ENERJİ GÜVENLİĞİ ve ORTADOĞU (2) Energy Security and Middle East (2) İnceleme. İnceleme >

Transkript

1 > 35 Bölgesel ve küresel enerji güvenliğinde Ortadoğu nun siyasi istikrarı ve emniyeti yaşamsal öneme sahip. > M. Mete GÖKNEL Enerji Analisti ENERJİ GÜVENLİĞİ ve ORTADOĞU (2) Energy Security and Middle East (2) Abstract The Middle East has emerged as the world s most important source of energy and the key to the stability of global economy. This strategic region holds as reserves 57 percent of global oil and 40,6 percent of natural gas. On the production side figures are 37 percent of world s oil and 13.6 percent of natural gas. The Middle East also controls a significant portion of the hydrocarbons that are yet to be discovered. According to the U.S. Geological Survey over 50 percent of the undiscovered reserves of oil and 30 percent of gas are concentrated in the region. Besides the irresistible importance of the Middle East resulting from its resources, the energy transfer from these regions to the international markets also has a great importance. Both in terms of resource and sustainability, the security of the transfer routes consolidate more the importance of the Middle East regarding the Energy Security.

2 > 37 lemektedir. Bunun bir sonucu olarak, Ortadoğu bölgesi kaynakları ve ticaret yollarının güvenliği/ kontrolü amacı; ABD nin bu coğrafyada zaman, zaman askeri harekât düzenlemesine hatta istila derecesine varan politikalar gütmesine neden olmuştur. Bab-al Mandab Boğazı na Somali, Cibuti ve Yemen in kıyısı vardır. ABD bu ülkelerde terörizmle mücadele bahanesine dayanarak askeri varlığını arttırmış ve Cibuti de bir askeri üs kurmuştur. Yemen ise, Genişletilmiş Ortadoğu ve Güney Afrika-GMENA- iniyatifinde görev üstlenen bir ülkedir. ABD açısından en büyük tehdit olan Somali de Mart 2007 de, ABD nin Etiyopya ordusu aracılığıyla başlatılan askeri operasyon sonucunda Somali deki Amerikan karşıtı yönetim devrilmiştir. Böylelikle, ABD bu boğazın askeri denetimini ele geçirerek, Sudan petrollerinin en büyük alıcısı olan Çin in bu ülkeden petrol alımı kontrol altına almış olmaktadır. Malacca Boğazı da Çin açısından çok önemlidir. Bab-al Mandab ve Hürmüz den çıkış yapan ve Japonya, Kore ve Çin e petrol taşıyan tankerlerin geçiş yapabildiği en uygun geçiş noktasıdır. Ancak, ABD nin enerji kaynakları ve sevk yollarını kontrol etmek istemesinin nedeni, sadece kendi enerji ihtiyacını karşılamak ve güvence altına almak değildir. ABD enerji ihtiyacının bü- Şekil-1: Körfez Doğalgaz Sahaları Şekil-2: Hürmüz ve Bab el-mandap Boğazları

3 38 > yük bir bölümünü kendi kaynaklarından ve ithalatını da Meksika, Venezüella, Kanada, Batı Afrika ve Kuzey Denizi nden (Norveç) karşılamakta, yüzde19 4 gibi bir bölümünü Ortadoğu ülkelerinden almaktadır. Dolayısıyla, bölgeyi denetim altına almak istemesinde, kendi ihtiyacını garanti altına almak amacıyla ilgili hesaplar olmasıyla birlikte, esas amaç, dünya üzerindeki gelişen ekonomilerin ve rakiplerinin (AB, Çin, Japonya, Asya ülkeleri) çok büyük ölçüde bu kaynaklara bağımlı olmasıdır. Brzezinski nin National Interest dergisinde yayınlanan 5 Hegemonik Bataklık adlı makalesinde de, Bölgenin enerji kaynaklarının çekiciliği ABD ye buraya egemen olmaktan başka bir alternatif bırakmamaktadır. O nedenle ABD, Ortadoğu yu kendi stratejik çıkarlarına uygun olarak şekillendirmelidir. Bu bölgeye egemen olmak ABD ye başka bir stratejik manivela da sağlamaktadır. Bu da ekonomileri, bölgeden güvenli petrol akışına bağlı Avrupa ve Asya ekonomilerini denetim altında tutma gücüdür. Bu bölge o kadar önemlidir ki, ABD herhangi bir bölgesel gücün, beklenti ve önceliklerini buraya dayatmasına izin vermemelidir demekle, ABD nin bu Ortadoğu coğrafyası üzerindeki plan ve politikalarına açıklık getirmektedir. ABD deki düşünce kuruluşu CSIS ın (Center for Strategic and International Studies) uzmanı Anthony Cordesman, Ortadoğu coğrafyası ile ilgili 2005 yılında yayınladığı ABD nin Değişen Dengeleri ve Ortadoğu Enerji İhracatına olan Global Bağımlılık başlıklı raporunda 6, ABD Enerji Enformasyon İdaresi nin (EIA) yaptığı talep projeksiyonlarını referans vererek 2001 ve 2025 yılları karşılaştırmalı petrol taleplerinin Kuzey Amerika için yüzde 91, Japonya yüzde 50, Çin yüzde 570, Pasifik ülkeleri yüzde 104, Batı Avrupa yüzde 62 artış göstereceğini bildirerek, gelişen ekonomilerin aşırı artan taleplerinin yaratacağı sıkıntılara değinip, Sonuç olarak, yakın ve orta vade gelecek için görünen problem, ABD nin Ortadoğu ve Kuzey Afrika - MENA bölgesi enerji ihracatına olan bağımlılığını azaltacak başka bir tercih veya imkân görülmemektedir. Bu nedenle, Irak ta olanlara bakmaksızın, ABD kendi güvenliği için politikalarını ne pahasına olursa olsun şekillendirmelidir. Bu şekillendirme, sadece ABD nin petrole olan bağımlılığıyla ilişkili olarak değil, ABD nin geleceğinin küresel ekonomiye olan bağımlılığı da göz önüne alınarak yapılmalıdır demektedir. Özet olarak, dünyanın geleceğinde söz sahibi olmak amacının güdüldüğü bu söylemler, 21 yüzyılda uygulanacak enerji-politiğin stratejisinin açık ifadesi olarak ortaya çıkmakta ve işaret edilen hedef coğrafya da Ortadoğu olmaktadır. Brzezinski nin dile getirdiği gibi; dünya hâkimiyeti için Avrasya, Avrasya hâkimiyeti için de Ortadoğu yu kontrol etmenin zorunluluğunu hisseden ABD, bu yolda stratejik bir madde olan petrol ve ona ulaşım yolları üzerinde egemenlik tesis ederek, gerek temin gerekse fiyatlandırma konularında, rakipleri karşısında stratejik üstünlük kurmayı amaçlamaktadır. Bu stratejik güç, euro veya başka bir para biriminin dünya ticaretine hâkim olmasını da önleyecektir. İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan altın ve ABD dolarına endeksli Bretton-Woods sisteminin, 1971 yılında ABD altın rezervlerinin düşmesiyle başlayan süreçte, 1973 yılında petrol krizi etkisiyle çökmesi sonucu, altın olarak mevcut olmayan sadece ABD nin politik baskı ve askeri gücü ile ayakta durabilen ABD dolarının, dünya ticaretinde mevcut konumunu koruyabilmesi de bu gücün tesis edilmesi ve sürdürülebilmesine bağlıdır. ABD nin tek kutuplu dünya stratejisinde, dolar kontrollü küresel etkinliğini sürdürmek, ekonomik, politik, kültürel ve askeri güç sahalarında üstünlüğünün sürekliliğini sağlamak için, küresel düzeyde ihtiyaç duyulan kaynakları kontrol altında tutmak zorunluluğu vardır. Sürdürülebilir gelişmeyi sağlamak veya en azından hâlihazır durumu korumak için, politik hedefler çok net oluşmakta, sistem, kontrol/yönet eksenine girmektedir. Ortadoğu enerji kaynakları sadece karasal ve Körfezdeki deniz/offshore yataklarından ibaret değildir. ABD Jeolojik Araştırma Programı (USGS) tarafından Doğu Akdeniz de Levant 7 Ba-

4 > 39 seni olarak adlandırılan yaklaşık 83,000 km 2 alanı kapsayan bölgede yaklaşık 122 trilyon cu. ft/3,4 trilyon m 3 teknik olarak üretilebilir doğal gaz olduğu bildirilmiştir (Şekil-3). 8 Bu değer, havzanın ilk USGS değerlendirmesi potansiyel üretilebilir değeri olduğu ve Levant sahasının dünyadaki diğer büyük doğal gaz kaynaklarıyla karşılaştırılabilir oranda olduğu belirtilmiştir. Levant sahasında doğalgazın yanında, teknik olarak üretilebilir tahmini 1,7 milyar varil/250 milyon ton petrol varlığı USGS yönettiği bu araştırma ve değerlendirme sonucu keşfedilmiştir. 9 Ortalama fiyatlarla Levant havzası toplam 716 trilyon 759 milyar dolar değere ulaşmaktadır. Bu havzanın çoğu İsrail-Filistin kısmen de Lübnan kara ve deniz sahası içinde yer almaktadır. Offshore/deniz sahalarının bir kısmı keşfedilmiş ve üretime alınmıştır. Karada keşfedilmemiş sahaların üretime alınmasıyla yakın gelecekte İsrail de Ortadoğu da enerjide bir güç haline gelebilecektir. 10 Küreselleşme Araştırma Merkezi nden (CRG) araştırmacı yazarı Michel Chossudovsky, Gazze işgalinden sonra yayınladığı bir yazısında, İsrail kuvvetleri tarafından Gazze Şeridi nin işgali ve kontrolünü stratejik offshore gaz rezervlerine sahiplilikle doğrudan ilişkilendirmektedir. 11 Bu kanlı savaşın sebebi olarak, Gazze deniz sahasında 2000 yılında keşfedilmiş geniş gaz rezervlerini işaret etmektedir (Şekil-4). Karasal paylaşıma eşit olarak Gazze kıyıları gaz rezervlerinin yüzde 60 ının Filistin e ait olması gerekmektedir. Kasım 1999 da Filistin Yönetimi, BG Grup (British Gas) ve ortağı Atina merkezli Lübnanlı Sabbagh ve Koury ailelerine ait CCC (Consolidated Contractors International Company) ile imzalanan 25 yıllık bir anlaşma ile bu sahaların petrol ve doğalgaz arama haklarını bu şirketlere vermiştir. Offshore gaz alanında British Gas yüzde 60, CCC yüzde 30 ve Filistin Yatırım Fonu (PA) yüzde10 ortak olmuşlardır. Bu anlaşma Filistin boru hatlarının geliştirme ve yapımını da içermektedir. BG Grup 2000 yılında Gazze Marine-1 ve Gazze Marine-2 olarak iki sondaj yapmış ve 1,4 trilyon cu. ft/40,0 milyon m 3 yaklaşık 8 milyar dolar değerinde gaz tespit etmiştir. Bu değerler BG tarafından kamuya açıklanan değerler olup, bitişik Mısır rezervleri göz önüne alındığında, Gazze offshore gaz rezervlerinin daha da büyük olduğu tahmin edilmektedir. Ancak Şekil-4 te görüleceği gibi Gazze offshore sahaları İsrail offshore gaz sahalarına bitişiktir. İsrail in uluslararası hukuku ihlal ederek Gazze yi işgali, Gazze gaz sahalarının bu şerit ile bitişik olan İsrail in offshore tesislerine entegre olmasıyla sonuçlanmıştır. Bu durum, Filistin gaz sahalarının ve Gazze nin deniz alanları üzerinde İsrail egemenliğinin tek taraflı bir ilanıdır. Yasal açıdan Filistin e ait Gazze gaz sahalarının üzerindeki egemenlik sorunu İsrail için çok önemlidir. Yaser Arafat ın ölümü sonrası Hamas Hükümetinin seçimi ve Filistin Yönetimi nin bu bölgede gücünün kırılması, İsrail e Gazze offshore gaz rezervleri üzerinde fiili kontrolü kurma olanağını sağlamıştır. Bu sahalarla ilgili gelişmelerde 2001 yılında Başbakan Ariel Sharon un seçilmesi önemli bir dönüm noktası olmuştur. Offshore gaz sahalarındaki Filistin egemenliğine İsrail Yüksek Mahkemesi nde karşı çıkılmış İsrail in Filistin den Gazze offshore gaz sahalarından çıkarılacak gazı hiçbir zaman satın almayacağı deklere edilmiştir BG ın Gazze offshore kuyularında ürettiği doğalgazı İsrail e satma teklifi kabul edilmemiştir yılında, British Gas ürettiği gazı Mısır a satmak için anlaşma yapma safhasında İngiltere Başbakanı Tony Blair İsrail tarafını tutarak Mısır ile anlaşmaya mani olmuştur. BG, lisanslı sahalarında üretime aldığı doğalgazı boru hattı ile Askelon a vermek için İsrail ile yaptığı görüşmelerde, bu gaz satışından Filistin e de pay gideceği için kabul görmemiş ve İsrail ile yaptığı görüşmelerde bir anlaşma yolu bulamadığı için BG Ocak 2008 tarihinde İsrail ofisini kapatmış ve faaliyetlerini durdurmuştur. İlginç olan konu; Hamas la ateşkes görüşmelerine başlarken (27 Kasım 2008) daha önce BG ın tekliflerini geri çeviren İsrail yetkilileri işgal sonrası BG ile iletişime geçerek, Gazze nin doğal ga-

5 > 39 kapsayan bölgede yaklaşık 122 trilyon cu. ft/3,4 trilyon m 3 teknik olarak üretilebilir doğal gaz olduğu bildirilmiştir (Şekil-3). 8 Bu değer, havzanın ilk USGS değerlendirmesi potansiyel üretilebilir değeri olduğu ve Levant sahasının dünyadaki diğer büyük doğal gaz kaynaklarıyla karşılaştırılabilir oranda olduğu belirtilmiştir. Levant sahasında doğalgazın yanında, teknik olarak üretilebilir tahmini 1,7 milyar varil/250 milyon ton petrol varlığı USGS yönettiği bu araştırma ve değerlendirme sonucu keşfedilmiştir. 9 Ortalama fiyatlarla Levant havzası toplam 716 trilyon 759 milyar dolar değere ulaşmaktadır. Bu havzanın çoğu İsrail-Filistin kısmen de Lübnan kara ve deniz sahası içinde yer almaktadır. Offshore/deniz sahalarının bir kısmı keşfedilmiş ve üretime alınmıştır. Karada keşfedilmemiş sahaların üretime alınmasıyla yakın gelecekte İsrail de Ortadoğu da enerjide bir güç haline gelebilecektir. 10 Küreselleşme Araştırma Merkezi nden (CRG) araştırmacı yazarı Michel Chossudovsky, Gazze işgalinden sonra yayınladığı bir yazısında, İsrail kuvvetleri tarafından Gazze Şeridi nin işgali ve kontrolünü stratejik offshore gaz rezervlerine sahiplilikle doğrudan ilişkilendirmektedir. 11 Bu kanlı savaşın sebebi olarak, Gazze deniz sahasında 2000 yılında keşfedilmiş geniş gaz rezervlerini işaret etmektedir (Şekil-4). Karasal paylaşıma eşit olarak Gazze kıyıları gaz rezervlerinin yüzde 60 ının Filistin e ait olması gerekmektedir. Kasım 1999 da Filistin Yönetimi, BG Grup (British Gas) ve ortağı Atina merkezli Lübnanlı Sabbagh ve Koury ailelerine ait CCC (Consolidated Contractors International Company) ile imzalanan 25 yıllık bir anlaşma ile bu sahaların petrol ve doğalgaz arama haklarını bu şirketlere vermiştir. Offshore gaz alanında British Gas yüzde 60, CCC yüzde 30 ve Filistin Yatırım Fonu (PA) yüzde10 ortak olmuşlardır. Bu anlaşma Filistin boru hatlarının geliştirme ve yapımını da içermektedir. BG Grup 2000 yılında Gazze Marine-1 ve Gazze Marine-2 olarak iki sondaj yapmış ve 1,4 trilyon cu. ft/40,0 milyon m 3 yaklaşık 8 milyar dolar değerinde gaz tespit etmiştir. Bu değerler BG tarafından kamuya açıklanan değerler olup, bitişik Mısır rezervleri göz önüne alındığında, Gazze offshore gaz rezervlerinin daha da büyük olduğu tahmin edilmektedir. Ancak Şekil-4 te görüleceği gibi Gazze offshore sahaları İsrail offshore gaz sahalarına bitişiktir. İsrail in uluslararası hukuku ihlal ederek Gazze yi işgali, Gazze gaz sahalarının bu şerit ile bitişik olan İsrail in offshore tesislerine entegre olmasıyla sonuçlanmıştır. Bu durum, Filistin gaz sahalarının ve Gazze nin deniz alanları üzerinde İsrail egemenliğinin tek taraflı bir ilanıdır. Yasal açıdan Filistin e ait Gazze gaz sahalarının üzerindeki egemenlik sorunu İsrail için çok önemlidir. Yaser Arafat ın ölümü sonrası Hamas Hükümetinin seçimi ve Filistin Yönetimi nin bu bölgede gücünün kırılması, İsrail e Gazze offshore gaz rezervleri üzerinde fiili kontrolü kurma olanağını sağlamıştır. Bu sahalarla ilgili gelişmelerde 2001 yılında Başbakan Ariel Sharon un seçilmesi önemli bir dönüm noktası olmuştur. Offshore gaz sahalarındaki Filistin egemenliğine İsrail Yüksek Mahkemesi nde karşı çıkılmış İsrail in Filistin den Gazze offshore gaz sahalarından çıkarılacak gazı hiçbir zaman satın almayacağı deklere edilmiştir BG ın Gazze offshore kuyularında ürettiği doğalgazı İsrail e satma teklifi kabul edilmemiştir yılında, British Gas ürettiği gazı Mısır a satmak için anlaşma yapma safhasında İngiltere Başbakanı Tony Blair İsrail tarafını tutarak Mısır ile anlaşmaya mani olmuştur. BG, lisanslı sahalarında üretime aldığı doğalgazı boru hattı ile Askelon a vermek için İsrail ile yaptığı görüşmelerde, bu gaz satışından Filistin e de pay gideceği için kabul görmemiş ve İsrail ile yaptığı görüşmelerde bir anlaşma yolu bulamadığı için BG Ocak 2008 tarihinde İsrail ofisini kapatmış ve faaliyetlerini durdurmuştur. İlginç olan konu; Hamas la ateşkes görüşmelerine başlarken (27 Kasım 2008) daha önce BG ın tekliflerini geri çeviren İsrail yetkilileri işgal sonrası BG ile iletişime geçerek, Gazze nin doğal ga-

6 40 > zının üretim ve alımı için görüşmeleri yeniden başlama çağrısı yapmıştır. Bu kaynakların bilhassa Gazze şeridi offshore sahalarının üzerine yoğunlaşan paylaşım kavgası, Ortadoğu güvenliğini etkileyecek önemli bir faktördür. Doğu Akdeniz; Türkiye, Mısır, İsrail, Filistin, Lübnan, Suriye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin (KKTC) ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY),nin kıyıdaş olduğu deniz bölgesidir. Birden fazla devletin karasuları ve Münhasır Ekonomik Bölgeleri-MEB bu deniz bölgesini oluşturmaktadır. Doğu Akdeniz bölgesi, gerek ispatlanmış gerekse henüz araştırma safhasındaki petrol ve doğalgaz kaynaklarıyla önem kazanmaktadır. Yine aktif olan BTC-Bakü Tiflis Ceyhan ve ITP-Irak Türkiye Petrol Boru hatlarıyla Hazar Havzası ve Ortadoğu petrollerini uluslararası pazarlara çıkaran Ceyhan Doğu Akdeniz de önemli bir terminal olma durumundadır. Proje safhasındaki Samsun-Ceyhan hampetrol boru hattı, Ceyhan Rafinerisi, Akdeniz e uzatılacak Mavi Akım 2 ve Ceyhan LNG Tesisi Ceyhan ve Doğu Akdeniz in önemini daha da artıracaktır. Ancak, Levanten Sahasında olduğu gibi bu sahalarda da paylaşım anlaşmazlıkları vardır. GKRY, özellikle son yıllarda Türkiye nin ve KKTC nin Doğu Akdeniz deki deniz alanlarına dolayısıyla egemenlik haklarına tecavüz girişimlerini giderek yoğunlaştırmaktadır. GKRY, uluslararası hukuka aykırı olarak Mısır ve Lübnan la MEB sınırlandırma anlaşmaları imzalamış ve bölgede petrol arama ruhsatları vermek üzere uluslararası ihale süreci başlatmıştır de bu sınırlar içindeki suları 13 ruhsat bölgesine ayırarak, yabancı şirketlere petrol ve doğal gaz arama izni veren bir yasayı kabul etmiş ve uluslararası ihale süreci başlatmıştır (Şekil-6). Türk tarafı da, GKRY nin tüm Ada üzerinde ve etrafındaki denizlerde egemen olduğu iddiasına dayanan bu girişimlerine gerekli tepkiyi göstererek, bu anlaşmalara izin vermeyeceğini beyan etmiştir. GKRY nin, dünyanın yeni enerji kaynakları arayışında olduğu bir dönemde, petrol konusunun gelişmiş ekonomiler ve enerji sektöründe yaratacağı cazibeye güvenerek gerilimi tırmandırmakta ve Türkiye yi Batı dünyası ile karşı karşıya bırakma politikası gütmektedir. Doğu Akdeniz de gerginliği artıran bu gelişmelerin, GKRY destekçisi Yunanistan nedeniyle Ege ye de yayılma ve sıcak çatışma potansiyeli taşıyan bir krize dönüşme ihtimali mevcuttur. 12 Ancak, Ortadoğu enerji kaynakları ve enerji güvenliği sadece fosil kaynaklarla sınırlı değildir. Tükenmez enerji kaynağı olarak adlandırılan güneş enerjisi bu coğrafyayı en az petrol ve doğalgaz kaynaklarına sahiplilik gibi önemli kılmaya devam ettirecektir. 13 Temmuz 2009 tarihinde Münih te on iki kuruluş tarafından DESERTEC 13, adlı ve 400,0 milyar avroluk yatırım gerektirecek Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Arabistan ı kapsayan bir proje başlatılmıştır. Proje; tamamen yenilenebilir kaynaklardan elde edilecek büyük miktarda elektrik enerjisini yüksek voltaj doğru akım (HVDC) iletişim hatlarıyla Avrupa ya sevk etmeyi öngörmektedir (Şekil-7). DESERTEC Projesi 14, EUMANA (Europe, Middle East, North Africa/ Avrupa, Ortadoğu, Kuzey Afrika) için gelecekte ihtiyaç olacak enerjiyi sağlayacak kaynak olarak çok önemli bir vizyon olmaktadır. Bu proje kavramı DESERTEC Sanayi Girişimi (DII GmbH/Desertec Industrial Initiative), Roma Kulübü (Club of Rome), Alman Trans Akdeniz Yenilenebilir Enerji İşbirliği (TREC/ The German Trans Mediterranean Renewable Energy Cooperation) himayesinde başlatılmıştır. Avrupa enerji ve mühendislik devleri ABB, Siemens, EoN, RWE, Schott-Solar, finans kurumları Deutsche Bank, Münchener Rück Sigorta Şirketi bu projenin inisiatörleri ve finansörleri arasındadır. Bu projede, Türkiye nin tıpkı Nabucco daki gibi bir enerji köprüsü görevi yüklenme kapasitesi vardır. Projenin Arabistan-Avrupa iletim güzergâhında aktif görev alması olasıdır.

7 > 41 Şekil-3: Levant Baseni Şekil-4: Filistin Deniz Gaz Sahaları

8 42 > Şekil-5: Doğu Akdeniz Mısır, Filistin ve İsrail Doğalgaz Sahaları Şekil-6: TPAO Arama Ruhsatları ve GKRY Ruhsat Planlaması

9 > 43 Şekil-7: DESERTEC Projesi Şekil-8: MENA Ülkelerinde Taze Su Talebinin Gelişimi

10 44 > Bu yolla EUMENA bölgesinin elektrik ihtiyacının yüzde 50 si karşılanabilecektir. Dünyanın günümüzde kullandığı TWh/yıl elektrik gücünü karşılayabilmek için dünyadaki çöllerin yaklaşık Km 2 / yüzde 0,033-üç binde birinin- bu amaçla kullanılması yeterli olacaktır (Şekil-7 de büyük kırmızı kare olarak gösterilen alan). Ortadoğu enerji güvenliğini ilgilendiren diğer bir husus da, yaşam için hayati önemi olan su kaynaklarının kullanımı ve gerekli taze suyun teminidir. Dünya su talebi gelişimi ve kaynaklar incelendiğinde, MENA (Ortadoğu ve Kuzey Afrika) coğrafyası en kıt su kaynaklarına sahip coğrafya olarak tanımlanmaktadır. Şekil 8 de verilen grafikte sol eksen MENA ülkeleri için gerekli taze su kaynağı miktarını ve sağ eksen de bu suyu desalination (tuzsuzlaştırma) metoduyla deniz suyundan üretmek için gerekli elektrik enerjisi ihtiyacını vermektedir. 15 Bu grafiğin hazırlanmasında uygulanan baz senaryo su yönetiminin; dağıtım, sulama/tarımsal kullanım ve evsel kullanımda suyun verimli kullanım esaslarına uyumu, atık suların geri kazanılarak yeniden kullanımı varsayımına göredir. Ancak, öngörülen şartlar oluşmaz ise, taze su açığının 150 milyar m 3 /yıl değeri yaklaşık 2,4 Nil Nehri debisinin de üstünde gerçekleşmesi beklenmektedir. Bu açığın en fazla görüleceği/hissedileceği ülkeler Mısır, Suudi Arabistan, Suriye, Yemen, BAE ve Libya olacaktır. Bu açığı kapatmak için deniz suyu tuzsuzlaştırma (desalination) bir çözüm olmakla birlikte, bu sistemle taze su kazanımı/üretimi ortalama 4,0 kwh/m 3 gibi büyük miktarda elektrik enerjisine ihtiyaç doğurmaktadır. Dolayısıyla, Ortadoğu ülkeleri için sürdürülebilir bir su kaynağı temini, büyük miktarda sürdürülebilir, uygun fiyatlı ve ulaşılabilir enerji gerektirmektedir. Bu durum, içinde olduğumuz yüzyılda, enerji kaynağına sahip üretici/satıcı ülkelerin de fosil ve yenilenebilir birincil enerji kaynaklarına taleplerinin artacağının ve Ortadoğu güvenliğinin gerek bölge gerekse küresel anlamda önem kazanacağının bir işareti olmaktadır. Sonuç ve Öneriler Öncelikle bulunduğumuz coğrafyayı etkileyen tüm bu küresel politik kargaşaya rağmen, üzerinde yaşadığımız dünyanın yaşanabilir özelliklerini devamı için, insan yaşamının her safhasında olmazsa olmaz durumuna gelen enerji güvenliği, tüm dünya ülkelerinin çözüm getirmesi gereken en önemli konudur. Enerji güvenliği, enerji kaynaklarının bulunduğu bölgenin siyasi istikrarı ve güvenliği ile doğru orantılıdır. Ortadoğu ve Doğu Akdeniz coğrafyasının bu açıdan sorunsuz olduğu söylenemez. BM nin nükleer araştırmaları nedeniyle İran a uyguladığı yaptırım bölgede gerginliğe neden olmaktadır. Öte yandan, Doğu Akdeniz de bulunan enerji yataklarının Türkiye ve GKRY arasında paylaşım anlaşmazlığının neden olabileceği gerginliğin Türkiye ve Yunanistan arasında, Gazze şeridi üzerinde yoğunlaşan paylaşım kavgasının İsrail ve Filistin arasında anlaşmazlıkları sürdürmesi ve bunun bölgede İran, Suriye ve Türkiye nin de içinde olduğu bir anlaşmazlık yumağına dönüşmesi kaçınılmaz gözükmektedir. Bulunduğumuz Ortadoğu coğrafyasını etkileyen bunca politik kargaşaya rağmen, üzerinde yaşadığımız dünyanın yaşanabilir özelliklerinin devamı için, insan yaşamının her safhasında olmazsa olmaz durumuna gelen enerji güvenliği, tüm dünya ülkelerinin-eğer aynı kürede yaşanacak ise-çözüm getirmesi gereken en önemli konusudur. Başta hızlı gelişen ekonomileriyle Çin ve Hindistan ile tüketimini kontrol altına almayan ABD nin sebep olduğu yükselen küresel enerji talebi, Dünya enerji güvenliğini önemli ölçüde etkilemektedir. Tüketim kontrolü, ilk başvurulacak yöntem olmalıdır. Başta OECD olmak üzere ekonomisi gelişmiş ülkelerin, talebi kontrol/kısma yönünde politikalar geliştirmedikleri bir süreçte, tüm tüketici ülkelerin petrol ve doğalgaz taleplerindeki artış, yakın gelecekte küresel enerji pazarında sıkıntılara neden olabilecektir.

11 > 45 Artan dünya enerji kaynakları talep ve ticaretinin bilhassa tüketiciler açısından istenen dengede olmama olasılığı yüksektir. Arz tarafında olası gelişmeler kısıtlıdır. Bu nedenle artan talep, fiyat istikrarsızlığına sebep olabilecektir. Orta ve uzun vadede, talebi karşılayacak kaynakların yoğunlaşacağı bölgeler öncelikle Ortadoğu, sonra RF ve Hazar Havzası olarak görülmektedir. Bu ülkelerinin pazar egemenlikleri sonucu fiyat dikte etme durumuna gelmeleri, küresel politik dengesizlik ve huzursuzluklara da neden olabilecektir. Tüm bu sorunlarla başa çıkmak bölgesel ve küresel enerji güvenliğini sağlamak için; - Gelişmiş ülkelerin Ortadoğu bölgesi siyasi istikrarı ve güvenliği için gerekli özeni göstermeleri, - Kaynakların artırılması için gerekli yatırımların zamanında yapılması, - Paylaşımın, tarafların huzursuzluğuna sebep olmayacak şekilde planlanması ve adil olması, - Gerek üretici gerekse tüketici ülkelerin olması gereken stok seviyelerine uyumu, - Çin ve Hindistan ın, sanayi gelişimi ve uluslararası ticarette gösterdikleri performansı enerji verimliliği konusunda da sergilemeleri, - Gelişmiş ülkelerin başı çekeceği enerji verimliliği ve tüketimi kısma politikalarının tüm dünya ülkelerince en üst derecede paylaşımı gerekli görülmektedir. 1 BP Statistical Review of World Energy, June 2010, derlenmiştir 2 Ibid 3 U.S. Energy Information Administration, EIA, World Oil Transit Chokepoints, gov/cabs/world_oil_transit_chokepoints/hormuz.html 4 BP Statistical Review of World Energy, June 2010, Inter-Area Movements, 5 Zbigniew Brzezinski, Hegemonic Quicksand, The National Interest, Winter 2003/04. 6 Anthony H. Cordesman, The Changing Balance of US and Global Dependence on Middle Eastern Energy Exports, CSIS-Center for Strategic and International Studies, March 20, Levant veya Bilad eş-şām, Maşrık net olmayan coğrafi bir terim olup, tarihsel süreç içerisinde Toros Dağları nın güneyindeki Orta Doğu da geniş bir alanı belirtmektedir. Batı da Akdeniz, güneyde Arabistan Çölü ve Doğu da Mezopotamya ile sınırlanmıştır. 8 ScienceDaily, Natural Gas Potential Assessed in Eastern Mediterranean, Apr. 8, 2010, 9 USGS, World Petroleum Resources Project, Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Levant Basin Province, 10 Oil in Israel, Israel s Levant Basin, How Much is it Worth?, June 25, 2010, net/author/admin 11 Michel Chossudovsky, War and Natural Gas:The Israeli Invasion and Gaza s Offshore Gas Fields, Global Research, January 8, 2009, 12 Sema Sezer, Doğu Akdeniz de Rum Petrol Arama Ruhsatları Ve Ekonomik Bölge Anlaşmaları DAÜSAM, Mart Times of Malta, 400 billion plan to bring African solar energy to Europe, , Desertec; Desert (çöl) ve tecnolology (teknoloji) kelimelerinden türetilmiştir. 14 DESERTEC Foundation, 15 DESERTEC Foundation, Clean Power from Deserts- The DESERTEC Concept for Energy, Water and Climate Security, DİPNOTLAR