Sigara paketleri üzerinde yer alan yeni uyarı yazılarının lise öğrencileri üzerinde etkileri

Transkript

1 Sigara paketleri üzerinde yer alan yeni uyarı yazılarının lise öğrencileri üzerinde etkileri Şevket ÖZKAYA 1, Şuayip EDİNSEL 2, Elif ÖZKAYA 2, Hasan HAMZAÇEBİ 3 1 Samsun Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Bölümü, 2 Atakum Merkez Sağlık Ocağı, 3 Samsun Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Hastanesi, Halk Sağlığı Bölümü, Samsun. ÖZET Sigara paketleri üzerinde yer alan yeni uyarı yazılarının lise öğrencileri üzerinde etkileri Gelişmekte olan ülkelerde sigaraya başlama yaşı dır. Son yıllarda sigara ile mücadelede farklı yöntemler izlense de, bu yılın başlarında ülkemizde uygulanan bir yöntem olarak, sigara paketlerinin üzerine, sigaranın zararlı etkilerini anlatan yeni uyarı yazıları konmuştur. Biz bu uyarı yazılarının, sigaraya başlama çağındaki lise öğrencileri üzerindeki etkilerini ve sigarayı bıraktırmadaki etkinliğini incelemeyi amaçladık. Çalışmaya katılan öğrenci sayısı, kız öğrenci 103, erkek öğrenci 814 olmak üzere toplam 917 idi. Öğrencilerin ortalama yaşları 16.6 ± 1.1 yıl idi. Bizim çalışmamızda sigara içen öğrenci oranı %24.1 idi. Sigarayı denemiş, sigara ile temas etmiş öğrenci oranı ise %50.6 idi. Öğrencilerin herhangi bir kaynaktan sigaranın etkileri konusunda eğitim alıp almadıkları incelendiğinde öğrencilerin toplam %58.3 ünün eğitim aldığı, %41.7 sinin ise hiç eğitim almadığı saptanmıştır. Öğrencilerin sigara paketleri üzerindeki tüm uyarı yazılarını önemli ve çok önemli olarak değerlendirdiklerini saptadık. Bu uyarı yazılarının, olumlu etkilerinin olacağını düşünenlerin oranı %38.9 iken, olumlu etki yaratmayacağını düşünenlerin oranı %61.1 idi. Öğrencilerden %22.5 i bu yazıları okuduktan sonra bırakmış, %44.4 ü yazılardan etkilenmiş ancak bırakamamış, %33.1 i ise hiç etkilenmemiş ve içmeye devam ettiklerinin belirtmiştir. Bu uyarı yazılarının, özellikle sigaranın zararlı etkileri konusunda ek bir bilgi kaynağı ve sigarayı bıraktırmada katkıda bulunduğunu saptadık ve sigara ile mücadelede önemli bir adım olduğunu düşünüyoruz. Anahtar Kelimeler: Sigara, sigara paketleri, uyarı yazıları, lise öğrencileri. Yazışma Adresi (Address for Correspondence): Dr. Şevket ÖZKAYA, Samsun Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Bölümü, SAMSUN - TURKEY ozkayasevket@yahoo.com 327 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2009; 57(3):

2 Sigara paketleri üzerinde yer alan yeni uyarı yazılarının lise öğrencileri üzerinde etkileri SUMMARY Effects of new warning labels on cigarette packets among high school adolescents Şevket ÖZKAYA 1, Şuayip EDİNSEL 2, Elif ÖZKAYA 2, Hasan HAMZAÇEBİ 3 1 Department of Chest Diseases, Samsun Chest Diseases and Chest Surgery Hospital, Samsun, Turkey, 2 Atakum Primary Health Center, Samsun, Turkey, 3 Department of Public Health, Samsun Chest Diseases and Chest Surgery Hospital, Samsun, Turkey. In developing countries, smoking habit develops between the ages of In recent years, various ways to struggle against smoking have been implemented and one of them is to print warnings on cigarette packets. The purpose of this study was to determine the effects of these warnings among high school adolescents and their efficiency to make them quit smoking. The total number of the subjects were 917, 103 of whom were female and 814 of whom were male students. The mean age of the subjects was 16.6 ± 1.1. The rate of the smokers was 24.1%. The rate of the subjects who had tried smoking at least once was 50.6%. When if or not the students were educated about the harmful effects of smoking by any means was evaluated, the rate of educated subjects was 58.3% and 41.7% of the subjects were not educated by any means. All the warnings on cigarette packets were considered to be important and very important by the subjects. The rate of the subjects who think that the warning phrases will have positive effects on the way to quit was 38.9%, while the rate of the subjects who think that they will have no positive effect was 61.1%. The rate of the subjects who had quitted smoking after reading these warnings was 22.5%, 44.4% of the subjects stated that they were effected but did not quit, and 33.1% of the subjects stated that they were not effected at all by the warnings and continued to smoke. The warnings on cigarette packets were found to serve as an additional information source about the harmful effects of smoking and had beneficial effects on the subjects decision to quit. It was concluded that the method is an important step in the struggle against smoking. Key Words: Smoking, cigarette packets, warning phrases, high school students. Sigara tüm dünyada en önde gelen önlenebilir ölüm nedenidir. Bu nedenle sigara ile mücadele tüm ülkelerde en önemli halk sağlığı problemidir. Ülkemizin içinde bulunduğu coğrafya, dünya tütün tüketiminde ilk sırayı almaktadır (1,2). Sigara ile mücadelede farklı yöntemler izlenmektedir. Son yıllarda ülkemizde uygulanmaya başlanan bir yöntem olarak, sigara paketlerinin üzerine sigaranın zararlı etkilerini anlatan yeni uyarı yazıları konmuştur. Bu konudaki yasal zorunluluk; 01 Ocak 2006 tarihinden itibaren sigara paketleri üzerinde bulunması zorunlu yasal sağlık uyarıları. Uyarılar paketin ön yüzünün %30 unu arka yüzünün %40 ını kaplayacaktır şeklindedir. Biz bu uyarı yazılarının, sigara başlama çağındaki lise öğrencileri üzerindeki etkilerini ve sigarayı bıraktırmadaki etkinliğini incelemeyi amaçladık. MATERYAL ve METOD Çalışmamız bölgemizin en büyük ortaöğretim kurumlarından biri olan Atakum Teknik Lisesinde okuyan öğrenciler üzerinde planlandı. Okulun toplam öğrenci sayısı 1486 idi. Çalışmamız yapılacağı zaman okulda bulunan öğrenciler hedef nüfus olarak alındı. Ulaşılan öğrenci sayısı; 103 kız öğrenci, 814 erkek öğrenci olmak üzere toplam 917 idi. Öğrencilere yaş, cinsiyet, sigara içme alışkanlıkları, sigara paketleri üzerindeki uyarı yazılarının önemlilik derecelerini ve sigaraya başlamada ve bırakmadaki etkinliklerini içeren sekiz sorudan oluşan anket formu hazırlandı; öğretmen gözetiminde anket formları öğrencilere dağıtılarak yanıtlamaları istendi. Uyarı yazılarının önemli, çok önemli ve önemsiz, az önemli seçeneklerinden birini işaretlemeleri istendi. Sorulara verilen yanıtlar üzerinden değerlendirme yapılmıştır. Bölgemizde satılan sigaralar üzerinde bulunan uyarı yazıları alınmıştır. Öğrencilere sorulan ve önemlilik derecelerini belirtmeleri istenen sigara paketleri üzerindeki uyarı yazıları ise; Yazı 1: Sigara içmek öldürür. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2009; 57(3):

