KONVEKTİF KURUTMA. Kuramsal bilgiler

Transkript

1 KONVEKTİF KURUTMA Deneyin amacı Deneyin amacı, katı haldeki ıslak gıda maddelerin kritik ve denge nem değerlerini, kuruma eğrisi karakteristiğini ve kurutma prosesinin etkin parametrelerinin araştırılmasıdır. Kuramsal bilgiler Kurutma; katı bir maddeden suyun kısmen veya tamamen uzaklaştırılmasını ifade etmektedir. Bir maddenin nem içeriği dendiğinde, o maddenin içindeki suyun ağırlığının, maddenin kurumadde ağırlığına oranı olarak ifade edilebilir. Nem içeriği iki farklı şekilde ifade edilebilir. x : kg nem / (kg nem + kg kuru katı) X : kg nem / kg kuru katı Bir maddenin kurutulması için bileşiminde bulunan nem, buharlaştırılarak uzaklaştırılmalıdır. Bununişlem için de ısıl işlem gerekmektedir. Isıl işlem için gereken enerji iki yolla sağlanabilir. Bu enerjinin aktarılmasında; Doğrudan sıcak hava kullanılır ise, bu işlem, "Doğrudan ısıtma", kurutucunun duvarı ısıtılarak ısı aktarılır ise de Dolaylı kurutma olarak adlandırılır. Islak gıdaların suyu uzaklaştırmak için ısıtılmış hava kullanılırsa, ısıtılmış hava ıslak katıdan buharlaşmış sıvıyı almalıdır, Bu nedenle, hava çalışma koşullarında doymamış halde olmalıdır. Aksi takdirde eş zamanlı ısı ve kütle transferi için herhangi bir itici güç oluşmaz. Kuru termometre sıcaklığı Herhangi bir termometre ile ölçülen hava sıcaklığına denir. Islak termometre sıcaklığı Evaporatif soğuma ortamında ölçülen sıcaklığa denir. Bir başka ifade ile suyun hal değişimi sonucu gaz fazına geçtiği ortamın sıcaklığıdır. Bu noktada suyun aldığı hal değişimi enerjisi sebebi ile sıcaklık ortam sıcaklığına göre daha düşük değerdedir. Mutlak nem Mutlak nem, hava içinde bulunan toplam nemi ifade etmektedir. Birim miktardaki havada bulunan su buharı miktarının, yine aynı miktardaki kuru hava kütlesine oranıdır. Y= kg buhar / kg kuru hava Bağıl Nem: Belirli bir sıcaklıkta, havanın içerdiği nemin buhar basıncının (P V), aynı sıcaklıkta, su buharı ile doymuş havanın neminin buhar basıncına ( P sat T ) oranıdır, sat Bağıl Nem= P / P x100 V T Bir başka ifade ile bağıl nem, havanın belli bir sıcaklıktaki mutlak neminin, o sıcaklıkta taşıyabileceği maksimum neme oranı olarak tanımlanabilir. Doymuş Hava: Doymuş hava bağıl nemi 1 olan su buharı ile doyurulmuş havadır. Yani belirli bir sıcaklıkta, taşıyabileceği maksimum miktarda su buharını bileşiminde bulunduran havayı ifade etmektedir. Hava ne kadar doymamış olursa kütle (nem) aktarım hızı o kadar yüksek olur. Denge nem içeriği: Belirli bir sıcaklıkta ve basınçta, maddenin taşıdığı nemin su buharı basıncı, havanın su buharı basıncına eşitse, maddenin içerdiği neme denge nem içeriği denir. Maddenin denge nem içeriği, ortamın bağıl nemine bağlı olarak değişir. 1

2 Şekil 1. Psikrometri grafiği 2

3 Şekil 2. farklı maddelerin denge nem değerleri 25 C. Şekil 3. farklı sıcaklıklardaki ham pamuğun denge nem değerleri Kurutma hızı Birim alan ve birim zaman başına buharlaşmış su veya sıvı miktarı kurutma hızı olarak tanımlanır. Kurutma hızı genel olarak aşağıdaki formülle ifade edilebilmektedir. R d W X t W dx R d = A dt : Kurutma hızı (kg buharlaşmış su / m 2 sa) : kuru katı ağırlığı (kg) : kuru bazda nem değeri : süre (sa) A : alan (m 2 ) Ancak bir maddenin kuruma hızı, sabit bir değer değildir. Kuruma farklı dönemlerden oluşmakta ve bu dönemlerde kuruma hızı farklı olmaktadır. Karakteristik kurutma eğrileri Şekil 4 'te aşağıda verilmiştir. Kuruma periyotları A) sabit hız periyodu Kuruma genellikle sabit hız periyodunda başlar. Sıcaklık artışıyla birlikte ıslak gıda yüzeyinde ince bir su tabakası oluşur ve bu suyun buharlaşmasıyla birlikte kuruma gerçekleşir. Isıtma aracının veya kurutma ortamının çeşitli özellikleri (hava akış hızı, hava sıcaklığı, havanın bağıl nemi, gıda miktarı, gıdanın nemi vb.) kuruma hızını ve kuruma derecesini etkilemektedir. Bu faktörlerin kuruma hızını ve derecesini nasıl etkileyebileceği uygulama sırasında tartışılacaktır. Şekil 4b incelendiğinde, grafikteki BC hattı üzerinde kurutma hızı sabit olacaktır. Bu periyot başlangıç neminden kritik neme kadar devam eder ve sonra kurutma hızı azalmaya başlar. Sabit hız periyodunda kuruma hızı aşağıdaki eşitlik ile hesaplanabilir. Bu eşitlik gıdanın şekline göre basitleştirilmiş veya daha karmaşık olarak değişebilmektedir. 3

4 W dx R c = A dt R c : Sabit kuruma hızı (kg su/m 2 sa) W : Kuru katı ağırlığı (kg) A : Alan (m 2 ) h c : Konvektif ısı transfer katsayısı (veya W/m 2 K) T d : Havanın kuru termometre sıcaklığı ( C) : Havanın ıslak termometre sıcaklığı ( C) T w λ f veya R c = h c (T d T w ) λ f : Islak termometre sıcaklığında suyun buharlaşma gizli ısısı (kj/kg) eğer hava gıda yüzeyine paralel akıyorsa h c = G 0.8 eğer hava gıda yüzeyine dikey akıyorsa h c = 1.17 G 0.37 G = ρ*v (ρ: havanın yoğunluğu (kg/m 3 ), V: havanın akış hızı (m/sa)) ρ hava = P M a R T Hava yoğunluğunu üstteki ideal gaz yasası denk. ile hesaplayın. Aksi verilmediyse aşağıdaki verileri kullanınız) P: Pa=N/m 2 Ma hava 29 kg/kg mol R=8315 Nm/kg mol K T: Kelvin) (a) X = f (t) (b) N = f (X) Şekil 4. kurutma eğrisi karakteristiği Sabit hız periyodunda kuruma süresi hesaplanırken aşağıdaki eşitliklerden yararlanılır. R c = W dx A dt ise dt = W dx R c A t s = W λ f (X 0 X i ) h c A (T d T w ) Bu eşitlikte; t s : Gıdanın sabit hızdaki kuruma süresi (sa) λ f : Islak termometre sıcaklığında suyun buharlaşma gizli ısısı (kj/kg) X 0 : Gıdanın başlangıç nem içeriği (kg su/ kg KM) X i : Gıdanın t anındaki nem içeriği (kg su/ kg KM) (kritik nemden düşük olamaz) h c : Konvektif ısı transfer katsayısı (W/m 2 K) W : kuru katı ağırlığı (kg) R c : Sabit hızdaki kuruma hızı (kg su/sa kg KM) A : Isı transfer alanı (m 2 ) 4

5 B) AZALAN DEBİ PERİYODU Kurumanın ilerlemesine bağlı olarak zamanla (Şekil 4a ve 4b, CE hattında görüldüğü gibi) kuruma hızı azalır. Islak gıda kritik denge (kritik nem) değerine ulaştığı zaman gıda yüzeyindeki su filmi tabakasının buharlaşması tamamlanır. Bu periyotta buharlaşma gıdanın gözeneklerinde ve/veya gözeneklerden yüzeye difüze olan suda meydana gelir. Bu periyotta hava akış hızının kurutma hızı üzerine etkisi yoktur. Çünkü kuruma hızı difüzyonal kütle transferi ile kontrol edilir. Şekil 4 (b) 'de, CE noktaları arasının lineer olduğu varsayılır ise aşağıdaki eşitlik yardımıyla azalan hız periyodunda kurutma hızı tahmini olarak hesaplanabilir. eğim (m) = R c X c X e = R a X i X e ise R a = R c X i X e X c X e = m (X i X e ) = m X Bu eşitlikte; R c R a X i Xe X c : Sabit hızdaki kuruma hızı (kg su/m 2 sa), : Azalan kuruma periyodundaki kuruma hızı (kg su/m 2 sa), : Gıdanın t anındaki nem içeriği (kg su/kg KM), : Gıdanın denge nem içeriği (kg su/kg KM), : Gıdanın kritik nem içeriğini (kg su/kg KM) ifade etmektedir. Kuruma süresinin hesabında ise genel kuruma hızı integre edilirse kuruma süresinin formülü hesaplanır. R = W dx A dt ise dt = W dx A R buradan t = W A d x R formülü elde edilir. Azalan debi periyodundaki hız hesabında, hız ayrıca R=m*X olarak verilmişti. Bunu yerine yazarsak t a = W A d x m X = W A m d x X = W A m ln X c X e 1/m=(X c X e)/r c olduğuna göre; t a = W (X c X e ) ln X c A R c X e toplam kurutma süresi hesaplanırken ise sabit hız ve azalan hız periyodundaki kuruma süreleri toplanarak hesaplanır. t = t sabit hız + t azalan hız 5

6 DENEY Deney Şekil 5 te gösterilen tepsili kurututuca gerçekleştirilecektir. Bu kurutma ünitesi içerisinde dönebilen 10 adet tepsi (her biri 40*40 cm) içeren hava hızı ve sıcaklığı değiştirilebilen bir sistemdir. Bu sistem tepsilerin (örnek ile birlikte) toplam ağırlığı ile kurutmada kullanılan havanın giriş ve çışış sıcaklıklarını ölçen nem ve sıcaklık sensörü ile donatılmış ve istenilen periyotlarda alınan verileri kaydedebilen bir kontrol ünitesine sahiptir. DENEY AŞAMALARI 1. Kurutulacak örnekler 3 farklı büyüklükte (kalınlık, genişlik, uzunluk) doğranarak hazırlanır. Her uygulama grubu için farklı bir örnekle çalışması hedeflenen bu deneyde bazı meyve, sebze veya yaprak tipi ürünlerle çalışılabilecektir. Her grup deney materyalini diğer gruplarda kullanılandan farklı olmak koşuluyla belirleyecek ve deney günü getirecektir (1-2 elma, 5-10 çilek 5-6 marul yaprağı vb. gibi). 2. Kurutma sistemi, deneyde uygulanacak olan kurutma koşullarına şartlandırılır. 3. Kurumadde oranları ve ağırlıkları bilinen örnekler tepsiye ve kurutucuya yerleştirilerek kurutma işlemi başlatılır. 4. Belirli aralıklarda (5d, 10d vb.) örneklerin ağırlıkları takip edilerek kaydedilir. 5. Örnekler yaklaşık %10-20 nem bileşimine kadar kurutularak deney sonlandırılır. SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 1. Denklemi kullanarak nem içeriğinin belirleyiniz. burada; X = m w(t) m d( ) m d( ) M w(t) : t anındaki ıslak örnek kütlesini (kg) M d( ) : kuru örnek kütlesini (kg) ifade etmektedir. 2. Elde edilen nem verileri ile zamana karşı nem grafiği çiziniz (Excel de), 3. Iki farklı periyotta X ve t verileri için eğri uydurarak ve sayısal türev alarak grafikten kurutma hızını hesaplayınız. 4. Kuruma hızlarını sabit ve azalan debi periyodu için hesaplayınız. 5. N vs. X grafiğinden kritik ve denge nemi değerlerini belirleyiniz. 6. Deneysel kuruma süresini hesaplayınız. 6

7 Veriler Zaman (d) M w (kg) M d (kg) % nem (kg su/kg KM) T d, ( C) T w ( C) Bağıl nem % KAYNAKLAR 1. Geankoplis CJ, 1993, Transport processes and unit operations, 3rd edition, 2. Cemeroğlu B, 2009, Meyve ve Sebze İşleme Teknolojisi, 3. Baskı 3. Cemeroğlu B, 2010, Gıda Mühendisliğinde Temel İşlemler, Gıda Teknolojisi Derneği 7

8 ek 11/6/08 10:15 Page Termodinamik TABLO A 4 Doymufl su S cakl k tablosu Özgül hacim, ç enerji, Entalpi, Entropi, m 3 /kg kj/kg kj/kg kj/(kg.k) Doymufl Doymufl Doymufl Doymufl Doymufl Doymufl Doymufl Doymufl Doymufl S cakl k., bas nc., s v, buhar, s v, Buhar., buhar, s v, Buhar., buhar, s v, Buhar., buhar, T C P doy kpa v f v g u f u fg u g h f h fg h g s f s fg s g