KÜLTÜR TURİZMİNDE ANTİK KENTLER PERGE ANTİK KENTİ

Transkript

1 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KÜLTÜR TURİZMİNDE ANTİK KENTLER PERGE ANTİK KENTİ UZMANLIK TEZİ M.Selim ERDOĞAN MART 2010 ANKARA

2 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KÜLTÜR TURİZMİNDE ANTİK KENTLER PERGE ANTİK KENTİ UZMANLIK TEZİ M.Selim ERDOĞAN Tez Danışmanı Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürü Melike GÜL MART 2010 ANKARA

3 M. Selim ERDOĞAN tarafından hazırlanan KÜLTÜR TURİZMİNDE ANTİK KENTLER PERGE ANTİK KENTİ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Melike GÜL (Danışman) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı İmzası Başkan : Üye : Üye : Üye : Üye : Tarih :.../. / Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur. 2

4 KÜLTÜR VE TURİZM UZMANLIK TEZİNİN ÇOĞALTILMASI VE YAYIMI İÇİN İZİN BELGESİ Tezi Hazırlayanın Adı Soyadı Tez Konusu Perge Antik Kenti Tez Danışmanı : M.Selim ERDOĞAN : Kültür Turizminde Antik Kentler : Melike GÜL Kültür ve Turizm Uzmanlık Tez çalışmamın, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayımlanarak Milli Kütüphane ve İhtisas Kütüphanesinde her türlü elektronik formatta arşivlenmesini ve kullanıma sunulmasını kabul ediyorum. 16/03/2010 3

5 SINAV YETERLİK KOMİSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim M. Selim ERDOĞAN Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı 4

6 ÖNSÖZ Araştırma tezinde, kültür turizmi ve turizm kavramları incelenmekte, Türkiye ve Antalya daki turizm ve kültür turizmi ile ilgili bilgiler verilmekte, Perge antik kenti tarihi ve coğrafyasıyla ele alındıktan sonra, Kent içindeki yapılar tanımlanmakta ve sonuç olarak Perge antik kentinde kültür turizmine ilişkin öneriler getirilmektedir. Bu çerçevede görüş ve önerilerinden dolayı Tez Danışmanım Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürü Şehir Plancısı Melike Gül e, literatür taramasında yardımlarını esirgemeyen Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı Hadiye Türkmen e, çalışmamda her zaman destekleriyle benim yanımda olan Aileme teşekkürlerimi iletirim. i

7 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ i İÇİNDEKİLER.. ii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ..... iv TABLOLAR, RESİMLER ve ŞEKİLLER DİZİNİ.. v GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM BÖLÜM ADI 1. TURİZM VE KÜLTÜR TURİZMİ Turizm Turizm Çeşitleri Türkiye de Turizm Gelişimi-Politikaları Antalya da Turizm Gelişimi Kültür Turizmi Türkiye de Kültür Turizmi Antalya da Kültür Turizmi 23 İKİNCİ BÖLÜM BÖLÜM ADI 2. KÜLTÜR TURİZMİNDE ANTİK KENTLERİN KULLANIMI Antik Kent Olgusu Antik Kentte Bulunan Bellibaşlı Yapılar Türkiye de Kültür Turizminde Antik Kentler Antalya da Kültür Turizminde Antik Kentler.31 ii

8 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BÖLÜM ADI 3. KÜLTÜR TURİZMİNDE PERGE ANTİK KENTİ Perge Antik Kenti Perge Antik Kenti ndeki Yapılar Perge Antik Kenti nde Koruma ve Planlama Kararları Perge Antik Kenti nde Yürütülen Bilimsel Kazılar Perge Antik Kenti nin Turizm Kullanımı Perge Antik Kentinin Kültür Turizminde Kullanılmasına Yönelik SWOT Analizi (Güçlü ve Zayıf Yönleri, Fırsatlar ve Tehditler)..49 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ. 52 KAYNAKÇA...61 EKLER.64 EK-1 : Perge Antik Kenti Planı 64 EK-2 : Perge Antik Kenti Koruma Amaçlı İmar Planı Paftası ve Plan Notları 65 EK-3 : Kemerağzı - Kundu Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesindeki Otellerden Görüntü ve Perge Antik Kenti Giriş Yerindeki Düzenlemeden Görüntü..69 ÖZET 71 ABSTRACT..72 ÖZGEÇMİŞ...73 iii

9 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ Çev: Çeviren GEEAYK: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu UNESCO: United Nations Educational Scientific And Cultural Organizations ( Bileşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Koruma Organizasyonu) TUİK: Türkiye İstatistik Kurumu TTYD: WTO: Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği World Tourism Organisation (Dünya Turizm Organizasyonu) iv

10 TABLOLAR, RESİMLER ve ŞEKİLLER DİZİNİ Birinci bölümün tablo, resim ve şekilleri Tablo 1.1: Türkiye nin Önemli Merkezlerine Gelen Turist Sayısı. 10 Tablo 1.2: Antalya nın Sahip Olduğu Turistik Yatak Sayısı...10 Tablo 1.3: Antalya ya Gelen Turist Sayısı...11 Tablo 1.4: Türkiye ye Kültür Amaçlı Gelen Turist Sayısı...19 İkinci bölümün tablo, resim ve şekilleri Tablo 2.1: Ören Yeri Ziyaretçi Sayısı.31 Tablo 2.2:Antalya daki Antik Kentlerin Ziyaretçi Sayıları.31 Üçüncü bölümün tablo, resim ve şekilleri Tablo 3.1: Perge Antik Kenti Ziyaretçi Sayısı 47 Resim 3.1: Perge Antik Kenti nin Akropolisten görünümü 37 Resim 3.2: Tiyatro...38 Resim 3.3: Stadium Resim 3.4: Agora.40 Resim 3.5: Hamam...41 Resim 3.6: Nymphaeum...41 Resim 3.7: Hellenistik Kapı Resim 3.8: Sütunlu Yol Resim 3.9: Palaestra v

11 GİRİŞ İnsanlar tarihin her döneminde değişik nedenlerden dolayı seyahat etmişlerdir. Günümüz modern dünyasında kişi başına düşen gelirin artması ve buna dayanarak ülkelerin refah düzeyinde görülen yükselme, insanların boş zamanlarını daha iyi kullanmalarına yol açmıştır. İnsanların gelir düzeyinde görülen yükselmeler sonucu turizm, tarihte yapılan ticari, askeri ve dini amaçlardan farklı bir şekil almış, insanlar için vazgeçilmez bir tüketim olayı haline dönmüştür. Turizm günümüzde, yatırımları ve iş hacmini geliştiren, yeni istihdam olanakları sağlayan, döviz ve bu bağlamda gelir yaratan, sosyal, kültürel, politik, ekonomik bir nitelik kazanmıştır. 20. yy ın son çeyreğinden sonra turizm pazarının olgunlaşması ve doyuma ulaşması sonucu, özel ilgi turizmi, macera turizmi, eko turizm ve kültürel turizm gibi turizm türleri ortaya çıkmış, bunların arasında da kültür turizmi en hızlı gelişen türlerden birisi olmuştur. Deniz, güneş, kum, dağ vb. doğal çekicilikleri ön plana alarak seyahat edenlerin bile zamanlarının bir kısmını bulundukları bölgenin kültürünü tanımaya ayırmakta, eğitim düzeyinin artışıyla birlikte kültürel güdüleri ön plana alarak seyahat edenlerin sayısında artış yaşanmaktadır (Oter ve Ozdoğan, 2005:1289). Nitekim Dünya Turizm Örgütü ne göre uluslararası turistlerin % 37 si kültür amaçlı seyahat etmektedir (Oter ve Ozdoğan, 2005:129). Bu kapsamda Türkiye, kültür turizmi açısından büyük fırsatlara sahiptir. Anadolu coğrafi konumunun sunduğu doğal zenginlikleri nedeniyle insanlık tarihinin her aşamasında iskan görmüştür.

