KUR AN I ANLAMA METODU NE OLMALIDIR?

Transkript

1 KUR AN I ANLAMA METODU NE OLMALIDIR? Sevgi Tütün * İzmir Müftülüğü İzmir/TÜRKİYE Allah ın insanlara son mesajı olan Kur an-ı Kerim, indiği andan itibaren anlaşılmaya çalışılmıştır. Özellikle de kendi kutsal kitapları olması hasebiyle Müslümanlar onu anlama konusunda çeşitli metotlar takip etmişlerdir. Bu amaçla ortaya konan çalışmalar, genel anlamda klasik/geleneksel ve modernist/çağdaş olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. Biz tebliğimizde temel olarak bunlardan herhangi biri üzerinde durmak niyetinde değiliz. Bilindiği gibi klasik ve modernist olarak adlandırılan anlama metotları karşılıklı olarak tartışılmış/tartışılmakta olup her iki açıdan eleştiriler gündeme gelmiş/gelmektedir. Gayemiz, artık rutin haline gelmiş söz konusu tartışmalara bir yenisini eklemek değil, Kur an ı anlama metodunu belirlemeye çalışırken, anlamaya konu olan ilahî metnin bizzat kendisinin nasıl bir metot önerdiğini kavramaktır. Bu merkezden hareketle; "Kur an kendisini nasıl anlamamızı istiyor, ne öneriyor?" sorularına onun verdiği cevapları bulmaya çalışacağız. Dolayısıyla tebliğimizin eksenini Kur an metni oluşturacaktır. Anlama kavramı genel manada; "Bir şeyi yalnızca dıştan değil, kendi içinden kavrama; bir şeyin özünü ve bir bağlam bütünü olarak anlamını tanıma" 1 şeklinde tarif edilmektedir. Metot ise, bilgi edinmek için tutulması gereken yol olup, her bilgi alanının kendine has yöntemleri bulunmaktadır. Aynı zamanda metot, amaca ulaşmada bir takım ilkelere uymayı 2 da ifade eder. Buna göre, her alan kendini tanıtma, anlatma ve anlama yöntemini kendisi belirlemekte, en azından söz konusu hususlarda temel kıstaslar ortaya koymaktadır. Felsefede bu şekilde değerlendirilen metot bilgisi, bizi Kur an ın anlaşılmasında da aynı yöntemin işleyeceği gerçeğine götürmektedir. Bir başka deyişle, o muhataplarına kendisini anlama yolunda hangi ilkeleri göz önünde bulundurmaları gerektiğini, kendine özgü bir biçimde dile getirmektedir. Öte yandan anlama faaliyeti, anlaşılmak istenen objenin taşıdığı özelliklere göre farklılık gösterebilir. Bu nedenle öncelikli olarak bu objenin tanımlanması gerekmektedir 3. Dolayısıyla, bir şeyi anlayabilmek için öncelikle onu olduğu gibi tanımak lazımdır. Bu nedenle, Kur an bize kendini tanıtarak, anlaşılma konusunda işaret ettiği esasları ya da onu anlama faaliyetinde izlenmesi gereken yöntemleri açıklamaktadır. Aslında anlaşılmasında önerdiği bu metot, onun kendine has özelliklerinde de açık bir şekilde görülmektedir. Kur an, kendisinden bahsettiği birçok pasajda da söz konusu özelliklerine gönderme yapmaktadır. Bu bağlamda Kuran ın gündeme getirdiği özelliklerinden bazılarını metodoloji açısından şu şekilde değerlendirmek mümkündür: - Allah katından indirilmiştir. - İçinde şüphe yoktur. - Arapça olarak indirilmiştir. - Hz. Muhammed e nazil olmuştur. 1- Allah Katından İndirilmiştir Kur an ı diğer kutsal kitaplardan ayıran en önemli ve önde gelen özellik, Allah katından gelmiş olmasıdır. Bu gerçek kendisi tarafından birçok kez dile getirilmektedir; "De ki: Ruhu l-kudüs, inananların inançlarını sağlamlaştırmak, müslümanlara doğru yolu göstermek ve onlara bir müjde olmak üzere Kur an ı Rabbinden hak olarak indirdi. 4 "; "Bir de kendilerine ilim verilmiş olanlar onun, Rabbinden gelen hak olduğunu bilsinler, böylece ona iman etsinler ve sonuçta da kalpleri ona saygı duysun diye Allah böyle yapar. Hiç şüphe yok ki Allah, iman edenleri doğru yola iletir. 5 " ve "Kendisinde hiçbir şüphe bulunmayan bu Kitab ın indirilişi, âlemlerin Rabbi tarafındandır. Yoksa Onu Muhammed uydurdu mu diyorlar? Hayır, * Dr., Din Hizmetleri Uzmanı. 1 Bedia Akarsu, Felsefe Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1975, Ahmet Cevizci, Felsefe Sözlüğü, Paradigma, İstanbul, 2000, s İshak Özgel, "Kur an ın Üç Aşamalı Nüzulü, Lügavî Temelleri Üzerine Bir Değerlendirme", Arayışlar, İhsan Bilim Araştırmaları, Yıl:3, Sayı: 5 6, 2001, 89. " ق ل ن ز ل ه ر وح الق د س م ن ر ب ك ب الح ق ل ي ث ب ت ال ذ ين ا م ن وا و ه د ى و ب شر ى ل لم سل م ي ن " 16/102 4 Nahl " و ل ي عل م ال ذ ين ا و ت وا الع لم ا ن ه الح ق م ن ر ب ك ف ي ؤم ن وا ب ه ف ت خب ت ل ه ق ل و ب ه م و ا ن ه للا ل ه اد ال ذ ين ا م ن وا ا لى ص ر اط م ست ق ي م " 22/54 5 Hac Kur an ı Anlama Metodu Ne Olmalıdır?, Sevgi TÜTÜN, İstikāmet, Sayı: 6, s , Yıl:

2 o, kendilerine senden önce hiçbir uyarıcı gelmemiş olan bir kavmi uyarman için, doğru yolu bulsunlar diye Rabbin tarafından indirilmiş gerçektir. 6 " mealindeki ayetler ve diğerleri 7 konuyu son derece net bir biçimde anlatmaktadır. Yukarıdaki pasajlarda birkaç husus dikkatimizi çekmektedir. Bunlardan ilki, onun Allah tan gelen bir kitap ve hak/gerçek olduğudur. Kur an, kendisinin Allah kaynaklı olduğunu bildirmek suretiyle, bu durumun ortaya çıkardığı birtakım noktalara da işaret etmektedir. Öncelikle Allah ın kitabı oluşu onu, sıradan bir kitap olmaktan çıkarmaktadır. O, bir beşere ait olmadığı gibi insana ait bir müdahale de söz konusu değildir. Bu husus, onu anlamanın ilk aşamasında unutulmaması gereken bir esas olarak karşımıza çıkmaktadır. Açıkçası Kur an ın bu özelliği, mevzu bahis olduğu her durum ve şartta göz önünde bulundurulmalıdır. Bu yüzden, sözü edilen temel özelliğini bilmeyen birinin, onu anlama ve açıklaması da zorlaşacaktır 8. Çünkü Kur an, kendini Allah ın kitabı olarak tanıtırken, okuyan ve anlamaya çalışan kişinin de bu gerçekten yola çıkarak hareket etmesini istemektedir. Bir başka deyişle, onun diğer kutsal kitaplardan farklı ve eşsiz olduğu akıldan çıkarılmamalıdır 9. Eğer, onun Allah tan geldiğine dair bir ön kabul yoksa ya da en azından ilahî kaynaklı olmadığı yönünde bir önyargı var ise ayetlerden anlaşılan husus, bu tavrın tasvip edilmeyeceğidir. Dolayısıyla anlama faaliyetinde Kur an dan yola çıkılmalı ve Allah tan gelen bir kitap olma özelliğine bağlı kalınmalıdır. Çok önemli olan bu konu Kur an sisteminde net olarak ortaya konmuştur. Böylece Kur an ın sistemi, kendini anlama faaliyetini biçimlendirdiği gibi aynı zamanda onu yönlendirmektedir 10. Bununla birlikte o, ilahî olan ile beşerî olanın ayırt edilmesini de istemektedir. Zaten referansını ilahî olarak ilan etmesi, ilahî-beşerî arasındaki mahiyet farkını vurguladığı gibi, kendini anlama çabalarını da bu yönde değiştirmektedir 11. Bize göre, anlamada başvurulan metotların mahiyeti, Kur'an ile uyumu açısından önem arz etmektedir. Kanaatimizce, son dönemlerde öne çıkan bazı metotların eleştiriye açık olma sebebi de budur. Mesela hermenötik 12 metoda karşı yapılan eleştiriler, onun insana ait çalışmaları anlamaya yönelik bir gayret olması 13, Hıristiyanların Kutsal Kitabı İncil(ler) in yorumlanmasında 14 gündeme geldiği ve bu yüzden Kur an ı anlamada kullanılamayacağı yönündedir 15. Biz tebliğin başında da ifade ettiğimiz gibi, bu eleştirilere derinlemesine girmeyeceğiz. Ancak, anlamadaki metodumuzun kaynağı ve kökeni, Kur an ın sistemine uyum sağlaması açısından önem arz etmektedir. O, öncelikle kendi sistemi ve kendi terminolojisi içinde anlaşılmayı istemektedir. Eğer İlahî Kitap, belli bir beşeri düşünce sisteminin ya da belli bir ilim dalının kendine ait terminolojisi ile incelemeye tabi tutulursa 16 aradaki ilahî-beşerî farkı göz önünde bulundurarak hareket etmek son derece önemlidir. Bu yüzden kullanılan metodun ilahî özellik taşıyan bir metne uygulanmasında, vahiy sisteminin bilincinde olarak ve gereklerini yerine getirmek suretiyle dikkatli bir çalışmaya ihtiyaç vardır. 2- İçinde Şüphe Yoktur Kur an ın ikinci özelliği, içinde hiçbir şüphenin bulunmayışıdır. "Bu, kendisinde şüphe olmayan kitaptır. Allah a karşı gelmekten sakınanlar için yol göstericidir." 17 ;"Bunda hiçbir şüphe yoktur. (O) " ت نز يل الك ت اب ل ر يب ف يه م ن ر ب الع ال م ين ا م ي ق ول ون افت ر يه ب ل ه و الح ق م ن ر ب ك ل ت نذ ر ق وم ا م ا ا ت يه م م ن ن ذ ير م ن ق بل ك ل ع ل ه م ي هت د و ن " 3 32/2 6 Secde ;" ت نز يل الك ت اب م ن ه للا الع ز يز الح ك ي م " 39/1 ; Zümer " ل ي أ ت يه الب اط ل م ن ب ين ي د يه و ل م ن خ لف ه ت نز يل م ن ح ك يم ح م ي د " 41/42," Fussilet ت نز يل م ن الر حم ن الر ح يم " 41/2 7 Fussilet. " ت نز يل م ن ر ب الع ال م ي ن " 41 Hâkka /69 8 Bayraktar Bayraklı, "Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur an Tefsiri", 2. Basım, İstanbul, 2003, c:8, Ebu l A lâ Mevdûdî, Tefhîmü l-kur an, İnsan Yayınları, İstanbul. 1986, c:1, İlhan Kutluer, "Kur an ı Anlama Yolunda Felsefi Tecrübelerin Rolü ve Değeri", Kur an ve Tefsir Araştırmaları, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2001, Mehmet Soysaldı, Kur an ı Anlama Metodolojisi, Fecr Yayınları, Ankara, 2001, Hemenötik alanı (kabaca ve kronolojik olarak) şöyle tanımlanmıştır; Kutsal metin (İncil) tefsirinin teorisi, Genel filolojik metodoloji, Linguistik anlama bilimi, Geisteswissenschaften in metodolojik temeli, Varoluşsal anlama fenomonolojisi, İnsanların mit ve sembollerin arkasında yatan manalara ulaşmak amacı ile kullandıkları hatırlanabilir ve kültür karşıtı yorumlama sitemleri. Bkz. Richard E. Palmer, Hermenötik, çev. İbrahim Görener, 2. Baskı, Anka Yayınları, İstanbul, 2003, Sözlükte Hermenötik; "genel olarak insanın eylemlerinin, sözlerinin, ürünlerinin ve kurumlarının anlamını kavrama ve yorumlama sanatı" olarak tarif edilmektedir. Bkz. Cevizci, Reformcular, kilise öğretisi geleneğiyle polemiğe girmiş ve kutsal metinleri hermenötik yöntemle ele almışlardır. Bkz. H.G.Gadamer, Hermenötik (Yorum Bilgisi Üzerine) Yazılar, derleyen ve çeviren: Doğan Özlem, Ark Yayınevi, Ankara, 1995, Hermenötik, köken olarak Greklerin mitolojisine dayanan bir düşünce sistemine ait olması yönüyle de düşündürücüdür. Bkz. Cevizci, 447; Şevket Kotan, Kur an ve Tarihselcilik, Beyan Yayınları, İstanbul, 2001, Halis Albayrak, Kur an ın Bütünlüğü Üzerine, Kur an ın Kur an la Tefsiri, Şule Yayınları, Üçüncü baskı, İstanbul, 1996,74.." ذ ل ك الك ت اب ل ر يب ف يه ه د ى ل لم ت ق ين " 2/2 17 Bakara Kur an ı Anlama Metodu Ne Olmalıdır?, Sevgi TÜTÜN, İstikāmet, Sayı: 6, s , Yıl:

3 âlemlerin Rabbi tarafındandır." 18 ve; "Kendisinde hiçbir şüphe bulunmayan bu Kitab ın indirilişi, âlemlerin Rabbi tarafındandır." 19 anlamındaki ayetlerde konu açıklanmaktadır. İçinde şüphe olmaması, onun Allah katından geldiği ve içeriği hakkında hiç bir kuşkunun olmadığını belirtmektedir. Râzî, şüphe anlamını verdiğimiz rayb kelimesini açıklarken bunun, şekk de (شك) bulunmayan bir fazlalık ihtiva ettiğini söylemektedir. Ona göre rayb ifadesinde sû-i zan anlamı vardır ki, böylece bu Kitap ile ilgili olarak herhangi bir şekilde şüpheye mahal olduğu reddedilmektedir 20. O, Allah tarafından gönderildiği için şüphe edilmesi düşünülemez. 21 Bu özellik ile ilahî yönüne işaret edilmekte ve yine onun mahiyeti ile insan ürünü kitapların mahiyeti karşılaştırılmaktadır. Aynı zamanda onun şüphe götürmeyen bir kitap oluşu, diğer kitapların bu özelliği tam anlamıyla taşımadığını da açıklamaktadır. Bir başka deyişle, insanlara ait kitaplar şüphe içerebilmektedir. Ama Kur an, beşer ürünü kitapların aksine spekülasyon veya tahminlere dayanmamaktadır. 22 "Andolsun biz onlara, bilerek açıkladığımız bir kitabı, inanan bir toplum için bir yol gösterici ve rahmet olarak getirdik." 23 ayetinde yer alan bilerek/ alâ- ilm ifadesi, ilahi ilme dayandığını vurguladığı gibi, onda bulunan bilgilerde yanlışlık ihtimali olmadığını da dile getirmektedir. 24 Allah tan gönderilen bir kitap olduğundan hem kendisi hem de içinde bulunan tüm bilgiler kesindir. Anlama gayreti içine giren kişi de onun bu özelliğini göz önünde bulundurmak zorundadır. Bazı ayetlerde İlahî Kitab ın gönderiliş hikmetlerinden bahsedilmektedir. Buna göre o, uyarmak 25, karanlıklardan aydınlığa çıkarmak ve Allah ın yoluna ulaştırmak 26, öğüt 27, hidayet ve müjde 28 olmak üzere indirilmiştir. Ayrıca ayetlerin Allah tarafından açıklandığı 29 vurgulaması da ihmal edilmemiştir. Söz konusu pasajlara bakıldığında birtakım ayrıntıları fark etmek kaçınılmazdır. Aslında Kur an ın tüm insanlara bir uyarı, öğüt, hidayet ve müjde olması ideal bir amacı göz önüne sermektedir. Ancak ayetlerin detayına inildiğinde bu idealin, ancak onun anlaşılması neticesinde mümkün olduğu gerçeği ile karşılaşılmaktadır. Bir başka deyişle Kur an, açıklamasını tüm insanlara yöneltmekle beraber onu anlayanlar sadece inananlar olmaktadır. 30 Birçok ayette gerçek manada anlaşılabilmesi için ona inanılması gündeme getirilmektedir. O, Allah a kulluk eden bir toplum için mesaj taşımaktadır. 31 Bu noktadaki açıklamalar, ilahî mesajın inananlar üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu anlatmaktadır. 32 Öte yandan burada konunun bir diğer boyutu ortaya çıkmaktadır ki, o da inanmayanların Allah ın hitabına kulak vermedikleri ile ilgilidir. 33 Burada kulak vermemekten kasıt, onu duymamak değil, Allah tan gelen bir kitap olduğuna ve mesajlarını anlamaya yanaşmamalarıdır. Aynı zamanda inanmayanların anlama konusunda bazı sorunları olduğu da haber verilmektedir. 34 Kur an ı kabullenmemek ya da Allah tan gelen bir kitap olduğuna inanmamak, ilahî hitabı işitmede/anlamada bir engel olmaktadır. Zira "(Davete), ancak (bütün kalpleriyle) kulak verenler uyar." 35 ayeti de buna işaret etmektedir. Yukarıda geçtiği üzere inanan ve inkâr eden arasındaki farkın açıklanması, sahip olunan bakış açısının Kur an ı anlamadaki rolünü belirtmektedir. Kişinin niyeti, anlama ve açıklama konusundaki başarısını ortaya koymaktadır. Eğer kişi şüphe etmeden/râzî nin belirttiği gibi sû-i zan olmadan veya diğer bir ifadeyle ön." و م ا ك ان ه ذ ا الق را ن ا ن ي فت ر ى م ن د ون ه للا و لك ن ت صد يق ال ذ ي ب ين ي د يه و ت فص يل الك ت اب ل ر يب ف يه م ن ر ب الع ال م ين " 10/37 18 Yunus." ت نز يل الك ت اب ل ر يب ف يه م ن ر ب الع ال م ين " 32/2 19 Secde 20 Fahreddin er-râzî, Mefâtîhu l-gayb, 2.baskı, Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Tahran, ts., c: 2, Bayraklı, c:2, Mevdudi, c:1, 43.. " و ل ق د ج ئن اه م ب ك ت اب ف ص لن اه ع لى ع لم ه د ى و ر حم ة ل ق وم ي ؤم ن و ن " 7/52 23 A râf 24 Komisyon (Hayreddin Karaman ve diğerleri), Kur an Yolu, Türkçe Meal ve Tefsir, D.İ.B. Yayınları, Ankara, 2006, c:2, 532.." و ا و ح ي ا ل ي ه ذ ا الق را ن ل نذ ر ك م ب ه و م ن ب ل غ " 6/19 En am, 25." ال ر ك ت اب ا نز لن اه ا ل يك ل ت خر ج الن اس م ن الظ ل م ات ا ل ى الن ور ب ا ذن ر ب ه م ا لى ص ر اط الع ز ي ز الح م يد " 14/1 26 İbrahim." ه ذ ا ب ل غ ل لن اس و ل ي نذ ر وا ب ه و ل ي عل م وا ا ن م ا ه و ا له و اح د و ل ي ذ ك ر ا و ل وا ا ل لب ا ب " 14/52 27 İbrahim ق ي م ا ل ي نذ ر ب أس ا ش د يد ا م ن ل د نه و ي ب ش ر الم ؤم ن ين ال ذ ين ي عم ل ون الص ال ح ات ا ن " 18/2 ;" Kehf ق ل ن ز ل ه ر وح الق د س م ن ر ب ك ب الح ق ل ي ث ب ت ال ذ ين ا م ن وا و ه د ى و ب شر ى ل لم سل م ي ن " 16/ Nahl."ل ه م ا جر ا ح س ن ا و ل ق د ج ئن اه م ب ك ت ا ب " 7/52 ;" A râf ق د ف ص لن ا ا ل ي ات ل ق وم ي ذ ك ر ون " 6/126 ;" En am ق د ف ص لن ا ا ل ي ات ل ق وم ي عل م و ن " 6/97 ;" En am ق د ب ي ن ا ا ل ي ات ل ق وم ي وق ن ون " 2/ Bakara."ف ص لن اه ع لى ع لم ه د ى و ر حم ة ل ق وم ي ؤم ن ون ". ق د ب ي ن ا ا ل ي ات ل ق وم ي وق ن ون " açıkladık." 30 Bakara 2/118 "Biz ayetleri, kesin olarak inanacak bir toplum için ". ا ن ف ي ه ذ ا ل ب ل غ ا ل ق وم ع اب د ين " vardır." 31 Enbiyâ 21/106 "Şüphesiz bunda Allah a kulluk eden bir toplum için yeterli bir mesaj 32 Bayraklı, c: 7, 147. " ا ن ت سم ع ا ل م ن ي ؤم ن ب ا ي ات ن ا ف ه م م سل م ون " işittirebilirsin." 33 Rûm 30/53 "Sen, çağrını ancak âyetlerimize inanıp Müslüman olan kimselere "; و ج ع لن ا ع لى ق ل وب ه م ا ك ن ة ا ن ي فق ه وه و ف ي ا ذ ان ه م و قر ا " koyarız." 34 İsrâ 17/46 "Kur an ı anlamamaları için kalpleri üzerine perdeler, kulaklarına da ağırlık Fussilet 41/44 "İnanmayanların kulaklarında bir ağırlık vardır ve Kur an onlara kapalı ve anlaşılmaz gelir. (Sanki) onlara uzak bir yerden." و ال ذ ين ل ي ؤم ن ون ف ي ا ذ ان ه م و قر و ه و ع ل يه م ع م ى ا و ل ئ ك ي ن اد ون م ن م ك ان ب ع يد " anlamıyorlar)." sesleniliyor (da." ا ن م ا ي ست ج يب ال ذ ين ي سم ع ون " 6/36 35 En am Kur an ı Anlama Metodu Ne Olmalıdır?, Sevgi TÜTÜN, İstikāmet, Sayı: 6, s , Yıl:

4 yargıdan uzak ise doğru bir başlangıç yapmış olmaktadır. Kur an aslında teorik olarak tüm insanların yararlanmasına açık bir kitap olmakla birlikte, inkâr edenler pratikte bu manada Kur an dan yararlanamamaktadır. 36 Burada inkârı Kur an ın ilahî bir özellik taşımadığını kabul etmek anlamında değil, bu yönde bir peşin fikir veya şartlanmışlık düşüncesine sahip olmak şeklinde anlamak gerekir. Dolayısıyla ön yargılardan uzak bir atmosfer içinde Kur an a yaklaşmak, onu anlamaya kapı açacaktır. Çünkü Kur an ı anlama ve kavrama yeteneğine sahip olanlar, onun manevi kastını kavrayan ve onun rehberliğine teslim olanlardır. 37 Ancak, tam bir itimat ile yaklaşmamakla birlikte ona karşı bir ön yargı olmadığı sürece bir kimsenin Kur an dan faydalanması söz konusudur. Bir başka deyişle önceden ona ilahî bir kitap olarak bakmayanlar beşerî olduğu yönünde bir şartlanmışlık içinde değillerse, Kur an ı anlama faaliyetleri iman ile sonuçlanacaktır. Bu bağlamda Kur an, kendini anlama sürecindeki düşünce boyutuna da ayrıca işaret ederek objektif bir düşünmeye çağırmaktadır. "Hâlâ Kur an ı düşünüp anlamaya çalışmıyorlar mı?" 38 ayetinde görüldüğü üzere düşünme/tedebbür, anlamada gerekli bir zihnî esastır. Tedebbür, ancak Kur an ın gözettiği amaçlara yönelmek suretiyle mümkün olmaktadır. 39 Düşünmeye vurgu yapan başka ayetler de vardır. 40 Bu ayetler vasıtasıyla anlama sadedinde düşünsel faaliyetin gerekliliği ortaya konulmaktadır. Kur an ı gerçek manada anlamak isteyen kişi, iman etmenin yanı sıra düşünmek şeklinde ciddi bir zihnî çerçeveyi de yerine getirmelidir. Aslında bu yöntem, kişinin ilahî mesajı ön yargısız bir şekilde düşündüğünde imana ulaşacağı gerçeğini de anlatmaktadır. Bu da şüpheden yani şartlanmadan bağımsız bir düşünmeyi gerektirmektedir. Tedebbür bu noktada şüphenin karşıtı bir boyutu ortaya koymaktadır. Bu durum yani düşünme/akletme, ilahî olan ile bağ kurmayı hedeflemektedir. Zira Kur an daki anlamıyla akletme, fizikî sebepleri metafizik sebeplere onu da sebepler sebebine 41 yani Allah a bağlamaktır. Kısacası düşünme faaliyetinde de sonuç kişiyi imana götürmektedir. Eğer vahyin hakikati ihtiva ettiğine iman olmazsa, düşünce de sağlıklı bir şekilde gün yüzüne çıkamaz. 42 Ya da sağlıklı ve objektif bir düşünme olmazsa anlama ve iman da olmayacaktır. Kur an, kaynak ve içerik olarak ilahî yönüyle kuşku duyulmayan, güvenilir bir özellik taşıdığının kabul edilmesini defalarca hatırlatmakla, aslında varılacak nihaî noktaya işaret etmektedir. İlahî Kitab ın kaynağı veya içeriği hakkında bir takım şüphelere sahip olmak, onu anlamaya engel bir durumdur. Bu yüzden Kur an, kendisinin anlaşılmasında ilahî boyutuna özellikle dikkat çekmektedir. 3- Arapça Olarak İndirilmiştir Anlama metodu çerçevesinde değerlendirdiğimiz Kur an ın üçüncü özelliği, Arapça olarak indirilmesidir. O, bu hususu farklı yerlerde çeşitli ifadelerle ortaya koymaktadır. Bu ayetlerden bazılarında Arapça bir Kur an olarak indirildiği belirtilmekte ve "Biz onu, akıl erdiresiniz diye Arapça bir Kur an olarak indirdik." 43 ; "İşte böylece biz onu Arapça bir Kur an olarak indirdik" 44 buyrulmaktadır. Aynı konu bir başka ayette ise Arapça bir hüküm olarak indirildiği 45 şeklinde geçmektedir. Bunun belirtilmesinin bazı önemli sebepleri vardır. Öncelikle yukarıda yer verilen bu pasajlar, Kur an ın nüzûlünde Arapçanın yerini ortaya koyduğu gibi, onu anlamaya çalışanların Arapça bilgilerinin olması gerektiğine de işaret etmektedir. Bir başka deyişle Arapçanın kurallarını, onu bir dil yapan ilkeleri bilmek şarttır. 46 Şâtıbî nin de belirttiği üzere, Kur an ı anlamanın yolu bir yönüyle Arapçaya vakıf olmaktan geçmektedir. 47 Kur an ın Arapça olarak indirildiğinin açıklanması daha ziyade mana ile dil ilişkisine dikkat 36 Kur an Yolu, c:3, Esed, 971. ". ا ف ل ي ت د ب ر ون الق را ن " 4/82 38 Nisâ 39 Şatıbî, c: 3, 383. و ل ق د ي س رن ا الق را ن ل لذ ك ر " 54/17,22,32,40 ";Kamer ك ت اب ا نز لن اه ا ل يك م ب ار ك ل ي د ب ر وا ا ي ات ه و ل ي ت ذ ك ر ا و ل وا ا ل لب ا ب " 38/29 ;" Sâd و ل ق د ص ر فن ا ف ي ه ذ ا الق را ن ل ي ذ ك ر و ا "17/41 40 İsrâ." ف م ن ش اء ذ ك ر ه " 74/55 Müddessir ;"ف ه ل م ن م د ك ر 41 Kutluer, Kutluer, 168.." ا ن ا ا نز لن اه ق رء ن ا ع ر ب ي ا ل ع ل ك م ت عق ل و ن " 12/2 43 Yusuf ;" ق را ن ا ع ر ب ي ا غ ير ذ ي ع و ج ل ع ل ه م ي ت ق و ن " 39/28." Ayrıca bkz. Zümer و ك ذ ل ك ا نز لن اه ق را ن ا ع ر ب ي ا " 20/ Tâhâ." ا ن ا ج ع لن اه ق رء ن ا ع ر ب ي ا ل ع ل ك م ت عق ل ون " 43/3 ;" Zuhruf ك ت اب ف ص ل ت ا ي ات ه ق را ن ا ع ر ب ي ا ل ق وم ي عل مون " 41/3 Fussilet ". و ك ذ ل ك ا نز لن اه ح كم ا ع ر ب ي ا " indirdik." 45 Ra d 13/37 "Böylece biz onu (Kur an ı) Arapça bir hüküm olarak 46 Ali Galip Gezgin, Tefsirde Semantik Metot, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2002, Ebû İshak Şâtıbi, Muvafâkat fi Usûli ş-şeria, İkinci Baskı, Mısır, 1975, c:3, 346. Kur an ı Anlama Metodu Ne Olmalıdır?, Sevgi TÜTÜN, İstikāmet, Sayı: 6, s , Yıl:

5 çekmekte, anlama çabalarının ancak sözü edilen dil aracılığı ile olacağını vurgulamaktadır. 48 Çünkü bir metni anlamanın ön şartı, o metnin dilini bilmektir. Arap dilinin bilinmesi de Kur an ı anlamanın ön şartı olarak kabul edilmeli 49 ve ona bu şekilde yaklaşılmalıdır. Arapça bilmek ya da Arapçaya vakıf olmak gramer, sarf, belâgat, beyân gibi tüm dilsel unsurlardan haberdar olmak demektir. Aslında Kur an ın belirttiği Arapça vurgusu da buna işaret etmektedir. Kur an, Arapça nın dil özelliklerini taşıdığından yapısal ve edebî özellikleri bilinmek zorundadır. 50 Onun Arapça olduğunu belirten ifadeler, Arapçayı bir lisan haline getiren temele dayanıldığında daha iyi anlaşılacağına işaret ettiği gibi; bu bağlamda semantik 51, Kur an araştırmaları için elzem bir metot 52 olarak karşımıza çıkmaktadır. Şunu unutmamak gerekir ki, Kur an ancak Arapça ile Allah ın kelamı olma özelliğini korur. 53 Allah ın insanlara hitap etmek için seçtiği dil, kelime ve deyimler, onları seçen kaynak yönüyle ayrı bir değer taşımaktadır. Kur an ın Arapça olarak indirilmesinin diğer bir sebebi de, Hz. Peygamber in Araplar arasından seçilmiş olmasıdır. Allah, her peygambere ait olduğu toplumun dili ile hitap etmiştir. 54 Esed in gayet güzel açıkladığı gibi, bütün ilahî dinler insanların anlaması için vahyedilmiştir. O halde onlara bu mesajı iletmekle görevli olan peygamber hangi kavme mensup ise, mesajın da o kavmin dili ile gönderilmesi doğaldır. 55 Kur an ın Arapça bir kitap olması, ilk muhataplarının Araplardan teşekkül etmesiyle ilgilidir. Tüm bunların yanı sıra Kur an, iki yerde "lisan" tabirini kullanarak kendisinin apaçık Arap dili ile indirildiğini belirtmektedir. 56 Lisan, lügat manasında kullanılmakta olup konuşma anlamına gelmektedir. 57 Dil, insan ve toplum için vazgeçilmez bir iletişim aracıdır. Kur an ın Arapça gönderildiğini ifade etmek üzere kullandığı lisan kelimesi de aslında bu iletişimi gözetmektedir. İlgili pasajlarda toplumun konuştuğu dile atıfta bulunularak Arapçanın iletişim açısından işlevine vurgu yapılmaktadır. Dil, ayrıca onunla konuşan toplumun kültürünü, düşüncesini ve dünya algısını açıklayan 58 bir vasıtadır. Arapça da dil olarak toplumunun söz konusu özelliklerini yansıtmaktadır. Kur an ın Arap dili ile inmesi ve ilk muhataplarının Arap olması, onun belli bir tarihte indiğini de ortaya koymaktadır. Ancak burada onun sadece Araplara indirilen bir kitap olmadığının altı çizilmelidir. Bir başka ifadeyle, o döneme ait tarihî bir takım olay ve konulara atıfta bulunulması, Kur an ın içerdiği hükümlerin sınırlı tarihsel bir seyir içinde görülüp evrensel olmadığı anlamına gelmemektedir. 59 O, belli bir tarihte Hz. Peygambere nazil olduğu için tarihle bir irtibatı bulunmaktadır. Kur an da tarihe ait anlatımlar bulunduğu bir gerçektir. Bizatihi İlahî Kitap tarih içerisinde bir tarihe hitap etmektedir. Ancak bu yine beşerî bir zorunluluktan kaynaklanmaktadır. 60 Kaldı ki, tarih geniş anlamıyla; "zaman içindeki değişmelerin tümünü dar anlamıyla; "geçmişte olan"ı ifade ettiği gibi geçmişte olan ama aynı zamanda şimdi de bulunanı anlatan bir kavramdır. 61 Anlamada başvurulan nüzûl sebepleri ve Kur an ın haber verdiği geçmiş olaylar bu bağlamda değerlendirilebilir. Kur an da beşerî tasavvur, ihtiyaç ve kültür olarak Araplara hitap edilmiş, onların dili evrensel mesaja vasıta kılınmış ve onlar aracılığı ile insanlığa ulaştırılmıştır. 62 İnsanlara vahyin ulaşmasında tarih ve muhatap açısından bir başlangıç noktası olması kaçınılmazdır. Kur an ın indiği dönem ve toplum da son ilahî hitabın insanlığa ulaştırılmasında başlangıç noktasını teşkil etmektedir. 48 Şâtıbi, Muvafakât, c: 2, Albayrak, Mehmet Murat Karakaya, Kur an ın Anlaşılmasında Dil Problemi, Marifet Yayınları, İstanbul, 2003, Semantik (Anlambilim): Sözcükler ve önermelerle onların dile getirdiği anlam arasındaki bağıntıyı inceleyen bilim dalı. Akarsu, İsmail Yakıt, "Doğru Bir Kur an Tercümesinde Semantik Metodun Önemi", I. Din Şurası Tebliğ ve Müzakereleri, D.İ.B. Yayınları, Ankara, 1995, Zeki Duman, "Kur an ı Anlamada Temel Prensipler", VII. Kur an Sempozyumu, Kur an ve Müslümanlar, (Kayseri 2004), Ankara, 2005,116. ا رس لن ا م ن ر س ول ا ل " açıklasın." 54 İbrahim 14/4 "Biz her peygamberi, ancak kendi kavminin diliyle gönderdik ki, onlara (Allah ın emirlerini) iyice."ب ل س ان ق وم ه ل ي ب ي ن ل ه م 55 Muhammed Esed, Kur an Mesajı Meal ve Tefsir, (çev. Cahit Koytak, Ahmed Ertürk), İstanbul, 1999, 499. ". ب ل س ان ع ر ب ي م ب ي ن " indirmiştir." "; Şuara 26/195 "apaçık Arapça bir dil ile و ه ذ ا ل س ان ع ر ب ي م ب ين " Arapçadır." 56 Nahl 16/103"Bu Kur an ise gayet açık bir 57 Fîrûzâbâdî, Ebu Tahir Muhammed b. Yakub, Kâmûs Tercümesi, (Terc. Âsım Efendi), İstanbul, 1305, c: 4,749; Râgıb İsfehânî Ebu l-kasım Hüseyin b. Muhammed, el-müfredât fî Garîbi l-kur ân, Beyrut, M. Osman Toklu, Dilbilime Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara, 2003, Mehmet Soysaldı, Kur an ı Anlamada Metodoloji, Fecr Yayınları, Ankara, 2001, Muhsin Demirci, Kur an ve Yorum, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2006, Akarsu, Kur an Yolu, c: 3, 295. و م ا Kur an ı Anlama Metodu Ne Olmalıdır?, Sevgi TÜTÜN, İstikāmet, Sayı: 6, s , Yıl:

6 4- Hz. Muhammed e Nazil Olmuştur Anlama konusunda Kur an ın bildirdiği bir diğer faktör de Hz Peygamberdir. Birçok ayette Hz. Peygamber in etkinliğine ayrıca işaret edilmektedir. Kur an ın yer verdiği, "Nitekim kendi aranızdan, size ayetlerimizi okuyan, sizi her kötülükten arındıran, size kitap ve hikmeti öğreten, ayrıca bilmediklerinizi de öğreten bir peygamber gönderdik." 63, anlamındaki ayet Hz. Peygamber in dindeki konumunu, Kur an sistemindeki rolünü ortaya koyan temel bir esas olarak karşımıza çıkmaktadır. Açık bir şekilde görülmektedir ki, Hz. Peygamber ayetleri/kitabı okuma ve öğretme görevi icra etmektedir. Öte yandan öğretmek yalnızca okumayı öğretmek anlamında değil, açıklamak olarak da anlaşılmalıdır. Çünkü ayette okumak ve öğretmek ayrı ayrı zikredilmektedir. Hz. Peygamber in onu açıklaması, indirilme sebeplerinden biri olarak zikredilmektedir. 64 Aynı zamanda bu görev sadece son Peygamber Hz. Muhammed e özgü de değildir. Aynı görev ve konumun önceki peygamberler için de söz konusu olduğu; "Biz her peygamberi, ancak kendi kavminin diliyle gönderdik ki, onlara (Allah ın emirlerini) iyice açıklasın." 65,"(O peygamberleri) apaçık belgeler ve kitaplarla gönderdik. İnsanlara, kendilerine indirileni açıklaman ve onların da (üzerinde) düşünmeleri için sana bu Kur an ı indirdik." 66 şeklindeki ayetler ile haber verilmektedir. Yukarıdaki ayetler hem Hz. Muhammed e hem de daha önce gönderilen peygamberlere ilahî mesajı açıklama vazifesi vermektedir. Böylece Hz. Peygamber in sadece Kur an ı ileten bir nakilci olmadığı aynı zamanda Allah ın hükümlerini sözlü veya fiilî olarak açıklama, yorumlama ve uygulamada örnek olma işlevine sahip olduğu görülmektedir. 67 Ayrıca Allah ın, peygamberleri kendi toplumlarının dilleri üzere göndermesindeki temel sebep, ilahî mesajın anlatılması ve anlaşılmasıdır. 68 Dolayısıyla Hz. Peygamber in açıklaması ona verilen bir görev olduğu gibi insanların, ilahî mesajı anlamaları için ihtiyaç duydukları bir unsurdur. Çünkü Allah insanlara hitap ederken, onu anlamalarını temin etmek üzere kendi içlerinden bir peygamber göndermiştir. Allah-insan iletişiminde vasıta olan Peygamber, bu misyonunu ilahî mesajın anlaşılmasında da aynı şekilde yerine getirmektedir. Sonuç Kur an, kendisini anlamanın temeline imanı oturtmaktadır. "Onlara (istedikleri) bir ayet getirmediğin zaman (alay ederek) derler ki: "Onu (da) bir yerlerden derleyip toplasaydın ya."de ki:"ben ancak Rabbimden bana vahyedilene uymaktayım. Bu (Kur an âyetleri), Rabbinizden gelen basiretlerdir. İman edecek bir topluluk için bir hidayet kaynağı ve bir rahmettir." 69 ayeti net bir biçimde bunu dile getirmektedir. Burada hem Kur an ın Allah tan gelen bir kitap olduğuna inanmamaya şartlanmış olanların, onun kaynağı hakkındaki yanlış düşünce ve inançlarına işaret edilmektedir. Hem de Kur an ın bir vahiy temeline dayandığı açıklanmaktadır. Bunun yanı sıra Kur an ın anlaşılması için gereken imanın bir kez daha altı çizilmektedir. Ayrıca ayetler için zikredilen basiret kelimesi de kalbin idrak gücüne 70 atıf yapmaktadır. Râzî burada geçen basiret kelimesine, "doğruyu bulma" manası vermektedir. 71 Böylece basiret ifadesi, doğru anlama yolunda ayetler ile kalbin gerçekleştirdiği iletişimi ortaya koymaktır. Dolayısıyla Kur an, ancak önyargısız olarak doğru bir şekilde anlaşılabileceğini ifade etmektedir. Gayet açıktır ki Kur an, kendisini anlamanın merkezine Allah tan gelen bir kitap olma özelliğini yerleştirmektedir. Bu bağlamda Kur an ın ilahi orijini ve onun bu özelliğini daima muhafaza etmesi, onu anlamada en önemli unsuru oluşturmaktadır. Kur an ın diğer özellikleri de aynı merkezin uyduları durumundadır. Kur an ın Arapça oluşu, içinde şüphe olmayan bir kitap oluşu ve Hz. Peygamber olgusu, birbiriyle iç içe ve birbirini tamamlayan kopmaz esaslar olarak takdim edilmektedir. Kur an, kendisini anlamada asıl olarak bu sayılanlara dikkat edilmesi ve onun ilahi yönüne asla halel getirilmemesine son." ك م ا ا رس لن ا ف يك م ر س و ل م نك م ي تل وا ع ل يك م ا ي ات ن ا و ي ز ك يك م و ي ع ل م ك م الك ت اب و الح كم ة و ي ع ل م ك م م ا ل م ت ك ون وا ت عل م ون " 2/ Bakara 64 Nahl 16/64 "Sana kitabı, ancak ayrılığa düştükleri şeyleri onlara açıklaman için ve iman eden bir topluma doğru yolu gösterici ve rahmet olarak " و م ا ا نز لن ا ع ل يك ال ك ت اب ا ل ل ت ب ي ن ل ه م ال ذ ي اخت ل ف وا ف يه و ه د ى و ر حم ة ل ق وم ي ؤم ن و ن " indirdik."." و م ا ا رس لن ا م ن ر س ول ا ل ب ل س ان ق وم ه ل ي ب ي ن ل ه م " 14/4 65 İbrahim." ب الب ي ن ات و الز ب ر و ا نز لن ا ا ل يك الذ كر ل ت ب ي ن ل لن اس م ا ن ز ل ا ل يه م و ل ع ل ه م ي ت ف ك ر و ن " 16/44 66 Nahl 67 Kur an Yolu, c: 3, Bayraklı, c: 12, " و ا ذ ا ل م ت أت ه م ب ا ي ة ق ال وا ل و ل اجت ب يت ه ا ق ل ا ن م ا ا ت ب ع م ا ي وح ى ا ل ي م ن ر ب ي ه ذ ا ب ص ائ ر م ن ر ب ك م و ه د ى و ر حم ة ل ق وم ي ؤم ن و ن " 7/ A raf 70 İsfehânî, Razi, c: 15, 101. Kur an ı Anlama Metodu Ne Olmalıdır?, Sevgi TÜTÜN, İstikāmet, Sayı: 6, s , Yıl:

7 derece hassas yaklaşmaktadır. Gözden kaçırılmaması gereken nokta, onun gösterdiği bu hassasiyete göre hareket etmektir. Bunu sağlamanın yolu da Kur an ın kendi sisteminden faydalanmaktan geçmektedir. Onu bir takım sonradan ortaya çıkan sistem ve metotlar ile anlamaya çalışırken, bunların Kur an içindeki iz düşümünün ne olduğunu sorgulamak gerekmektedir. Bunun neticesinde Kur an a uyan metotlar alınmalı, uymayanlardan vazgeçilmelidir. Kur an ın, kaynağının ilahî olduğunu defalarca zikretmesinin sebebi budur. Dolayısıyla ona kendi beşeri fikirlerimizin ürünü olan ve ilahî olana hamledemeyeceğimiz unsurlar ile yaklaşmamak şarttır. Daha doğrusu, beşerî görüşleri Kur an ın önüne geçirmemek gerekir. Kendi kanaatlerimizden yola çıkarak değil, Kur an ın esaslarından hareketle onu anlamaya çalışmalıyız. İnsanların kullandığı, Kur an ile hiçbir irtibatı olmayan, tamamen beşerî veya daha önceden edindiğimiz fikirler ve şahsî düşünceler temelinde ve etkisinde değil, ilahî hitabın etkisinde onu anlamaya gayret etmeliyiz. Kaynakça -Kur an-ı Kerim. -Akarsu Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, Albayrak Halis, Kur an ın Bütünlüğü Üzerine, Kur an ın Kur an la Tefsiri, Şule Yayınları, Üçüncü Baskı, İstanbul, Bayraklı Bayraktar, Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur an Tefsiri, 2. Basım, İstanbul, Cevizci Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma, İstanbul, Gezgin Ali Galip, Tefsirde Semantik Metot, Ötüken Yayınları, İstanbul, Demirci Muhsin, Kur an ve Yorum, Ensar Neşriyat, İstanbul, Duman Zeki, "Kur an ı Anlamada Temel Prensipler", VII. Kur an Sempozyumu, Kur an ve Müslümanlar, (Kayseri 2004), Ankara, Esed Muhammed, Kur an Mesajı Meal ve Tefsir (çev. Cahit Koytak, Ahmed Ertürk), İstanbul, Fîrûzâbâdî, Ebu Tahir Muhammed b. Yakub, Kâmûs Tercemesi, (Terc. Âsım Efendi), İstanbul, Gadamer H.G., Hermenötik (Yorum Bilgisi Üzerine) Yazılar, derleyen ve çeviren: Doğan Özlem, Ark Yayınevi, Ankara, Hançerlioğlu Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, Kavramlar ve Akımlar, Remzi Kitabevi, Birinci Basım, İstanbul, İsfehânî Ebu l-kasım Hüseyin b. Muhammed Râgıb, el-müfredât fî Ğarîbi l-kur ân Beyrut. -Karakaya Mehmet Murat, Kur an ın Anlaşılmasında Dil Problemi, Marifet Yayınları, İstanbul, Kırca Celal, Kur an ı Anlamada Dil Problemi, Kur an Mesajı, Kotan Şevket, Kur an ve Tarihselcilik, Beyan Yayınları, İstanbul, 2001, Kutluer İlhan, "Kur an ı Anlama Yolunda Felsefi Tecrübelerin Rolü ve Değeri", Kur an ve Tefsir Araştırmaları, Ensar Neşriyat, İstanbul, Komisyon (Hayreddin Karaman ve diğerleri), Kur an Yolu, Türkçe Meal ve Tefsir, D.İ.B. Yayınları, Ankara, Mevdûdî Ebu l A lâ, Tefhîmü l-kur an, İnsan Yayınları, İstanbul Özgel İshak, "Kur an ın Üç Aşamalı Nüzulü, Lügavî Temelleri Üzerine Bir Değerlendirme", Arayışlar, İhsan Bilim Araştırmaları, Yıl:3, Sayı: 5 6, Palmer Richard E., Hermenötik, çev. İbrahim Görener, 2. Baskı, Anka Yayınları, İstanbul, Râzî Fahreddin, Mefâtîhu l-gayb, 2.baskı, Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Tahran, ts. -Soysaldı Mehmet, Kur an ı Anlama Metodolojisi, Fecr Yayınları, Ankara, Şâtıbi Ebû İshak, Muvafâkat fi Usûli ş-şeria, İkinci Baskı, Mısır, Toklu M. Osman, Dilbilime Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara, Yakıt İsmail, "Doğru Bir Kur an Tercümesinde Semantik Metodun Önemi", I. Din Şurası Tebliğ ve Müzakereleri, D.İ.B. Yayınları, Ankara, Kur an ı Anlama Metodu Ne Olmalıdır?, Sevgi TÜTÜN, İstikāmet, Sayı: 6, s , Yıl: