Obsesif kompulsif bozuklukta sosyodemografik verilerin tedaviye direnç açýsýndan karþýlaþtýrýlmasý

Transkript

1 Týp Araþtýrmalarý Dergisi 23: 1 (3): 15-2 ARAÞTIRMA Obsesif kompulsif bozuklukta sosyodemografik verilerin tedaviye direnç açýsýndan karþýlaþtýrýlmasý Remzi Kutaniþ, Ömer A. Özer, Buket T. Eryonucu Yüzüncü Yýl Üniviversitesi Týp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalý, Van Özet Amaç: Bu çalýþmada DSM IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders ) taný ölçütlerine göre ''obsesif kompulsif bozukluk'' (OKB) tanýsý alan hastalarda sosyodemografik tedaviye dirençle iliþkisi saptanmaya çalýþýlmýþtýr. Gereç ve Yöntem: Çalýþma, hastalarýn tedaviye direnç gösteren 2 vakadan oluþan bir grup ve tedaviye direnç göstermeyen 28 vakadan oluþan grup þeklinde iki grup oluþturarak karþýlaþtýrmalý yapýlmýþtýr. Her iki gruba SCID (Structured Clinical Interview for DSM), Yale Brown Obsesif Kompulsif Bozukluk Ölçeði (YBOKB-Ö) ve kendimiz tarafýndan oluþturulan sosyodemografik veri formu dolduruldu. Bulgular: Hastalar daha çok 18-3 yaþ ghrubunda yoðunlaþmýþ olup, bu yaþ grubunda bulunan hastalar birinci grupta 22 (%78.5), ikinci grupta ise 12 (%6) olarak bulundu. olan grupta göçmen olan 8 (%4) hasta varken, tedaviye dirençli olmayan grupta 4 (14.3) göçmen tespit edildi. Aralarýnda istatistiksel olarak anlamlý fark yoktu (p=.73). Sonuç: Göçmenler arasýnda daha fazla oranda tedaviye dirençli vaka bulunma eðilimi dýþýnda hiçbir sosyodemografik deðiþken açýsýndan dirençli olan ve olmayan OKB'ler arasýnda bir fark saptanmamýþtýr. Anahtar kelimeler: Obsesif kompulsif bozukluk, sosyodemografik veriler, tedaviye direnç. Comparison of sociodemographical data for treatment resistance in obsessive compulsive disorder Abstract Purpose: The purpose of this study was to investigate the relationship of sociodemographical data of ''obsessive compulsive disorder '' (OCD) with the resistance related to the treatment of the patients whom were diagnosed as OCD according to DSM IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Methods: In this study, patients were divided into two groups. One group were consisting of 2 patients who were resistant to the treatment. The other group consisting of 28 patients was not resistant to the treatment. Structured Clinical Interview for DSM (SCID), YBOC-S and structured sociodemographical data form were applied to both of the groups. Results: Most patients age was between 18-3 years old. First group had 22 (78.5%) patients and second group had 12 (6%) patients in this age group. First group had 4 (14.3%) migrants, but second group had 8 (4%) migrants. There was not statistically significant difference between them (p=.73). Conclusion: There was no significant difference between two groups even though resistant cases were higher in migratory patients. Key words: Obsessive compulsive disorder, sociodemographical data, treatment resistance. Yazýþma Adresi: Dr. Remzi Kutaniþ Yüzüncü Yýl Üniversitesi Týp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalý, Van lazkut@yahoo.com

2 16 Obsesif kompulsif bozuklukta sosyodemografik veriler Tablo 1. grup ve tedaviye dirençli olmayan grubun yaþ gruplarýna göre daðýlýmý. Yaþ 18-3 yaþ (%) 31-4 yaþ (%) 41-5 yaþ (%) Tedaviye Dirençli olmayan Grup 22 (%78.5) grup 12 (%6) 6 (%3) Tablo 2. ve dirençli olmayan gruplarýn cinsiyet, eðitim ve medeni durumlarý açýsýndan daðýlýmý. P a r a m e t r e olmayan grup (n =28) % Tedaviye dirençli grup (n=2)% Cinsiyet Kadýn Erkek 19 (%67.8) 9 (%32.2) 13 (%65) 7 (%35) Ýlkokul 7 (%25) 5 (%25) Eðitim Durumu Ortaokul Lise 2 (%7.1) 11 (%39.3) 9 (%45) Yüksekokul 5 (%17.9) Okur-yazar deðil Evli 13 (%46.4) 12 (%6) Medeni durum Bekar 13 (%46.4) 8 (%4) Yalnýz yaþýyor 2 (%7.1) Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) psikiyatride çok ilgi gören, etyolojisi ve fizyopatolojisi henüz tam aydýnlatýlamayan konulardan biridir. Günümüz psikiyatrisinde OKB için halen tanýmlama, sýnýflandýrma ve tedavi konusunda güçlükler güncelliðini korumaktadýr. OKB'un tanýmlamasý 18. yüzyýlda nevrozla baþlayýp zamanla bu taným önce psikonevroza, sonralarý reaksiyona, günümüzde de bozukluða dönüþmüþtür. Tarihsel süreç içinde farklý bölgelerde farklý taný ölçütleri uygulanýrken küresel bir dil oluþturma çabalarý ile psikiyatride tanýmlar daha sistematize hale getirilmiþtir. Günümüzde en çok kullanýlan taný sistemleri ABD'de geliþtirilen Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM sistemi ve Dünya Saðlýk Örgütünün (WHO) geliþtirdiði International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD) sistemleridir (1). Baþlangýçta OKB Freud'un kurucusu olduðu psikanalitik kuram çerçevesinde yorumlanarak dinamik açýdan tedavi edilmeye çalýþýlmýþtýr. Ancak günümüzde bozukluðu öðrenilmiþ davranýþ modeliyle açýklayan davranýþçý okulun yaklaþýmý ve biyokimyasal ve psikofarmakolojik alanlardaki geliþmelerle oluþturulan yaklaþým hastalýðýn tedavisi açýsýndan önemli kazanýmlar saðlamýþtýr (2). Bütün bu geliþmelere raðmen OKB'lu hastalarýn yaklaþýk %2 kadarý tedaviye direnç

3 Obsesif kompulsif bozuklukta sosyodemografik veriler 17 Tablo 3. ve dirençli olmayan gruplarýn meslek, aile yapýsý ve bölgedeki durumlarýnýn daðýlýmý. Parametre olmayan grup (n =28) % Tedaviye dirençli grup (n=2)% P deðeri Ev hanýmý 1 (%35.7) 9 (%45) Memur 4 (%14.2) Meslek grubu Ýþçi Öðrenci 1 (%12.5) 5 (%17.8).611 Esnaf 1 (%5) Emekli 1 (%5) Ýþsiz 8 (%28.5) 5 (%25) Çekirdek aile 23 (%82.1) 15 (%75) Aile yapýsý Geniþ Aile Parçalanmýþ aile 1 (%3.5) 1 (%3.5).63 Aileden ayrý yaþýyor 3 (%15) Bölgedeki durumu Yerli Göçmen 24 (%85.7) 4 (%14.3) 12 (%6) 8 (%4).93 göstermektedir (3). Bazý sosyodemografik deðiþkenlerin hastalýðýn seyri ve ortaya çýkýþýnda farklýlýklara neden olduðuna iliþkin çalýþmalar mevcuttur. Albert ve ark. nýn araþtýrmasýna göre erkek hastalarda hastalýk daha erken yaþlarda ortaya çýkmakta ve daha kronik seyretmektedir (4). Bogetto ve ark. nýn (5) çalýþmasýnda ise araþtýrmacýlar erkeklerde hastalýðýn kadýnlara göre daha erken yaþlarda ortaya çýktýðý daha kronik seyrettiði ve ortaya çýkýþýndan önce daha az yaþam olayýnýn eþlik ettiði gibi bir sonuca ulaþmýþlardýr. Kronisiteden bahsetmekle birlikte bu iki çalýþma açýkça "tedaviye direnç" kavramýndan bahsetmemektedir. OKB'ta direnç kavramý ile ilgili literatürde az sayýda çalýþma mevcuttur. Sosyodemografik deðiþkenlerin tedavide dirençle iliþkisini ele alan ender çalýþmalardan birinde erkeklerin ve özellikle bekar olanlarýn tedaviye direnç gösterdikleri ve iþlevselliklerinin daha düþük olduðu ileri sürülmüþtür (6). Bu çalýþmada OKB'lu hastalarda tedaviye direnci etkileyebilecek sosyodemografik verilerin dirençli ve dirençli olmayan OKB'lerde karþýlaþtýrýlarak saptanmasý amaçlanmýþtýr. Gereç ve Yöntem Hasta seçimi: Çalýþma Yüzüncü Yýl Üniversitesi,Týp Fakültesi Hastanesi Psikiyatri Kliniðinde yatarak veya ayaktan tedavi görmekte olan olan OKB hastalarý üzerinde yapýlmýþtýr. Çalýþma Eylül 1999-Aralýk 21 tarihleri arasýnda yapýlmýþtýr. Çalýþmaya alýnma ölçütlerini taþýyan ve Structured Clinical Interview for DSM (SCID)'e göre OKB tanýsý alan 48 hastayla doðrudan görüþme yapýlarak Yale Brown obsesif kompulsif belirti listesi ve Yale Brown skorlarý belirlendi ve tarafýmýzdan oluþturulan sosyodemografik veri formu verildi. hasta grubu; biri klomipramin olmak üzere iki farklý serotonerjik ajana veya 2 seanstan fazla davranýþ tedavisine 1 haftalýk bir süre sonunda Yale Brown obsesif kompulsif bozukluk ölçeði (YBOKB-Ö) nde %25'den az bir azalma olanlar alýnmýþtýr. YBOKB-Ö ölçeðinde %25'ten fazla azalma olanlar ise tedaviye dirençli olmayan grup olarak alýnmýþtýr. Yapýlan takip ve kontrolleri sonucunda tedaviye direnç ölçütlerini dolduran 2 hasta tedaviye dirençli grup olarak belirlendi. Geriye kalan 28

4 18 Obsesif kompulsif bozuklukta sosyodemografik veriler Tablo 4. ve dirençli olmayan gruplarýn yaþadýðý yer ve gelir düzeyi açýsýndan daðýlýmý. Parametre olmayan grup (n =28) % Tedaviye dirençli grup (n=2)% P deðeri Ýl 21 (%75) 13 (%65) Yaþadýðý Yer Ýlçe 4 (%14.3) 5 (%25).643 Kýrsal bölge Alt 3 (%21.4) 1 (%5) Gelir düzeyi Orta 19 (%67.9) 15 (%75).759 Üst 6 (%21.4) 4 (%2) hasta ise tedaviye dirençli olmayan grup olarak belirlendi. Ýstatistiksel analiz: Elde edilen sosyodemografik ve klinik verilerin istatistiksel deðerlendirilmesi Sosyal Bilimler Ýstatistiksel Paket Programi (SPSS) kullanýlarak yapýlmýþtýr (7) Parametrik olmayan verilerin incelenmesinde ki-kare ve Fisher's Exact testleri uygulanmýþtýr. P<.5 olduðunda anlamlý kabul edilmiþtir. Bulgular Çalýþmaya katýlan tedaviye dirençli olan grubun (n=2) ve tedaviye dirençli olmayan grubun (n=28) yaþlarý 18 ile 5 arasýndadýr (Tablo 1). Her iki grubun yaþlarý arasýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark bulunmadý (p>.5). Tüm hastalarýn % 66.6'sý (n=32) kadýn, %33.3'ü (n=16) erkektir. olmayan grubun %67,8'i (n=19) kadýn iken bu oran tedaviye dirençli grupta %65 (n=13) olarak tespit edildi. Gruplar arasýnda cinsiyet daðýlýmý açýsýndan istatistiksel olarak anlamlý bir fark saptanmadý (p>.5, Tablo 2). Tüm hastalarýn %1.4'ü (n=5) okur-yazar deðil, %25'i (n=12) ilkokul mezunu, %8.3'ü (n=4) ortaokul mezunu, %41.7'si (n=2) lise mezunu, %14.6'si (n=7) üniversite mezunudur. grubun %45'i (n=9) lise mezunu, %25' (n=5) ilkokul mezunu, %1'u (n=2) üniversite mezunu, %1'u (n=2) ortaokul mezunu ve %1'u (n=2) okur-yazar deðildir (Tablo 2). Ýki grup arasýnda eðitim düzeyi açýsýndan istatistiksel olarak anlamlý bir fark saptanmadý (p>.5, Tablo 2). Tüm hastalarýn %43.8'i (n=21) bekar, %52.1'i (n=25) evli ve %4.2'si (n=2) yalnýz yaþýyordu. Bu oranlar dirençli olmayan grupta %46.4 (n=13) bekar, %46.4 erkek ve %7.2 yalnýz yaþayanlar þeklinde belirlendi (Tablo 2). Ýki grup arasýnda medeni durum açýsýndan istatistiksel olarak anlamlý bir fark saptanmadý (p>.5). Meslek gruplarýna bakýldýðýnda tüm hastalarýn %39.6'si (n=19) ev hanýmý, %27.1'i (n=13) iþsiz, %14.6 (n=7) öðrenci, %12.5'i memur, %2.1'i (n=1) esnaf, %2.1'i (n=1) emekli ve %2.1'i (n=1) iþçiden oluþtu. Tedaviye dirençli gruba bakýldýðýnda