12 Bugün Anadolu da Karain ve Yarımburgaz gibi önemli paleolitik merkezler olduğu gibi, Nevali Çori, Halan Çemi gibi avcılık ve toplayıcılık yapan tarihöncesi ilk köyler, Çayönü, Çatalhöyük, Can Hasan, Hacılar gibi ilk üretici toplulukların tarih öncesi yerleşimleri ve yine Hitit, Frigya, Likya, Lidya, Ion, Roma, Bizans, daha pek çok uygarlığın ve nihayet Selçuklu ve Osmanlıların mirası bulunmaktadır. Son yıllarda dünyadaki turizm tercihinden faydalanabilmek adına Türkiye de turizmin çeşitlendirilmesi konusunda yapılan çalışmalar içinde Kültür turizmi çok önemli bir paya sahip olup, üzerinde yaşadığımız topraklar gerek kültür mirasının çeşitliliği, gerekse kültür turizmine sunulacak arzın çok çeşitli olması nedeniyle bizlere uzun yıllar bu turizm türüyle ekonomik yararlar elde etme olasılığı sunmaktadır. Bu noktalardan hareketle bu tez kapsamında turizm ve kültür turizmi kavramları incelenecek, Türkiye ve Antalya daki turizm ve kültür turizmine ilişkin bilgiler verilecek, daha sonra Perge antik kenti tarihi ve coğrafyasıyla ele alındıktan sonra, kent içindeki yapılar fotoğraflar eşliğinde tanımlanacak ve sonuç olarak Perge antik kentinde kültür turizmine ilişkin öneriler getirilmek amaçlanmaktadır. Antik kentlerin kültür turizminde kullanımını konu alan tezin hazırlanması aşamasında Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu arşiv kayıtları, Antalya Müzesi Kütüphanesi, Akdeniz Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Kütüphanesi ve Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi nden yararlanılmıştır. 2

13 1.BÖLÜM TURİZM VE KÜLTÜR TURİZMİ 1.1. Turizm 17. yüzyıla kadar uzanan turizm teriminin kökeni Tour sözcüğü olup, İbranicede öğrenme, araştırma anlamına gelen torah sözcüğünden türemiştir (Bahar ve Kozak, 2005:2). İnsanlar tarihin ilk çağlarından itibaren yaşamlarını sürdürmek için duydukları ürünleri temin etmek, avlanmak amacıyla yakın çevrelerine yolculuk yapmışlardır (Özkök, 2008:1). Bugünkü anlamıyla turizm olayı Romalılar tarafından Akdeniz Havzasında başlatılmıştır. Romalılar, Mısır daki piramit ve tapınakları görmek için bu ülkeye uzun yolculuklar düzenlemişler, Yunanistan ve Anadolu ya geçerek olimpiyatlara, şenliklere, festivallere ve diğer etkinliklere katılmışlar ve böylece turizmin ilk öncüleri olmuşlardır (Sezgin, 1995:18-19). Turizmin çok boyutlu bir faaliyet alanı olması, özellikle tarih, coğrafya, antropoloji, sosyoloji, psikoloji, sağlık, mühendislik, işletme ve ekonomi başta olmak üzere çok sayıda bilim dalının ilgi alanına girmesi, turizm için hatları kesinleştirilmiş bir çerçeve çizmeyi mümkün kılmamaktadır. Bu durum özellikle kavramsal düzeyde bir takım karışıklıkları beraberinde getirmiştir. Aşağıda sıralanan turizme ait tanım ve ifadeler, söz konusu karmaşık durum hakkında fikir vermektedir (Yağcı, 2007:11). Turizmin doğasını anlayabilmek için birçok yaklaşımdan hareket edilebilir. Bunlardan ilki turizmin ekonomik bir aktivite ve endüstri olduğunun kabul edilmesidir. 3

14 Turizm, bir yer ya da alanda sürekli ikamet ederek gelir elde amacı taşımayan seyahatlerin meydana getirdiği fenomen ve ilişkiler toplamıdır. Turizm, kişilerin kendi isteklerine bağlı olarak gelişen, maddi olmayan gereksinimlerin giderilmesini amaçlayan geçici yer değiştirmelerinin yarattığı sosyal ve ekonomik bir olaydır. Turizm, konukseverlik içersinde çeşitli iş olanakları ve cazibe unsurlarıyla kişileri etkileyerek gerçekleştirilen ilişki ve faaliyetler toplamıdır. Turizm, boş zamana sahip olan kişilerin bir yerden başka bir yere zamanı değerlendirmek, eğlenmek ve değişik deneyimler elde etmek için giriştiği çabalar toplamıdır. Yukarıdaki tanımlardan seyahat ve konaklamanın turizmin tanımlanmasında iki önemli unsur olduğu anlaşılmaktadır. Turizm faaliyetinin öznesi olan turist tanımı da turizm tanımı gibi farklı ölçütler ele alınarak yapıldığından çeşitlidir. Norval 1936 da turisti şu şekilde tanımlamıştır: Turist, sürekli ikamet etmek ve gelir elde etmekten farklı bir amaç ile yabancı bir ülkeye giden ve geçici süre kalacağı bu ülkede başka yerde kazandığı parayı harcayan kimsedir. (Kozak ve diğerleri, 2001:6) İlk turist tanımı 1937 yılında Milletler Cemiyeti İstatistik Uzmanları Komitesi tarafından yapılmıştır. Bu tanıma göre turist bir ülkeye en az 24 saatlik bir süre kalmak için aşağıdaki nedenlerle gelenler turist olarak kabul edilirler (Kozak ve diğerleri, 2001:6). Türkiye de 1996 tarihinde sayılı Seyahat Acentaları Yönetmeliği nde turistin tanımı şu şekilde yapılmıştır. 4

15 Para kazanma amacı olmaksızın, dinlenmek ve eğlenmek için ya da kültürel, bilimsel, sportif, idari, diplomatik, dinsel, sıhhi ve benzeri nedenlerle, oturduğu yer dışına geçici olarak çıkan ve tüketici olarak belirli bir süre seyahat edip kalan ve yeniden ikametgahına dönen kimsedir. (Kozak ve diğerleri, 2001:7) Dünya Turizm Örgütü nün (WTO) bir çalışmasında öne sürdüğü, kişileri seyahate yönelten 133 farklı nedenin varlığı turistin temel nitelik ve beklentilerine ait çerçevenin çok da kolay çizilemeyeceğinin işareti sayılabilir. Buna karşılık, turistin temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir (Yağcı, 2007:12) Turist, turizme yöne veren kişi ve turizm hareketlerinin belirleyicidir. Turist, sürekli yerleşme amacı olmaksızın din, ailevi ilişki, sağlık, eğlenme ve dinlenme veya boş zamanlarını değerlendirme gibi ticari kazanca yönelik olmayan nedenlerle seyahat eden insandır. Bilimsel, idari, diplomatik, dini, sportif nedenler veya bu çeşit toplantılara katılmak amacıyla seyahat edenler de turist olarak kabul edilirler. Turist, temel amacı psikolojik tatmin olan, seyahati süresince ekonomik anlamda tüketici sayılan, normal düzeyde mali güce sahip ve zamanı sınırlı olan kişidir. Bunların yanında turizm olayının gerçekleşmesini için turizm talebinin oluşmasını sağlayan birçok faktör de bulunmaktadır (Özkök, 2008:9) Boş zaman Psikolojik faktörler Demografik faktörler Ulaşım ve iletişim teknolojisindeki değişiklikler Beklenmeyen siyasal ve doğal değişimler Genel fiyat düzeyi ve karşılaştırmalı fiyatlara ait değişiklikler 5

