SINAV YETERLİK KOMİSYONUNA BEYAN

Transkript

1 SINAV YETERLİK KOMİSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. Emel AZİZOĞLU KÜÇÜK Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı

2 T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÖREN YERLERİNİN TEMEL İHTİYAÇ BİRİMLERİ: ANTALYA, KAŞ PATARA ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ Emel AZİZOĞLU KÜÇÜK Tez Danışmanı Dr. Müge BAHÇECİ NİSAN-2008 ANKARA

3 ÖNSÖZ Ören yeri olarak adlandırılan, doğal ve tarihi miras alanlarının ziyaretçilere açılması ile birlikte bazı temel ihtiyaçların karşılanmasına yönelik birimlerin oluşturulması sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu tez çalışması ile ören yerlerinde; mimari ve malzeme özellikleri açısından ortak konsept anlayışında, işlevsel aparatlarla donatılabilen, nitelikli ve seri üretim avantajıyla maliyeti aza indirgenmiş temel ihtiyaç birimlerinin oluşturulmasına yönelik önerilerin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Tez çalışmalarım sırasında beni yönlendiren, değerli katkılarını ve sonsuz desteğini benden esirgemeyen danışmanım Dr. Müge BAHÇECİ ye, tez ile ilgili en sıkıntılı zamanlarımda bana büyük katkıda bulunan mesai arkadaşım Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı Defne ÖZALP ve özellikle alan çalışmasında bana eşlik eden eşim Yavuz Emre KÜÇÜK e sonsuz teşekkürler ediyorum. i

4 İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ... i İÇİNDEKİLER...ii KISALTMALAR CETVELİ... iv TABLO CETVELİ... v ŞEKİLLER CETVELİ...vii GİRİŞ BÖLÜM TEMEL İHTİYAÇ BİRİMİ VE ÖREN YERİ KAVRAMI, İLGİLİ TANIMLAR VE İLKE KARARLARI Temel ihtiyaç birimi ve ören yeri kavramı İlgili tanımlar İlgili ilke kararları BÖLÜM TÜRKİYE VE ANTALYA İLİNDEKİ ÖREN YERLERİ VE İSTATİSTİKLERİ Türkiye geneli Türkiye geneli içerisinde Antalya Antalya daki ören yerlerinin bağlı oldukları Müze Müdürlükleri BÖLÜM ANTALYA MÜZE MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI ÖREN YERLERİ Genel Ören yerleri Perge Ören Yeri Aspendos (Belkıs) Ören Yeri Phaselis Ören Yeri Olympos Ören Yeri Myra Ören Yeri St. Nikolas Ören Yeri (Noel Baba Müzesi) ii

5 3.2.7 Limyra Ören Yeri Xanthos Ören Yeri Termessos Ören Yeri Patara Ören Yeri Genel değerlendirme: BÖLÜM TEMEL İHTİYAÇ BİRİM ÖNERİLERİ VE PATARA ÖREN YERİ Patara Ören Yeri nin temel ihtiyaç birimleri ve genel tasarım prensipleri Öneri temel ihtiyaç birimleri Bilet gişesi (BG) Bekçi kulübesi (BK) Tuvale birimi (Bay/Bayan) Satış birimleri (SB) Yiyecek-içecek (büfe) satış birimi (SB-B) Turistik eşya satış birimi (SB-TE) Soyunma giyinme kabinleri (SGK) Temel ihtiyaç birim modülasyonu SONUÇ KAYNAKÇA ÖZET ABSTRACT iii

6 KISALTMALAR CETVELİ ÇK DÖSİMM GEEAYK KGTKTVTTHY KKUDY KTVKYK KVMGM KVTVKBK ÖÇKKB ÖÇKB : Çevre Kanunu : Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü : Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu : Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmelik : Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik : Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu : Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü : Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu : Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı : Özel Çevre Koruma Bölgesi iv

7 TABLO CETVELİ Sayfa No Tablo 2.1: Türkiye genelinde sit alanları dağılımı, 2007 yılı verileri Tablo 2.2: Yıllara göre Türkiye deki ören yerlerine gelen ziyaretçi sayıları Tablo 2.3: Sit alanlarının Türkiye ve Antalya ili karşılaştırması, 2007 yılı verileri.. 16 Tablo 2.4: Ören yerleri sayısının Türkiye ve Antalya karşılaştırması, 2007 yılı Tablo 2.5: 2006 yılı Antalya ve Türkiye'ye gelen yabancı ziyaretçi sayıları Tablo 2.6: 2007 yılı Antalya ve Türkiye'ye gelen yabancı ziyaretçi sayıları Tablo 2.7: Antalya, Alanya ve Side Müze Müdürlüğüne bağlı ziyarete açık ören yerleri Tablo 3.1: Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı 13 adet ören yeri ile Türkiye deki ören yerlerinin ziyaretçi bakımından karşılaştırması Tablo 3.2: Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı 13 adet ören yerinin yılları arasındaki yıllık ziyaretçi sayıları Tablo 3.3: Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı 13 adet ören yerinin yılları arasındaki yıllık ziyaretçi sayıları Tablo 3.4: Perge Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı Tablo 3.5: Perge Ören Yeri nin yıllık gelir miktarı Tablo 3.6: Perge Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, Tablo 3.7: Aspendos Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı Tablo 3.8: Aspendos Ören Yeri nin yıllık gelir miktarı Tablo 3.9: Aspendos Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, 2007 yılı Tablo 3.10: Phaselis Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı Tablo 3.11: Phaselis Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, 2007 yılı Tablo 3.12: Olympos Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı Tablo 3.13: Olympos Ören Yeri nin yıllık gelir miktarı Tablo 3.14: Olympos Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, 2007 yılı Tablo 3.15: Myra Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı Tablo 3.16: Myra Ören Yeri nin yıllık gelir miktarı v

8 Tablo 3.17: Myra Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, 2007 yılı Tablo 3.18: St. Nikolas Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı Tablo 3.19: St Nikolas Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, 2007 yılı Tablo 3.20: Limyra Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı Tablo 3.21: Limyra Ören Yeri nin yıllık gelir miktarı Tablo 3.22: Limyra Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, 2007 yılı Tablo 3.23: Xanthos Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı Tablo 3.24: Xanthos Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, 2007 yılı Tablo 3.25: Termessos Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı Tablo 3.28: Termessos Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, 2007 yılı Tablo 3.27: Patara Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı Tablo 3.28: Patara Ören Yeri nin yıllık gelir miktarı Tablo 3.29 Patara Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, 2007 yılı vi

9 ŞEKİLLER CETVELİ Sayfa No Şekil 3.1: Perge Ören Yeri giriş alanının uydu görüntüsü Şekil 3.2: Perge Ören Yeri Otoparkı Şekil 3.3: Perge Ören Yeri Tuvaleti Şekil 3.4: Perge Ören Yeri Tuvaleti Şekil 3.5: Tuvalet girişindeki turistik eşya satış sergileri Şekil 3.6: Perge Ören Yeri otoparkı çevresindeki satış tezgahları Şekil 3.7: Perge Ören Yeri otoparkı çevresindeki satış tezgahları Şekil 3.7: Yiyecek-içecek ve turistik eşya satışı ile dinlenme alanı olarak düzenlenmiş bölüm Şekil 3.8: Yiyecek-içecek ve turistik eşya satışı ile dinlenme alanı olarak düzenlenmiş bölüm Şekil 3.9: Bilet Gişesi-Jandarma-PTT fonksiyonlu hizmet ünitesi Şekil 3.10: Ören yeri girişindeki turnike sistemi Şekil 3.11: Turnike sistemi yanındaki eski bilet gişesi Şekil 3.12: Aspendos Antik Tiyatrosu ve ören yeri girişinin uydu görüntüsü Şekil 3.13: Otopark giriş ücretinin alındığı prefabrik konteyner Şekil 3.14: Otopark giriş ücretinin alındığı prefabrik konteyner Şekil 3.15: Jandarma-güvenlik barakası ve telefon kulübeleri Şekil 3.16: Jandarma-güvenlik barakası ve telefon kulübeleri Şekil 3.17: Dinlenme için oturma bankları ve çeşme Şekil 3-18: Oturma banklarının yanındaki çeşme Şekil 3.19: Yiyecek-içecek ve turistik eşya satış üniteleri Şekil 3.20: Antik tiyatroya giriş için bilet gişesi Şekil 3.21: Bilet gişesi yanındaki giriş turnikesi Şekil 3.22: Aspendos satış üniteleri Şekil 3.23: Aspendos satış üniteleri vii

10 Şekil 3.24: Aspendos Ören Yeri tuvaleti ve ücret gişesi Şekil 3.25: Aspendos Ören Yeri tuvaleti ve ücret gişesi Şekil 3.26: Aspendos Tiyatro içerisindeki DÖSİMM satış birimi Şekil 3.27: Aspendos Tiyatro içerisindeki DÖSİMM satış birimi Şekil 3.28: Phaselis Ören Yeri ve yakın çevresini gösterir uydu görüntüsü Şekil 3.29: Ören yeri girişindeki bilet gişesi Şekil 3.30: Ören yeri girişindeki bilet gişesi Şekil 3.31: Ören yeri çıkışındaki eski bilet gişesi Şekil 3.32: Karşılama Merkezi nin ören yeri girişinden görünümü Şekil 3.33: Karşılama Merkezi Şekil 3.34: Karşılama Merkezi Şekil 3.35: Ahşap satış ünitesi ve çevresinin görünümü Şekil 3.36: Satış ünitesi Şekil 3.37: Hareketli satış standları Şekil 3.38: Sahil kısmındaki satış üniteleri ve oturma yerleri Şekil 3.39: Sahil kısmındaki satış üniteleri ve oturma yerleri Şekil 3.40: Phaselis Ören Yeri tuvaleti Şekil 3.41: Phaselis Ören Yeri tuvaleti Şekil 3.42: Duşların bulunduğu duvar Şekil 3.43: Tuvaletin içeriden görünümü Şekil 3.44: Tuvaletin içeriden görünümü Şekil 3.45: Olympos Ören Yeri nin sahile giden patikası Şekil 3.46 : Jandarma kulübesi-bilet gişesi ve tuvalet Şekil 3.47: Satış üniteleri Şekil 3.48: PVC bilet gişesi Şekil 3.49: Sahildeki kullanıcılar için yapılmış tuvalet Şekil 3.50: Myra Ören Yeri giriş alanının uydu görüntüsü Şekil 3.51: Myra Ören Yeri otoparkı Şekil 3.52: Ören yeri girişindeki satış tezgahlarının yerleşimi Şekil 3.53: Çeşitli satış tezgahları Şekil 3.54: Ören yeri girişinde bulunan bilet gişesi Şekil 3.55: Biletli geçiş ve turnike sistemi viii

11 Şekil 3.56: Ören yeri tuvaleti Şekil 3.57: Ören yeri bekçisini ikamet ettiği lojman yapısı Şekil 3.58: Turnikenin boş ve dolu olduğu zaman Şekil 3.59: Turnikenin boş ve dolu olduğu zaman Şekil 3.60: St. Nikolas Ören Yeri giriş alanının uydu görüntüsü Şekil 3.61: St. Nikolas Kilisesi nin yoldan görünümü Şekil 3.62: Bilet gişesi Şekil 3.63: Kilise girişindeki dik rampa ve turnike sistemi Şekil 3.64: Kilise girişindeki satış tezgahları Şekil 3.65: Ören yeri bahçesi ve tuvaletin konumu Şekil 3.66: Ören yeri tuvaletinin dışarıdan ve içeriden görünümü Şekil 3.67: Ören yeri tuvaletinin dışarıdan ve içeriden görünümü Şekil 3.68: Ören yeri bekçi kulübesi Şekil 3.69: Ören yeri bekçi kulübesi Şekil 3.70: Ören yeri bekçi kulübesi, Şekil 3.70: Xanthos Ören Yeri giriş alanının uydu görüntüsü Şekil 3.71: Xanthos Ören Yeri nin otoparkı, Şekil 3.72: Dinlenme alanının otoparktan görünüşü Şekil 3.73: Dinlenme alanı Şekil 3.74: Bilet ücretinin alındığı yapı Şekil 3.75: Dondurma-içecek satış ünitesi Şekil 3.76: Hareketli kart ve broşür satış tezgahları Şekil 3.77: Hareketli kart ve broşür satış tezgahları Şekil 3.78: Ören yeri tuvaleti Şekil 3.79: Ören yeri tuvaleti ve dondurma-içecek satış ünitesi Şekil 3.80: Bilgi panoları ve tabelalar Şekil 3.81: Bilgi panoları ve tabelalar, Şekil 3.83: Termessos Ören Yeri giriş alanının uydu görüntüsü Şekil 3.84: Termessos Ören Yeri giriş alanına bakış Şekil 3.85: Termessos Ören Yeri bilet gişes Şekil 3.86: Ören yeri tuvaletinin dıştan görünümü Şekil 3.87: Tuvaletin iç görünümü ix

12 Şekil 3.88: Bakanlar Kurulu Kararınca uygun görülen Patara Ö.Ç.K. B. sınırları Şekil 3.89: Patara ÖÇKB arazi kullanım paftası, Patara ÖÇKB Yönetim Planı Şekil 3.90: Patara ÖÇKB mekansal düzenleme paftası, Yönetim Planı Şekil 3.91: Patara ÖÇKB mekansal düzenleme paftası, Yönetim Planı Şekil 3.92: Patara Ören Yeri giriş alanının uydu görüntüsü Şekil 3.93: Patara Antik Kenti giriş kapısı Şekil 3.94: Sahil girişindeki kullanılmayan lokanta Şekil 3.95: Sahil girişindeki kullanılmayan lokanta Şekil 3.96: Sahil girişindeki tuvalet Şekil 3.97: Tuvaletin yanındaki satış tezgahları, Şekil 3.98: Ahşap yaya yolu ve sağdaki bekçi kulübesi Şekil 3.99: Sahildeki bekçi kulübesi Şekil 3.99: Sahildeki bekçi kulübesi Şekil 3.100: Yiyecek-içecek ve dinlenme ünitesi Şekil 3.101: Yiyecek-içecek ve dinlenme ünitesi Şekil 3.101: İdari ofis, seyir terası ve dinlenme ünitesi Şekil 3.102: İdari ofis, seyir terası ve dinlenme ünitesi Şekil 3.103: Soyunma kabini ve duş ünitesi Şekil 3.104: Soyunma kabini ve duş ünitesi Şekil 3.105: Duş ünitesi Şekil 3.105: Bay-Bayan tuvaleti Şekil 4.1: Bilet gişesi planı (BG) Şekil 4.2: Bilet gişesi BB Kesiti (BG) Şekil 4.3: Bilet gişesinin ön görünüşü (BG) Şekil 4.4: Tuvaletli bilet gişesi planı (BG-T) Şekil 4.5: Tuvaletli bilet gişesinin sağ görünüşü (BG-T) Şekil 4.6: Tuvalet ve konaklamalı bilet gişesi planı (BG-K) Şekil 4.7: Tuvalet ve konaklamalı bilet gişesinin sol yan görünüşü (BG-K) Şekil 4.8: Tuvalet ve konaklamalı bilet gişesinin ön görünüşü (BG-K) Şekil 4.9: Bekçi kulübesi planı (BK) Şekil 4.10: Bekçi kulübesinin ön görünüşü (BK) Şekil 4.11: Tuvaletli bekçi kulübesi planı (BK-T) x

13 Şekil 4.12: Tuvaletli bekçi kulübesinin sol görünüşü (BK-T) Şekil 4.13: Tuvalet ve konaklamalı bekçi kulübesi planı (BK-TK) Şekil 4.14: Tuvalet ve konaklamalı bekçi kulübesinin ön görünüşü (BK-TK) Şekil 4.15: Tuvalet ve konaklamalı bekçi kulübesinin sağ yan görünüşü (BK-TK) 123 Şekil 4.16: Bay tuvaleti için önerilen kabin modülleri, (TB) Şekil 4.17: Bayan tuvaleti için önerilen kabin modülleri, (T-BYN) Şekil 4.18: Bay tuvaleti çekirdek ünitesi, (T-B) Şekil 4.19: Bayan tuvaleti çekirdek ünitesi, (T-BYN) Şekil 4.20: Engelli bay tuvaleti çekirdek ünitesi, (T-BE) Şekil 4.21: Engelli bayan tuvaleti çekirdek ünitesi, (T-BYNE) Şekil 4.22: Tuvalet A-A kesiti Şekil 4.23: Tuvalet (bay) sol yan görünüşü, (T-B) Şekil 4.24: Tuvalet (bay) sol yan görünüşü, (T-B) Şekil 4.25: Tuvalet (bay) sol yan görünüşü, (T-B) Şekil 4.28: Yiyecek-içecek satış birimi çekirdek ünitesi, (SB-B) Şekil 4.27: Yiyecek-içecek satış birimi çekirdek ünitesi C-C kesiti, (SB-B) Şekil 4.28: Turistik eşya satış birimi çekirdek ünitesi ön görünüşü (Tekli modül). 132 Şekil 4.29: Turistik eşya satış birimi çekirdek ünitesi ön görünüşü(tekli modül) Şekil 4.30: Turistik eşya satış birimi çekirdek ünitesi (İkili modül), (SB-TE) Şekil 4.31: Turistik eşya satış birimi çekirdek ünitesi ön görünüşü (İkili modül), Şekil 4.32: Soyunma-giyinme kabini çekirdek ünitesi, (SGK) Şekil 4.33: Soyunma-giyinme kabini dörtlü modül, (SGK) Şekil 4.34: Soyunma-giyinme kabini dörtlü modül görünüşü, (SGK) Şekil 4.35: Bay ve bayan tuvalet birimlerinin farklı tipteki planlaması ve genişleme yönleri ile birlikte ihtiyaca göre konulabilecek gişe yerleşim planı Şekil 4.36: Bay ve bayan tuvalet birimlerinin farklı tipteki planlaması ve genişleme yönleri ile birlikte ihtiyaca göre konulabilecek gişe yerleşim planı Şekil 4.37: Bay ve bayan tuvalet birimlerinin farklı tipteki planlaması ve genişleme yönleri Şekil 4.38: Yiyecek-içecek satış birimi çekirdek ünitesinin çevresinde oluşturulan dinlenme- toplanma alanı planlaması Şekil 4.39: Şekil 141 in önden görünüşü xi

14 Şekil 4.40: Turistik eşya satış birimi çekirdek ünitesi (Tekli modül), (SB-TE) Şekil 4.41: Turistik eşya satış birimi çekirdek ünitesinin farklı birleşim tipleri Şekil 4.42: Turistik eşya satış birimi çekirdek ünitesinin sağ görünüşü Şekil 4.43: Turistik eşya satış biriminin tekli-ikili ve üçlü modül görünüşleri Şekil 4.44: Turistik eşya satış birimi çekirdek ünitesi (İkili modül), (SB-TE) Şekil 4.45: Soyunma-giyinme kabini çekirdek ünitesi ve farklı modülasyonları Şekil 4.46: Soyunma-giyinme kabini çekirdek ünitesi ve farklı modülasyonları Şekil 4.47: Soyunma-giyinme kabini çekirdek ünitesi ve farklı modülasyonları Şekil 4.48: Ahşap panjur üzerine takılabilen broşürlük önerisi (AA kesiti) Şekil 4.49: Ahşap panjurun broşürlük takılmış açık durumu (görünüş) Şekil 4.50: Ahşap panjurun broşürlük takılmış açık ve kapalı durumu (plan) xii

15 GİRİŞ Ören yerleri, bölgesel ve zamansal farklılıkları ile değişik uygarlıkların yaşadığı ve insanlığın ortak miras alanlarından biridir. Türkiye de 9161 civarında arkeolojik sit alanı, kentsel sit alanı, doğal sit alanı, tarihi sit alanı, diğer sit alanları (üst üste sit alanları), kentsel arkeolojik sit alanı olmak üzere altı çeşit sit alanı saptanmıştır. Bakanlığımıza bağlı ve ziyarete açık ören yeri sayısı ise 134 adettir. Böylesine zengin bir kültürel mirasa sahip olan Türkiye de eğitimsizlik, duyarsızlık ve yanlış planlama, ziyaretçi yoğunluğu sonucu ören yerleri tahribata uğramaktadır. Yitirilen bu varlıkların korunması ancak kamuoyunun bilinçlenmesi ve bu eserlere karşı ilgi göstermesi, benimsemesi ile gerçekleşebilir. Bu nedenle ören yerlerinin ziyarete açılabilmesi için tanıtım ve sergileme etkinliklerinin yaşama geçirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda; ziyaretçi ihtiyaçlarının karşılanabileceği temel ihtiyaç birimlerinin oluşturulmasına gerek duyulmaktadır. Gerçekleştirilen tez çalışması ile ülkenin kültürel zenginliğinin göstergelerinden biri olan ve 134 adedi Bakanlığımıza bağlı olarak ziyarete açık ören yerlerindeki ziyaretçilerin ihtiyaç duyduğu temel ihtiyaç birimlerinin ortak konsept çerçevesinde tanımlanmasının gerekliliğini ortaya çıkartarak, birim önerilerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın ilk iki bölümünde teorik bilgilere yer verilmiştir. Birinci bölümde temel ihtiyaç birimi ve ören yeri kavramı ile bunlara ilişkin yapılan araştırmalardan örnekler verilmiştir. Bu bölümün devamında ise tez anlatımı esnasında karşılaşılan kavramlar, terimler ve ilke kararları yürürlükteki ilgili mevzuatlar çerçevesinde tanımlanmıştır. İkinci bölümde ise Türkiye deki sit alanı çeşitleri ve sayıları ile ören yerleri hakkında genel ve sayısal bilgiler aktarılmıştır. Daha sonra Türkiye ve Antalya daki

16 ören yeri sayıları ile buralara gelen ziyaretçi sayıları karşılaştırılmış, Antalya nın ören yeri zenginliği bakımından önemi vurgulanmıştır. Bu bölümün son kısmında da Antalya daki ören yerlerinin bağlı bulundukları müzeler ve bunların son dört yıldaki ziyaretçi sayıları ile yıllık gelir miktarları tablolar halinde gösterilmiştir. Tez, birbirine yakın ve ziyarete açık sayıca fazla ören yerine sahip olduğu için Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı ören yerleri biçiminde sınırlandırılmıştır. Tez çalışmasının üçüncü bölümde Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı ve ziyarete açık 13 adet ören yerinden Perge, Aspendos, Phaselis, Olympos, Myra, St. Nikolas, Limyra, Xanthos, Termessos ve Patara Ören Yeri gibi incelenebilen 10 adedi ile ilgili sorunlar ve tespitlere yer verilmiştir. Mahallinde gerçekleştirilen ziyaretlerde, mevcut durum tespiti yapılmış, temel ihtiyaç birimleri fotoğrafla belgelenmiş, konuya ilişkin ilgili yerlerle görüşülmüş ve sorunlar belirlenmiştir. Bu bölümdeki tez anlatımında ören yerleri tarihçesi, mevcut durumu ve sorunları çerçevesinde tek tek aktarılmış ve bölüm sonunda sorunlara ilişkin genel bir değerlendirme yapılmıştır. Dördüncü bölümde ise bir önceki bölümdeki genel değerlendirmeler ışığında standardize edilmesi gerektiği sonucundan yola çıkılarak geliştirilen temel ihtiyaç birimi önerilerinin, tez örneklemini oluşturan Patara Ören Yeri özelinde anlatımı sağlanmıştır. Önerilen temel ihtiyaç birimleri Patara Ören Yeri için oluşturulan ihtiyaç programı kapsamında, mekansal kurgu, malzeme ve yapım sistemi ile birlikte modülasyon çeşitlemeleri başlıkları altında irdelenmiş ve şekillerle anlatılmıştır. Sonuç bölümünde ise, sit alanı ve ören yeri açısından zengin ülkemizin sahip olduğu değerlere sahip çıkmak adına ziyarete açık ören yerlerinde genel bir düzenlenmeye gidilmesinin önemi vurgulanmış ve buna ilişkin Patara Ören Yeri ile birlikte diğer ören yerlerine ilişkin öneriler getirilmiştir. 2

17 1. BÖLÜM TEMEL İHTİYAÇ BİRİMİ VE ÖREN YERİ KAVRAMI, İLGİLİ TANIMLAR VE İLKE KARARLARI 1.1. Temel ihtiyaç birimi ve ören yeri kavramı Ören yeri, 5226 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı KTVK Kanunu nda tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli uygarlıkların ürünü olup, topografik olarak tanımlanabilecek derecede yeterince belirgin ve mütecanis özelliklere sahip, aynı zamanda tarihsel, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, sosyal veya teknik bakımlardan dikkate değer, kısmen inşa edilmiş, insan emeği kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının birleştiği alanlardır. biçiminde tanımlanmaktadır. Türkiye de Bakanlığımıza bağlı ve ziyarete açık 134 adet ören yeri mevcut olup, ziyarete açılan ören yerlerinde ziyaretçilerin ihtiyaç duyacağı bazı temel birimlerin oluşturulması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu noktadan hareketle; ziyarete açılan ören yerlerinde, ziyaretçilerin WC, bilet gişesi, bekçi kulübesi, yiyecek-içecek eşya satış ve dinlenme ünitesi, turistik eşya satış ünitesi, duş ve soyunma kabinleri gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak için oluşturulan birimler, çalışma kapsamında temel ihtiyaç birimi olarak tanımlanmıştır. Turnike, güvenlik kulübesi gibi birimler ise yardımcı hizmet birimleri olarak değerlendirmeye alınmıştır. Temel ihtiyaç birimleri, yerel mevzuat ile yerli ve yabancı çeşitli makalelerde temel hizmet ünitesi, günübirlik turizm tesisleri, servis üniteleri, ziyaretçi ihtiyaç

18 birimleri gibi farklı biçimlerde ifade edilmektedir. Bu yapılara ilişkin ülkemiz mevzuatındaki bazı kavramlar Bölüm 1.2 deki ilgili tanımlar kısmında anlatılmaktadır. Çalışma kapsamında gerçekleştirilen araştırmalardaki yerel kaynaklarda temel ihtiyaç birimlerinin ne olduğu ve genel anlamda ihtiyaç birimi kavramı konusunda herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. Temel ihtiyaç birimi veya değişik tanımlamalarla hizmet birimlerine ilişkin tanımlamalar sadece Bölüm 1.3. de yer verilen ilke kararlarında yer almaktadır. Ancak bu ilke kararlarında da yapılaşma detayına, malzeme biçim ve özelliklerine dair detay tanımlara yer verilmemiştir. Bu nedenle ziyarete açık ören yerinin ihtiyacı ile ilgili konularda kazı başkanlığı ve/veya ören yerinin bağlı bulunduğu müze uzmanları tarafından kararlar verilmektedir. Böylesine bir kurgu da çalışmanın 3. bölümündeki örneklemelerde anlatılan farklı birimlerin alanda yarattığı karmaşayı ortaya çıkartmaktadır. Ancak arkeolojik alan ve temel ihtiyaç birimleri ile ilgili yapılan yabancı kaynak araştırmalarında ise konunun daha genel kapsamda, bütüncül bir anlayışla ele alındığı görülmektedir. Arkeolojik alanın koruma, bakım, onarım ve kullanma koşulları ile ziyaretçiye açılmasına ilişkin standart ve kriterler ise hazırlanan arkeolojik alan yönetim planı kavramı içerisinde geçmektedir. Avrupa Komisyonunun Şubat 2006 tarihinde hazırladığı 30/4 sayılı Kentsel Arkeolojik Sit Alanlarında Geliştirilen Projelerin Yönetimi İçin Pratik Kılavuz (A practical guide for the management of enhancement projects on urban archaeological sites) başlıklı raporunda; arkeolojik alanın koruma-kullanma koşulları bir işletme modeli biçiminde ele alınmış ve buna ilişkin çeşitli standartlar tanımlanmıştır. Bu raporda arkeolojik alanın ve ziyaretçilerin ihtiyaçlarının belirlenme koşulları ile bunlar için yapılması gerekli projeleri gerçekleştirecek birimlerin oluşumu bazında çözüm önerileri getirilmiştir. 4