meslek gruplarý %45 (n=9) ev hanýmý, %25 (n=5) iþsiz, %1 (n=2) ev hanýmý, % 1 (n=2) öðrenci, %5 (n=1) esnaf ve %5 (n=1) emekli olarak saptandý (Tablo 3). Her iki grup arasýnda meslek gruplarý açýsýndan istatistiksel olarak anlamlý bir fark saptanmadý (p>.5). Aile yapýsý incelendiðinde tedaviye dirençli grubun %75'i (n=15) çekirdek aile, %15 (n=3) aileden ayrý yaþayanlar, %1 (n=2) parçalanmýþ aile þeklinde idi. olmayan grubun aile yapýsý ise %82.1 (n=23) çekirdek aile, %1.7 (n=3) aileden ayrý yaþayanlar, %3.5 (n=1) parçalanmýþ aile ve %3.5 (n=1) geniþ aile þeklinde saptandý (Tablo 3). Ýki grup arasýnda meslek gruplarý açýsýndan istatistiksel olarak anlamlý bir fark saptanmadý (p>.5). Hastalarýn bölgedeki durumlarý incelendiðinde tedaviye dirençli grubun %6'ý (n=12) yerli, %4'ý (n=8) göçmendi. olmayan gruba bakýldýðýnda ise %85.7'si (n=24) yerli, %14.3'ü (n=4) göçmen olarak saptandý (Tablo 3). olmayan grupta bölgede yerli olanlar tedaviye dirençli gruba göre istatistiksel olarak anlamlý derecede olmasa da daha fazla bulunma eðilimindeydi (p=.93, odds oraný= 4. %95 CI ). Ýki grup yaþadýklarý yerler açýsýndan incelendiðinde, tedaviye dirençli grupta %65'i (n=13) ilde, %25'i (n=5) ilçede ve %1'u (n=2) kýrsal kesimde yaþadýðý saptandý. Tedaviye

5 Obsesif kompulsif bozuklukta sosyodemografik veriler 19 dirençli olmayan grupta ise %75'i (n=21) ilde, %14.3'ü (n=4) ilçede ve %1.7'si (n=3) kýrsal kesimde yaþadýðý saptandý (Tablo 4). Ýki grup arasýnda yaþadýðý yerler açýsýndan istatistiksel olarak anlamlý bir fark saptanmadý (p>.5). Vakalarýn gelir düzeyleri açýsýndan daðýlýmlarýna bakýldýðýnda, tedaviye dirençli grubun %75'inin (n=15) orta gelir düzeyine, %2'sinin (n=4) üst gelir düzeyine ve %5'inin (n=1) alt gelir düzeyinde olduðu tespit edildi (Tablo 4). Ýki grup arasýnda gelir düzeyleri açýsýndan istatistiksel olarak anlamlý bir fark saptanmadý (p>.5). Tartýþma DSM IV(8) taný ölçütlerine göre OKB tanýsý alan 2'si tedaviye dirençli toplam 48 hasta iki grup halinde ele alýnarak sosyodemografik verilerin tedaviye dirence olan etkilerini saptamak için yapýlan bu karþýlaþtýrmalý çalýþmanýn sonuçlarýyla daha önce yapýlmýþ olan çalýþmalarýn bulgularý arasýnda örtüþen ve ayrýþan yanlar saptanmaya çalýþýlmýþtýr. Çalýþmamýzda erkek ve kadýn oranlarý arasýnda anlamlý fark bulunmamasý OKB'un erkek ve kadýnda eþit oranlarda görüldüðüne dair literatür bilgisi ile örtüþmektedir (2,3). Bununla birlikte Matsunaga ve ark. 2 yýlýnda yaptýklarý çalýþmada cinsiyet olarak erkeklerin ve özellikle bekar olanlarýn tedaviye direnç gösterdiklerini ve iþlevselliklerinin daha düþük olduðunu ileri sürmüþlerdir (6). Bu çalýþmada, cinsiyet durumu ve medeni durum açýsýndan anlamlý bir fark olmamasý Matsunaga ve ark. yaptýðý çalýþma ile çeliþmektedir. Matsanuga'nýn bu verilerinin henüz hiçbir yerde replike edilmemiþ olduðundan hareketle kendi çalýþmamýzýn bu sonucu tekrar etmemesi yeni çalýþmalara kapý aralamaktadýr. Bizim çalýþmamýzla açýkça çeliþen sonuçlarýn elde edilmiþ olmasý yeni çalýþmalarýn yapýlmasýný gerekli kýlmaktadýr. Bu sayede daha açýk bilgilere ulaþmak mümkün olabilecektir. Yaptýðýmýz çalýþmada hastalarýn göç durumlarý incelendiðinde, tedaviye dirençli grubun % 6'ý (n=12) yerli, % 4'ý (n=8) göçmendi. olmayan grupta bölgede yerli olanlar tedaviye dirençli gruba göre istatistiksel olarak anlamlý olmasa da fazla olma eðiliminde bulundu (p=.93, odds oraný= 4. %95 CI ). Bu konuda daha önce yapýlmýþ çalýþma yoktur, ancak daha fazla sayýda vakalarla yapýlacak çalýþmalardan sonra bölgede göçmen olmanýn tedaviye dirence yol açtýðý ileri sürülebilir. Psikiyatrik hastalýklarda genel anlamda bir yörede göçmen olmanýn zorlayýcý bir etken olduðu bilinmektedir. Sosyal dayanýþmanýn azalmasýna ve toplumsal destabilizasyona neden olan göç olgusunun yaþandýðý durumlarda bazý psikiyatrik sorunlarýn oranlarýnýn arttýðýna iliþkin veriler vardýr. Ülkemizde yapýlan bir çalýþmada intihar edenlerde göç öyküsünün ayný hastalýklardan muzdarip intihar etmemiþ kontrol grubuna göre daha fazla bulunduðu saptanmýþtýr (9). Ayrýca göçmenlerin yeni bir kültüre uyum problemleri, kötü ekonomik koþullar ve dil sorunu gibi nedenlerle saðlýk hizmeti ve psikiyatrik hizmetlerden daha az yararlandýklarý yapýlan çalýþmalarda belirtilmiþtir (1,11). Fakat özgül olarak obsesif kompulsif bozuklukta tedaviye dirençte doðrudan bir etken olarak belirtildiði bir çalýþmayla karþýlaþmadýk. Göçmenler arasýnda daha fazla oranda tedaviye dirençli vaka bulunma eðilimi dýþýnda hiçbir sosyodemografik deðiþken açýsýndan dirençli olan ve olmayan OKB'ler arasýnda bir fark saptanmamýþtýr. Sonuç olarak bu çalýþmanýn iki önemli bulgusu vardýr bunlardan birincisi Matsunaga ve ark.'ýn "erkeklerde ve özellikle bekar olalarýnda daha sýklýkla tedaviye dirençli OKB'lere rastlanýldýðý" (3) yönündeki sonuçlarýnýn burada replike edilmemiþ olmasýdýr. Ýkinci bulgu ise istatistiksel derecede anlamlý olmasa da göçmenler arasýnda daha fazla oranda tedaviye direnç saptanmýþ olmasýdýr. Çalýþmanýn daha geniþ hasta gruplarýnda tekrarý bu saptamalarýn yeniden test edilmesi açýsýndan faydalý olacaktýr. Kaynaklar 1.World Health Organization. The ICD-1 Classification of Mental and Behavioural Disorders: Clinical Description and Diagnostic Guidelines. Geneva: World Health Organization; Öztürk M.O. : Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý, Ankara, 1997; pp: Kaplan H.I., Sadock B.J.: Synopsis of Psychiatry: behavioral sciences, clinical psychiatry 8.Baský, Baltimore USA, 1998; pp: Albert U, Picco C, Maina G, Forner F, Aguglia E, Bogetto F. Phenomenology of patients with early and adult onset obsessive-compulsive disorder. Epidemiol Psichiatr Soc. 22; 11(2): Bogetto F, Venturello S, Albert U, Maina G, Ravizza L. Gender-related clinical differences in obsessivecompulsive disorder. Eur Psychiatry. 1999; 14(8): Matsunaga H., Kiriike N., Matsui T., Miyata A., Iwasaki Y., Fujimoto K., Kasai S., Kojima M.: Gender differences in social and interpersonal features and personality disorders among Japanese patients with obsessive-compulsive disorder, Compr. Psychiatry. 2; 41(4): Norusis MJ. SPSS for Windows. Base system user's guide 7.. Chicago (IL): SPSS Inc; American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition. Washington, DC, American Psychiatric Association, 1994.

6 2 Obsesif kompulsif bozuklukta sosyodemografik veriler 9-Ekici G, Savaþ HA, Çýtak S: "Ýntihar Riskini Artýran Psikososyal Etmenler", Anadolu Psikiyatri Dergisi, 21; 2: Ferrada-Noli M, Asberg M: Psychiatric health, ethnicity and socioeconomic factors among suicides in Stockholm. Psychol Rep. 1997; 81: Ferrada-Noli M: A cross-cultural breakdown of Swedish suicide. Acta Psychiatr Scand. 1997; 96: