Sivas ın Çayboyu Mahallesi nde Yaşayan 10 Yaş ve Üzerindeki Bireylerin Sigara İçme Durumu *

Transkript

1 Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Sivas ın Çayboyu Mahallesi nde Yaşayan 10 Yaş ve Üzerindeki Bireylerin Sigara İçme Durumu * Smoking Status of Individuals Over 10 Years Old Living in Çayboyu District of Sivas Nuran GÜLER **, Yeltekin DEMİREL ***, Güngör GÜLER ****, Semra KOCATAŞ***** ÖZET Bu çalışma, Sivas ın Çayboyu mahallesinde oturan bireylerin sigara içme durumlarını belirlemek amacı ile kesitsel olarak yapılmıştır. Araştırma Çayboyu Mahallesi nde oturan 10 yaş ve üstü bireylerin tamamını (343 kişi) kapsayacak şekilde yapılmıştır. Veriler, araştırmacıların denetimindeki öğrenci hemşireler aracılığıyla yüz yüze görüşülerek doldurulan soru formu ile toplanmıştır. Veriler SPSS yazılım programında değerlendirilmiş ve önemlilik testi olarak x 2 -testi kullanılmıştır. Çalışmada erkeklerin %42.5 inin sigara içtiği, %28.1 inin bıraktığı, %29.4 ünün hiç sigara içmediği ve hayatının en azından bir döneminde sigara içmiş olanlar arasında bırakmış olanların oranının (quit ratio) %39.8 olduğu belirlenmiştir. Kadınların ise %8.5 inin sigara içtiği, %6.8 inin bıraktığı, %84.7 sinin hiç sigara içmediği ve bırakmış olanların oranının (quit ratio) %44.4 olduğu belirlenmiştir. Çayboyu mahallesi gerek sigara içme, gerekse bırakma oranı açısından Türkiye geneline göre iyi durumdadır. Anahtar Kelimeler: Sigara alışkanlığı, nikotin bağımlılığı, prevelans SUMMARY This cross-sectional work was performed to determine the smoking status of the individuals living in Çayboyu district of Sivas. Population of the research consisted of 343 individuals over 10 years old. Data was collected by student nurses through a questionnaire under the supervision of the researchers. Data was processed by a software SPSS, and chisquare test was used. In this investigation, it was determined that 42.5 % of male had been smoking, 28.1 % of them had stopped smoking, 29.4 % of them had never smoked, and the percentage of the male who smoked in any period of life was 39.8 %. In addition, it was found that 8.5 % of female had been smoking, 6.8 % of them had stopped smoking, 84.7 % of them had never smoked, and the percentage of the female who smoked in any period of life was 44.4 %. Both smoking and quit ratios in Çayboyu district were considerably lower than those in Turkey. Keywords: Smoking addict, nicotine dependence, prevalence. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 26 (2): 66 70, 2004 GİRİŞ Dünya Sağlık Örgütünün 1996 yılındaki açıklamasına göre dünya nüfusunun 1.1 milyarı sigara içmektedir. Bu 15 yaş ve üzeri nüfusun neredeyse 1/3 i kadardır (%47 erkek, %12 kadın) [1]. Sigara içenlerin çoğu gelişmekte olan ülkelerdedir. Bunların rakamsal değeri 700 milyonu erkek olmak üzere, 800 milyon * Bu Çalışma Haziran 2003 Tarihleri Arasında Yapılan 8. Halk Sağlığı Günlerinde Poster Olarak Sunulmuştur. ** Yrd.Doç.Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Sivas *** Yrd.Doç.Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Sivas **** Öğr.Gör.Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Sivas ***** Arş. Gör. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Sivas 66

2 Sivas ın Çayboyu Mahallesi nde Yaşayan 10 Yaş ve Üzerindeki Bireylerin Sigara İçme Durumu civarındadır [1]. Sigara 43 ünün kansere neden olduğu bilinen 4000 kimyasal madde içerir [2]. Sigara içenlerde yaş sürecinde görülen ölümlerin yaklaşık yarısı sigara nedeniyledir [3]. Sigara nedeniyle yaşları arasında ölen bir kişinin kaybettiği yaşam süresi yıl kadardır [4]. Dünyada her yıl 4 milyon kişi sigara nedeniyle ölmektedir. Şayet tüketim trendi aynı şekilde devam ederse 2025 yılında dünyada sigara nedeniyle yaklaşık 10 milyon kişinin öleceği ve bu ölümlerin %70 inin gelişmekte olan ülkelerde olacağı tahmin edilmektedir [5]. ABD de sigara tüketimi 1981 den 2000 e kadar %32.8 oranında azalırken, Türkiye de yılları arasında %89 oranında artmıştır [6]. Türkiye de ivedi olarak müdahale edilmesi gerekli bir sigara salgını yaşanmaktadır. Bu salgına müdahale etmek için düşük sosyo-ekonomik düzeyi olan kesimlerin sigara içme alışkanlıkları belirlenmeli ve onlara yönelik müdahaleler planlanmalıdır. Bu amaçla, Sivas Çayboyu Mahallesi hedef seçilerek sigara içimi konusunda davranışlar belirlenmiştir. YÖNTEM Bu prevelans çalışmasının evrenini Çayboyu Mahallesi nde oturan bireyler oluşturmaktadır. Burada oturan 10 yaş ve üzerindeki 343 kişinin tümü çalışmaya dahil edilmiştir. Yirmibeş sorudan oluşmuş ve kılavuz uygulama ile işlerliği denenmiş soru formları, araştırmacıların daha önce eğittiği öğrenci hemşireler tarafından aile bireyleri ile yüzyüze görüşülerek doldurulmuştur. Bu çalışma Nisan-Mayıs 2002 tarihlerinde yapılmıştır. Soru formunda, içenlerin ve bırakanların; Bırakmada aşamalı değişim süreci (The stages of change model) yönünden tasnifi için, Prochaska ve arkadaşlarının [7, 8] önerdiği soru takımının Türkçe sürümü kullanılmıştır [9]. Sigara içenlerin sigaraya bağımlılık düzeylerinin puanlamasında ve tasnifinde ise Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi sorularının [10] Türkçe sürümü kullanılmıştır [11]. Verinin bilgisayara girilmesi, tablolaştırılması ve istatistiksel analizi, SPSS yazılım programı ile yapılmıştır. yanıtlayanların 167 si (%48,7) erkek, 176 sı (%51,3) kadın, 82 si (%23.9) okuryazar değil, 36 sı (%10.5) okuryazar, 128 i (%37.3) ilkokul, 56 sı (%16.3) ortaokul, 36 sı (%10.5) lise, 5 i (%1.5) üniversite mezunudur. Dikkati çeken özelliklerden birisi de okur yazar olmayan 82 kişiden 65 inin kadın olmasıdır. Ortaokul üstü eğitim gören 41 kişiden ise sadece 8 i kadındır. Kadınların 149 u ev hanımı, 2 si emekli, 21 i öğrencidir ve 176 kadından 172 si çalışmamaktadır. Cinsiyete göre sigara içme durumu değerlendirildiğinde (Tablo 1); erkeklerin %42.5 inin sigara içtiği ve bunların %28.1 inin sigarayı bırakabildiği, kadınların ise %8.5 inin sigara içtiği belirlenmiştir. Erkeklerde sigara bırakma oranının (quit ratio): %39.8, kadınlarda %44.4 ve tüm popülasyonda ise %40.7 olduğu ortaya çıkmıştır. Tablo 2 de de görüldüğü gibi, sigara içenlerin %65.1 i bırakmayı düşünmezken, %22.1 i bırakmayı düşünmekte, %12.8 i ise bırakma hazırlığındadır. Fagerstrom Bağımlılık Testi ne göre bu araştırmada sigara içenlerin % 25.8 i çok az, % 28.8 i az, % 15.2 si orta, % 18.2 si yüksek, % 12.1 i çok yüksek düzeyde sigara bağımlısı olarak saptanmıştır (Tablo 3). Cinsiyete göre günde içilen sigara miktarına bakıldığında, erkeklerin % 47.9 unun günde bir paket ve üzerinde sigara içerken, kadınlar arasında bir paket ve üzerinde sigara içenin bulunmadığı dikkati çekmektedir. Kadınların % 80 i, erkeklerin ise % 23.9 u günde 10 adetten daha az sigara içmektedir (Tablo 4). Ayrıca, sigara içen 86 kişiden 69 u (% 80.1) evlerinin içinde sigara içmektedir. Tablo 1: Cinsiyete Göre Sigara İçme Durumu Cinsiyet Sigara İçme Durumu İçiyor Bırakmış İçmemiş Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Erkek Kadın Toplam BULGULAR Soru formunu yanıtlayan 343 kişinin yaşları 10 ile 91 arasında değişmektedir. Yaş ortalaması 38,27 ve buna ait standart sapma 1.06 dır. Soru formunun İçiyor ve bırakmış kategorileri birleştirilirse X 2 = ; sd=2; p=

3 Güler ve ark. Tablo 2:Sigara İçenlerin Yaş Gruplarına ve Bırakma Süreci Aşamalarına Göre Dağılımı Yaş Grubu Bırakmayı Düşünmeyen Bırakma Süreci Aşaması Bırakmayı Düşünen Bırakma Hazırlığında Olan Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Toplam Bırakmayı düşünen ve bırakma hazırlığında olan birleştirilirse X 2 =7.85, s.d.=4 ; p=0.940 Tablo 3: Bağımlılık puanı Sigara İçenlerin Cinsiyet ve Fagerstrom Bağımlılık Puanlarına Göre Dağılımı Erkek Kadın Toplam Sayı % Sayı % Sayı % 0-2(çok az) (az) (orta) (yüksek) (çok yüksek) Toplam* *: Yeterli yanıt alınamayan 11 erkek ve 9 kadın değerlendirme dışı tutulmuştur. Tablo 4: Günde İçilen Sigara Miktarının Cinsiyete Göre Dağılımı Sigara sayısı/gün Cinsiyet Erkek Kadın Toplam Sayı % Sayı % Sayı % 5 den az , ve üzeri Toplam Sigara içenler günde 10 adetten az, adet ve 20 adet şeklinde gruplandırıldığında X 2 =19.032, sd=2, p=0.00 TARTIŞMA Sivas Çayboyu Mahallesi nde saptanan sigara içme sıklığı (% 25.1), Türkiye de değişik meslek gruplarında yapılan çalışmaların çoğundan daha düşüktür [12-17]. Türkiye de erişkinlerde sigara içme prevelansı, PİAR çalışmasına göre 1988 de erkeklerde % 62.8; kadınlarda % 24.3, 1993 BİGTAŞ araştırmasına göre ise erkeklerde % 58.9 kadınlarda % 13 olarak bildirilmiştir [18,19]. Trabzon da 1988 de, 15 yaş üstü bireylerde sigara içme sıklığı, erkeklerde % 61.5, kadınlarda % 27.7 olarak bildirilmiştir [20]. Elazığ ın Baskil ilçesinde 1993 de 35 yaş üstü nüfusta yapılan bir araştırmada bu sıklıklar, erkeklerde % 58.7, kadınlarda % 13.1 olarak saptanmıştır [21]. Elazığ da 1995 de 18 yaş üzeri nüfusu temsil edecek şekilde yapılan bir çalışmada sigara içme sıklığı erkeklerde % 52.9, kadınlarda % 13.4 olarak bulunmuştur [22]. Sivas ta 1997 yılında ev kadınlarında yapılan bir çalışmada kadınların % 19.0 unun sigara içtiği saptanmış [23]. Avrupa da erkeklerin % 38 i kadınların % 23 ü sigara içmektedir. On bir Doğu Avrupa ülkesinde erkeklerin % 50 den fazlası sigara içmektedir. Sadece 5 Avrupa ülkesi (Finlandiya, İzlanda, İtalya, İsveç, Slovenya) erişkinlerde sigara içme prevelansını son yıllarda % 25 in altına çekmeyi başarmıştır [24]. Amerika Birleşik Devletleri nde 2000 yılında yapılan bir çalışmada erkeklerin % 25.7 sinin, kadınların % 21.0 ının sigara içtiği saptanmıştır [25]. Çayboyu Mahallesi nde oturan erkeklerin sigara içme sıklığının Türkiye için çok düşük olması bu bölgenin şehrin dışında kalması ve insanların gelir düzeylerinin çok düşük olmasından kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca genç nüfusun sürekli göç ediyor olması da etkenlerden biri olabilir. Özellikle kadınların sigara içme sıklığının gelişmiş ülkelerden daha az olmasının nedeni, kadınların neredeyse tamamına yakının çalışmayan ve de ekonomik bağımsızlığını kazanmamış bireylerden oluşmasından kaynaklanıyor olabilir. Diğer bir etken de Hemşirelik Yüksek Okulu nun Çayboyu Mahallesi nde yaklaşık bir yıldır sağlık alanında yürüttüğü çalışmalar olabilir. Bu çalışmada saptanan yüksek düzeydeki sigara bırakma oranı Türkiye de değişik çalışmalarla bulunan ve % 14 ile % 33 arasında değişen bırakma oranlarından çok daha yüksektir [11, 18, 21,22, 26,27]. 68

4 Sivas ın Çayboyu Mahallesi nde Yaşayan 10 Yaş ve Üzerindeki Bireylerin Sigara İçme Durumu Bırakma oranının bu kadar yüksek olması toplumun yaklaşık %30 nun 50 yaş üzerinde olmasından ve geleneksel olarak düşük gelirli ailelerde kızların evlendikten sonra sigara içmelerinin olanaksızlığından kaynaklanıyor olabilir. Bu çalışmada sigara içenler arasında bırakma hazırlığı döneminde olanların oranı % 12.8 olarak saptanmıştır (Tablo 2). Bu sonuç Türkiye de değişik çalışmalarda bulunan ve % 12.4 ile % 20.5 arasında değişen bırakma hazırlığı sonuçları ile uyumludur [18, 27,28]. Sigara içenlerin Fagerstrom bağımlılık puanlarına göre dağılımları açısından bu çalışmanın bulgusu (Tablo 3) Sivas Çimento Fabrikası ndaki işçi çalışmalarının bulgularıyla benzerdi [26]. Sivas ta işçi ve öğretim elemanlarında yapılan çalışmalarda olduğu gibi, bu çalışmada da kadınlarda sigaraya çok az düzeyde bağımlı olanlar daha fazlaydı [26,27]. Kadınların % 80 inin günde 10 adetten az sigara içmesi (Tablo 4), bırakırken ilaç desteği alması gerekenlerin ne kadar az olduğunu göstermektedir. Bu durum ortamda uygun değişiklikler yapılırsa sigara içen kadınları hızla bırakanlar arasına katabilir. Sigara içenlerin %80.1 inin evlerinde de sigara içmesi bunların pasif sigara içiminin zararları hakkında yeteri kadar bilgili olmadıklarını göstermektedir. Sonuç olarak Çayboyu Mahallesi gerek sigara içme, gerekse bırakma oranı açısından Türkiye ile kıyaslanmayacak derecede iyi durumdadır. Hatta kadınlardaki sigara içme sıklığı Avrupa ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri nden bile çok daha düşük düzeydedir. KAYNAKLAR 1. Collishaw NE, Lopez AD. The tobacco epidemic: a global public health emergency. Tobacco Alert. Geneva: World Health Organization; World Conference on Tobacco or Health ETS Fact Sheet. 3. Doll R, Peto R, Wheatley K, Gray R, Sutherland I. Mortality in relation to smoking: 40 years observation on male British doctors. BMJ 1994; 309: Peto R. Smoking and death: the past 40 years and the next 40. BMJ 1994; 309: World Health Organization. World Health Report Sezer RE. Dünyada ve Türkiye de Sigara Tüketim Eğilimleri. Hipokrat Dergisi 2002; 11(03): Prochaska JO, Goldstein MG. Process of smoking cessation; implications for physicians. Clinics in Chest Med. 1991; 12: Prochaska JO, Di Clemente CC. Stages and process of self change of smoking: toward an integrated model of change. J Consult Clin Psychol ; 51: Sezer RE ve ark. Yakın Dönem Çalışmalarından Özetler: Sigarayı Bırakma Sürecinin Aşamaları ve Önemi. Sağlık İçin Sigara Alarmı 1994 ; 1: Fagerstrom KO, Heatherton TE, Kozlowski LT. Nicotine addiction and its assesment. Ear Nose Throat J. 1992; 69: Sezer RE, Öztürk ŞZ, Bilgin N, Açık Y, Çandır Z, Özdemir N. Elazığ da Görev Yapan Hekimlerin ve Diş Hekimlerinin Sigara Konusundaki Davranışları, Tutumları. Doğa Tr. J. Of Medical Sciences 1990; 14: Altın R ve ark. Kömür madeni işçilerinde sigara içme prevalansı, sigara içim özellikleri ve bağımlılığı. 7. Pratisyen Hekimlik Kongresi Açık Y ve ark. Elazığ daki Şehirler Arası Otobüs Firmalarıyla Yolculuk Yapan Kişilerin Sigara İçme Durumları ve Şehirlerarası Otobüslerde Sigara İçiminin Yasaklanması Konusundaki Görüşleri. Sağlık İçin Sigara Alarmı 1996; 3(1-2): Öztürk M, Önder Y, Gür R, Sevgi H. Askerlik Görevini Yapmakta Olan Doktorlar Arasında Sigara İçme Durumu: Kasım Samsun. Sağlık İçin Sigara Alarmı 1996; 3(1-2): Kartaloğlu Z, Okutan O, Aydilek R, Yüksekol İ. Türk Silahlı kuvvetlerinde Sigara Kullanımı. Sigara ve Sağlık Ulusal Kongresi, 1997 s: Saltık A ve ark. Edirne Merkezinde Orta Dereceli 318 Okul Öğretmeninde Sigara İçme Davranışı ve Spielberger Testi İle Ölçülen Kaygı Düzeyinin İncelenmesi. Ege Tıp Dergisi 1991; 30(4): Horasan E. Öğretmenlerde Sigara İçme Durumu ve Sigarayı Bırakma Sürecine İlişkin Bazı Özellikler. 69

5 Güler ve ark. Menderes-İzmir, Sağlık İçin Sigara Alarmı 1994; 2(1): Sigara Alışkanlıkları ve Sigarayla Mücadele Kampanyası Kamuoyu Araştırması. PİAR Araştırma Ltd. Şti, Ocak BİGTAŞ. Milliyet Gazetesi, Çan G, Özlü T. Trabzon İl Merkezi nde Sigara İçme Sıklığı. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 1999, 16(3): Sezer RE, Açık Y. Smoking And Smoking Cessation İn Baskil Township of Elazığ, Turkey, J. Smoking- Related Dis 1994; 5(Suppl.1): Ergüder T. Elazığ İli Merkezinde 18 Yaş ve Üzeri Nüfusta Sigara Bağımlılığı Prevelans Araştırması. Doktora tezi, Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Elazığ Seyfikli Z, Gönlügür U, Sümer H, Yakıt C. Sivas ta Ev Kadınlarında Sigara İçme Alışkanlığı. Sigara ve Sağlık Ulusal Kongresi; s: Brundtland GH. WHO Ministerial Conference for a Tobacco-Free Europe Warsaw, Poland, 18 February Cigarette Smoking Among Adults---United States, MMWR Weekly 2002; 51(29): Demirel Y, Güler N, Sezer H, Sezer RE. Sivas Çimento Fabrikasında Çalışanların Sigara İçme Durumu, Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2001; 23(1): Sezer RE, Marakoğlu K, Sezer H, Marakoğlu İ. Cumhuriyet Universitesi Tıp ve Diş Hekimliği Fakülteleri Öğretim Elemanlarının Sigara Kullanım Durumu ve Sigara ile Bağlantılı Görüşleri. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2001; 23(1): Güneş G, Genç M, Pehlivan E, Eğri M, Kurçer MA. Malatya Sümerbank ve Tekel Fabrikalarında Çalışan İşçilerin Sigara İçme Davranışları, Bağımlılık Düzeyleri ve Bırakmaya İlişkin Tutumları. III.Ulusal İşçi Sağlığı Kongresi, Ankara. Cilt 2; 1998, s: Yazışma Adresi : Öğr.Gör.Dr., Güngör GÜLER Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Sivas Tel: (1350), Fax: , gguler@cumhuriyet.edu.tr 70