Yeni Enerji Koridoru : Doğu Akdeniz

Transkript

1 Yeni Enerji Koridoru : Doğu Akdeniz Dursun YILDIZ /topraksuenerji Doğu Akdeniz Bölgesi hızla değişiyor.arap Baharından sonra Mısırdaki politik geçiş,suriye'deki iç savaş,türkiye'nin bölgesel güç olarak ortaya çıkışı,israil ve Gazze arasında süren gerilim,ve Türkiye ile Kıbrıs Rum Yönetimi arasında süren anlaşmazlık Bölgesel jeopolitik dengeyi yeniden karıştırıyor.aynı zamanda Mısır,İsrail ve Kıbrıs adasının kıyılarında bulunan doğal gaz kaynakları bölgenin enerji haritasını değiştirdi ve Doğu Akdeniz'i hızla dünya ölçeğinde bir doğal gaz bölgesi yaptı.bu yeni jeopolitik ve enerji kaynakları baskısı bölgedeki herbir oyuncu için hızla yeni olanaklar ve mücadele alanları yaratıyor. Doğu Akdeniz hızla değişen bir bölge. Doğu Akdeniz'deki sondaj çalışmaları 1960'ların sonlarında ve 1970'li yıllarında başlarında Belpetco tarafından başlatıldı.bu kuyular İsrail ve Kuzey Sina sığ formasyonunun devamı olup olmadığını araştırmak için başlatılmıştı. Ancak olumlu bir sonuç elde edilemedi. Doğu Akdeniz kıyılarında arama çalışmaları yılarında bu yana başladı ve İsrail Aşkelon ve Gazze Şeridi sahili açıklarında 5 adet doğal gaz alanı bulundu.bu keşif, arama faaliyetlerini arttırdı.özellikle Levant bölgesinde ve Doğu Akdeniz'in tümünde daha detaylı sismik ve jeofizik araştırmalar başladı. Doğu Akdeniz'deki araştırmalar 2009 yılında ABD Firması Nobel Energy'nin Tamar Bölgesinde 250 milyar m 3 'lük bir rezerv bulmasıyla başak bir boyut kazandı.bundan sonra Nobel Energy2010'da Levant Havzasında Leviathan'da (476 milyar m 3 ),2011'de Afrodit'te ( milyar m 3 ) gaz rezervleri olduğunu açıkladı. Lübnan ve Gazze Şeridi açıklarında da Gaz rezervlerine rastlanmıştı. 1

2 Kaynak: Noble Energy Şekil1. Doğu Akdeniz'deki Doğal Gaz Bölgeleri Yeni İsrail-Kıbrıs Rum Kesimi-Yunanistan Ekseni Enerji ve Jeopolitik Her bölgede olduğu gibi Doğu Akdeniz'de de çok büyük gaz rezervlerinin bulunması dağıtım yolları olmazsa çok büyük bir anlam ifade etmez.bu nedenle bu kaynakların AB'nin en fazla ihtiyaç duyduğu bölgelere nasıl götürüleceği öne çıkar.doğal Gaz pazarının doğasını dikkate alarak bu nokta gerçek jeopolitik "Büyük Oyun"un açılmasıdır diyebiliriz yılının Kasım ayında İsrail ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Yunanistan İsrail'in çıkartacağı gaza bir enerji koridoru yaratmak için anlaşma imzaladı.bu anlaşma uygulamaya geçmedi ancak üç aşamadan oluşuyordu. Birinci aşama Vassilikos'da İsrail-GKRY LNG İstasyonu,ikinci aşama İsrail'de bir LNG İstasyonu ve son aşama ise AB 'ye gidecek olan Doğu Akdeniz Boru hattıdır. Burada masanın üzerindeki diğer bir proje de İsrail,GKRY ve Yunanistan üzerinden Avrupa-Asya Elektrik bağlantısı inşa etmekti. Şekil 2 Doğu Akdeniz Enerji Koridoru Boru Hatları 2

3 Doğu Akdeniz Jeopolitiğine Etkisi Bu enerji koridoru projesi ile Doğu Akdeniz'de Jeopolitik alanında yeni bir faktör ortaya çıkmış oluyor. Bu yeni faktör bölge istikrarını ve güvenliğini tehdit edecek ve aynı zamanda Türkiye ile yeni gerilimler yaşatacak bir potansiyel taşıyor. Doğu Akdeniz'de bu yeni işbirliği ekseninin sadece gaz ve enerji alanında değil aynı zamanda savunma sanayi alanını da kapsayacağı belirtiliyor.israil,yunanistan ve ABD silahlı kuvvetleri 2011,2012,2013 'de, bölgede petrol platformlarının korunmasını da içeren, ortak askeri tatbikatlar yaptı.abd aynı tatbikatı İsrail ve Türkiye ile birlikte yılları arasında organize etmişti. Ancak 2010 yılındaki tatbikat Türkiye'nin İsrail ile ilişkilerini askıya alması nedeni ile yapılamadı. O tarihten sonra İsrail GKRY ve Yunanistan ile askeri ve ekonomik ilişkilerini geliştirdi. Doğu Akdeniz'deki bu gelişmeler bölgede Türkiye'nin etki alanı,dış politikası,enerji politikası ve bölgenin enerji koridoru olması konsepti ile uyumlu değildir.bunun yanısıra Doğu Akdeniz bölgesinin jeopolitiğinde sadece bölgesel aktörlerin etkili olacağı düşünülemez. Tarih boyunca çok stratejik bir alan olan bu bölgedeki tüm gelişmeler küresel güçleri etkileyeceği gibi küresel ölçekteki gelişmelerden de bu bölge etkilenecektir.yani AB,Rusya,ABD hatta Çin'in bu bölgedeki ulusal çıkarları için planlar yapmaktadır. 3

4 AB'nin Bölgeye İlgisi AB'nin Doğu Akdeniz'e olan ilgisi yeni değildir. Bu ilgi AB Akdeniz İşbirliği programı ve Barselona süreci ile (1995) bir programa oturtulmuş ancak istenilen sonuç alınamamıştır. Doğal gaz rezervlerinin bulunmasından sonra AB Enerji Güvenliği açısından burayı önemli bir bölge olarak kabul etmektedir.ab Komisyonu daha geçenlerde 2050 yılı için bir enerji yol haritası açıkladı. Burada doğal gaz kaynaklarının enerji üretimi sisteminin transformasyonu için çok önemli ve kritik bir rol oynayacağı yer alıyordu.bu durumda orta vadede AB'nin doğalgaz ihtiyacı yüksek olacaktır.2011 yılında AB doğal gazının % 80'ini Rusya,Cezayir ve Norveç'ten ithal etti. Bu birkaç ülkeye bağımlılık AB Komisyonunun enerji politikasının yeniden ele alınmasına neden oldu.bu kapsamda kaynak temin eden ülkeler ve transit geçiş ülkeleri ele alındı.doğal gaz taşıma altyapısı ile ilişkili zor jepolitik konuların da dikkate alınması gereği tespit edildi.bu nedenle Doğu Akdeniz Enerji Koridoru AB için yaşamsal öneme sahip bir proje olacak. Rusya ne Yapacak? Rusya Federasyonu Doğu Akdeniz gaz bölgesinde etkili bir şekilde yer almak istiyor.burada AB'ye an fazla gazı temin eden ülke olma avantajını kullanıyor. Türkiye'nin Hazar petrollerinin anahtar geçiş ülkesi olma çabalarını dikkate alıyor. Doğu Akdeniz'deki varlığını daha güçlü kılacak manevralar yapıyor. Bu arada Gazprom bir iştiraki ile İsrail in, Tamar off- shore gaz alanı için 5 Mart 2013 tarihinde bir anlaşma imzaladı. Bu anlaşma İsrail parlamentosu tarafından kabul görürse Rusya doğrudan bölgeye girmiş olacak Rusya'nın bölgede İsrail'in yanısıra GKRY ve Yunanistan'la ilişkileri de iyi. Aslında Rusya, GKRY'inin bölgede çok önemli bir partneri olduğunu ve Rumların Türkiye ile anlaşmazlıklarının devam etmesi gerektiğini düşünüyor. 4

5 GKRY Rusya'nın bölgedeki yatırımları için tek ve en büyük kanal olarak ortaya çıkıyor.rusya buraya 2010 yılına kadar 179 milyar dolardan daha fazla bir yatırım gerçekleştirmiş. Bu ekonomik bağ bölgedeki Rusya etkisinin kaynağı.rusya Türkiye'nin karşı olduğu Rumların Doğu Akdeniz'de gaz arama ve çıkartma faaliyetlerini destekliyor.bu durum son 10 yılda Rusya ve Ankara arasında çok geniş bir işbirliği ve yakınlaşmaya rağmen bir farklı politika noktası olarak ortada duruyor.rusya 2011 in sonlarına doğru Amiral Kuznetsov uçak gemisi ile 2 denizaltısını Doğu Akdeniz'e göndermişti. ABD 'nin Bölgeye İlgisi ABD Doğu Akdeniz'deki gaz rezervleriyle ilgili olarak kazancını maksimize edecek ve riskleri en alt seviyeye çekecek bir ilgi içerisinde görünüyor. Bu bölgedeki ABD politikası için anahtar faktörler İsrail'in Güvenliği'nin desteklenmesi,bölge ülkeleri arasında politik işbirliği ve mutabakatı teşvik etmek,ab'nin enerji güvenliği için farklı yolar aramasını teşvik etmek. Türkiye İsrail arasındaki gerginlik, son yıllarda ABD'nin bölgedeki dış politika uygulamalarında en fazla zorlandığı konu oldu.bu nedenle ABD bölgedeki enerji üretiminin bir kriz nedeni olmayacağına bölge ülkelerini ikna etmeye çalışacağı söylenebilir. ABD'nin Kıbrıs konusunu planlanan enerji koridoru nedeniyle Türkiye ve İsrail arasında bir anlaşmazlık konusu olarak görmek istemeyeceği açık..çünkü bu durum İsrail ile olan gerilimin yumuşamasını daha da zora sokacaktır. Bölgeye Açılacak Yeni Petrol Boru Hatları Planlanıyor Akdeniz e sahili olan Suriye jeopolitik konumu nedeniyle İran ve Irak tan dünya piyasalarına yapılacak petrol ihracatı konusunda büyük öneme sahip. Suriye Irak kaynaklı petrolün taşınması için kendi topraklarından geçecek olan boru hatları konusunda ideal bir jeopolitik konumu var. Bu hatlar Kerkük Baniyas ve Musul Hayfa hatları. Ancak bu hatlar zaman zaman gündeme getirilseler bile politik fizibilitesi düşük olan hatlardır. Bunların içinde yapılabilirlik açısından Kerkük-Banias hattının daha gerçekçi olduğu görülüyor.bu hat yaklaşık 30 yıldır kullanılmıyor ancak iç savaş sonrası yeniden faaliyete geçirileceği söyleniyor. 5

6 Baniyas limanının bir başka özelliği de Rusların Akdeniz deki en büyük lojistik üssü olan Tartus limanına çok yakın olması. Doğu Akdeniz Enerji Koridoru Bir Fantazi mi Yoksa Gerçek mi? Bu noktada şu soru çok yaşamsal oluyor; Doğu Akdeniz enerji koridoru uygulanacak mı yoksa kağıt üzerinde mi kalacak.bölgenin genel durumuna bakarak bu soruya yanıt verecek olursak bunun aşağıdaki iki anahtar özellik taşıyan konuya doğrudan bağlı olduğunu görürüz. Birincisi AB'nin doğal gaza olan ihtiyacı.aslında AB'nin orta vadede doğal gaz ihtiyacındaki belirsizlik nedeniyle bu yatırım kararı AB'nin gaz ihtiyacı açıkça ortaya çıkana kadar ertelenebilir. İkincisi İsrail'in doğal gazının bir kısmını ihraç etmeye karar verip vermediğidir.aslında bölgede en büyük doğal gaz rezervlerine sahip bir ülke olarak bölgenin enerji mimarisinde İsrail'in oyun kurucu bir rol üstlenmesi gerekir.diğer bir deyişle İsrail bu gazı ihraç etme konusunda güçlü bir kararlılığa sahip olmadan Doğu Akdeniz Enerji Koridoru Projesinde büyük bir gelişme beklenmemelidir.şimdilik bu konudaki hükümet politikasının tam olarak netleşmemiş olması, gerekli kararların alınmasına ve rezervuarların geliştirilmesi için gerekli finansman başvurularının yapılmasını ertelemektedir.bu da doğal gaz endüstrisi temin zincirinde bir belirsizlik yaratmaktadır.ancak bu belirsizliğin faturası sadece İsrail için değil Doğu Akdeniz Enerji Koridoru konseptinin tümü için çok yüksek olabilir. Ne Olabilir? Aslında sonuç olarak; Doğu Akdeniz'in Enerji Koridoru projesinin son şeklinin ne olacağının tam anlamıyla anlaşılması için erken olduğu söylenebilir. Ancak İsrail'in Gazprom'la Tamar off- shore gaz alanı için 5 Mart 2013'de imzaladığı anlaşma uygulanırsa bölgeden gaz ihracatının önü açılacak demektir.bu projede Yüzen LNG tesisi planlanmış Bu uygulamanın olumlu sonuç vermesi durumunda Doğu Akdeniz Enerji Koridoru için başlangıç olarak uygulanabilir. Başlangıçta boru hattı gibi sabit ve maliyetli çözümler yerine kıyıda LNG tesisleri veya yüzen LNG tesisleri gibi daha esnek ve ucuz çözümlere dönülebilir.bu projede ilk LNG tesislerinin GKRY kurulması bekleniyor.böyle bir plan yeni gaz rezervlerinin belirlenmesi durumunda diğer Doğu Akdeniz ülkeleri için de sözkonusu olabilir. 6

7 LNG 'nin sağladığı esneklik aynı zamanda AB'nin gaz ihtiyacı konusunda yaşadığı belirsizlik nedeniyle harekete geçemeyen aktörlere hareket imkanı verir.böylece Doğu Akdeniz Enerji koridoru projesinin birinci bölümü tamamlanmış olur.boru hattı için hangi kararın alınabileceğini ise şimdilik tahmin edebilmek zor. 7