3 Özkaya Ş, Edinsel Ş, Özkaya E, Hamzaçebi H. Yazı 2: Sigara içmek kan akışını yavaşlatır ve cinsel iktidarsızlığa neden olur. Yazı 3: Sigara içmek ölümcül akciğer kanserine neden olur. Yazı 4: Sigara içmek cildin erken yaşlanmasına neden olur. Yazı 5: Sigara içmek ağrılı ve yavaş bir ölüme neden olur. Yazı 6: Sigara dumanında benzen, nitrozamin, formaldehid, hidrojen siyanit gibi kanser yapıcı maddeler bulunur. Yazı 7: Çocukları koruyun. Dumanınızı onlara solutmayın. Yazı 8: Sigara içenler genç yaşta ölür. Yazı 9: Sigara içmek size ve çevrenizdekilere ciddi zararlar verir. Yazı 10: Sigara içmek damarları tıkar, kalp krizine ve felçlere neden olur. Yazı 11: Sağlık kuruluşları sigarayı bırakmada size yardımcı olabilir. Yazı 12: Sigara içmek bebeğe zarar verir. Yazı 13: Sigara içmek yüksek derecede bağımlılık yapar. Sorulara verilen yanıtlar SPSS 10.0 istatistik programında değerlendirildi. Değerler ortalama ve yüzde olarak değerlendirildi. Uyarı yazılarına verilen önem dereceleri yönünden kız ve erkek öğrenciler arasında istatistiksel farklılık analizi için ki-kare testi kullanıldı. p< 0.05 anlamlı olarak kabul edildi. BULGULAR Çalışmaya katılan öğrencilerin sayısı, cinsiyete göre dağılımları ve sigara konusunda daha önce eğitim alıp almadıkları Tablo 1 de verilmiştir. Çalışmaya katılan öğrencilerin, ortalama yaşı 16.6 ± 1.1 yıl idi. Öğrencilerin sigara ile karşılaşma ve alışkanlık durumları Tablo 2 de verilmiştir. Öğrencilerin, sigara paketleri üzerinde yer alan uyarı yazılarına verdikleri önemlilik dereceleri ve oranları Tablo 3 te verilmiştir. Tablo 1. Çalışmaya katılan öğrencilerin özellikleri. Özellik Sayı % Çalışmaya katılan 917 Ortalama yaş 16.6 ± 1.1 Cinsiyet Kız Erkek Sigara konulu eğitim Alan Almayan Tablo 2. Çalışmaya katılan öğrencilerin sigara ile karşılaşma ve alışkanlık durumları. Öğrencilerin sigara alışkanlıkları Sayı % Hiç içmedim Denedim, hiç sevmedim Denedim, hoşuma gitti İçiyordum, bıraktım Ara sıra içiyorum Her gün içiyorum Sigara paketleri üzerindeki bu yeni uyarı yazılarının olumlu etkilerinin olup olmadığı öğrencilere, Sigara paketleri üzerindeki uyarı yazılarının olumlu etkileri olabilir mi? sorusu ile soruldu. Bu soruya verilen yanıtlar Tablo 4 te verilmiştir. Öğrencilere bu yeni uyarı yazılarının sigarayı bırakma düşüncelerinde etkili olup olmadığı, Bu yeni uyarı yazıları sigarayı bırakma düşüncenizde etkili oldu mu? sorusu ile soruldu. Bu soruya verilen yanıtlar Tablo 5 te verilmiştir. TARTIŞMA Gelişmekte olan ülkelerde sigaraya başlama yaşı yaştır. Ülkemizde ise yapılan farklı çalışmalarda sigaraya başlama yaşları, gençlerde ortalama yaş arasında bildirilmiştir (3,6). Çalışmamıza katılan öğrencilerin ortalama yaşları 16.6 ± 1.1 yıl idi. Ülkemizde gençlerde yapılan prevalans çalışmalarında ortaöğretim öğrencilerinin %10-43, üniversite öğrencilerinin % oranında sigara içiciliği bildirilmiştir (7). Erişkin sigara içicilerinin %80 inden fazlası 18 yaşından önce başlamaktadır (8). Bu nedenle sigara ile mücade- 329 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2009; 57(3):

4 Sigara paketleri üzerinde yer alan yeni uyarı yazılarının lise öğrencileri üzerinde etkileri Tablo 3. Öğrencilerin uyarı yazılarına verdikleri önemlilik dereceleri ve oranları. Kız Erkek Özellik Sayı % Sayı % p Sigara içmek öldürür Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sigara içmek kan akışını yavaşlatır ve cinsel iktidarsızlığa neden olur Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sigara içmek ölümcül akciğer kanserine neden olur Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sigara içmek cildin erken yaşlanmasına neden olur Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sigara içmek ağrılı ve yavaş bir ölüme neden olur Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sigara dumanında benzen, nitrozamin, formaldehid, hidrojen siyanit gibi kanser yapıcı maddeler bulunur Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Çocukları koruyun. Dumanınızı onlara solutmayın Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sigara içenler genç yaşta ölür Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sigara içmek size ve çevrenizdekilere ciddi zararlar verir Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sigara içmek damarları tıkar, kalp krizine ve felçlere neden olur Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sağlık kuruluşları sigarayı bırakmada size yardımcı olabilir Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sigara içmek bebeğe zarar verir Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Sigara içmek yüksek derecede bağımlılık yapar Önemsiz/az önemli Önemli/çok önemli Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2009; 57(3):

5 Özkaya Ş, Edinsel Ş, Özkaya E, Hamzaçebi H. Tablo 4. Sigara paketleri üzerindeki yeni uyarı yazılarının olumlu etkileri olacağına inanıyor musunuz? sorusuna verilen yanıt oranları. Evet Hayır Özellik Sayı % Sayı % Erkek Kız p< 0.05 lede en önemli yöntem olan sigaraya başlanmasının önlenmesi, en önemli sağlık politikasıdır ve bunun sağlanması da ancak sigaraya başlama yaşları olan, ortaöğretim çağlarında olabilmektedir. Bizim çalışmamızda sigara içen öğrenci oranı %24.1 idi. Sigarayı denemiş, sigara ile temas etmiş öğrenci oranı ise %50.6 idi. Bu çalışmamızda sigaranın etkilerini anlatan yeni uyarı yazılarının, sigara başlama çağındaki ortaöğretim öğrencileri üzerindeki etkilerini inceledik. Bu çalışma sigara satışının yasak olduğu 18 yaş altındaki öğrencilerle yapılmıştır. Bunun nedeni; sigaraya başlama yaşının 18 yaş altında ve eğitim çağı döneminde yüksek olması nedeniyle ilk planda bu yaş grubu seçilmiştir. Çalışmamız sigara konusunda özellikle yeni uyarı yazılarının etkilerini ortaya koyan ilk çalışma olma özelliğindedir. Tartışma bölümümüz, değerlendirebileceğimiz benzer çalışmalar olmadığı için kısıtlı olmaktadır. Öğrencilerin herhangi kaynaktan sigaranın etkileri konusunda eğitim alıp almadıkları incelendiğinde öğrencilerin toplam %58.3 ünün eğitim aldığı, %41.7 sinin ise hiç eğitim almadığı saptanmıştır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) nde okullardaki tütün kullanımını engellemeye yönelik yayınlanan bir kılavuza göre, tütün konulu eğitimin 6-8. sınıflarda başlaması gerekliliği vurgulanmıştır (9). Sigara konusunda eğitim almayan öğrenci oranı oldukça yüksekti. Hammond ve arkadaşları tarafından, ABD, İngiltere, Kanada ve Avustralya da yapılan ve toplam 9058 kişiyi içeren bir çalışmada, sigara paketleri üzerindeki uyarı yazılarının etkinliği incelenmiştir. Bu çalışmada, sigara paketlerindeki uyarı yazılarının kalıcı bir eğitici kaynak olduğu bildirilmiştir. Bu yazıda sigaranın zararları hakkında bilgilerin kaynağı sorulmuş ve en sık olarak televizyondan (%87.7), sigara paketlerinden (%64.6) ve yazılı medyadan (%64.1) olduğu bildirilmiştir (10). Bizde, bu uyarı yazılarının, özellikle sigara içen veya sigara paketi ile temas eden her öğrenciye sigaranın etkileri konusunda ek bir eğitim sağlayacağını düşünüyoruz. Öğrencilerin sigara paketleri üzerindeki tüm uyarı yazılarını önemli ve çok önemli olarak değerlendirdiklerini saptadık. Hammond ve arkadaşları 9058 kişiye, sigaranın kalp hastalıklarına, felçlere, iktidarsızlığa ve akciğer kanserinin sebebi olduğuna inanıp inanmadıkları sorulmuştur. Bu çalışmaya katılanlar en sık, sigaranın akciğer kanserlerine (%94.3) ve kalp hastalıklarına (%88.7) neden olduğu uyarı yazılarına inandıklarını onaylamıştır. %73 ü felçlere, %70.1 i sigara içiciliğinin, sigara içmeyenlerde de akciğer kanserine, %41.3 ü iktidarsızlığa neden olabileceğine inandıklarını bildirmiştir (10). Ancak bu yazılara verilen yanıtlarda, önemlilik dereceleri cinsiyet açısından farklılık olup olmadığını incelediğimizde; Sigara içmek kan akışını yavaşlatır ve cinsel iktidarsızlığa neden olur sorusu erkek öğrenciler açısından daha yüksek oranda önemli/çok önemli olarak değerlendirilmiştir. Bu oran istatistiksel olarak anlamlı (p< 0.05) idi. Sigara içmek öldürür, Sigara içmek ölümcül akciğer kanserine neden olur, Sigara içmek cildin erken yaşlanmasına neden olur, Sigara iç- Tablo 5. Sigara paketleri üzerindeki yeni uyarı yazıları sigarayı bırakma düşüncenizde etkili oldu mu? sorusuna verilen yanıt oranları. Erkek Kız Toplam Özellik Sayı % Sayı % Sayı % Sigarayı bıraktım Etkilendim ancak bırakmadım Etkilenmedim, içiyorum p> Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2009; 57(3):

6 Sigara paketleri üzerinde yer alan yeni uyarı yazılarının lise öğrencileri üzerinde etkileri mek ağrılı ve yavaş bir ölüme neden olur Çocukları koruyun. Dumanınızı onlara solutmayın, Sigara içenler genç yaşta ölür, Sigara içmek size ve çevrenizdekilere ciddi zararlar verir, Sigara içmek damarları tıkar, kalp krizine ve felçlere neden olur, Sigara içmek bebeğe zarar verir soruları kız öğrenciler açısından daha yüksek oranda önemli/çok önemli olarak değerlendirilmiştir. Bu oran istatistiksel olarak anlamlı (p< 0.05) idi. Sigara dumanında benzen, nitrozamin, formaldehid, hidrojen siyanit gibi kanser yapıcı maddeler bulunur, Sağlık kuruluşları sigarayı bırakmada size yardımcı olabilir, Sigara içmek yüksek derecede bağımlılık yapar sorularına verilen yanıtlarda, kız ve erkek öğrenciler açısından istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu (p> 0.05). Öğrencilerden bu uyarı yazılarının, olumlu etkilerinin olacağını düşünenlerin oranı %38.9 iken, olumlu etki yaratmayacağını düşünenlerin oranı %61.1 idi. Öğrencilerin büyük kısmı bu yazıların olumlu etki yaratmayacağını düşünmüştür. Cinsiyet yönünden incelendiğinde erkek öğrencilerinin %40.2 si, kız öğrencilerinin %29.1 i bu uyarı yazılarının olumlu etki yaratacağını belirtmiş ve bu oran istatistiksel olarak anlamlı (p< 0.05) bulunmuştur. Bizde bu uyarı yazılarının, sigara paketlerinin ön yüzünün %30 unu arka yüzünün %40 ını kaplayacak şekilde siyah-beyaz olarak yazılması planlanmıştır. Bu uyarı yazıları, Kanada da sigara paketlerinin ön yüzünün %50 sine renkli, Avustralya da ön yüzünün %25 i ile arka yüzünün %33 üne siyah-beyaz, İngiltere de ön yüzünün %6 sına siyah-beyaz, ABD de sigara paketinin yan yüzüne siyah-beyaz olacak şekilde yazılmaktadır. Bu konuda yapılan bir çalışmada en etkili stilin, Kanada stilinde yazılan uyarı yazıları ile olduğu bildirilmiştir (11). Öğrencilerde bu uyarı yazılarının sigarayı bırakma düşüncelerindeki etkileri; %22.5 i bu yazıları okuduktan sonra bırakmış, %44.4 ü yazılardan etkilenmiş ancak bırakamamış, %33.1 i ise hiç etkilenmemiş ve içmeye devam ettiklerini belirtmiştir. İstatistiksel olarak kız ve erkek öğrenciler yönünden fark izlenmedi (p< 0.05). Sonuç olarak; Çalışmamızda, sigarayı denemiş, sigara ile temas etmiş öğrenci oranı %50.6 idi. Bu oran çok yüksek bir oran olduğundan, sigara ile savaşta en önemli başlangıç özellikle ortaöğretim çağlarındaki yaş grubunda olmalıdır. Sigaranın zararlı etkilerini anlatan yeni uyarı yazıları, sigaranın etkileri konusunda eğitim almamış olan (çalışmamızda %41.7) bu yaş grubunda, sigara ile temas edenlere, sigaranın etkilerini anlatmasında ek bir kaynak olmasıdır. Öğrencilerin bu yeni uyarı yazılarında anlatılan sigaranın zararlı etkilerini önemli/çok önemli olarak gördüklerini saptadık. Bu yeni uyarı yazılarının, bu yaş grubundaki öğrencilerin, kızlarda %38.9, erkeklerde ise %21.3 oranında sigarayı bıraktırıcı etkisi olduğunu saptadık. Bu uyarı yazılarının sigara ile mücadelede önemli bir adım olduğunu, bu uyarı yazılarının daha etkili olması için renkli ve resimli olmasının daha uygun olacağını düşünüyoruz. KAYNAKLAR 1. Kaufman N, Yach D. Tobacco control-challenges and prospects. Bull World Health Organ 2000; 78: Karlıkaya C, Öztuna F, Solak AZ ve ark. Tütün kontrolü. Toraks Derg 2006; 7: Kocabas A. Orta dereceli okul öğrencilerinde sigara içme alışkanlığı. Ankara Tıp Mecmuası 1988; 41: Kıyak M, Dağoğlu T. Lise öğrencileri arasında sigara kullanımı. İstanbul Halk Sağlığı Bülteni 1990; 11: Dabakoğlu T, Kukner S, Vicdan K, et al. Smoking, drinking and drug use in female adolescent. Tr J Med Sci 1993; 19: Karlıkaya C. Edirne de orta öğretim öğrencilerinde sigara içme prevelansı. Toraks Derg 2002; 3: Dabak Ş. Sigara ve sağlık. Tür A (editörler). Sigaranın Bilimsel Yüzü. İstanbul: Logos Yayıncılık, 2004: US Department of Health and Human Services. Preventing tobacco use among young people: A report of the Surgeon General. US Department of Health and Human Services, CDC, and National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office of Smoking and Health. Atlanta, Georgia. CDC Guidlines for school health programs to prevent tobacco use and addiction. Centers for Disease Control and Prevention. MMWR Recomm Rep 1994; 43: Hammond D, Fong GT, McNeill A, et al. Effectiveness of cigarette warning labels in informing smokers about the risks of smoking: Findings from the International Tobacco Control (ITC) Four Country Survey. Tobacco Control 2006; 15(Suppl III): iii19-iii Hammond D, Fong GT, McDonald PW, et al. The impact of the graphic Canadian warning labels on adult smoking. Tob Control 2003; 12: Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2009; 57(3):