19 Bu çalışmanın yanı sıra; Kanada Parkları Ulusal Ofisi nin (Parks Canada National Office) 2007 yılında yayımladığı Arkeolojik Sit Alanlarının Konservasyonu için Standartlar ve Kılavuzlar (Standarts and Guidelines for the Conservation of Archeological Sites) başlıklı araştırmasında alanların yönetim planlarının oluşturulmasının gerekliliğinin yanı sıra daha çok uygulamaya yönelik kavramlara yer verilmiştir. Araştırmada arkeolojik sitler 5226 sayılı Kanun ile değişik 2863 sayılı Koruma Kanunu ve ilgili mevzuatta da belirtildiği gibi farklı çeşitleri ile tanımlanmış ve bunların her birine yönelik alan yönetimi ile arkeolojik eserlerin koruma-restorasyon ve konservasyon yöntemleri açısından belirli standartlar önerilmiştir. Bununla birlikte alandaki yürüme yolları, yönlendirmeler ve yapımı gerekli birimler için belirli yapım kriterleri getirilmiştir. Bahsi geçen kriterler çerçevesinde yapıların, kolaylıkla monte ve demontesi sağlanabilecek, eklenti ve kapasite arttırımına gidilebilecek bir yapım tekniği ile alan özelliklerine ters düşmeyecek bir yapı malzemesine sahip olmasının gerekliliğinden bahsedilmektedir. Tez çalışmasının 4. bölümünde aktarılan temel ihtiyaç birim önerilerindeki tasarım kriterleri de mevzuattaki ilke kararlarının detaylı kriterlerle belirlenmese de ören yerindeki hizmet birimlerinin yapım mantığı ve yukarıdaki araştırmada ifade edilen kriterlere benzer bir çerçevede geliştirilmiştir İlgili tanımlar Bu bölümde tez çalışması içerisinde yer alan bazı tanım ve kavramlar, ilgili mevzuatlarda ifade edildiği biçimleri ile tanımlanmaktadır. 5

20 Günübirlik turizm tesisleri Kamping ve konaklama ünitelerini içermeyen duş, gölgelik, soyunma kabini, WC, kafe-bar, pastane, lokanta, çayhane, açık spor alanları, spor tesisleri, golf alanları, açık gösteri ve eğlence alanları, lunapark, fuar, su oyunları parkı ve 20 m2 yi geçmeyen sergi ve satış ünitelerini içeren yapı ve tesislerdir. (3621 Sayılı KKUDY, Madde 4) Sahil şeridi Deniz, tabii ve suni göllerinin kıyı kenar çizgisinden itibaren kara yönünde yatay olarak en az 100 metre genişliğinde alandır. İki bölümden oluşan bu alan kullanım amacı ve doğal eşiklere göre belirlenir. Sahil şeridinin birinci bölümü; Sahil şeridinin tümü ile sadece açık alanlar olarak düzenlenen; yeşil alan, çocuk bahçesi, gezinti alanları, dinlenme alanları, dinlenme ve bu Yönetmelikte tanımlanan rekreaktif alanlardan ve yaya yollarından oluşan, kıyı kenar çizgisinden itibaren, kara yönünde yatay olarak 50 metre genişliğinde belirlenen bölümüdür. (3621 Sayılı KKUDY, Madde 4) Kıyıda yapı Kıyılarda ayrıcı uygulama imar planı yapılmadan sabit olmayan duş, gölgelik, soyunma kabini aralarında en az 150 metre mesafe olmak kaydı ile 6 m² yi 6

21 geçmeyen büfe ve kirletici etkisi olmayan fosseptik yapımını gerektirmeyen seyyar tuvalet ve ahşap iskeleler yapılabilir. (3621 KKUDY, Madde 13) Çevre düzenleme projesi Ören yerlerinin arkeolojik potansiyelini koruyacak şekilde, denetimli olarak ziyarete açmak, tanıtımını sağlamak, mevcut kullanım ve dolaşımdan kaynaklanan sorunlarını çözmek, alanın ihtiyaçlarını çağdaş, teknolojik gelişmelerin gerektirdiği donatılarla gidermek amacıyla her ören yerinin kendi özellikleri göz önüne alınarak hazırlanacak 1/500, 1/200 ve 1/100 ölçekli düzenleme projeleridir. (5226 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı KTVK Kanunu) Kültür varlıkları Tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklardır. (5226 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı KTVK Kanunu) Tabiat varlıkları Jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup ender bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli, yer üstünde, yer 7

22 altında veya su altında bulunan değerlerdir. (5226 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı KTVK Kanunu) Sit Tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yansıtan kent ve kent kalıntıları, kültür varlıklarının yoğun olarak bulunduğu sosyal yaşama konu olmuş veya önemli tarihi hadiselerin cereyan ettiği yerler ve tespiti yapılmış tabiat özellikleri ile korunması gerekli alanlardır. (5226 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı KTVK Kanunu) Kentsel sit Mimari, mahalli, tarihsel, estetik ve sanat özelliği bulunan ve bir arada bulunmaları sebebiyle teker teker taşıdıkları kıymetten daha fazla kıymeti olan, kültürel ve tabii çevre elemanlarının (yapılar, bahçeler, bitki örtüleri, yerleşim dokuları, duvarlar) birlikte bulundukları alanlardır.( 5226 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı KTVK Kanunu, KGTKTVTTHY) Tarihi sit Önemli tarihi olayların cereyan ettiği ve bu sebeple korunması gerekli yerlerdir. (5226 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı KTVK Kanunu, KGTKTVTTHY) 8

23 Arkeolojik sit Antik bir yerleşmenin veya eski bir medeniyetin kalıntılarının bulunduğu yer veya su altında bilinen veya meydana çıkarılan korunması gerekli alanlardır. (5226 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı KTVK Kanunu KGTKTVTTY) I. Derece arkeolojik sit Korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır. (KTVKYK nun tarih ve 658 sayılı İlke Kararı) II. Derece arkeolojik sit Korunması gereken, ancak koruma ve kullanma koşulları koruma kurulları tarafından belirlenecek, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır. (KTVKYK nun tarih ve 658 sayılı İlke Kararı) III. Derece arkeolojik sit Koruma - kullanma kararları doğrultusunda yeni düzenlemelere izin verilebilecek arkeolojik alanlardır. (KTVKYK nun tarih ve 658 sayılı İlke Kararı) 9

24 Kentsel arkeolojik sit Arkeolojik sitlerle, 2863 sayılı Yasanın 6. maddesinde tanımlanan korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarını içeren ve aynı yasa maddesi gereği korunması gerekli kentsel dokuların birlikte bulunduğu alanlardır. (KTVKYK nun tarih ve 658 sayılı İlke Kararı) Tabii sit İlginç özellik ve güzelliklere sahip olan ve ender bulunan korunması gerekli alanları ve taşınmaz tabiat varlıklarını, (5226 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı KTVK Kanunu, KGTKTVTTHY) Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Çevrenin korunması amacıyla; Ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik önemi olan, çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına duyarlı toprak ve su alanlarını, biyolojik çeşitliliğin, doğal kaynakların ve bunlarla ilgili kültürel kaynakların gelecek kuşaklara ulaşmasını emniyet altına almak üzere gerekli düzenlemelerin yapılabilmesi amacıyla, Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak tespit ve ilan etmeye, bu alanlarda uygulanacak koruma ve kullanma esasları ile plan ve projelerin hangi bakanlıkça hazırlanıp yürütüleceğini belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. (2872 sayılı kanun ile değişik 5491 sayılı ÇK, Madde 9) 10

25 Koruma Yüksek Kurulu Korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve restorasyonuyla ilgili işlerde uygulanacak ilkeleri belirlemek, koruma bölge kurulları arasında gerekli koordinasyonu sağlamak, uygulamada doğan genel sorunları değerlendirerek görüş vermek suretiyle, Bakanlığa yardımcı olmak amacıyla, /12 md.)nın 53. maddesinde belirtilen meslek adamlarından oluşan kuruldur. Milli Park Bilimsel ve estetik bakımından, milli ve milletlerarası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parçalarıdır. (2873 sayılı Milli Parklar Kanunu) 1.3. İlgili ilke kararları Bu bölümde arkeolojik alanlar ve ören yerlerindeki yapıların düzenlenme koşulları ile temel ihtiyaç birimlerinin oluşturulmasına ilişkin Koruma Yüksek Kurulu tarafından belirlenmiş ilke kararları anlatılmaktadır. Arkeolojik Sitler Koruma ve Kullanma Koşulları bu alanlar içerisinde yer alan ören yerlerinde gezi yolu düzenlemesi, meydan tanzimi, açık otopark, WC, bilet gişesi, bekçi kulübesi gibi ünitelerin 11

26 koruma kurulundan izin alınarak yapılabileceğine (KTVKYK nun tarih ve 658 sayılı İlke Kararı) İlke kararı Özel Çevre Koruma Bölgelerinde yer alan I., II. ve III. derece arkeolojik sitlerde ihtiyaç duyulan ve Kıyı Kanunun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin 13. maddesinin c) bendinde belirtilen hizmet noktalarından WC, duş, soyunma kabinden oluşan bir ünite ile gölgelik ve ahşap iskelenin; Anılan Yönetmelikte belirtilen büyüklükleri aşmayan, temelsiz, kalıcı olmayan ve yöresel yapı özelliklerini taşıyan, koruma kurulunun uygun göreceği yerde varsa kazı başkanının görüşleri alınarak, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığınca sunulacak vaziyet planı ve projelerin, koruma kurulunca onaylanması gerekmektedir. (KTVKYK nun tarih ve 701 sayılı İlke Kararı) İlke kararı I. ve II. derece arkeolojik sit alanlarındaki ören yerlerinde açığa çıkarılan taşınır kültür varlıklarının alana yönelik işlevsel bağlarının kurulabilmesine olanak sağlamak üzere mahallinde korunması ve değerlendirilmesine yönelik bilimsel faaliyetler kapsamında; muhafaza, bakım, onarım, restorasyon, teşhir-tanzim ve tanıtımlarına yönelik Kültür ve Turizm bakanlığınca ihtiyaç duyulan kapalı ve açık sergi mekanları ile ziyaretçilere hizmet verecek giriş ünitesi (güvenlik odası, bilet gişesi, WC vb.), açık otopark ve mobil satış üniteleri düzenlemelerinin varsa kazı heyetinin bilimsel görüşleri ve raporları doğrultusunda tespit edilen, yerleşmelerin bütünlüğünü bozmayan alanlarda ilgili Koruma Bölge Kurulunu özel izni ile yapılabileceğine, 12

27 Uygulama öncesinde ören yerinin yakın çevresinin işlevsel bütünlüğü içinde etkin bir şekilde korunması ve yaşatılmasına yönelik alan kullanım ve düzenleme kararlarını içeren 1/500 ölçekli Çevre Düzenleme Projesi ile ön izin alınmasına, buna bağlı olarak düzenlenecek kapalı ve açık mekanların işlev yerleşme, yapılaşma, estetik ve peyzaj düzenleme koşulları ile kapasitelerinin sergiye konu eserler sergi mekanlarının mahal listeleri ile alana yönelik araştırma, kazı, restorasyon ve çevre düzenleme raporları çerçevesinde Koruma Bölge Kurulunca belirlenmesine, açık alan düzenlemelerinin onaylı 1/200, mimari mekanların 1/50 ve daha alt ölçekli uygulama projeleri ile uygulanabileceğine (KTVKYK nun tarih ve 714 sayılı İlke Kararı) İlke kararı Özel Çevre Koruma Bölgelerinde yer alan I., II. ve III. derece arkeolojik sitlerdeki uygulamalar için tarih ve 701 sayılı ilke kararı ile getirilen koşulların, bu bölgeler dışındaki kıyılarda yer alan ve koruma bölge kurullarınca onaylı koruma amaçlı imar planları bulunan arkeolojik sitlerde de uygulanabileceğine, Özel Çevre Koruma Bölgelerinde ve bu alanlarda ihtiyaç duyulan ve Kıyı Kanunun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin 13. maddesinin c) bendinde belirtilen hizmet noktalarından WC, duş, soyunma kabini, mobil satış üniteleri ile gölgelik ve ahşap iskelenin, korunması gerekli değerin taşıma kapasitesi göz önüne alınarak anılan Yönetmelikte belirtilen büyüklükleri aşmamak ve aralarında en az 150 m mesafe olmak kaydıyla, temelsiz, kalıcı olmayan ve yöresel yapı özelliklerini taşıyan, koruma kurulunun uygun göreceği yerde varsa kazı başkanının görüşleri alınarak hazırlanacak projelerin, koruma kurulunca onaylanması gerekmektedir. (KTVKYK nun tarih ve 715 sayılı İlke Kararı) 13

28 2. BÖLÜM TÜRKİYE VE ANTALYA İLİNDEKİ ÖREN YERLERİ VE İSTATİSTİKLERİ 2.1. Türkiye geneli Zengin bir kültürel ve arkeolojik mirasa sahip olan ülkemizde, Bakanlığımızın 2007 yılı verilerine göre; 7272 Arkeolojik Sit Alanı, 1122 adet Doğal Sit Alanı, 210 adet Kentsel sit alanı, 138 adet tarihi sit alanı, 381 adet üst üste sit alanı ve 38 adet kentsel arkeolojik sit alanı olmak üzere toplamda 9161 adet sit alanı mevcuttur. (Tablo 2.1) Tablo 2.1: Türkiye genelinde sit alanları dağılımı, 2007 yılı verileri Kaynak: CA1048A183464FCDB8C1B1E6E40,

29 Sit alanı çeşitlerinden biri olarak kabul edilen ören yeri; 5226 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nda; tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli uygarlıkların ürünü olup, topoğrafik olarak tanımlanabilecek derecede yeterince belirgin ve mütecanis özelliklere sahip, aynı zamanda tarihsel, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, sosyal veya teknik bakımlardan dikkate değer, kısmen inşa edilmiş, insan emeği kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının birleştiği alanlar biçiminde tanımlanmaktadır yılı verilerine göre Bakanlığımıza bağlı 97 adet Müze Müdürlüğü ve bu müdürlüklere bağlı 185 adet birim ve 134 adet ören yeri bulunmakta olup bunların 2004, 2005, 2006 ve 2007 yıllarındaki ziyaretçi sayıları (Tablo 2.2) de gösterildiği gibidir. Tablo 2.2: Yıllara göre Türkiye deki ören yerlerine gelen ziyaretçi sayıları. YILI ZİYARETÇİ SAYISI Kaynak: Bakanlığımız DÖSİMM arşivi 2.2. Türkiye geneli içerisinde Antalya Böylesine zengin bir kültürel mirasa sahip olan ülkemizde toplamda 9161 olan sit alanı sayısı, Antalya İli ve çevresi için 408 olmaktadır. (Tablo 2.3) Bununla birlikte, Bakanlığımıza bağlı ve ziyarete açık 134 ören yerinin 18 adedi de Antalya İli nde bulunmaktadır. (Tablo 2. 4) 15

30 Tablo 2.3: Sit alanlarının Türkiye ve Antalya ili karşılaştırması, 2007 yılı verileri SİT ALANI ÇEŞİDİ TÜRKİYE ANTALYA (Adet) (Adet) Arkeolojik Sit Alanı Kentsel Sit Alanı Doğal Sit Alanı Tarihi Sit Alanı Diğer Sit Alanları (üst üste sit alanları) Kentsel Arkeolojik Sit Alanı 38 1 TOPLAM Kaynak: CA1048A183464FCDB8C1B1E6E40, Tablo 2.4: Ören yerleri sayısının Türkiye ve Antalya karşılaştırması, 2007 yılı TÜRKİYE'DEKİ VE ANTALYA'DAKİ ÖREN YERİ SAYISI 134 ADET 18 ADET ANTALYA TÜRKİYE Kaynak: A49C727F2325A19570EB48D9460, Ayrıca; ülkemize ve Antalya ya gelen ziyaretçi sayıları açısından bir karşılaştırma yapıldığında; Antalya ya gelenlerin Türkiye ye gelen ziyaretçilerin sayısının %30 unu kapsadığı görülmektedir. Ortaya çıkan bu tablo, Antalya nın sahip olduğu doğal güzellikleri ve turistik tesis imkanlarının yanı sıra, tarihsel mirasının da varlığının ve değerinin bir göstergesi olarak düşünülmektedir. (Tablo ) 16

31 Tablo 2.5: 2006 yılı Antalya ve Türkiye'ye gelen yabancı ziyaretçi sayıları AYLAR TÜRKİYE ANTALYA TOPLAM İÇİNDEKİ YÜZDE (%) OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK T O P L A M Kaynak: FFB0694A5E22DB3355FF6B5FE38BAF35DC, Tablo 2.6: 2007 yılı Antalya ve Türkiye'ye gelen yabancı ziyaretçi sayıları AYLAR TÜRKİYE ANTALYA TOPLAM İÇİNDEKİ YÜZDE (%) OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK T O P L A M Kaynak: FFB0694A5E22DB3355FF6B5FE38BAF35DC,

32 2.3. Antalya daki ören yerlerinin bağlı oldukları Müze Müdürlükleri Antalya İli nde Antalya, Side ve Alanya Müzesi olmak üzere üç adet müze müdürlüğü ve bu müzelere bağlı toplam 32 adet antik kent mevcuttur. Bununla birlikte toplamda 32 olan antik kentten; Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı 13, Side Müze Müdürlüğü ne bağlı 2 ve Alanya Müze Müdürlüğü ne bağlı 3 ören yeri ziyarete açıktır. (Tablo 2.7) Tablo 2.7: Antalya, Alanya ve Side Müze Müdürlüğüne bağlı ziyarete açık ören yerleri ANTALYA MÜZE MÜDÜRLÜĞÜ Aspendos Ören Yeri Perge Ören Yeri Phaselis Ören Yeri Olympos Ören Yeri Patara Ören Yeri St. Nikolas Kilisesi Xanthos Ören Yeri Karain Mağarası Myra Ören Yeri Termessos Ören Yeri Simena Ören Yeri Arykanda Ören Yeri Limyra Ören Yeri ALANYA MÜZE MÜDÜRLÜĞÜ Alanya Kalesi Alanya Kızıl Kule Ehmedek Kalesi SİDE MÜZE MÜDÜRLÜĞÜ Side Ören Yeri Selge Ören Yeri Kaynak: CFFFD11656DE495B312ED7DB6D9E3FA8EFE,

33 3. BÖLÜM ANTALYA MÜZE MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI ÖREN YERLERİ 3.1. Genel Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı, ziyarete açık 13 adet ören yerinin yıllık ziyaretçi sayısı son dört yıl (2004, 2005, 2006, 2007) için; ülkemizdeki Bakanlığımıza bağlı, ziyarete açık ve giriş ücreti alınan müze ve ören yerlerinin % sını kapsamaktadır. (Tablo 3.1) Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı 13 adet ören yerinin (Aspendos, Perge, Phaselis, Olympos, Patara, St. Nikolas, Xanthos, Karain Mağarası, Myra, Termessos, Simena, Arykanda, ve Limyra Ören Yeri) son dört yıldaki ziyaretçi sayıları ile yıllık geliri Tablo 3.2 ve 3.3 deki gibidir. Tablo 3.1: Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı 13 adet ören yeri ile Türkiye deki ören yerlerinin ziyaretçi sayısı bakımından karşılaştırması YILLAR ANTALYA TÜRKİYE KARŞILAŞTIRMA (%) T O P L A M Kaynak: Bakanlığımız DÖSİMM arşivi

34 Tablo 3.2: Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı 13 adet ören yerinin yılları arasındaki yıllık ziyaretçi sayıları ÖREN YERİNİN ADI YILLIK ZİYARETÇİ SAYISI (KİŞİ) 2004 YILI 2005 YILI 2006 YILI 2007 YILI Aspendos Ören Yeri Perge Ören Yeri Phaselis Ören Yeri Olympos Ören Yeri Patara Ören Yeri St. Nikolas Ören Yeri Xanthos Ören Yeri Karain Mağarası Ören Yeri Myra Ören Yeri Termessos Ören Yeri Simena Ören Yeri Arykanda Ören Yeri Limyra Ören Yeri TOPLAM ,879,919 1,813, Kaynak: Bakanlığımız DÖSİMM arşivi Tablo 3.3: Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı 13 adet ören yerinin yılları arasındaki yıllık ziyaretçi sayıları ÖREN YERİNİN ADI YILLIK GELİRİ (YTL) 2004 YILI 2005 YILI 2006 YILI 2007 YILI Aspendos Ören Yeri , , , ,00 Perge Ören Yeri , , ,00 1, ,00 Phaselis Ören Yeri , , , ,00 Olympos Ören Yeri , , , ,00 Patara Ören Yeri , , , ,00 St. Nikolas Ören Yeri , , , ,00 Xanthos Ören Yeri , , , ,00 Karain Mağarası Ören Yeri 7.318, , , ,00 Myra Ören Yeri , , , ,00 Termessos Ören Yeri , , , ,00 Simena Ören Yeri , , , ,00 Arykanda Ören Yeri , , , ,00 Limyra Ören Yeri 1.632, , , ,00 TOPLAM , , , ,00 Kaynak: Bakanlığımız DÖSİMM arşivi 20

35 3.2. Ören yerleri Tez çalışma alanı olarak belirlenen Antalya Müze Müdürlüğü ne bağlı, ziyarete açık 13 adet ören yerinden; Perge, Aspendos, Phaselis, Olympos, St. Nikolas, Myra, Xanthos, Limyra, Termessos ve Patara ören yerleri tez çalışması kapsamında incelenmiştir. Mahallinde gerçekleştirilen çalışmalar tarihçe, mevcut durum ve sorunlar olmak üzere üç başlık altında değerlendirilmiştir. Tarihçe bölümünde ören yerinin tarihsel süreci anlatılmıştır. Mevcut durum başlığı altında ise, ören yeri giriş alanında ve gezi güzergahında yerinde yapılan tespitlerin durumu aktarılmıştır. Daha sonra ören yerinin temel ihtiyaç birimleri açısından mevcut durumda tespit edilen sorunlar kısaca ifade edilmiştir. Ören yerlerinin anlatımından sonra tüm tez çalışmasında incelenen tüm ören yerlerinin sorunlarına ilişkin Bölüm 3.2. de genel bir değerlendirme yapılmıştır Perge Ören Yeri Tarihçe Önemli Pamphylia kentleri arasında yer alan Perge, Antalya'nın 18 km doğusundaki Aksu Beldesinde, Akdeniz'den 11 km içeride ve Aksu (Kestros) nehrinin 4 km batısında yer almaktadır. Kent, 60 m yüksekliğinde düz bir tepe (akropolis) üzerinde kurulmuştur. Akropolisin güneyinde yer alan iki tepe (Koca 21

36 Belen ve İyilik Belen), yerleşimi savunmaya elverişli bir kale haline getirmiş ve kent, bu üç tepenin arasında gelişmiştir. Perge'deki arkeolojik buluntuların bir kısmı MÖ 5. yüzyıla kadar inmekle birlikte, kalıntıların çoğu Roma İmparatorluk çağına aittir. Ancak filolojik bilgiler kentin MÖ 2. ve 3. binde iskan edilmiş olduğunu göstermektedir. MÖ 7. yüzyıl başlarında muhtemelen Rhodos tarafından bir Yunan kolonizasyonu gerçekleşmiştir. Ancak gelenler, geleneklerine bağlı yerleşik halkla karşılaşarak yeni bir kültürün gelişmesine neden olmuştur. Bu dönemde kent, Akropolis denilen tepe üzerinde yer almaktadır. MS 1. yüzyıldan itibaren kent güneye doğru gelişmeye başlamış, Roma İmparatorluk Çağı (MS 2. ve 3. yüzyıllar), kentin en parlak dönemi olmuştur. Perge'nin bugün ayakta duran hemen hemen bütün yapıları, örneğin Tiyatro, Stadium, Agora, Hamamlar, Çeşmeler, Sütunlu Caddeler bu dönemin görkemini yansıtmaktadır. Kentin doğu-batı ve kuzey-güney doğrultusundaki iki ana caddesi bir kavşakta kesişir. Hellenistik kapının arkasından başlayan sütunlu cadde ekseninde kırılmalar yaparak kuzeye ilerler ve Hadrian Dönemine ait Akropolise çıkan bir Kapı-Çeşme kompleksiyle son bulur. Şehrin nekropolleri sur duvarlarının doğu ve batısındadır. Perge'de ele geçen gerek figürlü lahitler, gerekse kazılarda çıkartılmış çok sayıdaki heykel Perge'de ileri düzeyde heykeltıraşlık atölyesinin var olduğuna işaret eder. Halen Antalya Müzesinde sergilenen bu heykeltıraşlık eserleri, müzenin dünyanın en zengin Roma Dönemi heykel koleksiyonuna sahip müzelerinden biri olmasına neden olmuştur. Küçük buluntular arasında ise gene Antalya Müzesinde sergilenen Geç Hellenistik-Roma cam eserleri, unguentariumlar, pişmiş toprak kaplar, altın yüzük, küpe ve kolyeler örnek olarak gösterilebilir. ( Merkez, Antalya Kültür Envanteri, (2003), 82-83) 22

37 Mevcut durum Pamphylia bölgesinde ve Perge'deki arkeolojik araştırmalar 1943 yılında Ord. Prof. Dr. Arif Müfid MANSEL tarafından Türk Tarih Kurumu öncülüğünde başlatılmıştır. Perge kazıları 1946 yılında Ord. Prof. Dr. Arif Müfid MANSEL başkanlığında başlamış, Mansel'in vefatı üzerine yılları arasında Prof. Dr. Jale İNAN başkanlığında yürütülmüştür yılından itibaren Prof. Dr. Haluk ABBASOGLU başkanlığında Türk Tarih Kurumu, Bakanlığımız Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, İstanbul Üniversitesi ve Türkiye Turing ve Otomobil Kurumunun parasal desteği ile İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları Merkezi tarafından yürütülmektedir. Perge Ören Yeri, Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulunun gün ve 441 sayılı kararı ile I. ve III. Derece Arkeolojik Sit alanı olarak tescil edilmiştir yılında hazırlanan Perge Koruma Amaçlı İmar Planı nda bu kapsamda Perge Antik Kenti Arkeolojik Sit Alanı sınırları yeniden değerlendirilerek Antalya Koruma Kurulunun gün ve 2325 sayılı kararı ile I., II. ve III. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak son şeklini almıştır. Perge Koruma Amaçlı İmar Planı ise Antalya Koruma Kurulunun gün ve 1958 sayılı kararı ile uygun bulunarak Belediye Meclisinin onayı ile de uygulamaya geçmiştir. ( Merkez, Antalya Kültür Envanteri, (2003), 83) Antalya şehir merkezine en yakın antik kent özelliğine sahip Perge Ören Yeri nin ziyaretçi sayısı Tablo 3.4 deki gibi son üç yıl için (2005, 2006 ve 2007) yılda ortalama olmakla beraber yıllık gelir miktarı ise ,00 YTL civarında değişmektedir. (Tablo ) Perge Antik Kenti nin 2007 yılı verilerine göre en yüksek ziyaretçi sayısı mart ayında kişidir. (Tablo 3.6) 23

38 Tablo 3.4: Perge Ören Yeri nin yıllık ziyaretçi sayısı YILLIK ZİYARETÇİ SAYISI (KİŞİ) ÖREN YERİNİN ADI 2004 YILI 2005 YILI 2006 YILI 2007 YILI Perge Ören Yeri Kaynak: Bakanlığımız DÖSİMM arşivi Tablo 3.5: Perge Ören Yeri nin yıllık gelir miktarı ÖREN YERİNİN ADI YILLIK GELİRİ (YTL) 2004 YILI 2005 YILI 2006 YILI 2007 YILI Perge Ören Yeri , , , ,00 Kaynak: Bakanlığımız DÖSİMM arşivi Tablo 3.6: Perge Ören Yeri nin aylara göre ziyaretçi istatistiği, YILI 250, , , ,000 50,000 0 OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAM Kaynak: Bakanlığımız DÖSİMM arşivi 24

39 Şekil 3.1: Perge Ören Yeri giriş alanının uydu görüntüsü, 18 Ekim 2007 Kaynak: Perge Ören Yeri girişinin solunda özel araçlar ve tur otobüsleri tarafından kullanılan geniş bir otopark alanı yer almaktadır. (Şekil 3.2) Şekil 3.2: Perge Ören Yeri Otoparkı, Temmuz

40 Otopark alanının sağında, dört bayan-dört erkek kabinli ören yeri tuvaleti ve tuvalete giden yol üzerinde yere serilmiş turistik eşya satış tezgahları bulunmaktadır. (Şekil ) Yerel halk tarafından açılmış bu turistik eşya satış tezgahları, otopark ve ören yeri girişindeki bir çok alanda yer almaktadır. (Şekil ) Şekil : Perge Ören Yeri tuvaleti, Temmuz 2007 Şekil 3.5: Tuvalet girişindeki turistik eşya satış sergileri, Temmuz

41 Şekil : Perge Ören Yeri otoparkı çevresindeki satış tezgahları, Temmuz 2007 Ören yeri girişindeki PTT-Jandarma-Bilet Gişesi yapısının yakınında farklı ebat ve renklerdeki şemsiyelerin altında, sandalye ve masa konularak oluşturulmuş dinlenme alanında yiyecek ve içeceğin yanı sıra posta kartı, broşür ve turistik eşya gibi ürünlerin de satışı yapılmaktadır. (Şekil 3.7, 3.8) Şekil : Yiyecek-içecek ve turistik eşya satışı ile dinlenme alanı olarak düzenlenmiş bölüm, Temmuz