taný zorluðu yaþanan baþaðrýlý hastalara yapýlandýrýlmýþ psikiyatrik muayenenin uygulanmasý; aðrýya baðlý yeti yitiminin, EB hastalarýnda da deðerlendirilmesinin önemli olduðu ve tedavi protokolünün düzenlenmesi açýsýndan ayrýcý tanýnýn ihmal edilmemesi gerektiði düþünüldü. Anahtar kelimeler: Aurasýz migren, epizodik gerilim tipi baþaðrýsý, psikiyatrik bozukluk, yeti yitimi

2 Aurasýz migren ile epizodik gerilim tipi baþaðrýsý Migrain without aura and episodic tension type headache: psychiatric morbidity and investigation of other differentiating characteristics Objective: Migraine Without Aura (MWA) and Episodic Tension Type Headache (ETTH) have similar clinical characteristics and frequently differentiating the diagnosis of these two headaches is problematic. Presence of psychiatric problems is known in both type of headache. It is targeted to investigate association of psychiatric problems with clinical characteristics for the cases that are diagnosed as MWA and ETTH and to investigate accompanging differentiating characteristics. Methods: 45 patients, who did not had any psychiatric diagnosis previosly and who had applied to Kartal Research and Training Hospital Neurology Outpatient Clinics, are included to this study. Headache diagnosis had been set using the criteria by 2004 International Headache Association. Followings had been applied for the presence of psychiatric problems that are associated with MWA and ETTH. The MINI International Neuropsychiatric Interview plus (MINI PLUS), Hamilton Depression Scale(HAM-D) and Migraine Disability Assessment Scale(MIDAS). For investigating the intensity of patients' headache, Visual Analog Scale(VAS) had been applied. Data had been analyzed through computer using SPSS 10.0 software. Results: While all of the ETTH patients had been psychiatrically diagnosed, only 41,4% of MWA patients had an additional psychiatric diagnosis. Triggering by psychological stimulus, self medication with analgesics, psychosocial stressors presence during three months before the start of headache are statistically significantly higher in ETTH with respect to MWA(p<0.05). Triggering by physiological stimulus and relation with menses are statistically significantly higher in MWA with respect to ETTH (p<0.05). MIDAS score of ETTH patients were higher and this difference was statistically significant(p<0.05). Conclusion: ETTH and psychiatric disorders exist together more frequently and disability due to headache is higher in ETTH. Since there are not enough studies for showing the relationship between headaches and psychiatric disorders, at the time of headache diagnosis additional complexity came from psychiatric disorders. Structured psychiatric analysis and pain related disability evaluation are important in ETTH patients as well and they should not be neglected during setting treatment protocol. Key words: Migraine