SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASINDA BİR ARAÇ OLARAK SİGORTACILIK SEKTÖRÜNÜN KULLANILMASI Murat KAYA Mali Suçları Araştırma Uzman Yardımcısı

Transkript

1 SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASINDA BİR ARAÇ OLARAK SİGORTACILIK SEKTÖRÜNÜN KULLANILMASI Murat KAYA Mali Suçları Araştırma Uzman Yardımcısı I.Giriş Günümüz dünyasında, her geçen gün kapsamı ve türleri gelişen ve çeşitlenen organize suç alanları, bu faaliyetlerden elde edilen önemli miktardaki suç gelirinin organize suç örgütleri tarafından aklanması ve meşru bir gelir haline getirilerek finansal sisteme dahil edilmesi ihtiyacını da beraberinde getirmektedir. Organize suç örgütleri, gayri meşru faaliyetlerinin temel amacı olan suç gelirlerine meşru bir görüntü kazandırma ihtiyacı duyduklarından, teknolojik gelişmelerin sunduğu imkanlardan da önemli ölçüde yararlanarak, birtakım karmaşık işlemler gerçekleştirmekte ve suçtan elde ettikleri gelirlerini bu yolla gayri meşru kaynağından uzaklaştırarak aklama yoluna gitmektedirler. Organize suç örgütleri ve diğer aklayıcılar, aklama konusunda yasal düzenleme ve denetimlerin yoğunlaştığı alanlardan kaçınarak, henüz keşfedilmemiş metod, yöntem ve usullerle, daha önce tecrübe edilmemiş sektör ve alanlarda çeşitli işlemler gerçekleştirmek suretiyle suç faaliyetlerinden elde ettikleri gelirlerini aklama yoluna gitmektedirler. Suç gelirlerinin aklanması hususunda öteden beri yaygın olarak kullanılan sektör bankacılık sektörü olmakla beraber, günümüzde giderek artan düzeylerde farklı sektörlerde de aklama faaliyetlerine girişilmektedir. Bu noktada sigortacılık sektörü de organize suç örgütleri ve diğer aklayıcıların, aklama faaliyetleri için yöneldikleri bir sektör haline gelmektedir. Bu çalışmamızda, sigortacılık sektörünün, suç faaliyetlerinden elde edilen gelirlerin aklanmasında ne şekilde kullanıldığı hususu üzerinde duracağız. II. Sigortacılık İle İlgili Temel Kavramlar 1. Sigorta Kavramı Sigorta esas itibariyle bir risk transfer sistemidir. Aynı türden tehlikelere maruz kalması muhtemel bireyler, söz konusu tehlikelerle karşılaştıklarında oluşacak zararlarını telafi etmek veya azaltmak amacıyla, tehlike daha oluşmadan, belirli miktar fonu, tehlikenin gerçekleşmesi durumunda oluşacak zararın tamamını veya önemli bir kısmını üstlenmeyi taahhüt eden kişilere aktarırlar. Risk üstlenenler, aynı risk grubu içine dahil olan fon sahiplerinden, muhtemel risklerin telafisi sözleşmesi karşılığında topladıkları fonları, risk grubuna dahil olup, tehlikeye maruz kalmış fon sahiplerine devretmek suretiyle söz konusu fon sahiplerinin parayla ölçülebilen zararlarının tamamını veya önemli bir kısmını karşılarlar. Bu sistem sayesinde kişiler, karşı karşıya bulundukları tehlikelerin neden olabileceği, parayla ölçülebilen zararlarını, küçük miktarlarda aktarmış oldukları fonlar yoluyla paylaşmaktadırlar. 1 Sigortanın temel işlevi, sigorta ettirenin zararını mali yönden önemsiz bir hale getirmektir. Türk Ticaret Kanunu nun maddesinde sigorta tanımı yapılmaktadır. Anılan maddede; Sigorta bir akittir ki bununla sigortacı bir prim karşılığında diğer bir kimsenin para ile ölçülebilir bir menfaatini halele uğratan bir tehlikenin (bir rizikonun) meydana gelmesi halinde tazminat vermeyi yahut bir veya birkaç kimsenin hayat müddetleri sebebiyle veya hayatlarında meydana gelen belli bir takım hadiseler dolayısıyla bir para ödemeyi veya sair edalarda bulunmayı üzerine alır. ifade edilmektedir. 1 Kavramı 1

2 2. Reasürans Kavramı Reasürans; sigorta edilmiş riskin, belli bir kısmının veya tamamının yeniden sigorta edilmesidir. Başka bir ifadeyle sigortacının sigortasıdır. Sigorta şirketleri, teminat verdikleri rizikolarda büyük hasarların aynı zamana gelme ihtimaline karşı, hasar ödemelerinde zorlanmamak için reasürans (mükerrer sigorta) yaptırırlar. Reasürans, sigorta şirketlerine, tek başlarına yüklenmeleri kendi sermayeleri, ihtiyatları, özvarlıkları bakımından kısaca mali yönden mümkün olmayan riskleri, sigortalayabilme imkânı verir. Sigortacılık özünde yerel ya da ulusal sınırlar içerisinde yürütülürken, reasürans uluslararası bir özellik taşır. 3. Sigortacı ve Sigortalı Kavramları Sigorta ilişkisinde iki taraf bulunmaktadır. Taraflardan birisi; sigorta teminatı veren, ilgili kanun ve mevzuata göre sigortacılık faaliyetinde bulunmaya yasal olarak yetkili bulunan sigortacı, diğeri ise tehlikeyle karşı karşıya olan sigortalı dır. Sigortacı; sigorta ettiren tarafından ödenen prim karşılığında, sigortalıya ya da tazminattan yararlanacağı belirtilmiş kişiye, rizikonun gerçekleşmesi halinde tazminat ödemeyi üstlenen kurumdur. 2 Sigortalı; sigorta sözleşmesinin bir tarafı olarak, teminat kapsamındaki tehlikelerden herhangi birinin gerçekleşmesi halinde, ortaya çıkan hasarın tazmini talebinde bulunmaya yasal yetkili olan kişidir. 3 Sigorta ettiren ve sigortalı, herhangi bir kişinin kendi hayatı üzerine yapmış olduğu sigorta örneğinde olduğu üzere aynı kişi olabildiği gibi bir işverenin, çalışanlarının hayatı üzerine sigorta yapması örneğindeki haliyle farklı kişiler de olabilmektedir. Sigortacının sigortalıyı koruma yükümlülüğüne karşılık, sigortalının da sözleşme ile saptanmış bulunan prim adı altındaki bir meblağı ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. 4. Sigorta Türleri Sigortalar temelde üç farklı alt başlıkta incelenmektedir: a.hayat Sigortaları: 4 Konusu insan hayatı olan genellikle uzun vadeli menfaat veya meblağ sigortalarıdır. Hayat Sigortaları Risk Ağırlıklı Hayat Sigortaları ve Birikimli Hayat Sigortaları olmak üzere iki bölümde ele alınmaktadır: aa. Risk Ağırlıklı Hayat Sigortalarında; sigorta süresi içinde, (bu süre genellikle bir yıldır), sigortalının yaşamını kaybetmesi durumunda belirlenen tazminat tutarı kanuni varislere ya da poliçede lehdar olarak belirlenen kişilere ödenmektedir. ab. Birikimli Hayat sigortaları; sigorta süresi en az 10 yıl olan uzun dönemli sigortalardır. Yaşam kaybı, ferdi kaza ve maluliyet teminatlarının yanı sıra, toplanan primlerden, risk primi, genel gider ve komisyon kesintileri yapıldıktan sonra kalan tutar yatırıma yönlendirilmektedir. Poliçe süresi içinde teminat altına alınan herhangi bir riskin gerçekleşmemesi ve en az 10 yıl prim ödemek koşuluyla vade sonunda toplu bir para veya gelir ödemesi şeklinde poliçeden yararlanılabilmektedir b. Hayat Dışı (Elementer) Sigortalar Günlük hayatta çokça duyduğumuz kaza/ hasar sigortaları, hastalık sigortaları, sağlık sigortaları, nakliyat sigortaları, kredi sigortaları vb. sigortalar bu grup içinde yer almaktadır. c. Bireysel Emeklilik Sistemi Bireysel emeklilik sistemi, mevcut kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak kurulmuş olup, temel amacı, bireylerin çalışma hayatları 2 Kavramı 3 Kavramı 4 2

3 boyunca yaptıkları düzenli tasarrufların yatırıma yönlendirilmesini sağlayarak, oluşacak birikimlerle, tasarruf yaptıkları dönemde sahip oldukları refah seviyesinin emeklilik döneminde de devam etmesini sağlamaktır. Sistem gönüllü katılım esasına dayanmaktadır. 5 Bireysel emeklilik sistemine medeni hakları kullanma ehliyetine haiz kişiler katılabilir. Sisteme katılım için bir emeklilik şirketi ile emeklilik sözleşmesi imzalamak yeterli olmaktadır. 6 Kişi bir emeklilik şirketine başvurduktan sonra, risk ve getiri profili belirlenerek buna göre kişiye uygun bir emeklilik planı ve fon dağılımı teklifi sunulur. Bireysel emeklilik sisteminde en az 10 yıl kalmak koşuluyla 56 yaşından sonra emekli olunabilmektedir. Emekliliğe hak kazanan katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin bir kısmının veya tamamının defaten ödenmesini ya da yapacağı yıllık gelir sigortası sözleşmesi çerçevesinde kendisine maaş bağlanmasını talep edebilir. 7 III. Suç Gelirlerinin Aklanmasında Bir Araç Olarak Sigortacılık Sektörünün Kullanılması Sigortacılık sektörü özellikle batı ülkelerinde önemli bir büyüklüğe ve gelişmişliğe sahiptir. Örneğin Amerika 2008 yılı sonu itibariyle dünya prim üretiminin %33,98 ini karşılamaktadır, Amerika da sigorta primlerinin GSYİH ya oranı %7,29 ve şahsi prim üretimi USD tutarındadır. Yine 2008 yılı sonu itibariyle AB(25) ülkeleri dünya prim üretiminin %37,86 sını karşılamaktadır, AB(25) ülkelerinin sigorta primlerinin GSYİH ya oranı %8,27 ve şahsi prim üretimi USD tutarındadır. 8 Bu tablo karşısında Türkiye nin durumuna bakılacak olursa; Türkiye %021 pay ile 2008 yılında Dünya prim üretiminde 88 ülke arasında 36 ncı sırada yer almıştır. Prim üretiminin GSYİH ya oranında %1,24 lük oran ile 76 ncı sırada yer alan Türkiye, kişi başına prim üretiminde 126 USD lik tutar ile 65 inci sırada yer almaktadır. Avrupa ülkeleri arasında bir değerlendirme yapıldığında; Türkiye 35 ülke arasında 34 üncü sırada kendine yer bulmaktadır. 9 Türkiye'de bankacılık sektörü ile kıyaslandığında sigortacılık sektörünün finansal sektör içindeki payı düşük kalmaktadır. TCMB hariç bankacılık sektörünün toplam finansal sektör içindeki payı %78 iken sigortacılık sektörünün payı yalnızca %3 tür. 10 Tüm bu göstergeler dikkate alındığında; sigortacılık sektörünün suç gelirlerinin aklanması için kullanılma kapasitesi, Türkiye de diğer gelişmiş batı ülkelerine nazaran daha düşük görünmektedir. Hem sistemin gelişmişliği ve elverişliliği hem de hacmi açısından gelişmiş ülkelerle yapılan karşılaştırma bu sonuçları vermektedir. Suç Gelirlerinin Aklanmasında Sigortacılık Sektörünün kullanılmasına geçmeden önce genel itibariyle aklama suçu kavramına değinmekte yarar görüyoruz 5 Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Hakkında 6 Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Hakkında 7 e Girmek İçin 10 İyi Neden 8 Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği, TSRŞB 2008 Faaliyet Raporu, Ankara,2009,s: TC.Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, Türkiye de Sigortacılık Ve Bireysel Emeklilik Faaliyetleri Hakkında Rapor_2008,Ankara,2009,s:2 10 TC.Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, Türkiye de Sigortacılık Ve Bireysel Emeklilik Faaliyetleri Hakkında Rapor_2008,Ankara,2009,s:3 3

4 1.Aklama Suçu Kavramı ve Aklamanın Aşamaları Suç gelirleri; öncül bir suçtan kaynaklanan malvarlığı değerleridir. Bu malvarlığı değerleri; suç işlemek suretiyle veya dolayısıyla elde edilmiş olan tüm ekonomik değerleri kapsar. Söz konusu ekonomik değerler, maddi veya gayri maddi, menkul veya gayrimenkul, fiziki varlığı olan veya olmayan her türlü varlık ile bunlar üzerinde mülkiyet veya yararlanma haklarını gösteren hukuki belgeler veya senetlerdir. Suç Gelirlerinin aklanması, yasadışı yollardan elde edilen kazançların kaynağının gizlenmesi ve niteliğinin değiştirilmesi suretiyle yasal görüntü kazandırılarak ekonomik sisteme sokulmasıdır. 11 Suç gelirlerinden elde edilmiş olan malvarlığı değerleri asıl kaynağından uzaklaştırılmadıkça suçlular açısından delil teşkil edeceğinden ve otoritelerce söz konusu gelirlere el konulması söz konusu olabileceğinden, suç örgütleri yasadışı faaliyetlerden elde ettikleri gelirlerini aklamak ihtiyacı duymaktadırlar. Birçok suçun temelinde yatan düşüncenin para ve menfaat temin etmek olduğu dikkate alındığında hapis ve para cezası gibi geleneksel yaptırımların suç işleme motivasyonunu kıramadığı görülmüştür. Bu nedenle suçla mücadelede etkinliği sağlayabilmek amacıyla ayrı bir cezalandırma yaklaşımı gündeme gelmiştir. Aklama suçunun söz konusu suça kaynaklık eden suçtan (öncül suç) ayrı ele alınmasının nedeni, suç gelirlerinden yararlanan kişileri bu gelirlerden mahrum etmek yoluyla, kazanç elde etmek amacıyla işlenen suçların önüne geçmektir. 12 Aklama süreci üç aşamada gerçekleşmektedir: 13 1.Yerleştirme Aşaması: Bu aşamada suçtan elde edilen gelirin yasal ekonomik sisteme yerleştirilmesi gerçekleştirilir. Bu aşamada suçtan elde edilen gelirler, fiziki olarak yurtdışına çıkarılıp denetimin az olduğu ülkelerde bankaya yatırılabilir, küçük tutarlara bölünerek ülke içindeki çeşitli bankalara yatırılabilir, farklı kişiler adına açılmış hesaplara yatırılabilir, gayrimenkul, antika, vs. alınabilir, hisse senedi, tahvil, bono, çek, poliçe gibi mali araçlara yatırılabilir. 2.Ayrıştırma Aşaması: Suçtan elde edilen gelirin sıklık, karmaşıklık, hacim açısından yasal işlemlere benzeyen bir dizi işlemle gayrimeşru kaynağından mümkün olduğunca uzaklaştırılması amaçlanır. 3.Bütünleştirme Aşaması: Bu aşamada daha önce mali sisteme giren ve gayrimeşru kaynağından uzaklaştırılan suç gelirleri kullanıma hazır hale gelmiştir. Dolayısıyla bu aşamada ekonomik değerin kaynağına ilişkin yasal bir açıklama yapılabilecektir. Suçlular aklama sürecinde farklı aklama yöntemleri kullanabilmektedirler. En çok kullanılan aklama yöntemleri aşağıda belirtilmiştir; 1. Fonların fiziken ülke dışına kaçırılması 2. Şirinler (Smurfing) yöntemi 3. Parçalama (Structuring) Yöntemi 4. Vergi Cennetleri / Off-shore merkezleri 5. Paravan veya hayali şirketler 6. Oto-finans borç yöntemi (Loan-back) 7. Döviz büroları 8. Sahte fatura / Hayali İhracat 9. Fiktif veya yanlış isim ile hesap açma 10.Nakit para kullanılan şirketlerin kullanılması (Göstermelik 11 MASAK Başkanlığı, Aklama Suçu İnceleme Rehberi, Yayın No:11 MASAK Yayınları, Ankara, Kasım 2007,s:1 12 MASAK Başkanlığı, a.g.e.,.s:1 13 MASAK Başkanlığı, a.g.e.,s:4 4

5 şirketler) 11.Alternatif Havale Sistemleri (Alternative Remittance Systems) 12.İnternet Bankacılığı Suç Gelirlerinin Aklanmasında Bir Araç Olarak Sigortacılık Sektörünün Kullanılması iki şekilde gerçekleştirilmektedir: 1. Sigorta şirketlerinin suçlularca dolandırılması sonucu, suç gelirlerinin aklanması suçuna konu olabilecek bir suç gelirinin ortaya çıkması (Öncül suç olma) 2. Diğer suçlardan elde edilmiş olan gelirlerin bu sektörün sunduğu olanakların kullanılması yoluyla aklanması (Aklama yöntemi olma) 2. Sigorta Dolandırıcılığı Yoluyla Elde Edilen Suç Gelirlerinin Aklama İşlemlerine Tabi Tutulması Sigorta Dolandırıcılığı (Insurance Fraud) ; Kötü niyetli kişilerin haksız kazanç elde etmek amacıyla sigorta şirketini bilerek, kasıtlı bir biçimde aldatmasıdır. 14 Sigorta dolandırıcılığı poliçe düzenlenmesinden önce veya sonra gerçekleştirilebilmektedir.tedbirli bir sigortacının normalde girmeyeceği sözleşmelere girmesini sağlamak amacıyla sigortacıya bilerek yanlış bilgi vermek veya açıklanması gereken önemli bir hususu gizlemek poliçe düzenlenmeden önce gerçekleştirilen sigorta dolandırıcılığı suçuna bir örnek olabileceği gibi sigortalanmış menkul/ gayrimenkul değerlere kasıtlı olarak hasar vermek de (örneğin; kundaklama) poliçe düzenlenmesinden sonra gerçekleştirilen sigorta dolandırıcılığı suçuna örnek teşkil eder. Sigorta dolandırıcılığı yaparak gelir elde etmek amacı ile gerçekleştirilen eylemlerden bazıları; sahte belgeler ile hasar tazmin talebi, yangına, su baskınına ve hırsızlığa kasten sebebiyet vermek, muvazaalı Kıymet Takdir Raporu düzenleterek sigorta şirketinden değerinden yüksek hasar tazmini talep etmek v.b eylemlerdir sayılı TCK nın 158/1-k maddesinde, dolandırıcılık suçunun sigorta bedelinin alınması amacıyla işlenmesinin nitelikli dolandırıcılık suçunu oluşturacağı belirtilmiş ve söz konusu suçun cezası iki yıldan yedi yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası olarak belirlenmiştir. Dolandırıcılık suçunun oluşabilmesi için; gerçekleştirilen hilenin etkisiyle, bu hileye maruz kalan kişinin veya bir üçüncü kişinin zararına olarak, fail veya bir başkası bir menfaat elde etmeli ve fail aynı zamanda hile ile zarar arasındaki illiyet bağının bilincinde olmalıdır. 15 Hile, icrai bir davranışla gerçekleştirilebileceği gibi; karşı tarafın içine düştüğü bir hatadan, yanlış bilgiden yararlanarak da, yani ihmali davranışla da gerçekleştirilebilir.ancak bu durumda kişinin, hataya düşen karşı tarafı bilgilendirmek konusunda yükümlülüğünün olması gerekir sayılı TCK' nun 282. maddesinde ; alt sınırı altı ay veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini, yurt dışına çıkarmak veya bunların gayrimeşru kaynağını gizlemek veya meşru bir yolla elde edildiği konusunda kanaat uyandırmak maksadıyla, çeşitli işlemlere tâbi tutma aklama suçunu oluşturmaktadır ve bu suçu işleyen kişi hakkında üç yıldan yedi yıla kadar hapis ve yirmi bin güne kadar adlî para cezası önerilmektedir. Söz konusu maddede yer alan yurt dışına çıkarmak fiili bağlı hareketli bir fiil olup, malvarlığı değerlerinin fiziken veya kayden ülke sınırları dışına çıkarılması anlamına gelmektedir. Çeşitli işlemlere tabi tutmak ise ; serbest hareketli bir fiil olup, malvarlığı değerleri üzerinde mali ve hukuki yapılacak her türlü işlemi kapsamaktadır. 14 Nilgün Can DOĞAN, Sigortacılık Sektöründe Kara Para Aklama, MASAK Yeterlik Tezi, Ankara, 2005, s:42 15 DOĞAN,a.g.e,s:46 16 DOĞAN,a.g.e,s:46 5

6 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 158/1-k maddesinde düzenlenen sigorta dolandırıcılığı suçu iki yıldan yedi yıla kadar hapis cezası gerektiren bir suç olması nedeniyle; söz konusu suçtan elde edilen suç geliri, Türk Ceza Kanunu nun 282 nci maddesinde düzenlendiği şekliyle aklama fillerine tabi tutulması durumunda, suç gelirlerinin aklanması suçu oluşmuş olacaktır. Malvarlığı değerlerinin suçtan kaynaklandığının bilinmesi ve suç fiillerinin isteyerek yapılması gerekir. Suçu oluşturan fiillerden yurt dışına çıkarma hareketi bakımından özel bir kast aranmamış, genel kast yeterli görülmüştür. Ancak, suçu oluşturan fiillerden çeşitli işlemlere tabi tutmak bakımından, öncül bir suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin gayrimeşru kaynağını gizlemek veya meşru bir yolla elde edildiği konusunda kanaat uyandırmak maksadı (özel kastı) aranacaktır. 3. Hayat/Hayat Dışı Sigortalar ve Reasürans Yoluyla Suç Gelirlerinin Aklanması Hayat sigortaları; genel dünya örnekleri itibariyle müşterinin büyük miktarlı fonları finansal sisteme yerleştirebilmesine ve kaynaklarını gizlemek için iz bırakmadan transferine imkan tanıması, yatırım ve fon biriktirme aracı olması, nakit iştira değeri içermesi, kredi işlemlerinde teminat olarak gösterilebilmesi, sigorta poliçelerinin sigortacının bilgisi dahilinde ya da bilgisi olmadan (Hamiline Poliçeler) üçüncü bir kişiye devredilebilmesi, erken iptal maliyetine katlanarak sigorta poliçelerinin süresinden önce iptal edilebilmesi, çeşitli yollarla sigorta primlerinin üstündeki tutarlarda ödeme yapılması ve ardından fazla ödenen kısmın iadesinin talep edilmesine olanak tanıması vb. nedenlerle suç gelirlerinin aklanmasına hayat dışı sigortalara nispeten daha fazla elverişli bulunmaktadır. 17 IAIS 2004 Rehberinde yer alan, aklama amacıyla yaygın olarak kullanılan Hayat Sigortası Poliçeleri: 18 Nakit Birikim Değeri bulunan (Stored Cash Value) Tek Primli Hayat Sigortaları Sabit veya Değişken Gelir Sigortaları (Fixed and variable annuities) İkinci el Hayat Sigorta Poliçeleri (Second-hand endowment) Birime Endeksli (unit-linked) veya kar paylı tek primli Poliçeler (with profit single premium contracts) Hamiline yazılı poliçeler (Bearer contracts) Viatical poliçeler (Viatical contracts) a. Hayat Sigortaları Yoluyla Aklama Yöntemleri aa. Yüksek tutarlı Tek Primli Poliçe Alınması Yüksek tutarlı tek primli poliçe ya da poliçelerin satın alınması ve kısa bir süre sonra da bu poliçelerin nakde çevrilmesi yoluyla, aklayıcılar muteber, tanınmış bir sigorta şirketinin adını taşıyan bir çeke sahip olmaktadır. Aklayıcılar, poliçenin erken bozdurulmasından dolayı bir maliyetle karşı karşıya kalabilmektedirler ancak elde ettikleri faydalar sebebiyle söz konusu maliyetlere razı olmaktadırlar. 19 ab. İade Primleri Poliçelerin erken iptal edilmesi sonucu iade primlerinin alınması yoluyla aklama yapılmasıdır.aşağıda sayılan hareketler büyük bir ihtimalle aklama faaliyetlerine işaret etmektedir: 20 Aynı sigortacı veya aracı tarafından aynı anda küçük miktarlarla düzenlenen bir dizi poliçenin daha sonra iptal edilmesinin talep edilmesi, iade primlerinin esas hesaptan farklı bir hesaba (özellikle;yurt dışı hesaplar) geçirilmesinin talep edilmesi, 17 IAIS, Guidance Paper On Anti-Money Laundering And Combating The Fınancing Of Terrorism, Guidance Paper No:5,Aralık 2004,s:3 18 IAIS,a.g.e,s: DOĞAN,a.g.e,s:56 20 IAIS,a.g.e,s:32 6

7 Primlerin ödenmiş olduğu para cinsinden farklı bir para cinsinden iade primlerinin ödenmesinin talep edilmesi, Poliçelerin alındıktan hemen sonra iptal edilmesinin süreklilik göstermesi ac. Hakların Devri Aklayıcı yasal sigorta sözleşmesine sahip kişilerle poliçelerinden doğan alacaklarının kendisine devri konusunda anlaşma yapmaktadır. Aklayıcı bu iş sahiplerine kendilerine sigorta şirketleri tarafından ödenecek alacak miktarlarından daha fazlasını ödeme sözü vermektedir. Aklayıcı bu yöntemi aklama stratejisi olarak kullanmakta ve sigorta şirketi kaynaklı fonlara sahip olmakla ilgilenmektedir. Üzerinde sigorta şirketinin adının yazılı olduğu çeklere sahip olma ayrıcalığı karşısında ödeme yapmaktan da kaçınmamaktadır. 21 ad.poliçelerin Krediler İçin Teminat Gösterilmesi Aklayıcılar, kredi karşılığında teminat olarak hayat sigortası poliçesini gösterme yoluyla bir ya da daha fazla mali kurumdan kredi alabilmekte, kredi alındıktan bir süre sonra poliçelerin bozdurulması ve kredinin geri ödenmemesi durumunda hem aklama, hem de kredi dolandırıcılığı suçu oluşmaktadır. ae.prim Üstü Ödeme Yapılması Aklayıcılar düzensiz ama sürekli bir şekilde prim tutarlarından fazla ödemeler yapmakta ve daha sonra fazla kısmın kendisine geri ödenmesini talep etmektedir. Aklayıcılar genellikle bu yöntemi şirket temsilcisinin hem şirket için karlı hem de kendi başarısı için önemli olan müşteriyle ters düşmeyi istemeyeceğine inanarak kullanmaktadır. 22 b.hayat Dışı (Elementer ) Sigortalar Yoluyla Aklama Suçtan elde edilen gelirlerle fonlanan hayat dışı sigorta primleri, sahte hasar talepleri oluşturulması ya da kundaklama gibi hasar talebine yol açacak muvazaalı faaliyetlerle hasar oluşturulması yoluyla sigorta şirketinden hasar ödemesi talebinde bulunulması şeklinde geri istenmekte; böylece yasadışı fonların aklanmış bir şekilde geri alınması mümkün olmaktadır. 23 Aklayıcı tarafından sigorta şirketine malvarlığının gerçek bedelinden daha düşük bir bedel üzerinden sigortalanan malvarlığı, üçüncü kişilere, kurumlara gerçek bedel üzerinden sigortalanmış gibi gösterilerek, malvarlığı hasara uğradığında /uğratıldığında, hasar, malvarlığının gerçek sigorta bedeli üzerinden karşılanmış gibi gösterilmektir. Gerçekte ise eksik sigorta bedeli ile gerçek sigorta bedeli arasındaki fark aklanan suç gelirlerini oluşturmaktadır. Hayat/Hayat dışı sigortacılık alanlarında faaliyet gösteren sigorta aracıları da suç gelirlerinin aklanmasında ya da aklanmasının önlenmesinde önemli bir role sahiptirler. Sigortacıya bağlı ya da bağımsız çalışan sigorta aracıları poliçe sahibi ile doğrudan ilişki içindedirler. Bu nedenle aklama göstergesi sayılabilecek bir takım faaliyetleri ilk anda gözlemleyebilmektedirler. Hatta çoğu zaman sigorta şirketlerince poliçe sahibi hakkında bilinmeyen hususlar aracılar tarafından bilinebilmektedir. Sigorta aracılarının (acente, broker) aklamayla mücadele gerekliliği ve yöntemleri, bu amaçla ülkeler tarafından alınan tedbirler (müşterini tanı ilkesi, şüpheli işlem bildirimi vb.) hususlarında bilgi sahibi olmamaları, çok az bilgi sahibi olmaları ya da bu hususlarda ilgisiz ve gayretsiz olmaları nedeniyle, suç gelirlerinin bu kişiler aracılığıyla sigortacılık sektörüne yerleştirilmesi kolayca sağlanabilmektedir. 24 Sigorta aracıları kendileri bizzat suç gelirlerinin sisteme yerleştirilmesi hususunda kanallar oluşturabilmektedirler. Bu nedenle sigorta aracılarının suç gelirleriyle mücadele hususunda bilgilendirmeleri ve bu hususta 21 IAIS,a.g.e,s:33 22 IAIS,a.g.e,s:32 23 IAIS,a.g.e,s:4 24 FATF, Report on Money Laundering Typologies ,Şubat 2004,s:15 7

8 kendilerine de birtakım önleyici tedbirler uygulanması tüm ülkeler tarafından dikkate alınmaktadır. c.reasürans Yoluyla Aklama Aklama sürecini gerçekleştirmek amacıyla sahte reasürans şirketleri kurmak, yasal reasürans şirketleriyle birlikte aklama sürecini tamamlamak amacıyla sahte sigorta şirketleri kurmak, fonların kaynağını saklamak için suç gelirlerinin normal reasürans işlemlerine karışmasını sağlamak reasürans yoluyla aklama yöntemlerindendir. 25 Reasüransın nakit iştira değeri yoktur ve birikmiş bir değerin üçüncü kişilere transferine imkan vermemektedir. Sigorta poliçesi sahibi ve sigortalı ile reasürör arasında doğrudan bir bağlantı bulunmamaktadır. Dolayısıyla, reasürans şirketlerinin aklama amacıyla kullanılmasına yönelik işlemler, karmaşıklıklarıyla aklamaya karşı doğal bir bariyer oluşturmaktadır. Reasüransın kullanılabilmesi, aklayıcıların kendilerinin sigorta acentesi veya sigorta şirketi kurması ve bundan sonra da reasürans şirketiyle sözleşme imzalamaları yoluyla mümkün olabilecektir. Bu yolun oldukça maliyetli ve zahmetli bir süreç olması nedeniyle, reasürans aklama yöntemi olarak oldukça düşük bir risk taşımaktadır. 26 d.bireysel Emeklilik Sistemi Yoluyla Aklama da.bireysel Emeklilik Sisteminden Erken Ayrılma Emeklilik sözleşme süresi içinde katılımcı, herhangi bir anda veya sürekli işgöremezlik durumunun ortaya çıkması halinde bireysel emeklilik sisteminden birikimlerini alarak çıkabilmektedir. Katılımcının ayrılma talebinde bulunması halinde bireysel emeklilik hesabındaki birikimler emeklilik sözleşmesi hükümlerine göre ödenmektedir. Katılımcı böyle bir durumda mali bir kayba uğramaktadır. Ancak hayat sigortalarında olduğu gibi, katlanılacak maliyete rağmen, erken iptal yolunun seçilmesiyle aklayıcılar açısından sistemin kullanılması imkan dahilinde gözükmektedir. 27 db. Bireysel Emeklilik Sözleşmesi Yürürlüğe girmeden Önce Sözleşmeden Vazgeçme Katılımcı emeklilik sözleşmesi yürürlüğe girmeden önce cayma hakkına sahiptir. Bu şekilde şirkete aktarılmış olan olası suç gelirinin, itibarlı bir emeklilik şirketine ait bir çek veya bu şirketten gelen bir banka havalesi olarak aklayıcıya oldukça kısa süre içinde geri dönmesi mümkün görünmektedir. Ancak bu yöntemin kullanılmasıyla niteliği değiştirilebilecek olan paranın katkı payı veya giriş aidatı ile sınırlı olması, yöntemi aklama açısından çok da cazip kılmamaktadır. 28 Emeklilik poliçelerinin aklayıcılar tarafından suiistimal edilmeye çok açık olmadığı yönündeki genel kabul doğrultusunda, konuya ilişkin uluslararası düzenlemelerde kimlik tespitine ilişkin olarak emeklilik poliçelerinde istisnalar getirilmiş ve kolaylaştırılmış CDD (Müşterini Tanı) tedbirleri ile yetinilebileceği ifade edilmiştir Sayılı Kanunda Getirilen Yükümlüler 5549 Sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunun 2-(1) /d maddesinde sigortacılık işleriyle uğraşanlar suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi hususunda yükümlü olarak sayılmışlardır. Ayrıca Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte sigorta, reasürans ve emeklilik şirketleri ile sigorta ve reasürans brokerleri yükümlüler arasında zikredilmiştir. 25 IAIS,a.g.e,s:4 26 DOĞAN,a.g.e,s:66 27 DOĞAN,a.g.e,s: DOĞAN,a.g.e,s:72 8

9 5549 Sayılı Kanun da sigorta ve reasürans ve emeklilik şirketleri ile sigorta ve reasürans brokerlerine getirilen yükümlülükler aşağıda sayılmıştır: Kimlik Tespiti (md.3) Şüpheli İşlemlerin Bildirilmesi (md.4) Eğitim, iç denetim, kontrol ve risk yönetim sistemleri (md.5) Uyum görevlisi atanması (md.5) Uyum Programı Oluşturma (Uyum Yönt. md.4) Devamlı Bilgi Verme (md.6) Bilgi ve Belge Verme (md.7) Muhafaza ve İbraz (md.8) Mali Suçları Araştırma Kurulu na (MASAK) Sigortacılık Sektöründen gelen şüpheli işlem bildirimlerinin (ŞİB) yıllara göre değişimini incelediğimizde; yıllarında MASAK a sigortacılık sektöründen herhangi bir ŞİB ulaşmadığı, 2007 yılından itibaren ulaşan ŞİB sayılarında artış görüldüğü, 2009 yılında MASAK a ulaşan ŞİB sayısının 129 adet olduğu görülmektedir. 29 Söz konusu durum suç gelirlerinin aklanmasıyla mücadelede sigortacılık sektöründe bir farkındalık oluştuğunu göstermektedir. 5. SONUÇ Ülkemizde sigortacılık sektörü gelişmiş batı ülkeleri ile kıyaslandığında; gelişmekte olan bir sektör olmakla birlikte suç örgütleri veya suçlular tarafından elde edilen suç gelirlerinin aklanmasında kullanılması ya da bizatihi sigortacılık alanında işlenen suçların (öncül suçlar) aklamaya tabi tutulması itibariyle dikkate alınması gereken bir sektördür. Sigorta dolandırıcılığı; 5237 sayılı TCK nın 158/1-k maddesinde ifade edildiği üzere, dolandırıcılık suçunun sigorta bedelinin alınması yoluyla işlenen şeklidir. Bu suçu işleyenler hakkında iki yıldan yedi yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunacaktır. Dolayısıyla 5237 sayılı TCK nın 282 nci maddesine göre; bu suçtan elde edilen gelirlerin yurt dışına çıkarılması veya bu gelirlerin gayrimeşru kaynağını gizlemek veya meşru bir yolla elde edildiği konusunda kanaat uyandırmak maksadıyla, çeşitli işlemlere tâbi tutulması durumunda aklama suçu işlenmiş olacaktır. Sigortacılık sektörünün suç gelirlerinin aklanması süreciyle ilişkisi ele alındığında; sigorta dolandırıcılığı suçu, aklama suçunun öncül suçu mahiyetinde olup, ikinci bir ilişki de öncül suçlardan elde edilen gelirlerin aklanmasında sigortacılığın aklama yöntemi olarak kullanılmasıdır. Hayat sigortacılığı yapısı itibariyle diğer sigorta çeşitlerine nazaran aklama suçuna daha elverişli bulunmaktadır. Hayat sigortalarında; yüksek tutarlı tek primli poliçe alınması, iade primleri, hakların devri, poliçelerin kredi teminatı olarak gösterilmesi, prim üstü ödemeler yapılması vb. yollarla aklama yapılabilmektedir. Hayat dışı sigortalarda; sahte hasar tazminleri yoluyla prim ödemeleri şeklinde daha önce sisteme dahil edilmiş suç gelirlerin aklanması yoluna gidilmektedir. Bireysel emeklilik sisteminde ise; Bireysel emeklilik sisteminden erken ayrılma ve Bireysel Emeklilik Sözleşmesi yürürlüğe girmeden önce sözleşmeden vazgeçme yöntemleri kullanılarak aklama gerçekleştirilebilmekte olup, ancak ikinci yöntemin kullanılmasıyla niteliği değiştirilebilecek olan paranın katkı payı veya giriş aidatı ile sınırlı olması, yöntemi aklama açısından çok da cazip kılmamaktadır. Reasürans yoluyla aklamada ise; aklama sürecini gerçekleştirmek amacıyla sahte reasürans şirketleri kurmak, fonların kaynağını saklamak için suç gelirlerinin normal reasürans işlemlerine karışmasını sağlamak vb. yollara başvurulabilmektedir. Reasüransın kullanılabilmesi, aklayıcıların kendilerinin sigorta acentesi veya sigorta şirketi kurması ve bundan sonra da reasürans şirketiyle sözleşme imzalamaları 29 MASAK 2009 Faaliyet Raporu,,Ankara, Mart 2010,s:23 9