16 Döviz kurlarındaki değişiklikler Vergi politikalarındaki değişiklikler Seyahat kolaylıklarının sağlanması veya sınırlamalar getirilmemesi Turistik ürün kalitesine ait düşüncelerle değişiklikler Kişi başına düşen gelir düzeyi ve gelirin dağılımına yönelik değişiklikler Turizme ait sezonluk özellikler Reklam ve tanıtım Merak Gidilecek yerlerin çekiciliği ve arz özelliği Sağlık ve güvenlik koşullarındaki değişiklikler Moda ve prestij Kültürel özellikler Turizm Çeşitleri İnsanların turizm olayına katılmasına birçok etken bulunması, turizmin değerlendirilmesinde yine birçok kıstasın yer alması turizmi sınıflandırmıştır. İleride turizmde gelişmeler devam ettikçe yeni turizm türleri ortaya çıkabilecektir. Aşağıda turizm çeşitlerine yer verilmektedir. Katılımcı Sayısına Göre Turizm Çeşitleri -Bireysel Turizm -Grup Turizmi -Kitle Turizmi Ziyaret Edilen Yere Göre Turizm Çeşitleri -İç Turizm -Dış Turizm 6

17 Katılanların Yaşlarına Göre Turizm Çeşitleri -Gençlik Turizmi -Yetişkinler Turizmi -Üçüncü Yaş Turizmi Katılanların Sosyo-Ekonomik Durumlarına Göre Turizm Çeşitleri -Sosyal Turizm -Lüks Turizm Katılanların Amaçlarına Göre Turizm Çeşitleri -Toplantı Turizmi -Sağlık Turizmi -İnanç Turizmi -Yayla Turizmi -Çiftlik Turizmi -Deniz Turizmi -Yat Turizmi -Karavan Turizmi -Doğa Turizmi -Kültür Turizmi -Spor Turizmi Turistik Bölgeyi Koruma Şekline Göre Turizm Çeşitleri -Alternatif Turizm -Uygun Turizm -Topluma Dayalı Turizm -Ekoturizm -Yeşil Turizm -Sorumlu Turizm -Sürdürülebilir Turizm 7

18 Türkiye de Turizm Gelişimi-Politikaları Ülkemizde turizme ilk önemli ve ciddi ilgi Türk Seyyahin Cemiyeti ile başlamış, daha sonraları bu cemiyet Turing ve Otomobil Kulübü adını alarak, II. Dünya Savaşına kadar Türkiye nin turizm siyasetini belirlemiştir yılından sonra turizm sektörü Bakanlık düzeyinde ele alınmaya başlamıştır (Evliyaoğlu, 1989:124). Ülkemizde turizmin kamu yönetiminde yer alması 1934 yılında gerçekleşmiş, İktisat Vekaleti Teşkilat ve Vazifeleri hakkında 4250 sayılı kanunla Türk ofisine bağlı bir Turizm Bürosu kurulmuştur. Söz konusu büronun görevi yayın, propaganda, ve turizm işleri olup, 1939 yılında Turizm Müdürlüğü adını almıştır yılında turizm işleri 3837 sayılı yasayla Başbakanlığa bağlanan Matbuat Umum Müdürlüğü bünyesine alınmış, 1943 yılında 4475 sayılı yasa ile yürürlüğe giren Basın-Yayın Umum Müdürlüğü Turizm Dairesi kurulmuştur yılından itibaren bu örgüt Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü adını almıştır de 6086 sayılı Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu çıkarılarak, turizm ekonomisinin ulusal ekonomi içindeki yerini sağlamlaştırılıp, turizm çalışmasının hızlandırılması amaçlanmıştır. (Evliyaoğlu, 1989: ) yılından itibaren planlı kalkınma dönemine geçilmiş ancak 1980 li yıllara kadar hedefler pek tutturulamamıştır yılında çıkarılan 2634 sayılı Turizm Teşvik Yasası ve 1985 yılında turizmi öncelikli sektör durumuna getiren yasa ile birlikte turizm büyük bir ivme kazanmıştır.1963 lerde yatak sayısı 10,226 adet, turizm yatırımlarının toplam yatırımlar içindeki payı %0.66, turizm gelirlerinin GSMH içindeki payı %0.01, turizm gelirlerinin ihracat içindeki payı %2.1 dir li yıllara kadar, turizmin bu göstergeleri 20 yılı aşmasına rağmen çok büyük değişmeler göstermemiştir yılında çıkarılan yasa ve uygulanan ekonomi politikaları sonucunda, turizmdeki bu göstergeler, özellikle 1985 yılından sonra hızla yükselmiştir (Ünal, 2007:28-29). 8

19 Yüksek Planlama Kurulu Kararı ile onaylanan Türkiye Turizm Stratejisi Türkiye Turizm Stratejisi Eylem Planı ( ) ile turizmi çeşitlendirmek, tüm yıla ve yurda yaymak hedef alınmıştır. Bu kapsamda şunlar hedeflenmiştir. Türkiye deki iç turizmin payının ve gelirinin artırılabilmesi için farklı turistik ürün, tesis ve program alternatiflerini oluşturulması ve ülke turistik değerlerinin tanıtılması sağlanması, Türkiye de seyahat alışkanlığı olmayan vatandaşların da tercihlerine uygun turistik ürünlerin pazara sunulması ve bunların tanıtılması ile seyahat alışkanlığının yaygınlaşmasının sağlanması, Turizmin çeşitlendirilmesi ve tüm yurda yayılması ana politikası çerçevesinde kültür turizmine önem verilecek ve marka kentlerin oluşturulmasına çalışılması, Orta ve düşük gelir gruplarındaki yerli turistlerin tatil ihtiyaçlarını karşılamaları için turizm tesislerinin uygun kontenjan ve fiyat ayarlamaları yapmalarının sağlanması, İç turizm pazarında alternatif turizme dayalı ürünler araştırılarak bölgesel ve yerel düzeyde kapasite artırmaya yönelik çalışmalar yapılacak ve bu değerlerin tanıtım ve pazarlaması sağlanması, Antalya da Turizm Gelişimi Antalya da turizm 1960 lı yıllardan itibaren gelişmeye başlamış, 1985 li yıllara kadar iç turizm ağırlık devam ettikten bundan sonra dış turizme yönelinmiştir. Bu tarihten sonra Antalya sahip olduğu tarihi, coğrafi özellikleriyle turizmde ön plana çıkarak, ülkemizin önemli turizm merkezlerinden biri olmuştur. Aşağıda yer verilen tablolarda bu durumu gözlemlemekteyiz. 9

20 Tablo 1.1: Türkiye nin Önemli Turizm Merkezlerine Gelen Turist Sayısı /08 (%) Değişim Antalya , 55 İstanbul ,52 İzmir ,20 Muğla ,94 Kuşadası ,51 Diğer ,61 Toplam ,81 (Kaynak: ) Tablo 1.1. e bakıldığında Antalya nın turizmde en çok turisti ağırlayan il olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 1.2: Antalya nın Sahip Olduğu Turistik Yatak Sayısı Türkiye Antalya (Kaynak: ) 10

21 Tablo 1.2 de Antalya nın turizmdeki yatak kapasitesinin 1995 yılından 2007 yılına kadar %100 den fazla arttığı, Antalya nın yatak kapasitesinin Türkiye nin yatak kapasitesinin %45 ini oluşturduğu görülmektedir. Tablo 1.3. Antalya ya Gelen Turist Sayıları Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık (Kaynak: ) Tablo 1.3 te Antalya ya gelen turistlerin aylık dağılımları incelendiğinde, özellikle turist yoğunluğunun Nisan-Ekim arası dönemde olduğu diğer aylarda turist sayısında çarpıcı azalmalar olduğu anlaşılmaktadır. Antalya daki turizm faaliyeti genel olarak kitle turizmine yöneliktir. Ancak Antalya sadece deniz, kum, güneş turizmi değil diğer turizm türlerinin hammaddesi olan birçok özelliklere sahiptir. Bu nedenle Antalya da turizmi 12 aya yayma çalışmaları kapsamında Bakanlar Kurulu kararı ile Antalya da 24 adet turizm merkezi ilan edilmiştir. Bunlar ( 2010), 11

22 Antalya Kaleiçi Turizm Merkezi Antalya Konyaaltı Turizm Merkezi Antalya Serik Çolaklı Turizm Merkezi Antalya Serik Manavgat Kıyı Kesimi Turizm Merkezi Antalya Gazipaşa Turizm Merkezi Antalya Alanya Batısı Turizm Merkezi Antalya Kaş Kalkan Kıyı Bandı Turizm Alanı Güney Antalya Turizm Alanı Antalya Arapsuyu Turizm Merkezi Antalya Side Turizm Alanı Antalya Alanya Akdağ Kış Sporları Turizm Merkezi Antalya Perge Kongre ve Fuar Turizm Merkezi Antalya Belek Turizm Merkezi Antalya İbradı Maşata yaylası Turizm Merkezi Antalya Kemerağzı-Kundu Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi Antalya Alanya Alara Çayı Güneyi Turizm Merkezi Antalya Alanya İncekum Turizm Merkezi Antalya Demre (Kale) Kıyı Bandı Turizm Merkezi Antalya Side II No lu Turizm Merkezi Kuzey Antalya Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi Oymapınar Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi Antalya Alanya Çenger Turizm Merkezi Antalya Alanya Akseki Turizm Merkezi Antalya Boğaçay Çandır Çayı ve Göksu Çayı Turizm Merkezi Bu turizm merkezleri dışında Antalya içinde turizmin çeşitlendirilmesi için Türkiye Turizm Stratejisi 2023 belgesinde Antalya şehir turizmi geliştirilecek 4 il arasında yer almış, Yine bu plan kapsamında Antalya ya kruvaziyer liman yapılması, Kaş-Finikenin turizm kenti olması önerilmiştir. Ayrıca Antalya nın batısı ve doğusunda iç kesimlerle iki eko-turizm bölgesi önerilmiştir. 12

23 Dünya Turizm Örgütü, sektörün 21. yüzyıldaki gelişimini değerlendirdiği Turizm: 2020 Vizyonu başlıklı raporunda turizmin dünyada en hızlı büyüyen sektör olmaya devam edeceğini; yapılan kestirimlere göre 2020 yılına gelindiğinde yılda yaklaşık turistin yabancı ülkelere seyahat edeceğini ve 2 trilyon USD lık bir harcama yapacağını öngörmektedir. Artan rekabet ortamının belirlediği bu küresel yarışta dünya turizm pazarından pay alabilmek için zihniyet değişikliklerini ve yeni eğilimleri iyi gözlemek gerekmektedir. Eko turizm, kültür turizmi, kongre turizm, sağlık turizmi vb. alternatif turizm yatırımları tüm dünyada önem kazanmaya başlamıştır. Antalya kenti ise tüm bu çeşitliliğe hizmet verecek kapasitededir. Antalya nın turizm potansiyelinin yeterince değerlendirilebilmesi ve mevcut kapasitenin daha verimli kullanılması için otellerin doluluk oranlarını artıracak ve turistlerin kalış sürelerinin uzatacak stratejiler izlenmesi gerekmektedir. Bunun için ise kentin kültürel altyapısının güçlendirilmesi, turiste sunulan olanakların çeşitlendirilmesi, farklı çekim odaklarının yaratılması, sürprizlerle dolu ve kaliteli bir kentsel çevrenin oluşturulması, gece ekonomisinin ve canlı bir kentsel / kültürel yaşamın desteklenmesi önem taşımaktadır. Günümüzde turistlerin tercihleri 3 E (Exploration, Entertainment, Excitement) olarak anılan keşif, eğlence ve heyecan olanakları ile belirlenmekte, turistler seçimlerini bu açıdan deneyim zenginliği sunan destinasyonlar lehine yapmaktadırlar. Antalya kent merkezindeki Kaleiçi, Perge, Termessos gibi tarihi alanların yeniden hayata kavuşturulmasında büyük yararlar vardır. Bu tür politikalar hem kültür turizmi açısından, hem de gelecekte kent ekonomilerinin motor gücü olarak görülen yaratıcı sektörler için Antalya nın çekici kılınması ve bu sektörlere bir kuvöz olması açısından büyük önem arz etmektedir. 13

24 Kongre turizmi, $ lık geliri ile dünya turizm pazarının %30 unu oluşturmaktadır. Bu nedenle kongre turizmi günümüzde en önemli turizm türlerinden biridir. Türkiye, 1980 li yıllarla benimsediği politikalar çerçevesinde uluslar arası kongrelere ev sahipliği yapma kapasitesini geliştirecek altyapılara yatırım yapmış ise de kongre turizminde dünya pazarından sadece 2 lik bir pay alabilmektedir. Antalya Kenti gerek doğal zenginlikleri gerekse mevcut turizm yatırımlarından dolayı kongre turizmi için bir cazibe merkezidir. Ancak bu sektöre yönelik mevcut yatırımlar istenilen standartlara ulaşmamıştır. Turizmin çeşitlendirilmesi ilkesi kapsamında mevcut kongre merkezinin geliştirilmesi ve organizasyonların yapılması gerekmektedir. Yine Turizm sektörünün bir diğer alternatif dalı olan sağlık turizmi de Antalya Kentinde bu sektör açısından bir önem taşıyacaktır. Özellikle kent kuzeyinde doğal yapı ile bütünleşecek ve uluslararası platformda tanıtımı yapılarak hizmet verecek rehabilitasyon merkezlerinin yapılması önemlidir Kültür Turizmi Kültür, Latince cultura kelimesinden diğer dillere geçmiş ve 12. yüzyıldan günümüze kullanılan bir sözcüktür (Oter ve Ozdoğan, 2005:127). Önceleri tarımsal üretimi, ekip biçmeyi anlatan kelime 19.yüzyıldan itibaren insan topluluklarının becerileri, sanatları, gelenekleri ve toplam yaşama biçimi şeklinde tanımlanmıştır (Oter ve Ozdoğan, 2005:127) Türkçe de kültür sözcüğü yerine zaman zaman bilgi, bilgi birikimi, ekin, bilgi dağarcığı, hars sözcükleri kullanılmaktadır (Oter ve Ozdoğan, 2005:127). 14

25 Kültür turizminin de turizm gibi birçok tanımı yapılmıştır. Bunlardan bazıları, İnsanların; sosyal alışkanlıklar, dini gelenekler ve tanıdık olmayan kültürel mirası yansıtan diğer insanların değişik yaşam biçimlerini keşfetmesi ve tecrübe etmesini sağlayan aktivitelerdir ( Fladmark, 1994:50). Kültürel turizm festival, folklor, tiyatro, sergi gibi sanat etkinliklerine katılmak, geçmiş ve yaşayan uygarlıklar ile kültürel değerleri tanımak, tarihi yerleri ve toplumun yaşam tarzlarını görmek amacıyla yapılan gezidir (Aydın, 1990:120). Eski sanat eserlerinin, tarihi yapıların, eski uygarlıklara ait kalıntıların araştırılıp, incelenip, görülmesi ve yöre halkı kültürünün araştırılıp incelenmesi amacıyla yapılan yer değişiklikleridir (Saç ve Tunç, 1998:45). Günümüzde iletişim-ulaşım araçlarındaki gelişmeler ve küreselleşme insanların değişik kültürleri görme, öğrenme, tanıma merakını körüklemiş bu arzu kültürel turizmi doğurmuştur. Güneş-deniz-kum pazarına yönelik tatil turizminin doyuma ulaşması, çevre ve ekolojik denge konusunda yapılan tartışmalar, doğal güzellikler ve kaynaklardan yoksun olmak ve bireylerin tarihi değerlere hakkında bilinçlenmeye başlaması seyahat motivasyonlarının değişmesine yol açmıştır. Bugün seyahat motivasyonlarında olan bu değişiklikler kültür turizmini, turizmin en hızlı gelişen türlerinden birisi yapmıştır. Çünkü insanların turizmdeki ana motivasyonu olan bulunduğu ortamdan veya günlük yaşamdan kaçış durumu, kendini geliştirme/zenginleştirmeye dönüşmüştür. (Günal ve diğerleri, 2009:276) Bununla beraber kültürel turizminin gelişmesine etki eden birçok faktör bulunmaktadır. Bunlar (Swarbrooke, 1997:154), 15

26 Kültürel turistlerin eğitim düzeylerinin yüksek olması nedeniyle, insanlar katılacakları seyahatlerde daha fazla bir şeyler öğrenme arzusu içindedir, Kültürel turizm, katılımcılara pozitif düşünce gücü sağlar, Kültürel turizmin yeni formlarının gelişimi, İnsanların medya aracılığı ile kültürel turizm olanaklarının farkına varması, Kültürel turizm ile ilgili olarak özel sektör ve gönüllü kuruluşların yapmış olduğu pazarlama faaliyetleri, Doğu Avrupa daki ekonomik ve politik değişimin etkileri, Kültür turizminin içeriği ve gerçekleştirilme biçimine göre bir takım sınıflandırmalar yapılmıştır. Buna göre kültürel turizm kaynakları şu şekilde sıralanmaktadır (Baykan ve Uygur, 2007:35),. Tarihi eserler adı altında yörenin tarihini yansıtan, günümüze kadar gelmiş eserler: Cami, han, hamam, türbe, su kemeri, tescilli yapı sokak, anıtsal ağaçlar, çeşme, kervansaray, saat kulesi sayılabilir. Arkeolojik eserler olarak ise yörede yasamış çeşitli medeniyetlerden günümüze kalan eserler olarak değerlendirilmiştir: Antik kent, kale, sur, tiyatro, hamam, su kemeri, nekropol, akropol, mabet, tapınak, kilise, sarnıç ile yeraltı arkeolojik eserleri buna örnektir. Tarihi dini merkezler, değişik tarih dönemlerinde yapılmış dini yapılardır. Cami, türbe, manastır, kilise, sinagog tarihi dini merkezlerdir. Müzeler, ülke ve yörenin tarihi ve kültürel özelliklerini yansıtan taşınabilir eser ve eşyaların sergilendiği açık ya da kapalı mekânlardır. Etnografya müzesi, arkeoloji müzesi, açık hava müzesi, özel konulu müzeler buna örnektir. 16

27 Festivaller, yılın belirli günlerinde düzenlenen konulu ulusal veya uluslararası katılıma açık (müzik, tiyatro, özel konulu toplantılar) faaliyetler bütünü olarak kabul edilmektedir. Özel günler, gelenek ve göreneklerden ya da dini inançlardan kaynaklanan, törensel özelliği olan günlerdir. Yöresel el sanatları adı altında ise halı, kilim gibi dokumalar, toprak isleme, ağaç isleme, bakır isleme, tas isleme, mücevher sıralanmıştır. Türk folkloru, Türk turizmine entegre edilebilecek özgün değerlere sahiptir. Folklor turistik talebin dogmasında rol oynadığı gibi turizme arz edilen değerler açısından da önemlidir. Kültürel turizm kaynaklarının içeriği oldukça geniştir. Ancak tarihi eserler, ören yerleri, festivaller, özel günler, dini merkezler vb. hangisinin insanları seyahate başlamasında itici unsur olduğunu belirlemek zordur. Kültürel turizmin ana unsuru olan kültür turistleri ise pazar bölümlemeleri kolaylıkla yapılan, daha çekici turistler olarak tanımlanmaktadır. Bu kapsamda 2003 yılında kültürel turistlerin kim olduğu üzerine yapılan araştırmada şu sonuçlara ulaşılmıştır (Baykan ve Uygur, 2007:39). Diğer turistlerden daha fazla kazanan, Tatildeyken daha fazla harcayan, Genel halktan daha eğitimli, Yaş ortalaması genellikle 50 yaş üstü olan, Kitle turistlerinden genellikle ayrı, bireysel veya küçük gruplar içinde seyahat eden, Seyahat zamanları genellikle nisandan başlayıp eylül ayına kadar olan döneme yayılabilen, Tatildeyken bölgede daha fazla zaman harcayan kişilerden oluşmaktadır. 17

28 Turistlerin kültür turizmine katılım nedenleri çeşitli başlıklarda açıklanabilmektedir. Bunlar aşağıda sıralanmaktadır (Baykan ve Uygur, 2007:39) Eğitim amaçlı geziler kültür turizminin içinde yer almaktadır. Dil öğrenmek, fotoğraf, resim yapmak veya çizim amaçlı yapılan geziler buna örnek olarak verilebilir. Klasik öğrenme amaçlı geziler ise, bir kaç gün ile birkaç haftalar arasında değişen sürede yapılan gezi programı çerçevesinde değişik öğrenme ve bireysel gelişim etkinliklerini içermektedir. Festivaller, tiyatro gösterileri, resitaller ve sanat etkinliklerine katılma amacıyla birçok turist seyahat etmektedir. Kültürel deneyim kazanma isteği içinde yine birçok turist gezilere katılmaktadır. Turistler, seyahatleri boyunca değişik kültürleri tanımak amacıyla, kültürel alanları ziyaret etmektedir veya birçok turist sadece bu amaç doğrultusunda yola çıkmaktadır. İş gezileri boyunca bazı kişiler kültürel etkinlikleri geliştirmek imkânını bulma arayışı içine girebilmektedir. Kültür turizmi etkinliklerine katılan turistleri daha iyi anlayabilmek için bazı sınıflandırmalar yapılmıştır. Bazı turistler seyahatleri süresince kültürel deneyim kazanmayı hedeflerken bazı turistler ise, görmeye değer yerleri gezmeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda aşağıda kültürel turist çeşitlerine yer verilmiştir (Baykan ve Uygur, 2007:40). Deneyim kazanmada bölgenin öneminin olmadığı kültürel turist Amaçlı kültürel turist Kazara kültürel turist Tesadüfü kültürel turist Görülmeye değer yerleri gezen kültürel turist 18

29 Buna göre deneyim kazanmada bölgenin öneminin olmadığı kültürel turist; bir destinasyonu ziyaret etmeye karar verme sürecinde kültür turizmi ya çok az rol oynar ya da hiç rol oynamaz; fakat bu tür turist, destinasyonu ziyareti sırasında kültürel çekicilikleri ziyaret eder ve seyahatinde kapsamlı bir deneyim kazanır. Amaçlı kültürel turist; bir destinasyonu ziyaret etmedeki en temel amaçlarından biri, diğerlerinin kültürleri ve mirasları hakkında bilgi edinmektir ve bu tür kültürel turistlerin derinlemesine kültürel deneyimleri vardır. Kazara kültürel turist; destinasyon seçim sürecinde kültürel turizmin önemi çok düşüktür. Bunun yanı sıra; turistin destinasyonu ziyareti sırasında, turist yüzeysel bir deneyim yasayarak kültürel turizm faaliyetine katılmış olur. Tesadüfü kültürel turist; bir destinasyonu ziyaret etme kararında, kültürel turizmin etkisi sınırlıdır ve bu tür kültürel turistler, destinasyonla yüzeysel olarak ilgilidirler. Görülmeye değer yerleri gezen kültürel turist ise; bir destinasyonu ziyaret etmedeki en temel amaçlarından biri, diğerlerinin kültürleri ve mirasları hakkında bilgi edinmektir, fakat bu tür turistlerin deneyimleri daha yüzeyseldir ve eğlenceye dönüktür(baykan ve Uygur, 2007:41) Türkiye de Kültür Turizmi Kültürel amaçlı seyahat eden turistler için ülkemiz sahip olduğu zengin kültürel değerlerle her zaman çekim merkezi olmuştur. Aşağıda TUİK verilerine göre hazırlamış olduğum tabloda ülkemizi yılında ziyaret eden kültürel amaçlı turistlerin sayısı verilmektedir. Tablo 1.4: Türkiye ye Kültür Amaçlı Gelen Turist Sayısı 2007 YILI 2008 YILI I. Dönem Ocak-Mart II. Dönem Nisan-Haziran Kültür Amaçlı Toplam % Kültür Amaçlı Toplam % , , ,8 19

30 III. Dönem , ,9 Temmuz- Eylül IV. Dönem , ,9 Ekim-Aralık (Kaynak: ) Tablo 1.4. te Türkiye yi ziyaret eden toplam turist sayıları ve kültür amaçlı ziyaret eden turistlerin toplamdaki oranı verilmiştir. Buna göre 2007 yılının III. Dönemi olan Temmuz-Eylül döneminde yaklaşık 10 milyon kişi ziyaret etmiştir. Bunlardan yalnızca%3,4 ü kültür amaçlı olarak seyahat etmiştir yılının en az turist geldiği dönemi olan Ocak-Mart döneminde ise kültür amaçlı seyahat edenleri oranı %7 olarak gerçekleşmiştir. Yılın son çeyreğinde aynı dönemde seyahat eden turistlerin %5,9 u kültür amaçlı seyahat etmiştir. Yılın ikinci çeyreği olan Nisan Haziran döneminde ise ülkeyi ziyaret eden yaklaşık 6 milyon ziyaretçiden %6,2 si kültür amaçlı seyahat etmiştir. Tablodan anlaşılacağı üzere 2007 yılı verileri ile 2008 yılı verileri benzerlik göstermektedir. Fakat 2008 yılında kültür amaçlı seyahat edenlerin sayısı azda olsa artmıştır. Ülkemize kültür turizmi kapsamında düzenlenen kültür turları güzergahları kültür turizminin alt dallarını oluşturan miras turizmi, arkeolojik turizm, savaş alanları turizmi, inanç turizmi çerçevesinde yoğunlaşmaktadır. Bu güzergahlar (Günal ve diğerleri, 2009: ); İstanbul dan başlayıp, İzmir, Sardes, Efes ve Bergama yı içine alan Yahudi Miras Turu, İstanbul dan başlayıp, Ankara, Kapadokya, Konya, Pamukkale, Efes, Bergama, Troya yı kapsayan tur, İstanbul, İznik, Bursa, Bergama, Troya ve Edirne yi kapsayan ve daha çok Ottoman Turkey/Osmanlı Miras Turu adını taşıyan, aynı zamanda sanat, mimari, tarih alanında eğitim amacını güden tur, 20

31 İzmir den başlayıp, Sardes, Alaşehir, Pamukkale, Efes, Bergama, Akhisar, Bursa ve İznik e uğradıktan sonra İstanbul da biten ve Seven Churches of Relevation/Seven Churches of Asia Minor- Anadolu nun Yedi Kilisesi Turu. Söz konusu Yedi Kilise şunlardır: İzmir-Smyrna, Bergama-Pergamun, Akhisar-Thyatira, Salihli-Sard, Alaşehir Philadelphia, Denizli-Laodicea, İzmir-Efes, İstanbul dan başlayıp Ankara, Kapadokya, Adana, Antakya, Tarsus,Konya, Yalvaç, Antalya, Pamukkale, İzmir, Efes, Sardes, Alaşehir, Bergama, Akhisar, Assos, Troya, Bursa ve İznik i içine alıp İstanbul da biten ve dolayısıyla birinci turu da kapsayan, In the Footsteps of the Saints and Early Christians, St.Pauls s Anatolia, Early Churches with St.Paul and St.John, Biblicial Asia Minor, A Biblical Journey olarak adlandırılan tur, İstanbul dan başlayıp Adana, Tarsus, Antakya ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ni (Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Adıyaman) içine alan ve tekrar İstanbul da son bulan tur, İstanbul dan başlayıp Adana, Antakya, Tarsus, Silifke, Alahan, Konya, Yalvaç, Antalya yı kapsayan ve tekrar İstanbul da biten tur. İstanbul dan başlayıp Ankara, Boğazkale, Hattuşaş, Alacahöyük, Yazılıkaya, Kültepe, Kapadokya, Sultanhanı, Çatalhöyük, Alahan, Perge, Aspendos gibi arkeolojik yöreleri içine alan ve Antalya da biten tur, İstanbul dan başlayıp, Ankara, Hattuşaş, Yazılıkaya, Alacahöyük, Kapadokya ile Konya yı içine alan ve tekrar İstanbul da biten tur, İstanbul dan başlayıp, Ankara, Alacahöyük, Yazılıkaya, Hattuşaş, Kapadokya, Konya, Antalya çevresi, Pamukkale, Efes, İzmir, Bergama, Assos, ve Troya yı içine içine alıp, tekrar İstanbul da son bulan tur, İstanbul dan başlayıp, Antalya, Isparta ve Lydia yöresini içine alan ve Antalya da biten tur, 21

32 İstanbul dan başlayıp, Adana, Antalya, Lydia bölgesi, Efes, İzmir, Sardes, Bergama, Assos, Troya, Bursa ve İznik i içine alan ve tekrar İstanbul da sona eren tur, İstanbul dan başlayıp Troya, Assos, Bergama, İzmir, Sard, Efes, Pamukkale ve çevresini içine alan ve Bodrum da son bulan tur, Dalaman dan başlayıp Efes, Pamukkale ve Lydia bölgesini içine alan ve tekrar Dalaman da biten tur, İstanbul dan başlayıp Doğu Anadolu Bölgesi (Van, Çavuştepe, Akdamar, Tatvan), ile Güneydoğu Anadolu Bölgesini (Hasankeyf, Midyat, Mardin, Diyarbakır, Nemrut, Şanlıurfa, Göbeklitepe, Harran, Zeugma), ve Adana (Karatepe) yi içine alıp, tekrar İstanbul da son bulan tur. Ülkemizde turizmin çeşitlendirilmesi çalışmaları kapsamında kültür turizminin gelişmesi için planlamalar yapılmıştır. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 eylem planında bu kapsamda şunlar planlanmıştır; Kongre Turizmine Yönelik tesis ve aktivitelerin canlandırılması çalışmaları başlatılacak Fuar ve kongre merkezleri yapılacak Sanat köyleri Kurulacak Ulusal ve uluslararası ölçekte faaliyetler düzenlenecek Yine bu çalışma kapsamında 2 adet kültür turizmi gelişim bölgesi belirlenmiştir. Bunlar, Söğüt Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi Kapadokya Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi 22

33 Diğer yandan ülkemizin kültür turizmi açısından en çok ziyaret edilen şehri İstanbul dur. İstanbul bu özelliği nedeniyle 2010 yılı Avrupa Kültür Başkenti seçilmiştir Antalya da Kültür Turizmi Kültürel değerler yönünden ele alındığında Antalya kültür turizmi açısından büyük bir potansiyeli içinde barındırmaktadır. Bölgenin en önemli Prehistorik buluntularını içeren Karain mağarası Paleolitik ve Neolitik, Beldibi Mağarası da Mezolitik çağdan veriler sunarken, Bademağacı Höyüğü'nde son kazılarda Cilalı taş çağı yerleşimlerine ve buluntuları ve yanısıra insanın yerleşik hayata geçişinin ilk izlerine rastlanır. Bunlara Karataş, Semahöyük'te yapılan kazılarla elde edilen Erken Tunç Çağı bulguları da eklenince, bölgede Paleolitik çağdan zamanımıza kadar kesintisiz bir uygarlığın varlığı söz konusudur. Nitekim tarihöncesi yerleşimlerden sonra da bölge M.Ö yıllardan itibaren sırayla Hitit, Pers, Helen, Roma, Selçuklu ve Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. Antalya da varlığını sürdürmüş olan medeniyetlerin bıraktığı tarihi ve kültürel değerler Antalya yı kültürel turizm açısından önemli bir merkez kılmaktadır. Bugün Demre deki St. Nicholaus Kilisesi, Aspendos Tiyatrosu, Perge, Patara, Side, Myra binlerce turist tarafından ziyaret edilmektedir. Antalya da kültür turizmi adına yapılan organizasyonlar genelde antik kentlerin ziyaret edilmesi yönündedir. Ancak, kısıtlı sayıda etkinlikler de (Festivaller, tiyatro gruplarının gösterileri, fuarlar, vb.) yapılmaktadır. Bunların başlıcaları, 23

34 Aspendos Uluslararası Opera ve Bale Festivali Side Kültür ve Sanat Festivali Altın Portakal Film Festivali Altın Nar Kemer Festivali Uluslararası Halk Dansları Halk Müziği Festivali Uluslararası Kaş Likya Festivali Anadolu Ateşi Grubu nun Gloria Aspendos Arenadaki gösterileri Antalya Expo Center da düzenlenen ulusal ve uluslararası fuarlar Bunun yanında Antalya da küçük ölçekte festivallerde yapılmaktadır. Bunların başlıcaları; Manavgat Turizm Festivali Finike Festivali Döşemealtı Halı Festivali Demre Festivali 24

35 2. BÖLÜM KÜLTÜR TURİZMİNDE ANTİK KENTLERİN KULLANIMI 2.1 Antik Kent Olgusu Antik dünyada kentler her şeyin ötesinde belli bir düzeyde iyi bir yaşam sürmenin yolu idi (Rich, 1999:2). Aristoteles her devletin iyi bir amaçla kurulmuş bir topluluk olduğunu zira bütün insanların eylemlerinde iyi saydıkları şeyi elde etmeye çalıştıklarından toplulukların en üstününün en yüksek iyi yi amaç edineceğini belirtir (Aristoteles, 2008:1) Bu doğrultuda Aristoteles bir kentin kurulacağı yer ile ilgili şunlara değiniyor (Aristoteles, 2008: ), şehrin kurulacağı yer, bir yamaç olmalıdır. Bu bulmayı umacağımız bir şeydir, fakat şu dört noktayı da göz önünde tutmalıyız. Birincisi ve en önemlisi, şehrin konumu sağlığa elverişli olmasıdır. Doğuya bakan ve gün doğusundan rüzgâr alan bir yamaç, sağlıklıdır, öylesi de havanın güzel geçmesini sağlamakla birlikte, kuzey rüzgârından korunmuş(dulda) bir yamaçtan daha iyidir. Sonra şehrin yeri, bütün toplumsal (sivil) askeri etkinliklere elverişli bulunmalıdır. Savunma amaçları için, bu konum şehri savunanların kolaylıkla bir çıkış (huruç) hareketi yapabilecekleri, ama saldıranların zor yaklaşabilecekleri ve zor kuşatabilecekleri gibi olmalıdır. Su ve özellikle kaynak suyu bol olmalı ve mümkünse, savaş sırasında hemen denetim altına alınabilmelidir; bu mümkün değilse, yağmur sularını büyük ve çok sayıda tekneler içinde toplamanın bir yolu bulunmalıdır ki, savaş savunucuları uzağa gitmekten alıkoyunca yeteri kadar suları olsun. Kentler Aristoteles e göre hayatın gereklerini garantilediği için ortaya çıkmıştır; mutlu bir hayatı garantilemek içinde var olmaya devam etmiştir (Thorpe, 2002:27). 25

36 Antik dünyada İyi ye ulaşma ideali siyasal kurumlarda, sanatta, eğlencede ve mimarlıkta ifade bulmuştur (Rich, 1999:2). Kent planlanması, mimarlık, festivaller ve diğer kamu gösterileri salt estetik değildi. Hepsi aileden imparatorluğa kadar her düzeyde katılımla sosyal düzenin onaylanmasını sembolize eden kentsel tören takviminin temelini oluşturuyordu (Rich, 1999:2). Romalılar Helen idealini tarihlerinde çok erken benimsediler ve onu daha hiç bilinmediği Batı Avrupa nın ve Balkanların geniş alanlarına tanıttılar (Rich, 1999:2), zira barbarlara düzen empoze etmek gerektiğinde Romalıların kentin bir medenileştirme aracı olarak kullanılması konusundaki inançları kesindi (Rich ve Hadrıll, 2000:253). Romalılar, kentlerdeki hakimiyetlerini sağlamlaştırmak için kentlerin gelişimini teşvik etmişleridir. Bu durumu tacitus şu şekilde ifade etmiştir. Bu noktada, Britanyalılar dağınık topluluklar halinde medeniyetten uzak bir yaşam sürmekteydiler ve doğal olarak da savaşçıydılar. Onları barışçı ve sakin kılmak için Agricola, bireyleri cesaretlendirdi ve topluluklara Roma tarzında tapınaklar, forumlar ve evler inşa etmeleri için yardım etti. Zamanla Britanyalılar, Tüm bu rezillikleri çekici kılan giriş saçakları, hamamlar ve gösterişli ziyafetlere yönlendirildiler. Sarhoş olduklarında bunu medeniyet olarak nitelediler, gerçekte bu sadece köleliklerinin bir parçasıydı (Rich, 1999:2). Romalılar Egemenlikleri altına giren topraklarda düzen sağlamak ve hakimiyetlerini devamlı hale getirmek için kentlerin gelişimini teşvik etmiş, bunun sonucu kentlerde büyük kamusal yapılar yapılmıştır. Roma Çağı nda da Anadolu (M.Ö.30-M.S.395) dünyanın en bayındır ülkelerinden olmuştur. Bu dönemin Batı Anadolu kentleri hiçbir yönden Roma dan 26

37 geri kalmayan bir düzeye gelmiştir. Anadolu da ulaşım ilk kez Roma Çağı nda sağlam ve bakımlı yollar ve taşköprüler ile sağlanmıştır. Her kentte mermerden yapılmış gymnasionlar, stadiumlar, tiyatrolar, belediye ve agora binaları, hamamlar, kütüphaneler, konforlu evler, gölgelikli direkli yollar, büyük meydanlar mevcut olmuştur (Akurgal, 1998:14) Antik Kentte Bulunan Bellibaşlı Yapılar Agora: Kelime olarak Antik Grekçe'de Homeros'un İlyada Destanı nda (M.ö. 8. yüzyıl) αγορα, (αγείρω "toplanmak" fiilinden türemiştir.) toplantı, toplantı yeri, meclis anlamını taşımaktadır (tr.wikipedia.org, 2010). Agorada tapınaklar, çeşmeler, yazıtlar, tanrılara ve kahramanlara adanmış sunaklar, kahramanların ve şehre hizmet etmiş kimselerin heykelleri, bazen de şehrin efsanevi kurucusunun mezarı bulunurdu (Akarca, 1998:27). Stoa: Agorada başlıca mimari unsur stoalardı. Stoalar halkı yağmurdan ve güneşten koruyan, arka duvarlarında bir sıra oda ya da dükkân bulunan revaklardı. Genellikle agora alanını sınırlandırırlardı (Akarca, 1998:26). Bouleuterion: Kent meclisinin toplandığı binadır. Başlangıcından beri bouleuterion kapalı bir binaydı. Birçok şehirde bouleuterion ilk kamu yapılarının arasında yer almış olmalıdır (Saltuk, 1990:42). Bu yapılar yüksek duvarları olan ve pencereleri içerisinin rahatça görülebileceği seviyeden yükseğe yerleştirilmiş dikdörtgen veya kare şeklinde yapılardı (Tomlinson, 2003: 63). Prytaneium: Antik Yunan kentinde ocağında sürekli ateş yanan, yabancı ülkelerden gelen elçilerin, seçkin yabancıların, savaşta ya da Helenler arasındaki 27

38 oyunlarda kazandıkları başarılarla halkın övgüsünü toplayan yurttaşların ağırlandıkları yapıdır ( Saltuk, 1990:146). Tapınaklar: Tanrının evi olarak yorumlanıp, içinde tanrı simgesini korunmasını amaçlayarak inşa edilen yapı tipidir (Saltuk, 1990:72). Antik tapınaklar günümüzün kiliselerinde olduğu gibi bir işlevi yoktu. Bu tapınaklar dini hizmetlerde cemaati bir araya getirme niyetindeki yapılar da değildi; bunun yerine tanrının bir heykeli ya da imgesi ile kendisine sunulan değerli hediyeler için bir barınak sağlıyordu (Tomlinson, 2003:72). Tiyatro: Tiyatro, Yunanca theatron (θέατρον), yani "görme yeri" sözcüğünden gelmektedir. Tiyatronun tarihi bağ bozumu tanrısı Dionysos adına yapılan dinsel törenlere dayanmaktadır (tr.wikipedia.org, 2010). Stadium: _Şehrin içinde ya da dışında olabilirdi, yerlerini arazinin imkânları belirlerdi (Akarca, 1998:27). Stadiumlar ayak koşularına ve muharebe, yumruk dövüşlerine ayrılmış alanlardı. Spor karşılaşmaları ve yarışmalar burada yapılırdı ( 2009). Stadium tipleri çeşitli yerlerde farklı inşa şekilleri gösterirler. Tepe yamacına kurulabildiği gibi (Efes Stadiumu); düz yere inşa edilmiş (Perge, Aizanoi Stadiumları) vardır. Düz yere inşa daha çok Roma usulüdür (Saltuk, 1990:163). Gymnasion: Antikçağ yaşamında gençlerin yetiştirilmesi, beden eğitimleri ve spor önemli rol oynamıştır. Bunun için erkek çocukların ve delikanlıların eğitmenler gözetiminde koşmaları, ata binmeleri, boks ve güreş yapmaları, disk atmaları için, gymnasion olarak nitelendirilen özel kamusal spor mekanları ve alanları ayrılmıştır (Başgelen, 2009:7). Zaman içinde gelişen gymnasionlar agora ve stoa lar gibi antikçağ kent yaşamının vazgeçilmez merkezlerinden biri olmuştur. Zaman içinde spor alanının 28

39 içine ve çevresine stoalar, hamamlar, giyinme odaları ve ambarlar, derslikler, konuşma salonları v.b. uygun yapılar da eklenmiştir (Başgelen, 2009:7). Hamam: Sıcaklıkları değişen havuzlardan ve çeşitli salonlardan meydana gelir. Merkezi bir banyo etrafındaki yapı, geniş bir alan ile çevrelenir. Burada kütüphaneler, eğitim salonları, sanat ve heykel galerileri, çok amaçlı toplantı ve tören salonları, parklar, küçük tiyatrolar ve spor alanları yer alır (Fagan, 1999:27). Nymphaeum: Su, orman, dağ perileri olan nymphalara adanmış, Yunan ve Roma mimarisinde görülen kayaya oyulmuş ev biçimli, sütun dizileri ve heykellerle bezenmiş, nişli anıtsal çeşme yapılarıdır. Roma İmparatorluk Çağında çeşme yapıları bezemeli, katlı, sadelikten uzak gösterişli, geniş ön yüze sahip ve bu yüzdeki nişlerin içinde yer alan heykellerle süslü yapılardı (Saltuk, 1990:126) Türkiye de Kültür Turizminde Antik Kentler Ülkemiz sahip olduğu antik kentler açısından dünyanın en zengin bölgelerinden bir tanesidir. Bu kaynağın turizme kazandırılması ve turizmin olumsuz etkilerinden de korunması için Ören yeri, Çevre düzenleme projesi, Yönetim Alanı ve Yönetim Planı gibi kavramlar 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununa girmiştir. Buna göre, Ören Yeri: Tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli uygarlıkların ürünü olup, topoğrafik olarak tanımlanabilecek derecede yeterince belirgin ve mütecanis özelliklere sahip, aynı zamanda tarihsel, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, sosyal veya teknik bakımlardan dikkate değer, kısmen inşa edilmiş, insan emeği kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının birleştiği alanlardır. Çevre Düzenleme Projesi: Ören yerlerinin arkeolojik potansiyelini koruyacak şekilde, denetimli olarak ziyarete açmak, tanıtımını sağlamak, mevcut kullanım ve dolaşımdan kaynaklanan sorunlarını çözmek, alanın ihtiyaçlarını çağdaş, teknolojik gelişmelerin gerektirdiği donatılarla gidermek amacıyla her 29

40 ören yerinin kendi özellikleri göz önüne alınarak hazırlanacak 1/500, 1/200 ve 1/100 ölçekli düzenleme projeleridir. Yönetim Alanı: Sit alanları, ören yerleri ve etkileşim sahalarının doğal bütünlüğü içerisinde etkin bir şekilde korunması, yaşatılması, değerlendirilmesi, belli bir vizyon ve tema etrafında geliştirilmesi, toplumun kültürel ve eğitsel ihtiyaçlarıyla buluşturulması amacıyla, planlama ve koruma konusunda yetkili merkezi ve yerel idareler ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümü sağlamak için oluşturulan ve sınırları ilgili idarelerin görüşleri alınarak Bakanlıkça belirlenen yerlerdir. Yönetim Planı: Yönetim alanının korunmasını, yaşatılmasını, değerlendirilmesini sağlamak amacıyla, işletme projesini, kazı planı ve çevre düzenleme projesi veya koruma amaçlı imar planını dikkate alarak oluşturulan koruma ve gelişim projesinin, yıllık ve beş yıllık uygulama etaplarını ve bütçesini de gösteren, her beş yılda bir gözden geçirilen planlardır. Ülkemizdeki ören yerleri her yıl turizmden daha fazla pay almakta bunun artmasında bu alanlardaki kazı çalışmalarının önemli etkisi bulunmaktadır. Ülkemizde 2009 verilerine göre antik kentlerde sürdürülen Bakanlar Kurulu izinli 98 tane Türk kazısı, 48 adet de Bakanlar Kurulu izinli yabancı kazı bulunmaktadır ( tr, 2010). Ören yerleri Kültür ve Turizm Bakanlığı sorumluluğundaki alanlar olup, bu alanlar ücretli, ücretsiz, indirimli gruplar ve müze kart sahipleri tarafından ülkemizde ziyaret edilmektedir. Tablo 2.1. de Antalya ilinden 2 ören yerinin 2009 yılı ziyaretçi sayılarına yer verilmiştir. 30

41 Tablo 2.1: Ören Yeri Ziyaretçi Sayısı Ücretli Ücretsiz İndirimli Müze Toplam Ziyaretçi Ziyaretçi Grup Kartlı Ziyaretçi Aspendos Perge (Kaynak: ) Tabloyu incelediğimizde en büyük ziyaretçi dilimini indirimli grup dediğimiz seyahat acentalarının düzenlediği turlarla gelen turistlerin oluşturduğu, bireysel olarak değerlendirebileceğimiz ziyaretlerin ise 2, 3 ve 4. sırada yer aldığını görmekteyiz Antalya da Kültür Turizminde Antik kentler Antalya gelen turist sayısı bakımından ülkemizin bir numaralı destinasyonu olup, bunda antik kentlerinde payı büyüktür. Antalya daki antik kentler kültür turizmi kapsamında ziyaret amaçlı ve festival etkinlikleri olmak üzere iki şekilde kullanılmaktadır. Aşağıdaki tabloda Antalya daki antik kentlerin 2009 yılı ziyaretçi verilerine yer verilmiştir. Tablo 2.2: Antalya daki Antik Kentlerin Ziyaretçi Sayıları Örenyerleri Ücretli Ziyaretçi Ücretsiz Ziyaretçi İndirimli Grup Müze Kartlı Ziyaretçi Toplamı Ziyaretçi ASPENDOS PERGE PHASELİS MYRA XANTHOS SİMENA