without aura, episodic tension type headache, psychiatric disorder, disability. Ýlk olarak 1962 yýlýnda, 'Ad Hoc Komitesi' tarafýndan, baþaðrýsý tanýsý konusunda ortak kabul gören kriterler geliþtirilmiþtir. Geçen yýl (2004), kriterler yeniden gözden geçirilerek yayýnlanmýþtýr (1). Bu sýnýflamada, Migren ve gerilim tipi baþaðrýlarý, en sýk rastlanan birincil baþaðrýlarýdýr. Birincil baþaðrýlarýnýn tanýsý hastanýn verdiði anamneze dayanmaktadýr. Baþaðrýsý özelliklerini, çok açýk ve ayrýntýlý bir þekilde anlatan hasta sayýsý, oldukça azdýr. Hastanýn anlatým eksiklikleri ve hekimin yorum hatalarý taný koymayý zorlaþtýrmaktadýr. AM ve EB, genel nüfus içinde en sýk rastlanan ve ayrýcý taný zorluðu yaratan baþaðrýlarýdýr. Ayrýca, bu iki tip baþaðrýsý, ayný hastada, bir arada bulunabilmektedir. Her iki tip baþaðrýsý da zamanla kronik formlara dönüþebilmektedir. Daha önceki çalýþmalarda, AM ve EB ile psikiyatrik problemlerin birlikteliði etiyoloji, psikofizyoloji ve morbidite baþlýklarý altýnda izah edilmeye çalýþýlmýþtýr (2,3). AM veya EB ile psikiyatrik problemlerin birlikteliði, poliklinik ortamýnda çoðunlukla ihmal edilmektedir. Hastalarýn büyük bir kýsmý, eþlik eden morbidite açýsýndan yeterince deðerlendirilememekte ve tedavi yetersizliði izlenmektedir. Biz bu çalýþmada, AM ve EB'leri, en sýk ayýrt eden özelliklerin tespitini, eþlik eden psikiyatrik problemlerin ortaya konulmasýný amaçladýk. Gereç ve Yöntem 23 Mayýs-Temmuz 2004 aylarý arasýnda Kartal Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi Nöroloji Polikliniði'ne, baþaðrýsý ana þikayeti ile baþvuran hastalar deðerlendirildi. Hastalarýn deðerlendirmeleri, psikiyatri ve nöroloji uzmanlarý gözetimi altýnda iki nöroloji asistaný tarafýndan yapýldý. Uluslararasý Baþaðrýsý Topluluðu'nun kriterlerine göre, AM ve EB tanýsý konulan hastalardan, araþtýrmaya katýlmayý kabul edenler araþtýrmaya alýndý. Daha öncesinden psikiyatrik taný ve yardým almýþ (psikoterapi, psikotrop ilaç kullanýmý gibi ) hastalar ve ailevi psikiyatrik yüklülüðü olanlar çalýþma dýþýnda tutuldu. Baþaðrýsý, nöropatik aðrý gibi psikiyatri dýþý nedenlerle son 6 ay içinde antidepresan kullanan hastalar da çalýþma dýþýnda tutuldu. Çalýþmaya kabul edilen hastalar baþaðrýsý tipine göre, AM ve EB olarak ikiye ayrýldý. Hastalara önce sosyodemografik özellikleri, baþaðrýlarýnýn baþlama þekli, gelme sýklýðý ve süresi, menses ile iliþkisi, baþaðrýsý tetikleyicileri, aðrý kesici kullanma sýklýðý, baþaðrýsý baþlangýcýndan önceki üç ay içinde herhangi bir psikososyal stresör varlýðý soruldu. Geniþletilmiþ Kýsa-Uluslararasý Nöropsikiyatrik Görüþme (MÝNÝ PLUS) (4) adlý yapýlandýrýlmýþ psikiyatrik görüþme ile psikiyatrik muayeneleri yapýlmýþ; depresif semptomlarýný derecelendirebilmek için Hamilton depresyon ölçeði (HAM-D) uygulandý. Baþaðrýsýnýn ne derece kiþiyi yaþamdan alýkoyduðunu ölçebilmek için Migren Yeti Yitimi Deðerlendirme Ölçeði ( The Migraine Disability Assessment Scale- MÝDAS) uygulandý ve son bir aydýr aðrýlý geçen gün sayýsý sorgulandý. Hastalarýn baþaðrýsý algýlama þiddetlerini belirleyebilmek için Görsel Deðerlendirme Ölçeði

3 24 Saygýn ve ark Tablo 1. Gruplarýn sosyodemografik özellikleri. AM EB p Yaþ Ortalamasý 37,33±7,09 36,20±10,85 0,716 Cinsiyet Daðýlýmý 11kadýn/4erkek 25kadýn/5erkek 0,454 Eðitim mod deðeri Ýlkokul(%50) Ýlkokul(%66,7) 0,147 Gelir düzeyi mod deðeri Orta-alt(%73,5) Orta-alt(%70) 0,673 Medeni durum Evli(%100) Evli(%83,3) 0,796 Çocuk sayýsý 2,47±1,51 2,37±1,9 0,860 Tablo 2. Gruplarýn baþaðrýsý özellikleri AM EB Ani baþlangýç %33,3 %46,7 Geliþ sýklýðý modu Ayda 2-3(%40) Haftada 2-3(%43,3) Baþaðrýsý süresi modu 1-3 gün (%73,3) 1saat-1gün(%86,7) Menses ile iliþki varlýðý %45,5 %20 Ruhsal uyaranlarla tetiklenme %40 %66,7 Fizyolojik uyaranlarla tetiklenme % 60 %10 Kendiliðinden aðrý kesici kullanýmý %46,7 %66,7 Aðrý kesici alma sýklýðý Haftada 1-Ayda1 (%40) Haftada 2'den sýk (%43,3) Baþlangýç öncesi üç ay içinde psikososyal stresör varlýðý %40 %66,7 Tablo 3. Baþaðrýsýna ek psikiyatrik taný daðýlýmý AM EB Distimi % 26,7 % 56 OKB % 6,7 % 4 PTSD -% 4 GAB -% 4 Major Depresyon -% 4 Tablo 4. Gruplarýn ölçek puanlarý AM EB p HAM-D 8,87±6,21 10,7±4,53 0,266 MÝDAS 9,35±5,65 19,13±5,05 0,004 Bir ayda aðrýlý gün sayýsý 9,87±9,91 12,57±8,11 0,335 VAS 6,60±1,55 6,67±1,49 0,890 (Visual Analog Scale VAS) uygulandý. Toplanan verilerin istatistiksel incelemesi, SPSS 10.0 istatistik paket programý ile bilgisayar ortamýnda yapýldý. Bulgular Çalýþmaya toplam 45 hasta alýndý. Genel grubun yaþ ortalamasý 36,58±9,69 idi; 36(%80) kadýn, 9 (%20) erkek vardý. Medeni durumlarýna bakýldýðýnda, %88,9'u evli, %8,9'u bekar, %2,2'si duldu ve ortalama çocuk sayýsý 2,4±1,76 idi. Mesleki eðitimleri incelendiðinde, %75,6'sý mesleki eðitim almamýþken, %14,3'ü teknik eðitimli, %11,1 yüksek eðitimli bir meslek sahibiydi. Olgularýmýzýn %66,7'si ev hanýmý, %22,2'si eðitimini aldýðý iþte çalýþýyor, %4,4'ü iþçi, %4,4'ü emekli, %2,2'si iþsiz ve %2,2'si öðrenciydi.. Gelir düzeyleri açýsýndan deðerlendirildiklerinde %15,6'sý asgari ücret ve altý, %71,1'i orta-alt, %13,3'ü orta-üst gelir düzeyinde idi. Olgularýn hiçbirinin baþaðrýsý baþlangýçýndan önce psikiyatrik hastalýðý ve ailevi psikiyatrik yüklülüðü yoktu. AM ve EB gruplarý yaþ, cinsiyet, eðitim, gelir düzeyi, medeni durum, çocuk sayýsý açýsýndan benzerdi (Tablo-1). Baþaðrýsý özellikleri açýsýndan bakýldýðýnda, EB grubunda baþaðrýsý daha yüksek oranda ani baþlamaktaydý. EB daha sýk stres ve sinirlilik gibi ruhsal uyaranlarla tetiklenmekte, menses ve fizyolojik uyaranlarla daha seyrek tetiklenmekteydi. Grubun %66,7'si, baþaðrýsý baþlangýcýndan önceki üç ay içinde psikososyal stresöre maruz kaldýðýný ifade ediyordu. Stresörün niteliði sorulduðunda, hastalarýn %36,7'sý kronik stresör, %16,7'si yakýn ölümü, %3,3'ü eþ problemi bildiriyordu. AM olgularýnda baþaðrýsý %66,7 oranýnda sinsi bir baþlangýç gösteriyordu. Adet gören kadýn olgularýn %45,5'unda baþaðrýsý menses ile iliþkiliydi ve hastalarýn baþaðrýlarýnýn %60'ý açlýk, uykusuzluk, ýþýk, ýsý deðiþikliði, gürültü gibi fizyolojik uyaranlarla tetiklenirken, %40'ý stres ve sinirlilik gibi ruhsal

4 Aurasýz migren ile epizodik gerilim tipi baþaðrýsý uyaranlarla tetikleniyordu. Olgularýn %60'ý, baþaðrýsýnýn baþlangýcýndan önceki üç ay içinde bir stresör tanýmlamýyorlardý. AM ve EB olgularýna ait baþaðrýsý ve iliþkili özellikler Tablo.II'de tanýmlanmaktadýr (Tablo-2). EB olgularý, MINI psikiyatrik görüþmesi ile muayene edildiðinde 'psikojen faktörlerle ilgili aðrý bozukluðu' tanýsý almaktaydý. Tablo.III'te görüldüðü gibi EB olgularýnýn tümü bu nedenle psikiyatrik taný almaktaydý. Ek olarak, EB olgularýnýn %72'si bir psikiyatrik taný daha almaktaydý. En yaygýn taný, %56 oranýnda distimik bozukluktu. AM hastalarýnýn ise % 58,6'sýnda psikiyatrik taný yoktu; %26,7'sinde distimik bozukluk, % 6,7'sinde obsesif-kompulsif bozukluk tespit edildi (Tablo-3). AM ve EB gruplarý aðrý þiddetleri ortalamasý, depresyon varlýðý ve iþ kaybý açýsýndan deðerlendirildi (Tablo.4). MÝDAS skoru EB grubunda istatistiksel olarak anlamlý derecede yüksekti (p<0.05). Aðrý þiddeti ortalamasý, aðrýlý gün sayýsý ortalamasý ve depresyon varlýðý açýsýndan iki grup arasýnda farklýlýk saptanmadý (p>0.05). Tartýþma Baþaðrýsý þikayetiyle, nöroloji veya psikiyatri polikliniðine baþvuran çok sayýda hasta olmakla birlikte baþaðrýsý özelliklerini, çok açýk ve ayrýntýlý bir þekilde anlatan hasta sayýsý, oldukça azdýr. Taný problemleri yaþanan hastalýklarda etkili tedavi yapmak rastlantýsal olmaktadýr. Birincil baþaðrýlarýný etiolojik tetkiklerle kesinleþtirme imkaný yoktur; tamamen hastanýn verdiði öyküye dayanan bilgilerle taný konmaktadýr. Bu noktada tanýyý karýþtýran faktörler iþimizi zorlaþtýrmaktadýr. Hastalarýn anlaþýlýr, kesin bilgiler verememesi, klinisyenlerin yanlýþ yorumlarý, ayný hastada çeþitli tipte baþaðrýlarýnýn bir arada olabilmesi, aðrýnýn kronikleþme ve aðrý kesici kullanýmýyla þekil deðiþtirmesi bazý karýþtýrýcý faktörlerdir (5,6). Migren, prevelansý %5-17 olarak bildirilen yaygýn bir hastalýk olduðu halde, tanýsý çok daha düþük oranlarda konulmaktadýr (7). Öte yandan herhangi bir hastalýðýn araþtýrýlabilmesi ve hakkýnda oluþan bilgi birikiminin saðlýklý geliþebilmesi için öncelikle taný güvenirliðinin yüksek olmasý gereklidir (5). Bu nedenle hastalýk tanýmlarý ayrýntýlý ve o hastalýða özel kriterlere dayandýrýlmaya çalýþýlmaktadýr. Ülkemizde bir üniversite nöroloji polikliniðine baþvuran migrenöz semptomlu hastalarýn takip çalýþmasýnda, ÝHS kriterlerine göre hastalarýn 1/6'sýna ilk görüþmede taný konulamadýðý rapor edilmektedir (6). Klinik muayene ve takipler sonrasýnda taný kriterleri eksiklikleri giderilebilir ve tanýya ulaþýlýr. AM, EB ile karýþan ve en sýk gözlenen migren türüdür. Migren ile psikiyatrik hastalýklarýn bir arada bulunma oranlarý yüksektir. Baþaðrýsýnýn baþarýlý tedavisi için eþlik eden psikiyatrik problemlerin (depresyon, panik hastalýk, madde baðýmlýlýðý, kiþilik problemleri gibi) ortaya konmasý, tedavi edilmesi veya uzmanýna yönlendirilmesi önemlidir (8). 25 Daha önce yapýlmýþ çalýþmalarda depresyon ve migren türü baþaðrýsý ile aðrý þiddetiyle doðru orantýlý olarak iki yönlü bir iliþki ortaya konmuþtur (9-12). Depresyonun migren için bir risk olduðu rapor edilmiþtir (11,12). Migren veya benzeri diðer þiddetli baþaðrýlarý karþýlaþtýrýldýðýnda migrende ve diðer baþaðrýlarýnda depresyonun ortaya çýkmasý sýklýkla gözlenmiþtir. Bu farklýlýk migren hastalarý için kontrol grubuna kýyasla istatistiksel olarak anlamlýlýk göstermiþ ve basit psikiyatrik yakýnmalarý olan olgularda migren sonrasý depresyon oluþumunun altý kat arttýðý rapor edilmiþtir (12). Literatürde kronik gerilim türü baþaðrýlarýnda eþlik eden anksiyete oraný epizodik gerilim türü baþaðrýsý (EB) olgularýna kýyasla daha düþük olmakla birlikte, depresyon varlýðý EB olgularýnda daha yüksek oranlarda izlenmektedir (13). Diðer bir çalýþmada baþaðrýsý sonrasý ortaya çýkan depresyon varlýðý ile ilgili oranlar migren için %5.2, diðer þiddetli baþaðrýlarý içinse %2.7 olarak rapor edilmektedir. Ayný çalýþmada bir ya da daha fazla depresif semptomlarýn oluþumu ile ilgili oranlar ise sýrasýyla %14.9 ve %7.3 olarak bildirilmektedir (12). Baþaðrýlý hastalarda depresyonun tarandýðý bir çalýþmada AM olgularýnda %2, EB olgularýnda %1 oranýnda majör depresyon tespit edilmiþtir (14). Bizim çalýþmamýzda migren hastalarýnýn hiçbirinde depresyon izlenmemekle birlikte EB olgularýnda depresyon tespit edilen olgularýn oraný %4 olarak bulundu. AM olgularýnda eþlik eden depresyon saptanmamasý bizim takiplerimizin son üç ayla sýnýrlý olmasýndan ve hasta seçim kriterlerimizden kaynaklanabilir. EB olgularýnda ise Mitsikostas ve ark. çalýþmasýna kýyasla daha yüksek oranlarda depresyon varlýðý, EB ile depresyonun somatik þikayeti olarak ortaya çýkan baþaðrýsýnýn ayýrt edilmesi zorluðundan kaynaklanabileceði düþünüldü. Breslau ve ark. migren hastalarýnda, kontrol grubuna göre 4,4 kez fazla distimi, 3,7 kez fazla majör depresyon, 5,1 kez fazla iki uçlu mizaç bozukluðu, 5 kez fazla panik bozukluk, obsesif kompulsif bozukluk ve anksiyete bozukluðu bildirmiþtir.(15) Çalýþmamýzda, aurasýz migren grubunun %31,4'ünde psikiyatrik eþ taný saptanmakla birlikte, obsesif-kompulsif hastalýk oraný distimik bozukluða oranla daha düþük oranlardaydý ve hastalarýmýzýn hiçbirinde majör depresyon tanýsý konulmadý. EB'de ise bu oran 'psikojen faktörlerle ilgili aðrý bozukluðu' tanýsý haricinde, %72 idi. Görüldüðü gibi, AM'nin dörtte biri, EB'nin yarýsý distimik bozukluktu. Burada depresyonun somatik þikayetlerden biri olarak karþýmýza çýkan baþaðrýsý, özellikle EB tanýsý için karýþtýrýcý ek bir faktör olarak karþýmýza çýkmaktadýr. EB'de en sýk þikayet edilen fizyolojik anormallik, depresyonda da görülebilecek perikranial kaslardaki gerilim artýþýdýr (16). EB ile depresyonun somatik þikayeti olarak ortaya çýkan baþaðrýsýnýn ayýrt edilmesi zordur. Depresyon veya anksiyete bozukluklarýnda sýk görülen baþaðrýlarýnda yeterli araþtýrma yoktur ve bu hastalýklarda ortaya çýkan baþaðrýlarý psikiyatrik tanýdan baðýmsýz tanýlandýrýlýr. Psikiyatrik bozukluklara baðlý baþaðrýlarý ikincil baþaðrýlarýndandýr ve yeterli çalýþma

5 26 Saygýn ve ark olmadýðý için deðiþime açýktýr. Günlük stresörlere maruziyetle psikiyatrik hastalýklar arasýndaki iliþki düþünüldüðünde klinik olarak depresyon veya anksiyete gözlenmese bile baþaðrýsý þikayeti ile gelen bir hastada günlük stresörlerin deðerlendirilmesi faydalý olacaktýr. Çalýþmamýzda, AM hastalarýnýn %40'ýnda ve EB aðrýsý olgularýnýn ise %67'sinde, aðrý öncesi stresör olaylarla iliþki saptandý. Bu yüksek oranlar, Wocogne ve ark çalýþmasýna benzer biçimde ortaya çýkan baþaðrýsý zemininde subklinik psikiyatrik problemlerin varlýðýný destekleyen verilerdi (17). Bu nedenle, hem AM hem de EB olgularýnda hastalarýn mutlaka psikososyal stresörler açýsýndan deðerlendirilmesi ve baþaðrýsý tedavisi ile birlikte psikososyal destek ve ilaç tedavisinin de düzenlenmesi gerekliliði kanaatine varýldý. Çalýþmamýzda saptadýðýmýz diðer önemli bulgu, EB'nin yaptýðý yeti yitimidir. MÝDAS, migren için geliþtirilmiþ baþaðrýsý nedeniyle, son üç aydýr iþe/okula gidilemeyen veya ev iþlerinin yapýlamadýðý gün sayýsý, verimliliðin yarýdan fazla azaldýðý gün sayýsý ile aile/sosyal yaþam veya ilgilere ayrýlmasý planlanýp da ayrýlamayan gün sayýsýnýn toplamýyla yeti yitiminin derecesini ölçen, kolay uygulanabilir, yorum gerektirmeyen bir ölçektir. Bu çalýþmada, Stewart ve Lipton'un yaptýðý gibi MÝDAS'ý yalnýzca migren hastalarýna deðil, migren dýþý baþaðrýlarý olan hastalara da uyguladýk (7). Çalýþmamýzda, AM'nin MÝDAS puan ortalamasý EB'nin puan ortalamasýndan daha düþüktü. MÝDAS, migren tipi baþaðrýlarý için planlanmakla birlikte, gerilim tipi baþaðrýsýna baðlý yeti yitimini ölçmekte de kullanýlabilecek özellikte pratik bir ölçek olduðu görüldü. Baþaðrýsýna baðlý iþ gücü kaybý, aile/sosyal yaþama katýlýmýn azalmasý epizodik gerilim tipi baþaðrýlarýnda, aurasýz migren grubuna göre daha fazla saptandý. Bu hastalarda ek psikiyatrik tanýnýn - depresyon gibi - daha yüksek oranlarda görülmesiyle açýklanabilir veya hastalar baþaðrýsýna baðlý yeti yitimi ile psikiyatrik tanýya baðlý yeti yitimini ayýrt edememiþ olabilirler. Çalýþmamýzdaki en önemli iki bulgu, EB ile psikiyatrik hastalýklarýn yüksek oranda bir arada bulunmasý ve baþaðrýsýna baðlý yeti yitiminin EB'de daha yüksek olmasýdýr. Baþaðrýlarý ve psikiyatrik bozukluklar çok yüksek oranda bir arada olduklarý halde, bu alanda yeterli sayýda çalýþma olmamasý; baþaðrýsý tanýsýnda psikiyatrik bozukluklarýn yaratacaðý ek yükle karýþýklýða yol açmaktadýr. Migren, gerilim tipi baþaðrýsý ve eþlik eden psikiyatrik bozukluklarýn ayrýcý tanýsý yeterli yapýlamamýþsa, tedavi zorlaþabilir. Sonuç olarak, ayrýntýlý anamnez ve baþ aðrýsý tanýsýnýn yanýnda yapýlandýrýlmýþ psikiyatrik muayenenin ve aðrýya baðlý yitimin deðerlendirilmesinin önemli olduðu ve tedavi protokolünün düzenlenmesi açýsýndan ihmal edilmemesi gerektiðini düþünmekteyiz. Kaynaklar: 1.Headache Classification Subcommittee of the Ýnternational Headache Society. The Ýnternatinal Classification of Headache Disorders 2nd ed. Cephalalgia 2004;24: Lepine JP, Briley M. The epidemiology of pain in depression. Hum Psychopharmacol 2004;19: Janke EA, Holroyd KA, Romanek K Depression increases onset of tension-type headache following laboratory stress. Pain 2004; 111: Sheehan DV, Lecrubier Y, Harnett-Sheehan K et all. The Mini International Neuropsychiatric Interview (M.I.N.I.): The development and validation of a structured diagnostic psychiatric interview. J Clin Psychiatry 1998; 59: Lipton RB, Stewart WF, Merikangas KR. Reliability in headache diagnosis. Cephalalgia 1993;13: Selekler HM, Komsuoðlu S. Baþaðrýlarý migrenöz semptomlar taþýyan hastalarda ilk görüþmede taný konulmasýnda karþýlaþýlan güçlükler. Nöropsikiyatri arþivi 2003; 40: Steward W, Lipton R, Need for care and perceptions of MÝDAS among headache sufferers study. CNS Drugs 2002; 16: Jacobson SA, Folstein MF. Psychiatric perspectives on headache and facial pain. Otolaryngol Clin North Am 2003; 36: Dworkin SF, Von Korff M, LeResche L. Multiple pains and psychiatric disturbance: an epidemiologic investigation. Arch Gen Psychiatry 1990; 47: Von Korff M, Resche LL, Dworkin SF. First onset of common pain symptoms: a prospective study of depression as a risk factor. Pain 1993; 55: Breslau N, Schultz LR, Stewart WF, Lipton RB, Lucia VC, Welch KMA. Headache and major depression: is the association specific to migraine? Neurology 2000; 54: Breslau N, Lipton RB, Stewart WF, Schultz LR, Welch KM. Comorbidity of migraine and depression: investigating potential etiology and prognosis. Neurology 2003; 60: Matta AP, Moreira Filho PF..Depressive symptoms and anxiety in patients with chronic and episodic tension-type headache Arq Neuropsiquiatr 2003; 61: Mitsikostas DD, Thomas AA Comorbidity of headache and depressive disorder. Cephalalgia 1999;19: Breslau N, Davis GC, Andreski P. Migraine,psychiatric disorder and suiside attempts: an epidemiologic study of young adults. Psych Res 1991;37: Bussone G. Chronic migraine and chronic tensiontype headache: different aspects of the chronic daily headache spectrum. Clinical and pathogenetic considerations. Neurol Sci 2003; 24: Wacogne C, Lacoste JP, Guillibert E, Hugues FC, Le Jeunne C. Stress, anxiety, depression and migraine. Cephalalgia 2003; 23: