TÜRK HALK GİYİM KUŞAMINDA KULLANILAN GÖYNEKLER (THE GOYNEKLER OF USING IN TURKISH FOLK CLOTHING)

Transkript

1 TÜRK HALK GİYİM KUŞAMINDA KULLANILAN GÖYNEKLER (THE GOYNEKLER OF USING IN TURKISH FOLK CLOTHING) Emine KOCA Tuba VURAL ABSTRACT First dress within Turkish dressing style, having been worn both by men and women onto their skin, so as to cover the upper part of their bodies, is known to be göynek. Göyneks, which are being used generally with the underpants (don) being worn onto lowerbody, are made of thin, soft, and generally plain white shirt fabrics, while there are also examples available, which are woven by such white fabrics being colored thereunto by the pale tones of red, yellow, and blue. Silk bürümcük fabrics were generally preferred the most for the underwear due to taking the shape of the body formally, being thin and light, absorbing the sweat, and having aesthetic appearance. In numerous foreign sources, bürümcük fabrics are praised for their fineness and aesthetic appearance. In this study, regional site research was conducted for determining the fields of use, and regional features of göyneks of silk, linen, or cotton fabric, certain collections were reviewed respectively, and the surviving examples were assessed upon being grouped in terms of type, style, form, manner of use, and aesthetic features. The chosen subject matter is important for contributing to the related literature, and thereby constituting a resource in view of the history of Turkish and World culture. GİRİŞ Türk kültürü içinde yer alan giyim kuşama ait özellik ve kaynakların varlığı Orta Asya ya kadar uzanmaktadır. Bu bağlamda Türk giyim kuşamının; uzun tarihi geçmişi, yayıldığı geniş coğrafi alan, etkileşim halinde olduğu kültürler ve değişen inanç sistemleri ile birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Her dönemde çeşitli etkenlerin sebep olduğu sonuçlar doğrultusunda birbirinden ayrı özellikte milli ve yöresel giyimler oluşmuştur. Türklerde özellikle kadın dış giyimi konusu tarihsel süreçte önceleri gelenek ve görenekler ile 19. Yüzyıldan itibaren yasalar ve modalar kapsamında değişiklik göstermiştir. Dış görünümdeki bu değişim ve gelişimler, kadının evinde giydiği ve tamamen kendi zevki ve beğenisi Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, Moda Tasarımı Bölümü Gölbaşı/ANKARA, kocaemine@gmail.com Prof. Dr. Gazi Üniversitesi, Mesleki Eğitim Fakültesi, Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Eğitimi Bölümü, ANKARA, vural.tuba@gmail.com

2 ile değişim gösteren iç giyimlerde de görsel açıdan oldukça göz alıcı çeşitliliklerin oluşmasında önemli bir etken olarak karşımıza çıkar. Anadolu da kadınlar giysilerinin altına, ten üzerine ve genellikle iç donunun (şalvar) üzerine, doğal iplik renginde (krem) dokunmuş ipek, pamuk ve ketenden göynekler giymişlerdir. Gömleklik bez olarak bilinen bu dokumaların beyaz üzerine kırmızı, sarı, mavi renklerin uçuk tonları ile renklendirilmiş dokunanları da bulunmaktadır. Dokunduğu yöreye göre bürümcük, kıvratma, meles, helali, heril, satraç, kız kıvrağı, kasterli, güvül, el kıvrağı gibi farklı isimlerle adlandırılan bu kumaşların, dokundukları el tezgâhlarının boyutu nedeniyle enlerinin dar olması önemli bir özelliğidir ve bu özellik göyneklerin formlarını oluşturmada etkin rol oynamaktadır. Türk halk giyiminde, günümüzde tene giyilen atletlerin yerine kullanılan bu giysi parçası biçim (kalıp formu), malzeme, süsleme özellikleri ve kullanıldığı yer açısından değerlendirildiğinde farklı yöresel adlarla adlandırılan bir çeşitlilikle karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmanın amacı; Türk halk giyiminde ten üzerine giyilen dokuma ipliği ipek, keten veya pamuk olan göyneklerin tarihi gelişimi, kültürler arasındaki değişimi yazılı ve görsel eserler üzerinden kronolojik olarak ele alınarak incelenmiştir. Göyneklerin kullanım alanlarının ve bölgesel özelliklerinin belirlenmesi açısından Kardeniz, İç Anadolu, Ege, Marmara, Akdeniz bölgelerinde alan araştırması yapılmış, bazı koleksiyonlar incelenmiş ve ulaşılabilen örnekler biçim, form, dokuma ve süsleme özellikleri açısından gruplandırılarak değerlendirilmiştir. Bölgesel olarak farklı isimler ile anılan tene giyilen söz konusu iç giysiler, genel olarak göynek adı altında değerlendirilmiştir Seçilen konu, Türk ve Dünya kültür tarihi açısından ilgili literatüre katkıda bulunarak kaynak oluşturması açısından oldukça önemlidir. 2. GÖYNEK/ GÖMLEK Türk halk giyiminde pek çok bölgede kullanılan bir iç giyim ürünü olan gömlek, göynek olarak da bilinmektedir. Kökeni Gön deri, ten anlamından gelen gönlek sözcüğü doğru olandır ve çıplak tene giyilen şey demektir; erkek gömleklerinin eteği dizden yukarda kalır ve belden aşağı iç donunun içine sokulur; kadın gömlekleri ayak bileklerine kadar uzun olur, ama aslında bu çamaşır bedenin üst kısmını örter ( Koçu, 1965: 125). Kâmûs-ı Türkî de gömlek, 1.Elbisenin altına giyilip bedenin yukarı kısmını örten ve umumiyetle dizden yukarı kalıp bâzen de ayağa kadar uzanan beyaz ve yumuşak bezden çamaşır (Sami, 1985:431) olarak tanımlanmıştır.

3 Türk Halk giyiminde kullanılan göynekler görsel olarak birbirine benzemelerine rağmen, yakasız veya ince hakim yakalı olanlarının yanı sıra yaka çevresi, kol ağzı ve etek uçlarına oya ve işlemelerle oluşan süslemeler yapılmış türleri de bulunmaktadır. Kol oyuntusu olmadan bedene birleştirilen kolların bu basit kesimine, çoğu zaman hareket serbestîsi sağlamak amacıyla yerleştirilmiş kuş parçaları ve kısa veya uzun kol boyları ile farklı bir görünüm de kazandırılmıştır. Kısa olanları erkek uzun ve bol olanları ise kadınlar tarafından kullanılan bir iç giyim unsurudur. Türklerin kullanmış oldukları giysiler genellikle önden boydan boya açık olmasına rağmen, göylekler ön ortası kapalı olarak hazırlanmış, giyen kişinin ihtiyacına göre yakalar açılmış ve süslenmiştir. Görünür (2005:353) gömlekler ile ilgili yapmış olduğu bir araştırmasında kadın gömleğini şu şekilde tanımlamaktadır. Önden açık entari, ince bir iç gömleği ve üzerine şalvar giyilmektedir. İç gömleği, çok ince şeffaf açık renk ipeklidendir. Pamukla karıştırılarak dokunmuş gömleklik dokumalar da vardır. Gömleklerin, eteklerinde, kol ağızlarında işlemeli olan örnekleri görülür. 16. yüzyıldan itibaren ayak bileklerine kadar uzun olduğu günümüze gelen resimlerden ve belgelerden anlaşılmaktadır. 18.yüzyıl sonlarına kadar iç gömleğinin boyu uzun olup, 19.yüzyılda kısalmaya başlamıştır. Fotoğraf:1, Naciye Karahasan a ait meles gömlek Fotoğraf: 2, Kadın gömleği Gazi Ün. Ülker Muncuk Müzesi Fotoğraf: 3-4, Hopan Kaba ya ait krep büküm yakası açılmadık göğnek ( Denizli) Anadolu nun pek çok bölgesinde kullanılan göynekler, kumaş, giyim şekli, biçim, boyut, süsleme, cinsiyet farklılıkları gibi pek çok faktörün etkisiyle çeşitlenmiş ve farklı isimlerle adlandırılmıştır. Kütahya da al gömlek, Çorum da heril gömlek, melez gömlek, kıvratma gömlek, Aydın da köynek, göynek, Manisa da iç gömlek, yanışlı gömlek, Sivas ta satranç köynek Samsun Vezirköprü de satrac gömlek, Ankara Güdül de gömlek, göynek, iç gömleği veya tefi gömlek, Konya Sarayönünde iç kölek, Kocacık yöresinde yenli gömlek, Burdur da

4 göğnek, köynek, Çorum da içlik, yörelere göre farklılık gösteren göynek isimlerinden bazılarını oluşturmaktadır DOKUMA VE KUMAŞ ÖZELLİKLERİ Türk halk giyiminde kullanılan göynekler incelendiğinde, inceliği, hafifliği, teri emme özelliğine sahip olması ve en önemlisi esneme özelliği ile vücudun şeklini alması bakımından, göyneklerin yapımında genellikle ipek, ipek pamuk veya ipek keten karışımı liflerden elde edilen bürümcük adı verilen dokumalar kullanılmıştır. Kıvratma da denilen bükülmüş ipekten kıvırcık olarak dokunan, kolay eskimeyen ve iç çamaşırı yapımında en çok tercih edilen kumaşlar bürümcük olarak adlandırılmıştır (Pakalın, 1993: 250). Düz ve kıvrak olarak iki türü bulunan bu dokumalar, kadın ve erkek iç giyimini oluşturan çamaşırlarda kullanılır. Bazıları tamamıyla ipekten bazıları ise ipek ve keten karışımı ipliklerden dokunur. Bürümcük kumaş dokunurken iplik bükümünün artırılmasından dolayı doku gözenekleri açık kalmakta, kumaşta kıvrımlı hatlar oluşmakta ve bu durum kumaşın esnekliğini ve kumaş yüzeyinde kıvrımlı hatların oluşmasını sağlamaktadır. Pembezar, penbeçul, kanuni, melez, helali, hileli, düz, çözme, eyübi, idare, bükme vb. bilinen bazı örnekleridir. Koçu (1969:48) gömleklik bezlerin ipliğin kendi doğal rengi olan tatlı açık krem rengi olması gerektiğine dikkat çekerek, kadın bürümcüklerinde kafes adı verilen çubuklu dokumaların yapıldığını ve dört parmak enliğindeki bu çubukların genellikle kanarya sarısı, kiremit alı, mor, açık mavi renkli muhtelif genişlikte ipek çubuklar olduğunu ve bu kumaşların daha çok iç giyimde kullanıldığını belirtmiştir. Anadolu nun pek çok yöresinde kadın ve erkek gömleklerinde kullanılan kumaşlar benzerlik gösterirken küçük ayrıntılarda birbirinden ayrılmaktadır. Ham ipekten dokunmuş ince bürümcüklerin genç kız ve kadın çamaşırlarında, daha kalın olan ve ipeğe pamuk veya keten karıştırılarak dokunan bürümcüklerin ise erkek çamaşırlarında kullanıldığı yapılan araştırma sonucunda elde edilen önemli bir bulgudur. İslam dininde erkeklerin ipek kullanımının belirli ölçülerde olması gerekliliği nedeni ile pek çok yörede damat ve erkek gömleklerinin, mutlaka atkı ipliklerinde pamuk ipliği kullanılmış olan hilâli kumaştan dikilmesi gerekliliği erkek gömleklerinin daha kalın olmasında önemli bir etken olmuştur. Özel ve Tan (1995:20) ipek pamuk veya keten ipliğinin fazla buruşuk izlenimi verildiği kumaşlara bürümcük denildiğini, bürümcük kumaşları dokurken ipek ipliğinin yanında pamuk veya keten ipliği karıştırılarak yapılan

5 bürümcüklerin hilâli olarak adlandırıldığını belirtmesi bu durumu doğrulamaktadır. Ayrıca keten, pamuk ve ipek ipliğinin karıştırılması ile dokunan bürümcük kumaşın iç çamaşırlarında kullanılması giysi fizyolojisi açısından önem taşımaktadır. Ketenin hava geçirgenliği, pamuğun ter emici özelliği, ipeğin hafifliği ile birleşerek sağlıklı bir kumaş türü oluşturması, bürümcük dokumaların ten üzerine giyilen ve özellikle iç çamaşırlarında kullanılan kumaş olmasında en önemli etkendir. Montogu anılarında, İstanbul a geldiğinde giymiş olduğu Türk giysilerini anlatırken gömleklerin kumaşlarının inceliğine hayran kaldığını şu sözlerle belirtmiştir. Beni Türk giysileri ile görseniz şaşarsınız. Ama yinede benim gibi sizde bu elbiselerin bana çok yakıştığını söylersiniz. Size de bir resim göndereceğim, ama yine de kıyafetimi tarif edeyim. Önce gayet geniş bir şalvarım var. Bu gayet ince gül pembesi, kenarı sırmalı kumaştan yapılmış bir şalvar, terlikler sırma işlemeli beyaz deriden yapılmış. Şalvarın üstüne sarkan tül gömlek tamamen işlemeli. Gömleğin kolları kolun yarısına kadar iniyor ve çok geniş. Yakasını elmas bir düğme ilikliyor Göğsün renk ve şekli gömlekten tamamen görünüyor ( Montogu: 51 ). Koçu (1969:125) İnce, yumuşak ve genellikle düz beyaz olan gömleklik bezlerin beyaz üzerine kırmızı, sarı, mavi renklerin uçuk tonları ile ince çubuklu olarak dokunanlarının da bulunduğunu, kadın gömleklerinin de bürüncük dokumadan yapılarak helali/helali gömlek olarak ta isimlendirildiğini belirtmiştir. Koçu ayrıca; ayak takımından amele, ırgat, uşak, kayıkçı, gemici gömleklerinin de kaba bezden (Trabzon bezi, Amerikan bezi) yapıldığını, önceleri ordu erlerine verilen beylik gömleklerinde kaba bezden dikildiği üzerinde durmuştur. Göynekler çoğu bölgede dokumaların adı ile anıldıkları için yörelere göre farklı adlar almaktadırlar. Çorum ilinde kullanılan kadın gömlekleri dokumanın özelliği ile isimlendirilmiştir. Çok ince ipekli kumaşlardan yapılanlarına heril gömlek biraz daha kalın ipekliden yapılanlarına melez gömlek, atkısı ipek çözgüsü pamuk olanlarına idare gömlek, gündeliğe giyilen atkısı ve çözgüsü keten gömleklere ise kıvratma gömlek adı verilmiştir ( Altuntaş ve diğ. 1996:5). Samsun ili Vezirköprü ilçesinde kareli olarak dokunan kumaşlara satraç dokuma, bunlardan dikilen gömleklere de satraç gömlek, Sivas ili Hafik ilçesinde ise satranç gömlek denilmektedir. Rize de ve Trabzonda gömleklik olarak dokunan kumaşlara feretiko, gömleklere ise feretiko gömlek, Aydın ili ve çevre köylerde kullanılan bazı göyneklik kumaşlara sirkeli kumaş, Burdur da bükme, alaca, kenarlıbez adı verilen dokumadan yapılan göyneklere bükme köynek, ak köynek bazı örneklerdir.

6 Barışta (1989:48) Konya yöresinde yapmış olduğu bir çalışmasında, don ve gömleklik olarak dokunan kumaşlara kıvratma adı verildiğini belirtmiştir. Göyneklik kumaşlar genellikle el tezgâhlarında dokunduğu için kumaş genişlikleri tezgâh enlerine göre 25 ile 73 cm. arasında değişmektedir. 73 cm. olanlarına çok az rastlanmakla birlikte, genellikle 35 ile 55 cm eninde olanları daha çok kullanılmaktadır. Pamuk (2001) Çomak dağ köylerinde kullanılan gömleklerin yörede bulunan el tezgâhlarında dokunan ipek kumaşlardan hazırlandığını, tezgâhlarda dokunan kumaşların enlerinin dar olması sebebiyle gömleklerin birçok parçanın birleşmesinden oluştuğunu belirtmektedir. Aynı şekilde, Sarıoğlu nun (1999:560) Anadolu nun bazı bölgelerinde uygulanan mekikli el dokumaları ile ilgili çalışmasında, göyneklik kumaşları bez ayağı dokuma tekniğinde 38-45cm. eninde, boyuna çizgili veya kareli kumaşlar olarak belirlemesi de göyneklik dokumaların enleri ile ilgili görüşü desteklemektedir. 2.2.BİÇİM VE FORM ÖZELLİKLERİ Kumaş enlerinin darlığı, malzemelerinin maliyeti ve emek gerektirmesi, gömlek formlarının basit kesimlerinin oluşmasına ve yüzyıllar boyunca bu biçimi korumasına neden olan en önemli faktörler olarak görülmektedir. Kumaşlar el tezgâhlarında dokunduğu için fazla emek ve zaman gerektirmesi, malzemenin kısıtlı olması ve üzerine yapılan işlemeler nedeniyle maliyetinin yüksek olması giysileri dikenlerin giysinin biçimi kadar ekonomik olmasına da önem vermelerini gerektirmiştir. Özellikle pahalı kumaşlarda israfın önlenmesi için kesim biçimleri geliştirilmiş ve terzilerin hünerleri ile fire vermeden eldeki kumaşın tamamının giyside kullanılması sağlanmıştır. Aslında sadece üç eteklerin kesimlerinde değil diğer tüm giysilerin parçalarında da bu durum geçerlidir ve israfa kaçan uygulamaları görmek nadirdir (Koç ve Koca 2012:142). Pamuk (2001) çalışmasında, maliyeti düşürmek amacı ile göyneğin gözükmeyen bölümlerinin kullanılmış kumaşlardan veya daha ucuz Amerikan bezinden dikildiğini belirterek, kumaş israfı konusundaki görüşleri doğrulamaktadır. El tezgâhlarında eni dar olarak dokunan bürümcük kumaşın, kumaş israfı olmadan daha verimli ve daha fonksiyonel kullanılabilmesi için yakası açılmadık göynekler yapılmıştır. Gömlek ve şalvar olarak iki amaçlı kullanılabilen yakası açılmadık göyneklerin yaka kısmı kişinin kullanım amacına göre açılır. Örneğin, bir kişi dokumayı iç donu olarak kullanacaksa, yaka kısmı donun ağ kısmını, kolları ise donun paçalarını oluşturacak şekilde gömleği ters çevirerek kullanmakta, göyneğin etek ucu iç donunun belini oluşturacağı için belini uçkurla toplamaktadır.

7 Fotoğraf:4, Yakası açılmadık göynek Wearden in (1993:137) Osmanlı dönemi giysileri ile ilgili çalışmasında, Entarilerin biçimleri incelendiğinde küçük parçaların kullanımı terzilerin giysiyi hazırlamak için çok az malzemeye sahip olduklarını akla getirmektedir. Günümüzün üretim teknolojileri ile kumaşlar kolayca üretildiği için kumaşların ziyan edilmesi bizleri endişelendirmez. Ancak kumaşların elde dokunduğu zamanlarda geleneksel giysilerin kesimlerinde ekstra bir tasarruf uygulama zorunluluğunu gerektirmiştir şeklindeki yorumu kumaş enlerinin giysilerin biçimini oluşturmada etkili olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Koç ve Koca ( 2012: 145) entari konulu çalışmalarında, el dokuma tezgahlarının enlerinin belirli genişlikleri geçememesinden dolayı, kumaş enlerinin entarilerin biçimlerinin oluşmasına özellik kattığını belirterek, uzun bir tarihi ve geniş bir alanı kapsayan Türk giysilerinde, kumaşların enleri doğrultusunda geliştirilen giysi biçimlerinde modelin aynı kaldığı, bedene ve kollara geçirilen eklerin boyutlarında farklılıklar oluştuğunu vurgulamışlardır. Barışta (1994a:493) Burdur, Çeltikçi, Arvallı da damat giyimi ile ilgili araştırmasında yöreye ait bir damat göğneğini şu şekilde tanımlamıştır Sarı ve ceviz renkli ince yollu beyaz natürel pamuklu dokumdan yapılmıştır. Önü göğüse kadar açık, sıfır yakalı ve kare kesimli takma kollu göğneğin ön ve arka bedeni dikdörtgen biçimindedir. İki yanına eklenen üçgen biçiminde parçalarla kalçaya doğru genişleyen ön ve arka bedenin omuzu dikişsizdir. Burada omuz kumaşın katı ile oluşturulmuştur. Benzer bir biçim takma kol için de söz konusudur. Gerek ön ve arka gerekse kol kumaşın dokuma genişliğindedir. Bölgelerde yapılan incelemeler sonucunda, farklı isimlerle adlandırılmalarına rağmen, Türk halk giyiminde göyneklerin biçimlerini oluşturan temel unsurların beden, kol ve peş ve kuş parçaları olduğu ve bu

8 parçalardaki boyut ve kullanım farklılıklarının göyneklerin model özelliğini değiştirdiği gözlenmiştir. Bu nedenle göynekler biçimsel özelliklerine göre üç ana grupta incelenebilir. Beden özelliklerine göre gruplandırıldığında;göyneklerin peşsiz (eksiz) ve peşli (ekli) olarak iki biçimde oluşturulduğu gözlenmiştir. Peşsiz göynekler genellikle eni geniş olan kumaşların kullanıldığı, biçimlendirmenin kumaş eni ile oluşturulmadığı grup içerisinde değerlendirilebilir. Bu tiplerde peş yoktur. Göyneğe rahatlık sağlamak için vücut genişliğinden daha bol kesilen göyneklere düz takma veya T kol biçimi uygulanmıştır. Kol hareketlerinin rahatlığını artırmak amacı ile kol altına kuş parçaları yerleştirilenleri de vardır. Genellikle düz ve bol olan kol uçları manşet, biye veya lastikle de toplanmaktadır. Kumaşın ikiye katlanması ile oluşan düz omuz formunda dikiş bulunmamakta ve ön ve arka ortası kumaş katı olduğu için dikişsizdir. Giyip çıkarmayı kolaylaştırmak amacıyla ön yaka oyuntusuna başın geçmesini sağlayacak şekilde yırtmaç açılmıştır. Yıtmaç boyu kullanım şekline ve isteğe göre değişebilmektedir. Çizim 1. Peşsiz göynek teknik çizimleri Peşli göynekler genellikle kumaş genişliği ile biçimlendirilmiştir. Eni dar olan dokumalardan yapılan göyneklerin beden ve kollarını genişletmek için farlı biçimlerde ek parçalar kullanılmaktadır. Ön, yan, kol altı ve kol üstü dikişlerine belirli uzunlukta veya dikiş boyunca genişlik sağlamak amacıyla geçirilen eklere peş kol altlarına yerleştirilen eklere ise kuş adı verilmiştir. Peşli göyneklerin biçimleri, kullanılan ek parçasının şekline göre üçgen peşli, düz peşli, beli kesik peşli, bütün peşli gibi isimlerle anılmaktadırlar. Farklı boyut ve şekillerde yerleştirilen peşlerin bedene yerleştirme şekli giysi kullanım ve kuşanma biçimine göre değişiklik göstermektedir.

9 Çizim 2. Peşli göynek teknik çizimleri Kol özelliklerine göre gruplandırıldığında; Kol formunun oluşmasını sağlayan üç boyutu vardır. Kol genişliği, kol boyu ve kol ağzı kolun biçimini belirlerler. Türk halk giysilerinde kullanılan göyneklerin kol formları; düz kollar, kuşlu kollar ve peşli kollar olarak üç grupta toplanabilir. Kol altlarına yerleştirilen kuş ve peş parçalarının beden ile birleşimi giysinin modelini oluşturduğu gibi hareket serbestîsi de sağlamaktadır. Düz kollar bedene düz olarak birleştirildiği gibi peş parçasına birleştirilerek uygulandığında T kol formu oluşmaktadır. Bedene ve kola ayrı ayrı düz peş parçası eklenen peşli kolların yanında, Türk giysilerinde sadece iç giyimde kullanılan, peş parçası kol ve bedene bir bütün olarak eklenen yekpare peşli kesim, diğerlerine göre görsel olarak da farklılık göstermektedir. Bu uygulama kol hareketlerine inanılmaz derecede rahatlık sağladığı gibi bedene de genişlik sağlamaktadır. Kuşlu kollarda kol altına yerleştirilen kuş parçaları kare veya eşkenar üçgen şeklindedir. Kullanılan kuş parçalarının şekli nasıl olursa olsun, kullanılmalarındaki temel amaç, kolun rahat hareket edebilmesi, yani kişinin hareketlerini kısıtlamamasıdır. Kuş parçalarının farklı şekillerde uygulanması ise, kolu genişletmek amacıyla kullanılan kuş parçasını ek olmaktan çıkarıp, kola özel bir model özelliği kazandırmak amacıyla yapılmıştır. Peş ve kuş parçaları birlikte kullanılarak göyneklere hem fonksiyonellik hem de estetik görünüm kazandırılmıştır.

10 Çizim 3. Göynek kol formları teknik çizimleri Wearden (1993:138), fiziksel sınırlamalar nedeniyle özellikle küçük kaftanların vücudu sarabilmesi için yanlarda üçgensel parçalar kullanıldığı, bu parçaların aynı zamanda kaftanlara dolgunluk eklediğini, hareket serbestîsi sağladığını ve zarafet kazandırdığını vurgulamıştır. Bu da eski dönemlerden beri giysilerde rahatlık kadar estetiğin de önemli olduğunun göstergesidir. 2.3.SÜSLEME ÖZELLİKLERİ Göyneklerin üzerine yapılan süslemelerin bölgesel kulanım özellikleri doğrultusunda genellikle yaka çevresi, etek ucu ile kol uçlarında yoğunlaşmış olduğu gözlenmiştir. Bölgelere göre çeşitlilik gösteren göynek süslemeleri gruplandırıldığında, oyalarla, farklı nakış iğneleri ile kumaş üzerine işlenerek, hazır harç ve farklı objelerle yapılan süslemeler olarak gruplandırılabilir. Göyneğin giyinme özelliği süsleme unsurlarını ve yoğunluğunu değiştirmektedir. Giysilerinde süsleme ve süslenmeye aşırı derecede düşkün olan Türk kadını açık kalan boyun bölgesini önceleri içine giymiş olduğu iç giysilerin süslü yaka formları ile daha sonrada çeşitli mücevherlerle süsleyerek kapatmıştır. Yakası açılmadan oyalanarak sandıklarda bekletilen ipek, keten, pamuklu gibi dokumalardan yapılmış göyneklerin genellikle kol ağızları, etek uçları ve sonradan açılan yaka çevresi oyalanır. Yaka çevresine geçirilen oyalar daha sonra yapıldığı için genellikle iplik ve oya farklılığı belirgin bir şekilde farklılık gösterir. Barışta (1994b:190) gömlekler ile ilgili araştırmasında bazı evlerdeki sandıklarda yakası açılmamış gömlekler tespit ettiğini, yakası açılmamış gömlek deyiminin kaynağı olan bu göyneklerin, saray dışında halkın kullandığı gelin ve damatlar için hazırlandığını belirtmiştir. Göyneklerin yaka ve kollarını şerit biçiminde bezeyen oyaların yanı sıra dal şeklinde yapılmış oyalarında yakası açılmadık göynekler için önceden hazırlandığı bazı yörelerde tespit edilmiştir.

11 SONUÇ 20. yüzyılın başından itibaren hızlı bir geçiş sürecini yaşamakta olan toplumumuzda giysilerle ilgili çok eski değer yargılarının ve halkın kullandığı üretim tekniklerinin yerini kentsel kültürün modern giysi ve değer yargılarının ve teknolojik üretim teknikleri ile oluşan üretimin aldığını görmekteyiz. Araştırma kapsamındaki bölgelerde halk giyiminin önemli bir parçası olarak kullanılmış ancak günümüzde yok olmaya yüz tutmuş olan göynek örnekleri incelenerek biçim, kullanılan malzeme ve süsleme özellikleri bir bildirinin sınırları içerisinde gruplandırılmaya çalışılmıştır. Türk halk giyim kuşamında iç giyim unsurları arasında önemli bir yeri olan gömleklerin terminolojik ve biçimsel formlarına dikkat çekilmiştir. Kültürel değerlerimizden biri olan göyneklerin Anadolu nun her bir köşesinde bulunan örneklerinin çoğaltılabileceği ve kültürel mirasın korunması ve yaşatılması açısından daha kapsamlı, bölgesel özellikleri belirleyen çalışmaların yapılması gerekliliği duyulmaktadır. Bu nedenle araştırmanın, yapılacak yeni çalışmalara örnek olması açısından önemli olduğu düşünülmektedir. KAYNAKÇA Altuntaş, Yener, Kahveci, Mücella, Şahin, Yüksel, (1996). Çorum İli Halk Oyunları Kıyafetleri Teknik Çizimleri, T.C. Kültür Bakanlığı, 13 Barışta, H. Örcün, (1989). Konya Müzelerindeki, Türk İşlemelerinden Örnekler, Kültür ve Sanat, s.4, Aralık, s. 48 Barışta, H. Örcün, ( 1994a ). Burdur Çeltikçi Arvallı dan Damat Giyimi. Erdem, Atatürk Kültür Merkezi Dergisi. Ankara, s Barışta, H. Örcün, ( 1994b ). Oya, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul, s Görünür, Lale, (2005). Ondokuzuncu Yüzyılda Osmanlı Entarisi ve Sadberk Hanım Müzesi Entari Koleksiyonu, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi Koç, Fatma, Koca, Emine, (2012). The Clothing Culture of the Turks, and the Entari (Part 2: the Entari). Folk Life: Journal of Ethnological Studies, 50/ Koçu, Reşat Ekrem, (1969). Türk Giyim, Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Ankara Montogu, Lady, Tarihsiz, Türkiye Mektupları ( ), Tercüman 1001 Temel Eser 12, (Çev. Aysel Kurtoğlu) Özel, Mehmet, Tan, Nail (1992), Folklorik Türk Kıyafetleri, TÜPRAŞ Kültür Hizmeti, Ünal Ofset. Ankara Pakalın, M. Zeki, (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul Pamuk, Beyhan, (2001). Muğla İli Milas ilçesi Çomak Dağ Köyleri Geleneksel Kadın Giysileri ve Çağdaş Tasarımları. Yüksek Lisans Tezi (basılmamıs). Gazi Üniversitesi, Ankara. Sâmi, Şemseddin, (1985). Kâmûs-ı Türkî, C. I, II, III, Tercüman Gazetesi Tesisleri, İstanbul Sarıoğlu, Halide, Mekikli El Dokumacılığı, Erdem Dergisi, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Duman ofset, C.10-S.30, s: Weardewn, Jennifer, (1993). The Royal Garments Fabric, Design, Tailoring, Halı, s: