ULUSAL VE ULUSLARARASI BOYUTLARIYLA DOKTORA EĞİTİMİ ÇALIŞTAYI RAPORU

Transkript

1 ULUSAL VE ULUSLARARASI BOYUTLARIYLA DOKTORA EĞİTİMİ ÇALIŞTAYI RAPORU MODERATÖRLER Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR Prof. Dr. Arzu KİHTİR Prof. Dr. Deniz Değer ULUTAŞ Prof. Dr. Fatma Gülay KIRBAŞLAR Prof. Dr. Haydar ÖZPINAR Prof. Dr. Mahmut AK Prof. Dr. Mehmet Ali GÜRKAYNAK Prof. Dr. Murat HÖKELEK Prof. Dr. Mustafa ÖZEN Prof. Dr. Mustafa ÖZKAN Prof. Dr. M. Türker ÖZKAN Prof. Dr. Nazlı ARDA Prof. Dr. Serhat PABUÇCUOĞLU Prof. Dr. Süleyman ÖZDEMİR Prof. Dr. Tamer DEMİRALP Prof. Dr. Uğur ÖZBEK Prof. Dr. Veysel BOZKURT Prof. Dr. Zeynep Çiğdem KAYACAN Doç. Dr. Enfel DOĞAN Doç. Dr. Esra İşmen GAZİOĞLU Doç. Dr. Kerem Faruk GİRAY Doç. Dr. Kubilay GÜÇLÜ Doç. Dr. Sevinç HATİPOĞLU Yrd. Doç. Dr. Fatih KESMEZACAR Yrd. Doç. Dr. Şebnem SAYHAN Yrd. Doç. Dr. Zerrin AYVAZ REİS Araş. Gör. Semih EKİMLER İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ KONGRE VE KÜLTÜR MERKEZİ 0

2 ÇALIŞTAY DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Gökhan ÇETİNSAYA Prof. Dr. Yunus SÖYLET Prof. Dr. Hasan Rıza GÜVEN Prof. Dr. Fatma Gülay KIRBAŞLAR Prof. Dr. Mehmet Ali GÜRKAYNAK Prof. Dr. Murat HÖKELEK Prof. Dr. Süleyman ÖZDEMİR Prof. Dr. Veysel BOZKURT Prof. Dr. Mustafa ÖZEN Doç. Dr. Esra İŞMEN GAZİOĞLU YÖK Başkanı İstanbul Üniversitesi Rektörü Rektör Danışmanı Eğitim Bilimleri Enstitü Müdürü Fen Bilimleri Enstitü Müdürü Sağlık Bilimleri Enstitü Müdürü Sosyal Bilimler Enstitü Müdürü İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Sekreterya İlkay GÜNEŞ Rektör Danışmanlığı İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ KONGRE VE KÜLTÜR MERKEZİ ÇALIŞTAY RAPORU 1

3 İÇİNDEKİLER A-GİRİŞ... 4 B-ULUSAL VE ULUSLARARASI BAĞLAMDA DOKTORA EĞİTİMİ... 4 B.1. Türkiye'de Doktora Eğitiminin Genel Yapısı ve Nitelikleri:... 4 GÜÇLÜ YÖNLER... 4 ZAYIF YÖNLER... 5 FIRSATLAR... 6 TEHDİTLER... 6 B.2. ÖNERİLER... 7 C-ULUSAL VE ULUSLARARASI AÇIDAN YETERLİLİK ÇERÇEVELERİ VE ORTAK DOKTORA PROGRAMLARI. 9 C.1. Avrupa Doktora Eğitimi ne Genel Bakış... 9 C.3. Ulusal ve Uluslararası Doktora Yeterlilikleri C.3. Ulusal ve Uluslararası Ortak Doktora Programları C.4. Yurtdışındaki Yükseköğretim Kurumlarıyla Ortak Eğitim ve Öğretim Programlarına Ait Mevzuat Değişikliği Önerileri D-Çerçeve Yönetmeliği Kapsamında Türkiye de Doktora Çalışmalarının Kurumsal Yapısı, İşleyişi Ve Öneriler I (Doktoraya Öğrenci Kabulü Ve Sayısal Nitelikler) D.1. ALES ÜZERİNE D.2. BİLİM SINAVI ÜZERİNE D.3. YABANCI DİL SINAVI D.4. DİĞER ÖNERİLER: E-Çerçeve Yönetmeliği Kapsamında Türkiye de Doktora Çalışmalarının Kurumsal Yapısı, İşleyişi ve Öneriler II E.1. Türkiye de doktora eğitiminin Avrupa ya benzer şekilde usta-çırak ilişkisi şeklinde yürütülmesi E.2. Danışmanlarla ilgili konular E.3. Öğrencilerle ilgili konular ÇALIŞTAY RAPORU 2

4 E.4. Yapısal Konular F. Çerçeve Yönetmeliği Kapsamında Türkiye de Doktora Çalışmalarının Kurumsal Yapısı, İşleyişi ve Öneriler III F.1. Doktora Çalışmalarının Süresi F.2. Sınav Sistemi ve Değerlendirme F Sorunlar: F Öneriler: F.3. Kalite Güvencesi F.3.1. Sorunlar: F.3.2. Öneriler: F.4. Denklik Kriterleri F Sorunlar: F Öneriler F.5. Akademik Kariyere Geçiş F Sorunlar: F Öneriler F.6. İntihal Konusu (hipotez, özet ve anahtar kelimelerin taranması, tezin sunulmadan önce taranması) F Sorunlar: F Öneriler F.7. Sonuç G- GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇLAR ÇALIŞTAY RAPORU 3

5 A-GİRİŞ Türkiye de ilk defa İstanbul Üniversitesinde tarihlerinde gerçekleştirilen Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Eğitimi Çalıştayı nda Doktora Eğitimi konusu tüm boyutları ile ele alınmıştır. Üniversitemizde halen 336 sı yabancı olmak üzere 5761 öğrenci doktora yapmaktadır. Bu öğrencilerin 3349 u Sosyal, 1219 u Sağlık, 807 si Fen ve 50 si de yeni açılmış olan Eğitim Bilimleri alanında doktora çalışmalarını sürdürmektedirler. Bu öğrencilerimizin 850 kadarıyla ve büyük çoğunluğu online olmak üzere bir kısmı da form doldurmak suretiyle geniş katılımlı anket çalışması yapılmıştır. Böylece çalıştay öncesi doktora öğrencilerinin görüşleri ile ilgili olarak önemli bir durum tespitinde bulunulmuş ve anketin sonuçları çalıştay sürecinde değerlendirilmiştir. Çalıştay açılış konuşmaları esnasında ayrıca Doktora Eğitiminin Tarihi Felsefesi ve Ritüelleri, Türkiye de Doktora Eğitiminin Geleceği, Örnek Doktora Uygulama Modelleri ve Yükseköğretim Lisansüstü Çerçeve Yönetmeliği konulu konferanslar verilmiştir. Çalıştay beş ayrı paralel oturumla gerçekleştirilmiştir. Ulusal ve Uluslararası Bağlamda Doktora Eğitimi, Ulusal ve Uluslararası Açıdan Yeterlilik Çerçeveleri ve Ortak Doktora Programları, Türkiye de Doktora Çalışmalarının Kurumsal Yapısı Ve İşleyişi ana başlığı altında Öğrenci Kabulü, Doktora Eğitim Süreci, Doktora Eğitiminde Sonlandırma, Süre, Sınav Sistemi, Kalite Güvencesi, Denklik, Akademik Kariyere Geçiş ve Etik konular ele alınmıştır. Her oturumun raporu B, C, D, E, F başlıklarında sunulmuştur. Genel değerlendirme sonuç kısmında verilmiştir. B-ULUSAL VE ULUSLARARASI BAĞLAMDA DOKTORA EĞİTİMİ Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Çalıştayı kapsamında 1. Oturum olarak Türkiye'de Doktora Eğitiminin Genel Yapısı ve Nitelikleri analiz edilmiştir. Güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditler dile getirilmiş ve bu sorunları düzeltmeye yönelik öneriler sunulmuştur. B.1. Türkiye'de Doktora Eğitiminin Genel Yapısı ve Nitelikleri: GÜÇLÜ YÖNLER İnsan Kaynağı; Türkiye de doktora yapabilecek çok sayıda istekli genç insan kaynağının bulunması Yeterlilikler; Programların yeterlilik temelli olması, bu yeterliliklerin sadece tez eksenli olmayıp, alana özgü bilgi ve becerileri içermesi ÇALIŞTAY RAPORU 4

6 İyileştirme çabaları; AB Yüksek Öğrenim Yeterlilikler Çerçevesi temelinde yapılan iyileştirme, geliştirme çalışmalarının bulunması Eğitim Materyali; Üniversite kütüphanelerinin SCI/SCI-Expanded kapsamında yer alan birçok süreli yayına abone olması Öğretim üyelerinin yaklaşımları; Doktora öğrencilerinin yetişmesinde öğretim üyelerinin sorunları çözmeye yönelik çaba ve özverilerinin bulunması İşleyişle ilgili güçlü yanlar; Doktora tez izleme komitelerinin varlığı, öğrencilerin tüm Türkiye genelinde farklı üniversitelerden ders alabilmeleri ZAYIF YÖNLER Öğrenci Kabulü; (1) ALES sınavının ölçtüğü özelliklerin, doktora öğrencilerinde beklenen özellikler olup olmadığı konusunda netlik olmaması (2) Yabancı dil sınavlarına rağmen öğrencilerin akademik metinleri analiz ve sentez yapabilecek yabancı dil seviyesinde olmamaları, çalışacağı konuda yeterli sayıda yabancı dil literatür okuyamamaları Öğretim süreci; (1) Doktora derslerinin yetkin biçimde yapılmaması (2) Doktora tez savunmasından önce, yürütülen tezlerin ULAKBİM, Alan indeksleri ya da CI, SCI gibi indekslerce taranan dergilerde yayına dönüştürülmemesi (3) Başarılı öğrencilerin özendirmeye yönelik teşviklerin olmaması (4) ÖYP nin aksayan yönleriyle ilgili yeterli çalışma ve müdahalelerin yapılmaması Eğitim Materyali; Üniversite kütüphanelerinde farklı disiplinlerle ilgili yeterli sayıda basılı doküman bulunmaması Danışmanlık; (1) Danışman öğretim üyesi olmak için belirli ölçütlerin bulunmaması (2) Tez danışmanlarının kendi yürüttükleri projelerinin olmayışı (3) Tez danışmanlarının yabancı dil düzeylerinin yetersiz olması İstihdam ve ekonomik koşullar; Doktora öğrencilerine yeterli finansal desteğin bulunmaması ya da üniversiteler bünyesindeki istihdamın yetersizliği Uluslararası konular; (1) Uluslararası öğrencilerin sayısının az olması (2) Uluslararası öğretim üyesi hareketliliğinin az olması (3) Doktora eğitimini geliştirme ve zenginleştirmeye yönelik uluslararası işbirliklerinin az olması (4) İngilizce Doktora programlarında uluslararası öğrencilere ders verebilecek öğretim üyesi sayısının yetersiz olması (5) Ortadoğu ülkelerinden gelen öğrencilerin teşvik edilmemeleri ÇALIŞTAY RAPORU 5

7 Bilim-teknoloji ilişkisi; (1) Doktora tezlerinden elde edilen sonuçların Türkiye nin teknolojik gelişimine yeterince katkı sağlayamaması (2) Üniversite dışı istihdam piyasasının doktora eğitimli, nitelikli çalışanlardan ne beklediğinin yeterince araştırılmaması (3) Doktora çalışmalarının genellikle projelerden desteklenmemesi Enstitülerle ilgili konular; (1) Enstitülerin temsiliyet yetkilerinin az olması (2) Müstakil enstitü binalarının olmaması (3) Enstitü Müdürü unvanı yerine Lisansüstü Dekanı gibi bir unvan kullanılmaması YÖK ile ilgili konular; (1) YÖK ün koordinasyon sağlamada her zaman yeterli olmaması (2) Yönetmeliklerin uygulanması hususunda denetleme eksikliği Kariyer danışmanlığı ve İzleme; Öğrenci kariyer danışma merkezinin eksikliği ve mezun takip sisteminin olmaması FIRSATLAR Program çeşitliliği; Doktora yapmaya müsait çok sayıda program bulunması Uluslar arası konular;(1) Erasmus, Mevlana gibi yurt dışı teşvik programlarının bulunması (2) Bologna Süreci (AKTS Etiketi, diploma etiketi vb. süreçler) (3) FRINDOC benzeri Doktoranın uluslararasılaştırılması için çabaların var olması. (4) Erasmus, Mevlana, BAP, ÖYP, TÜBİTAK bünyesinde yurtdışına açılımın teşvik edilmesi İstihdam ve ekonomik koşullar; (1) Sayıları az olmakla birlikte Doktora öğrencilerinin eğitim sırası ve sonrasında burslarla desteklenmesi (2) Doktora projelerini destekleme programlarının bulunması Bilim-teknoloji ilişkisi; (1) TEKNOPARK ve Teknoloji Transfer Ofislerinin giderek artması ve işbirliklerinin kurulması İyileştirme çabaları; Doktora eğitimini geliştirmek üzere düzenlenen çalıştay ve sempozyumlar yapılması Farkındalık; Araştırmacı yönü güçlü öğretim üyelerinin sayısında artış olması TEHDİTLER Proje ve Fonlar; (1) Ülkemizin ve üniversitelerin lisansüstü eğitime gereken bütçeyi ayırmamaları, sınırlı bütçeden doktora öğrencilerine yeterli burs fonlarının ayrılmaması (2) ÇALIŞTAY RAPORU 6

8 Doktora konularının belirlenmesinde devletin ve sanayii kuruluşlarının önerilerinin olmaması, (3) sadece kadrolu doktora öğrencilerine proje desteği verilmesi Öğretim süreci; (1) Araştırmaların kalitesinin yeteri kadar denetlenememesi, öğretim üyelerinin doktora öğrencilerine yeteri kadar zaman ayıramaması (2) Birbirinden farklılık göstermeyen, sayıca fazla ve plansız doktora programlarının açılması (3) Tez izleme raporlarının denetiminin yetersizliği Etik konular; (1) Bilim etiği kurallarına yeterli özenin gösterilmemesi (2) Birbirinin tekrarı olan tezlerin yazılması, ve bu tekrarlı tezlerin denetiminin yapılamaması Bilim-teknoloji ilişkisi; (1) Patent alma potansiyelli tez çalışmalarının yetersiz olması (2) Teknopark ve Teknoloji Transfer Ofislerinin her üniversitede yeterince işlevsel olmaması ya da bulunmaması. Bu kuruluşlar ile Enstitüler arasındaki işbirliğinin yetersiz olabilmesi (3) Benzer konularda çalışan araştırma grupları arasında fazla irtibat olmaması Uluslar arası konular; (1) Yurtdışı ortak doktora programları sayısının az olması (2) FRINDOC umut vadeden bir başlangıç olsa da konu ile ilgili çalışmalar sınırlı olması (3) Üniversitelerimizden Bolonya sürecine uygun tüm şartların yerine getirilmesi istenmesine karşın tüm Avrupa da uygulanan doktora sistemi yerine Amerika nın doktora düzeyinde ders almaya dayalı modelinin uygulanması. Bu durumun özellikle doktora düzeyinde ders almak istemeyen uluslararası öğrencileri, Avrupa Ülkelerinde doktora yapma hususunda teşvik etmesi (4) Avrupa da doktora sisteminde kredi ders alımı olmaması nedeniyle Türkiye deki öğrencilerin ders aşamasında Erasmus kapsamında uluslararası değişim programlarına katılamaması Vakıf Üniversitelerinde doktora; (1) Özellikle Vakıf Üniversitelerinde öğretim üyesi hareketliliği nedeniyle Doktora konusu ve Danışman sıkça değişebilmektedir, bu durum vakıf üniversitelerinde doktora yapan öğrencilerin tez sürecini olumsuz yönde etkileyebilmesi B.2. ÖNERİLER Doktora eğitiminde affın kaldırılarak doktora sürecinin azami sürede tamamlanmasının sağlanması, azami sürenin aşıldığı durumlarda yaptırımların getirilmesi, Başarılı öğrencilere teşvik getirilmesi, ÇALIŞTAY RAPORU 7

9 YÖK ün tez havuzu oluşturması ve intihal taraması yapan programların YÖK tarafından temin edilerek üniversitelerin kullanımına sunulması Bologna sürecine dahil olmaya çalışırken Amerika nın doktora düzeyinde ders almaya dayalı modeli aynı anda kullanmak, özellikle uluslararası değişimde problemler yaratmaktadır. Bu konunun etraflıca araştırılması, gerekli durumlarda pilot çalışmalara yer verilmesi Doktora öğrencilerine yönelik devlet kaynaklı ayrı bir fon oluşturulması Üniversite ile sanayi işbirliğinin kurulumundaki engellerin ne olduğuna yönelik araştırmalar yapılması ve sorunların giderilmesi için gerekli tedbirlerin alınması Enstitülerde tez danışmanı atanmasına yönelik bilimsel kriterler oluşturulması ALES sınavının doktora öğrencilerinden beklenen nitelikleri ölçecek şekilde yeniden yapılandırılması ÖYP nin revize edilerek doktorayı işlevsel biçimde destekler hale getirilmesi Bu raporda, Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Eğitimi Çalıştayı nın 1. Oturumu olarak Türkiye'de Doktora Eğitiminin Genel Yapısı ve Nitelikleri kapsamında yapılan değerlendirmeler, belirlenen sorunlar ve sorunlara yönelik çözüm önerileri ifade edilmiş olup bilgilerinize sunulmaktadır. ÇALIŞTAY RAPORU 8

10 C-ULUSAL VE ULUSLARARASI AÇIDAN YETERLİLİK ÇERÇEVELERİ VE ORTAK DOKTORA PROGRAMLARI Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Çalıştayı kapsamında 2. Oturum olarak ulusal ve uluslararası açıdan doktora yeterlilikleri ve ortak doktora programları tanımlanmıştır. İdari ve hukuksal sorunlar dile getirilmiş ve bu sorunları düzeltmeye yönelik öneriler sunulmuştur. C.1. Avrupa Doktora Eğitimi ne Genel Bakış 2003 Berlin Toplantısı ile Bologna Süreci ne yönelik uyum öncelikleri belirlenmiştir ve uyum süreci ivme kazanmıştır. Berlin Toplantısı sonucunda kurumsal ve ulusal düzeyde ve Avrupa düzeyinde kalite güvencesinin geliştirilmesi, iki aşamalı sistemin uygulanmaya başlanması, 2005 yılı itibariyle mezun olacak bütün öğrencilerin Diploma Eki alması dahil derecelerin tanınması ve eğitim süreleri, Avrupa Yükseköğretim Alanı için kapsamlı bir yeterlilikler çerçevesinin hazırlanması, sürece üçüncü aşama olarak doktora seviyesinin de dâhil edilmesi ve Avrupa Yükseköğretim Alanı ile Avrupa Araştırma Alanı arasında daha sıkı bağların kurulması öncelikler arasında listelenmiştir te yayınlanan Bergen Bildirgesinde doktora eğitimi ile ilgili olarak Avrupa Yüksek Öğrenim Alanı nın çekiciliğini, rekabet edebilirliğini ve kalitesini arttırmak için araştırmanın önemi ve bunu gerçekleştirmek için doktora aşamasındaki niteliklerin çıktı odaklı yaklaşım kullanılarak Avrupa Yüksek Öğrenim Alanı nın genel çerçevesine uydurulması gerektiği, doktora eğitiminin temel öğesinin özgün araştırmalar yoluyla bilginin geliştirilmesi olduğu, yapılandırılmış doktora programlarında şeffaf izleme ve değerlendirmeye olan ihtiyaç dikkate alınarak üçüncü aşamanın iş yükünün 3-4 yıla denk düşeceği, üniversitelerin doktora programlarının disiplinler arası eğitimi ve transfer edilebilir becerileri desteklemesi ve daha geniş bir iş yükü piyasasının ihtiyaçlarını karşılaması, Avrupa Yükseköğrenim Alanı içinde araştırma kariyerlerine devam edecek adayların sayısının arttırılması gerektiği, üçüncü aşama programlara devam edenlerin hem öğrenci, hem de erken dönem araştırmacı olarak değerlendirildiği belirtilmiştir. Yine 2005 te Salzburg da yapılan Avrupa Bilgi Toplumunda Doktora Programları Toplantısı sonucu doktora adaylarının sadece öğrenci değil aynı zamanda yeni bilginin üretilmesine katkısı olan genç araştırıcılar olarak tanımlanması ve bu adayların hem öğrenci hem de araştırıcı olarak çalışma ve yaşam koşulları, sosyal güvencelerinin dikkate alınması, doktora eğitim süresinin tam zamanlı ve 3-4 yıl ile sınırlı olması, üniversitelerin geleceğe yönelik strateji ve politikalarında doktora eğitiminin öncelikli olarak yer alması, danışman atama kriterlerinin belirlenmesi ve danışman kalitesinin ÇALIŞTAY RAPORU 9

11 tanımlanmasının, araştırma ve doktora eğitiminde toplum sorunlarının çözümüne ve yeni ürün üretmeye yönelik yapılanmaya önem verilmesi, araştırma ve doktora eğitimine ayrılan bütçenin artırılması, doktora adaylarının ders ve tez aşamasında kurumlar arası hareketliliğinin sağlanması, tez çalışmalarının uluslararası ortak danışmanlı yürütülmesi ve Avrupa Doktoranı kimliğine sahip aday sayısının artırılması gereklilikler arasında sıralanmıştır. Sonuç olarak Avrupa da doktora eğitiminin en önemli kriterleri hareketlilik, Avrupa boyutu ve işbirliği, bütünleşik doktora programları, araştırmada Avrupa alanı yaratmak, ortak projelerin yürütülmesini sağlamak doktora eğitiminde kaliteyi yakalamak ve ABD ile buluşlarda yarışabilmek, danışmanlık ve doktora programı çıktıları olarak belirlenmiştir. Türkiye deki doktora eğitiminin yeniden düzenlenmesi sürecinde bu kriterlere uygun düzenlemeler getirilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda yapılacak ön düzenlemeler kapsamında ABD de yaygın olan graduate school modeli ile uygulanan ve daha yapılandırılmış özellikte bir sistemin adapte edilmesi ve bu okulların, multidisipliner, multikültürel özellikte; şeffaf ve transfer edilebilir bir yapılanması ve öğrenim çıktıları olan bir organizasyon ile lisansüstü programların düzenlemesi, Doktora Okullarının görev tanımlamasının lisansüstü eğitimde kaliteyi denetlemek, akademik eğitime ek olarak disiplinlerarası ve aktarılabilir beceriler üzerine yoğunlaşmak ( Etik, Araştırma teknikleri, Makale yazımı, istatistik, takım çalışması, kariyer planlama, iletişim becerileri, liderlik, hayvan araştırmaları vb) ve disiplinler arası akademik bir çevre yaratmak olarak değiştirilmesi önerilmiştir. C.3. Ulusal ve Uluslararası Doktora Yeterlilikleri Ulusal Doktora Yeterlilikleri, Yükseköğretim Kurulunun Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi (8. Düzey) kapsamında European Qualifications Framework-Life Long Learning (EQF-LLL) ve Qualification of Framework-European Higher Education Area (QF-EHEA) kriterlerine göre belirlenmiştir. Bu bağlamda öğrenilen kuramsal ve üretilen uygulamalı bilgi yüksek lisans yeterliliklerine dayalı olarak alanındaki güncel ve ileri düzeydeki özgün düşünce ve/veya araştırma ile uzmanlık düzeyinde geliştirebilir, derinleştirebilir ve alanına yenilik getirecek özgün tanımlara ulaştırabilir olmalıdır. Doktora adayı eğitimi sürecinde alanının ilişkili olduğu disiplinler arası etkileşimi kavrayabilme; yeni ve karmaşık fikirleri analiz, sentez ve değerlendirmede uzmanlık gerektiren bilgileri kullanarak özgün sonuçlara ulaşabilme yetisini kazanmalıdır. Edinilen kavramsal, bilişsel ve uygulamalı beceriler açısından doktora öğrencisi eğitimi sürecinde alanındaki yeni bilgileri sistematik bir yaklaşımla değerlendirebilme ve kullanabilme, alanına yenilik getiren, yeni bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulama geliştirebilme ya da bilinen bir düşünce, ÇALIŞTAY RAPORU 10

12 yöntem, tasarım ve/veya uygulamayı farklı bir alana uygulayabilme, özgün bir konuyu araştırabilme, kavrayabilme, tasarlayabilme, uyarlayabilme ve uygulayabilme, yeni ve karmaşık düşüncelerin eleştirel analizini, sentezini ve değerlendirmesini yapabilme ve alanı ile ilgili çalışmalarda araştırma yöntemlerini kullanabilme yeteneğinde olmalıdır. Doktora yetkinlikleri dört ana başlık altında Bağımsız Çalışabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği, Öğrenme Yetkinliği, İletişim ve Sosyal Yetkinlik ve Alana Özgü Yetkinlikler olarak tanımlanmıştır. Bağımsız Çalışabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği, alanına yenilik getiren, yeni bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulama geliştiren ya da bilinen bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulamayı farklı bir alana uygulayan özgün bir çalışmayı bağımsız olarak gerçekleştirerek alanındaki ilerlemeye katkıda bulanabilme, alanı ile ilgili en az bir bilimsel makaleyi ulusal ve/veya uluslararası hakemli dergilerde yayınlayarak ve/veya özgün bir yapıt üreterek ya da yorumlayarak alanındaki bilginin sınırlarını genişletebilme, özgün ve disiplinler arası sorunların çözümlenmesini gerektiren ortamlarda liderlik yapabilme olarak tanımlanmıştır. Öğrenme Yetkinliği, Yaratıcı ve eleştirel düşünme, sorun çözme ve karar verme gibi üst düzey zihinsel süreçleri kullanarak alanı ile ilgili yeni düşünce ve yöntemler geliştirebilme olarak belirlenmiştir. İletişim ve Sosyal Yetkinlik, sosyal ilişkileri ve bu ilişkileri yönlendiren normları eleştirel bir bakış açısıyla inceleyebilme, geliştirebilme ve gerektiğinde değiştirmeye yönelik eylemleri yönetebilme, uzman kişiler ile alanındaki konuların tartışılmasında özgün görüşlerini savunabilme ve alanındaki yetkinliğini gösteren etkili bir iletişim kurabilme, bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü C1 Genel Düzeyinde kullanarak ileri düzeyde yazılı, sözlü ve görsel iletişim kurabilme ve tartışabilme olarak tanımlanmıştır. Alana Özgü Yetkinlikler ise alanındaki bilimsel, teknolojik, sosyal veya kültürel ilerlemeleri tanıtarak, yaşadığı toplumun bilgi toplumu olma ve bunu sürdürebilme sürecine katkıda bulunabilme, alanı ile ilgili karşılaşılan sorunların çözümünde stratejik karar verme süreçlerini kullanarak işlevsel etkileşim kurabilme, alanı ile ilgili konularda karşılaşılan toplumsal, bilimsel, kültürel ve etik sorunların çözümüne katkıda bulunabilme ve bu değerlerin gelişimini destekleyebilme olarak listelenmiştir. Uluslararası Doktora Yeterlilikleri çalıştay sürecinde T.C. İstanbul Üniversitesi nin de üyesi olduğu Coimbra Grubu Üniversitelerin doktora yeterlilikleri temel alınarak belirlendi. Coimbra Grubu üyelerinden Aarhus Üniversitesi (Danimarka) ve Edinburgh Üniversitesi nin (Birleşik Krallık) 2013 te düzenledikleri Excellence in European Doctoral Training (EXEDE) konferansında doktora eğitiminin ÇALIŞTAY RAPORU 11

13 temel özellikleri uluslararası akademik işbirlikler, öğrenme ve araştırmada üstün nitelik ve topluma dönecek hizmet ve katkı olarak belirtilmiştir. Bu konferansın sonucunda doktora eğitiminde danışmanlık ve değerlendirmede uluslararası katkının sağlanması, aktif ve yoğun çalışma ortamında bağımsız araştırma yürütülmesi, doktora eğitimi boyunca kişisel ve profesyonel gelişimin desteklenmesi, öğrencinin yenilikçi yaklaşımlar ile eğitilmesi ve desteklenmesi ve doktora eğitimi sonrasında endüstri ve işverenlerle ilişkilerin kurulmasına yönelik yaklaşımların güçlendirilmesi kararları alınmıştır. Çalıştay sırasında doktora düzeyinde ulusal ve uluslararası yeterliliklerin yeniden düzenlenmesine yönelik öneriler panelistlerin açıklamaları ve dinleyicilerin katkısı ile gerçekleştirilmiştir. Oturum sonucunda doktora eğitimi sürecinde yabancı dil sorunun çözülmesi, kayıt silme sisteminin yeniden gündeme getirilmesi, aftan dönüşün kaldırılması ya da sınırlandırılması, uygulama esaslarının birime özgü oluşturulabilmesi, program açılması için öğretim üyesi sayısının düşürülmesi ve nitel değerlendirme kriterlerinin getirilmesi, tez savunması öncesi tezle ilgili yayın şartının getirilmesi, tez savunması sonrası tezi yayınlama teşviki sağlanması, lisansüstü yönetmeliğinde yeterlik ve tez savunma değerlendirmeleri için sayısal puanlama yapılması, araştırma merkezleri ve teknokentlerde doktoralı kişilerden eş danışman ya da ikinci danışman belirlenmesi önerileri sunulmuştur. Doktora öğrenci sayısının artırılması sorununa doktora eğitiminin kalitesinin yükseltilmesine ve doktora sonrası istihdamın planlanmasına yönelik çalışmalar doğrultusunda çözüm bulunması gerektiğine karar verilmiştir. C.3. Ulusal ve Uluslararası Ortak Doktora Programları Ulusal Ortak Doktora Programlarının kurumsal yararları arasında işgücü kaynağı, altyapı ve vizyon açısından kapasite artışı sağlama, bilgi paylaşımının artması, farklı birimlerin güçlü yanlarının birleştirilmesi, takım çalışmasının geliştirilmesi ve araştırmalarda çeşitlilik sağlama sıralanmıştır. Ulusal Ortak Doktora Programlarının çeşitli üniversitelerden örnekler verilerek daha çok bölgesel yakınlığa bağlı olarak ve uygulamalı bilimlerde açıldığı gösterilmiştir. Uluslararası Ortak Doktora Programlarında ise en çok ortak programın Orta Doğu Teknik Üniversitesi nde bulunduğu tespit edilmiştir. Erasmus Mundus kapsamındaki yüksek lisans ve doktora programlarının açılması sırasındaki kriterler en az 3 farklı Avrupa ülkesi üniversitelerinin ortak bir anlaşma metin hazırlanması, tam üye olan (partner) üniversitelerin temsilcilerinden oluşan bir konsorsiyum tarafından yürütülmesi, üye ülkeler tarafından ortak/uyumlu müfredat hazırlanması, öğrencilerin 2 veya daha fazla sayıda farklı üniversitede eğitim görmesi, işbirliği yapan (associate ÇALIŞTAY RAPORU 12

14 partner) üniversiteler, araştırma merkezleri, resmi ve özel şirketler, sivil toplum kuruluşları ile programın desteklenmesi olarak belirlenmiştir. Erasmus Mundus kapsamında oluşturulan Ortak Doktora Programlarında Avrupa Birliği sınırlandırmalarından dolayı hiçbir Türk üniversitesinin yer almadığı belirtilmiştir. Çalıştay sırasında yapılan değerlendirmeler sonucunda uluslararası ortak doktora programları açmaya yönelik sorunlar belirlenmiş ve bu sorunlara çözüm önerileri getirilmiştir. İlk olarak ortak programların başlatılmasındaki uzun onay ve izin süreçlerinin oluşturduğu sorunlara yönelik çözüm önerileri arasında; YÖK ün her yıl iş birliği yapılmasına onay vereceği üniversitelerin listesinin yayınlanması, bunların dışında kalan üniversiteler için izin ve onay işlemlerinin ortak olacak üniversiteler tarafından yapılabilme olanağının sağlanması, ihtiyaçlara göre güncellenmiş işbirliği/ortak program protokolü örnekleri ve farklı tiplerde program açma yol haritalarının YÖK tarafından e-kitapçık halinde oluşturması sunulmuştur. Yabancı dilde program açmak için öğretim üyesi yeterliği kapsamında yabancı dil puanı kısıtlaması, öğretim üyesi sayısı ve görev alınabilecek program sayısında yaşanan sorunların çözümüne yönelik olarak bir öğretim üyesinin program açılışında yer alabileceği yüksek lisans eğitim programı sayı kısıtlaması yeniden düzenlenmesi ve yabancı dil yeterliği konusunda doçentlik başarı ölçütü yabancı dilde program açmak için yeterli olması önerilmiştir. Uluslararası öğrencilerin Türkçe tez yazma güçlüğünü gidermek üzere Türkçe yürüyen programlarda uluslararası kabul görmüş yabancı dilde (İngilizce) tez yazma imkanının tanınması şeklinde bir değişikliğe gidilmesi teklif edilmiştir. Uluslararası öğretim elemanlarının istihdamında yaşanan zorluklar kapsamında ücret iyileştirmelerine gidilmesi, uzun bürokratik onay süreçlerinin basitleştirilmesi ve kısaltılması, ilgili doküman ve başvuru formlarının İngilizce olması, İngilizce proje başvurusu yapabilme imkanının tanınması önerilmiştir. Bunların dışında çeşitli üniversitelerin öğretim üyeleri ve enstitü müdürlerinden oluşan dinleyicilerin verdiği örnekler doğrultusunda YÖK te ortak lisansüstü çalışmalar için ortak bir platform oluşturulması, informal ve nonformal eğitimin (sertifika, önceki eğitim, deneyim vb.) kredi karşılığının tanımlanması ve uygulama esaslarının ortaya konulması, danışman atama kriterlerinin yeniden belirlenmesi, program yönetimlerini düzenleyen mevzuat eksikliklerinin giderilmesi, eğitim sürelerinin ve ders kredilerinin Bologna Süreci ne uygun olarak tekrar düzenlenmesi ve yetkin, yabancı dil bilen, sürekli eleman bulundurulması önerileri sunulmuştur. ÇALIŞTAY RAPORU 13

15 Doktora öğrencilerinin ve uluslararası öğretim üyelerinin doktora eğitimi sürecinde mali sorunlarının gidermesine yönelik olarak öğrencilerin maddi güvencelerinin eğitim süresince burs veya iş garantisi ile sağlanması, sosyal güvencelerin ve sağlık sigortalarının üniversite tarafından merkezi bir düzenlemeyle sağlanması, yurtdışından tez savunmasına gelecek danışmanın ulaşım giderleri ve uluslararası öğrenci ve öğretim üyelerinin ikamet izinlerinde kolaylık sağlayacak düzenlemelere gidilmesi konusunda ortak görüş birliğine varılmıştır. C.4. Yurtdışındaki Yükseköğretim Kurumlarıyla Ortak Eğitim ve Öğretim Programlarına Ait Mevzuat Değişikliği Önerileri Yükseköğretim Kanunun 43. maddesinin (d) bendi ile 50 maddesinin (b) bendinde aşağıdaki şekilde yeniden düzenleme yapılması önerilmiştir: Yükseköğretim kurumları, yurt dışındaki yükseköğretim kurumları ve diğer kuruluşlarla akademik işbirliği tesis ederek ön lisans, lisans ve lisansüstü programlar olmak üzere uluslararası ortak eğitim ve öğretim programları yürütebilirler. Yükseköğretim kurumları, lisansüstü öğretim konusundaki istekleri karşılamak üzere gerekli planlamayı yapar, önlemleri alır ve uluslararası ortak programların tesisi için yurtdışındaki yükseköğretim kurumları ve diğer kurumlarla sözleşme veya protokol imzalayabilir. Lisansüstü Eğitim-Öğretim Enstitülerinin Teşkilât Ve İşleyiş Yönetmeliği Ek Maddesine önerilen değişiklik: Ulusal ve uluslararası iki veya daha fazla yükseköğretim kurumunun önerisi ve Yükseköğretim Kurulu kararı ile, yükseköğretim kurumları arasında ortaklaşa yürütülecek lisansüstü ortak diploma veya çift diploma programları açılabilir. Ayrıca, yurt içinden veya yurt dışından kamu ve özel sektör kuruluşları da, ortak lisansüstü programlar açmak için yükseköğretim kurumlarına öneride bulunabilirler. Bu öneriler, yukarıda belirtilen usule göre sonuçlandırılır. Bu şekilde açılacak lisansüstü programların uygulama esasları, bu Yönetmelik ile Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde, ilgili yükseköğretim kurumları tarafından ortaklaşa belirlenir. Yönetmeliğin 5. maddesinin (1) fıkrasında yurtdışı ortak eğitim ve öğretim programları tesisi hakkında aşağıdaki değişiklik önerilmiştir: ÇALIŞTAY RAPORU 14

16 Türkiye deki yükseköğretim kurumları yurt dışındaki kapsama dahil yükseköğretim kurumlarıyla birlikte yürütmek üzere önlisans, lisans, yüksek lisans veya doktora düzeyinde ortak programlar tesis edebilirler. Bu programlar, kurumlar arasındaki akademik işbirliğini ve etkileşimi sağlamak, güçlü taraflarını bir araya getirerek zenginleştirmek ve ortak programa katılan öğrencilerin en üstün akademik standartlarda eğitim ve öğretim almalarına imkân vermek amacını taşır. Yurtdışı Ortak Eğitim ve Öğretim Programları Yönetmeliğinin burslar hakkında olan 11. Madde hükmünün lisansüstü öğrencilerini de kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmesi, yurt içindeki uluslararası programların öğrencilerini kapsama dahil etmesi, yönetmeliğin eğitim sürelerini ve AKTS kredilerini belirleyen 12. Madde hükmünün önlisans, lisans ve lisansüstü ortak programlarının süreleri, dersler ve tez için ise tanımlanan AKTS kredileri YÖK tarafından onaylanmış protokol hükümlerine göre belirlenmesi, yönetmeliğin vize uygulamalarını kapsayan 14. Madde hükmünün Vize kolaylığı için YÖK ün, Milli Eğitim Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı birlikte çalışması ile uluslararası ortak önlisans, lisans ve lisansüstü programlarına kaydolan öğrenciler için vize muafiyeti öngören bir çalışma yapılması ve yönetmeliğin 16. Madde hükmünde yer alan diploma ilgili uygulama esaslarının Bir Türk üniversitesi ile bir yabancı üniversite veya konsorsiyumun birlikte yürütecekleri bir ortak uluslararası program; önlisans, lisans, yüksek lisans veya doktora düzeyinde olabilir. Bu programda, ilgili her kurumun akademik gereklerini başarı ile yerine getiren bir öğrenciye, her üniversiteden bir tane olmak üzere ayrı diplomalar ve/veya ortak bir diploma verilebilir. Diplomalarda yer alacak ibareler taraflar arasında imzalanan protokollerde açıkça belirtilir. Öğrenciler, çift veya ortak diplomaya yönelik uluslararası ortak programın her iki kurumdaki akademik gereklerini yerine getirmeden diplomalardan herhangi birini almaya hak kazanamazlar. yönünde değiştirilmesi önerilmiştir. Bu raporda, Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Eğitimi Çalıştayı nın 2. Oturumu olarak Ulusal ve Uluslararası Açıdan Yeterlilik Çerçeveleri ve Ortak Doktora Programları kapsamında yapılan değerlendirmeler, belirlenen sorunlar ve sorunlara yönelik çözüm önerileri ifade edilmiş olup bilgilerinize sunulmaktadır. ÇALIŞTAY RAPORU 15

17 D-Çerçeve Yönetmeliği Kapsamında Türkiye de Doktora Çalışmalarının Kurumsal Yapısı, İşleyişi Ve Öneriler I (Doktoraya Öğrenci Kabulü Ve Sayısal Nitelikler) Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Çalıştayı nın 3. oturumunda çerçeve yönetmeliği kapsamında Türkiye deki doktora çalışmalarının kurumsal yapısı, işleyişi konuları ele alınmış; özellikle doktoraya öğrenci kabul şartları ve sayısal nitelikler hakkında yoğunlaşılmış; idari ve mevzuata ilişkin sorunlar dile getirilmiş ve bu sorunları düzeltmeye yönelik öneriler sunulmuştur. D.1. ALES ÜZERİNE D.1.1. Yapılan görüşler sonunda ALES in kaldırılması veya kalması konusunda fikir ayrılığı ortaya çıktı. Ancak çoğunluk olarak ALES in kalması ve ALES konusunda çerçeve yönetmeliğine toptancı bir hüküm koymaktansa, Sağlık, Fen, Sosyal ve Eğitim bilimleri gibi enstitülerin doktora adaylarından istenen yeterlik ve becerilerin farklı oluşundan dolayı ALES konusunda enstitülere göre farklı kriterlerin getirilmesi gerektiği konusunda görüş birliğine varıldı. D.1.2. ALES i bir kere geçtikten sonra tekrar girilmesine gerek olmadığının, yani ALES in geçerlik süresinin sınırlanmamasının gerektiği üzerinde görüş birliğine varıldı. D.1.3. Öğrenci girişine olan yüzde 50 lik etkisinin mutlaka azaltılması gerektiği (yüzde gibi), buradan alınan oranın da lisans ve lisansüstü not ortalamalarına eklenmesinin uygun olacağı konusunda görüş birliğine varıldı. D.2. BİLİM SINAVI ÜZERİNE D.2.1. Doktoraya girişte mutlaka bir giriş sınavının yapılmasının gerektiği ve buna mülakat denilmesinin yanlış olacağı, bunun yerine doktora giriş sınavı teriminin kullanılmasının doğru olacağı; ALES, YDS, lisans ve lisansüstü not ortalaması kriterleri ile birlikte doktora giriş sınavı na girmenin zorunlu olmasının gerektiği ve giriş sınavının (özel yetenek vb. sınav ile öğrenci alan dallar hariç) yazılı ve sözlü olarak iki basamaklı olmasının uygun olacağı ve bu iki sınavın aynı oranda sonuca etki etmesinin isabetli olacağı konularında görüş birliğine varıldı. Ayrıca bu bağlamda doktora giriş sınavında belirli bir baraj notunun olması gerektiği konusunda görüşleri ileri sürüldü. D.3. YABANCI DİL SINAVI D Şubat 2014 te çerçeve yönetmeliğinde kabul edilmeye başlanan yeni yabancı diller (Arapça, Farsça, Çince, Japonca gibi) genel olarak olumlu bulunmakla birlikte ÇALIŞTAY RAPORU 16

18 bazı alanlarda İngilizce veya başka bir dilin şart koşulabilme yetkisinin enstitülere verilmesi gerektiği ifade edildi. D.3.2. Yabancı dille yapılan programlarda yabancı dil sınavının da minimum C1 olarak alınması gerektiği konusu öne çıktı. D.4. DİĞER ÖNERİLER: D.4.1. Mezun sayısının artırılması, öğrencilerin motivasyonun sağlanması vb. için lisansüstü eğitimde başarısız öğrencilerin ilişiklerinin kesilmesi sisteminin mutlaka geri getirilmesi konusunda görüş birliğine varıldı. D.4.2. Lisansüstü başvuru tarihlerinin geç olduğu, başvuru tarihlerinin erkene alınabilmesi için çerçeve yönetmeliğindeki mezun olma şartının esnekleştirilmesinin uygun olacağı konusunda görüş birliğine varıldı. D.4.3. Öğrencilere transkript verilirken hem dörtlük hem de yüzlük sistemdeki karşılıkları yazılmasının bir zorunluluk haline getirilmesinin öğrenci alımındaki birçok zorluğu rahatça aşmaya sebep olacağı konusunda görüş birliğine varıldı. Ancak bu konuda nihai çözümün YÖK ün bütün üniversiteleri bağlayacak bir not dönüşüm tablosu yayımlaması olduğu kanaati öne çıktı. D.4.4. Tezlere puan/not değeri de takdir edilebileceği konusunda görüşleri öne sürüldü. D.4.5. Tezsiz yüksek lisans projelerini bir tek danışmanın değil, üç kişilik bir heyetin değerlendirmesinin, yani proje savunmasının tekrar çerçeve yönetmeliğe alınması konusunda görüş birliğine varıldı. D.4.6. Öğretim üyelerinin yüksek lisansa veya doktoraya öğrenci olarak kabulünde giriş şartlarının aranmaması konusunun çerçeve yönetmeliğe alınmasının gerektiği konusunda görüşler ileri sürüldü. D.4.7. Yabancı öğrencilerin kalitelilerinin lisansüstü eğitime alınmalarının sağlanması, yabancı öğrencilerden mutlaka eğitim ücreti alınması gerektiği konusunda görüş birliğine varıldı Tez izleme komitesi üyelerinin (danışman dışında), tez süresince danışmana ek olarak tezi yönlendirdiği ve öğrenciye yardımcı olduğu için tez savunmasında bulunma zorunluğunun olmaması gerektiği konusunda görüşler ileri sürüldü. ÇALIŞTAY RAPORU 17

19 E-Çerçeve Yönetmeliği Kapsamında Türkiye de Doktora Çalışmalarının Kurumsal Yapısı, İşleyişi ve Öneriler II Üniversiteler arasında koordinasyonun sağlanması ve mevzuatın uluslararası standartlara uygun hale getirilmesi için, kurumsal yapıda bazı düzenlemelere gitmek zaruret haline gelmiştir. Bu oturumun amacı, Yüksek Öğretim Kurulu nun lisansüstü öğretim çerçeve yönetmeliği kapsamında yapılması gereken değişiklikleri ortaya koymaktır. Bu bağlamda, yapılması gereken değişiklikler aşağıdaki dört ana başlık altında sınıflandırılmıştır. E.1. Türkiye de doktora eğitiminin Avrupa ya benzer şekilde usta-çırak ilişkisi şeklinde yürütülmesi Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de doktora eğitim programlarının kalitesinin dünyanın hızla değişen koşullarına göre iyileştirilmesi sürecinde ortaya çıkan önemli bir nokta tez danışmanı ile doktora öğrencisi arasındaki ilişkinin yeniden sorgulanmasıdır. Bu bağlamda, Avrupa örneklerinde olduğu gibi danışman-öğrenci ilişkisinin usta-çırak modeline uygun şekillendirilmesinin öğrenciye özgü ve farklılıkları göz önüne alan bir eğitim sağlayabileceği düşünülmüştür. Ancak, danışmanlık ilişkisinde keyfi davranışı sınırlayacak hukuki çerçevenin oluşturulması ve öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısının sınırlanması gerekir. Bu sınırlandırmada Enstitülerin ve bölümlerin özellikleri göz önüne alınmalıdır sayılı kanun kapsamında afla geri dönen öğrencilerin sayısal yoğunluğu ve doktora sürecini aksatmaları, programlarda öğretim üyesi başına düşen ve pasif durumdaki öğrenci sayısını artırarak bu yönde bir dönüşümü engellemektedir. Bu nedenle, danışman-öğrenci ilişkisinde usta-çırak modeline geçişin olabilmesi için 6111 sayılı kanunda yer alan af kapsamında mezuniyet süresinin daraltılması gereklidir. Ayrıca, mevcut düzenlemelerle öğrenci alımı usta-çırak ilişkisine uygun bir başlangıca izin vermemektedir. Öğrenci alımında nesnel kriterlerin (ALES, mezuniyet notu, yabancı dil sınavı vb) yanında, mülakatın ağırlığının artması öğretim üyesi ile öğrenci arasındaki çalışma uyumunun daha iyi sağlanmasına katkı sağlayabilir. Bu sayede, öğrencilerin öğretim üyelerinin yürüttükleri ve ilan ettikleri projeler bünyesindeki talebe uygun olarak seçimi de kolaylaşacaktır. Bunun yanında, öğrencinin çalışma alanını seçebilmesi ancak araştırma konusunun tez yürütücüsü tarafından belirlenmesi daha nitelikli tezlerin yapılması açısından faydalı olacaktır. ÇALIŞTAY RAPORU 18

20 E.2. Danışmanlarla ilgili konular Doktora eğitimi verebilecek birimler ve tez danışmanlığı yapabilecek öğretim üyeleri belirli kriterler çerçevesinde belirlenmelidir Her üniversitenin her bölümü doktora programı açamamalı, bunun yerine mevcut başarılı programların altyapı olanakları iyileştirilmelidir. Doktora programları açılırken, hangi üniversitelerin hangi ana bilim dallarının doktora için yeterli olduğu sadece öğretim üyesi sayısı vb basit nicel kriterlere göre değil, YÖK ün mevcut doktora programı açma kriterlerinin (laboratuvar alt yapısı vb) sağlıklı bir şekilde işletilmesinin yanı sıra, öğretim üyelerinin yayın, atıf ve projeleri göz önüne alınarak belirlenmelidir. Doktora programlarının kalitelerinin iyileştirilmesi amacıyla akreditasyon sürecinin bağımsız bir kuruluş tarafından gerçekleştirilmesi ve aynı zamanda alana göre en başarılı üniversite sıralamalarının oluşturularak ilan edilmesi uygun olacaktır. Doktora öğrencileri bu listeleri takip ederek programlarının kalitesinin arttırılmasını sağlayacaktır Eğitimcilerin özgün bir program ile eğitimi yapılmalı ve düzenli aralıklarla geri bildirim alınmalıdır. Doktora tezi yöneten öğretim üyesi, tez danışmanı olarak değil tez yöneticisi olarak tanımlanmalı ve bunun için gerekli tez yönetimi, akademik yazım, araştırma teknikleri, proje yazımı, etik yaklaşım gibi konularda hazırlanan sürekli eğitim programlarına katılmalıdır Doktora tez yöneticisi (danışman) belirleme ölçütleri Doktora tez yöneticileri belirlenirken şu noktalar göz önüne alınmalıdır: Doktora tez yöneticiliği için daha önce en az bir yüksek lisans tezi yürütmüş olması Son 5 yılda SCI, SSCI, SSCI-Expanded kapsamındaki dergilerde en az 3 yayın yapmış olması Sosyal bilimlerde de -belli bir geçiş süreci (3 yıl) sonrasında- SCI/SSCI ve AHCI daki dergilerde en az bir yayını olması. Bu geçiş süreci boyunca da SCI/SSCI/AHCI indekslerinde yer alan yayını olanlara öncelik tanınmalıdır. Öğretim üyelerinin uluslararası standartlarda doktora eğitimi yaptırabilecek yetkinliğe ulaşması için bilimsel proje ve yayın yazma becerilerinin bu ölçeklere uyumu hedeflenmelidir. Öğretim üyesinin üniversite dışı ulusal ve uluslararası bilimsel fonlardan (Tübitak, Bakanlıklar, AB projeleri gibi) desteklenmiş projeleri göz önüne alınmalıdır. Ulusal standartları sağlamak üzere yukarıdaki ölçütlerle ilgili asgari kriterler çerçeve yönetmelikte mutlaka belirtilmelidir. Daha geniş kriterler belirleme yetkisi ise enstitü yönergeleri çerçevesinde üniversite senatolarına bırakılmalıdır Doktora tez yöneticisinin (danışmanın) performansının teşviki Doktora tez yöneticilerinin doktora süresi içinde öğrencisi ile birlikte yaptığı yayınlar TÜBİTAK-UBYT programınca daha fazla desteklenmelidir. ÇALIŞTAY RAPORU 19

21 E.3. Öğrencilerle ilgili konular Doktora derslerinin ek ders saati ücretleri lisans ve yüksek lisans ek ders saati ücretlerine göre daha yüksek olmalıdır. Döner sermaye işletmesine sahip akademik birimlerde, öğretim üyelerine ödenen katkı paylarının hesaplanmasında doktora tezinden üretilen yayınlara ağırlık verilmelidir. Doktora sürecinde öğrencilerin motivasyonlarının ve başarılarının arttırılması için aşağıdaki düzenlemelerin yapılması uygun olacaktır: 1.5. Doktora tez yöneticisi belirlenmesinde öğrenci tercihleri dikkate alınmalıdır Doktora süreci iyi denetlenen, şeffaf bir süreç olmalıdır. Tez izleme komitesinin sağlıklı çalışması ve tez izleme raporlarını ciddi şekilde denetlemesi sağlanmalıdır. Bu amaçla, Enstitülerin teknolojik olanakları geliştirilmeli ve on-line jürilerin toplanabilmesi mümkün olmalıdır. Ayrıca, tez izleme komitelerinin ve jürilerinin belirlenmesinde YÖKSİS sisteminden yararlanılabilir Öğrenci doktora tez savunması öncesinde tez yöneticisi (danışmanı) ile birlikte alanı ile ilişkili SCI/SSCI/AHCI/SCI-expanded kapsamında en az bir yayın yapılmalıdır. Sosyal bilimler için diğer alan indekslerinde yer alan bir dergide yayın da kabul edilebilir Doktora tezlerinin, birbiriyle ilişkili SCI/SSCI/AHCI/SCI-expanded kapsamındaki orijinal araştırma makaleleri (örn. en az 3 makale) ve bunları kavramsal olarak bütünleştiren bir ana metin şeklinde sunulması seçeneği de sağlanmalıdır Öğrencilerin tam zamanlı olarak çalışması için gerekli kadro vb mali destek projeler kapsamında sağlanmalıdır. AB ve KAMAG projelerinde olduğu gibi, diğer TÜBİTAK ve BAP projeleri kapsamında da kadrolu araştırmacı çalıştırılabilmelidir. Tez yürütücüsünün almış olduğu BAP projelerinden de TÜBİTAK projelerinde olduğu gibi başarılı doktora öğrencilerine burs verme olanağı sağlanmalıdır Doktora tezlerinin, AB projeleri, patente dönüşebilecek nitelikteki araştırmalar, Teknoloji Transfer Merkezleri bünyesinde yürütülen araştırmalar, SANTEZ projeleri, TUBİTAK projeleri, Bakanlık projeleri, BAP projeleri vb. fonlanmış projeler kapsamında gerçekleştirilmesi için teşvik mekanizmaları kurulmalıdır. E.4. Yapısal Konular Doktora eğitiminde kalitenin arttırılması için aşağıdaki konularda yapısal düzenlemelerin yapılması yararlı olacaktır: 4.1. Doktora eğitimiyle ilgili öngörülen hedeflerin gerçekleşmesi ve yüksek öğretim kurumları arasındaki koordinasyonun etkin ve sağlıklı yürümesi için ayrı bir bakanlığın oluşturulması (Yüksek Öğretim Bakanlığı) gereksinimi vardır Doktora eğitimi veren Enstitüler tek bina içinde toplanmalıdır. Bu ortak binada, doktora tez savunmalarının yapılacağı, geniş katılıma uygun ve on-line jürilerin toplanmasına olanak sağlayan bir salon oluşturulmalıdır Multi-disipliner anabilim dallarının kurulması ve geliştirilmesi kolaylaştırılmalıdır. Bu kapsamda, multi-disipliner anabilim dalı mezunlarının istihdamı konusunda ÇALIŞTAY RAPORU 20

22 düzenlemeler yapılmalıdır. Farklı Enstitüler arasında multi-disipliner programların oluşturulması ve mezunların doçentlik vb. konularının değerlendirilmesi amacıyla Enstitüler arası koordinasyon toplantıları organize edilmelidir Uluslararası programların yürütülebilmesi için her enstitüde yabancı dil bilen personel istihdamı sağlanmalıdır Lisansüstü eğitim sürecini yönetmeye uygun ayrı öğrenci otomasyon sistemleri kurulmalıdır. Lisans eğitimini kapsayan öğrenci otomasyon sistemleri lisansüstü eğitim için yeterli değildir. YÖK öncülüğünde lisansüstü eğitime uygun otomasyon yazılımının üniversiteler arası bir konsorsiyum yapısıyla (ABD örneğinde olduğu gibi), açık kodlu olarak yapılandırılması, enstitüler arası koordinasyon ve enstitüler ile YÖK arasında bilgi aktarımı bakımından uygun olacaktır. ÇALIŞTAY RAPORU 21

23 F. Çerçeve Yönetmeliği Kapsamında Türkiye de Doktora Çalışmalarının Kurumsal Yapısı, İşleyişi ve Öneriler III Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Çalıştayı kapsamında 5. Oturum olarak; çerçeve yönetmeliği kapsamında Türkiye de doktora çalışmalarının kurumsal yapısı, işleyişi, doktora eğitiminde sonlandırma ve etik konular ele alınmış, sorunlar dile getirilmiş ve bu sorunları düzeltmeye yönelik öneriler bu raporda sunulmuştur. F.1. Doktora Çalışmalarının Süresi Türkiye nin vizyonlarını gerçekleştirmesi için yenilikçi çalışmaların belirleyici olacağı kuşkusuzdur. Bu yüzden burada doktora eğitimi bu kapıyı açan anahtar olmaktadır. Doktora çalışmasının süresinde sorun yok gibi görünüyor, ancak kayıt sildirme, yasal değişikler nedeniyle uzayan ders ve tez sürelerinin gözden geçirilmesi, harçların süre uzamasında zamlı tarife ile tekrar değerlendirilmesi düşüncesi genel anlamda katılımcılar tarafından kabul görmüştür. F.1.1. Sorunlar: Üniversiteler için yapılan yasal değişikliklerle atılma kaldırılmış oldu. Uzun bir süreçte başlangıçta X konusunu alan kişi konusunu değiştirebilecek mi? Başarısız olan öğrenci tez konusunu değiştirebilecek mi? Başarısız öğrencinin danışmana yükü var. Özellikle yardımcı doçentler için azami öğrenci limiti var. Süre uzatan veya çalışmasını tamamlamayanların her türlü yükü var. Bir nevi cezalandırma gibi gerçekten hak eden kişilerin önü tıkanıyor. Uluslararalılaşma sistemine dahil mi olmak istiyoruz yoksa başarısız olanları sırtımızda taşıyarak Avrupa yı mı taklit emek istiyoruz. Doktorayı takip edebilmek için süre kısıtlamasının geri getirilmesi lazım, öğretim üyesi de kendini sorgulamalıdır. F.1.2. Öneriler: Doktora çalışmasının 6111 sayılı yasa kapsamından çıkarılması veya doktora aşama sürelerinin ve kayıt sildirmenin yeniden gözden geçirilmesi, eğer bu öneriler gerçekleştirilemiyorsa; harçların miktarının süre uzamasında zamlı tarife ile tekrar değerlendirilmesi önerilmektedir. Temel alanlar için süre farklılaştırılabilir. (Örneğin mühendislik ve fen alanlarında laboratuar ağırlıklı çalışmalar sebebiyle ders dönemi iki yarıyıl uygun olduğu halde sosyal bilimlerde sekiz ya da on ders çok yeterli olmuyor bu sebeple ders süresi üç veya dört yarıyıla çıkabilir özellikle iki yarıyılda yöntem ve alan dersleri yetersiz kalıyor.) ÇALIŞTAY RAPORU 22

24 Doktora eğitiminde yeterlilik sınavı başarıldıktan sonra en az 4. yarıyılın sonunda tezini savunabilir. Doktora eğitimindeki aktif çalışma dönemi 6 yıllık süreyi aştı ise tez konusu ve danışmanının değiştirilmesi konusu gündeme getirilebilir. Lisans veya yüksek lisans diploması sonrasında uygulanacak doktora eğitimi süreçlerinin belirlenip bu süreçler içerisinde yer alan eğitim aşamalarının Fen-Sağlık-Sosyal alanlardaki eğitimin yapısına uygun olarak süre kısıtları ile desteklenmesi Öğretim üyelerinin keyfi olarak lisansüstü süresini uzatmalarının da denetlenmesi gerekmektedir. F.2. Sınav Sistemi ve Değerlendirme Sınav sisteminde fazla sorun olmadığı, ama objektif bakış açısıyla değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bologna süreci sebebiyle gündeme alınması gereken maddeler dikkate alınmalıdır. Sınav sistemi doktora programlarına girişte; ALES, mezuniyet not ortalaması, yabancı dil puanı ile, eğitim esnasında; sınavlar, ödevler, ile, yeterlilik de 5 juri üyesinin (4 kendi üni. 1 dış.üni.) değerlendirdiği yazılı ve sözlü sınavlardan geçiyor. Geçer not değeri 70 dir. Tez adı savunmada tez adı bazen değişebiliyor, 2. Danışman olabiliyor, 6 ayda bir tez izleme gerçekleşiyor. F Sorunlar: Mülakatların öğrenci alımında puan etkisi az, Asıl sıkıntı yeterlilik ve savunma. Danışmanlar bazen tezi bile okumamış olabiliyor. Bir yılda bitirilen tez çalışması ile mezun olan öğrenciler. Jüriler ayrı bir kurul tarafından oluşturularak suiistimal edilen çalışmalar olmaktan kurtarılabilir. F Öneriler: Süresi çok uzayan öğrencilere ilişkin sistemi bozmayan bir mekanizma geliştirmeliyiz. Doktora başvurularında adayın doktora programına kabulü için yazılı bilim sınavının da yapılması gerekliliği. Yeterlilik sınavına 4. yy sonunda girilmeli, sınav başarıldıktan sonra en az 4 yy da tez çalışması süresi olmalı Jürilere başka üniversitelerden üye sayısının arttırılması ÇALIŞTAY RAPORU 23

25 Seminer dersi için kullanılan BAŞARILI ibaresinin notlu sistemde ifade edilmesi (Bologna sistemi bunu zorunlu kılıyor) önerilmektedir. Yeterlilik ve savunma sınavlarında; iç ve dış değerlendiriciler merkezi bir sistemle atanabilir. (tezin anahtar kelimeleri ve potansiyel jüri üyelerinin çalışmalarını belirten anahtar kelimeler kullanılabilir) Doktora yeterliliğinde başarısız (2 hak sonrası) olan öğrencilere ilave ders aldırılması önerilmektedir. Bazı sistemlerde yeterlilik öteleniyor ve öğrencinin tez adı teklifi olgunlaşmış olarak sınava gelmesi bekleniyor. Yeterlilik sınavı aynı zamanda proposalın kabulü anlamına gelmeli. Tez izleme komitesinin gerçekten katkı verdiği bir çalışma haline gelmeli. F.3. Kalite Güvencesi Burada önemli olan husus; doktoraya olan ilginin nasıl arttırılabileceği konusudur. Doktora derslerine, danışmanlık hizmetlerine verilen önemin arttırılması ile konu daha iyi bir boyuta taşınabilir. F.3.1. Sorunlar: Üniversitelerde doktora programlarının kalite izleme çalışmalarında dikkate alınması gereken başlıca unsurlar: Danışman hocanın yeterince zaman ayıramayışı önemli bir sorundur. Danışmanların atanmasında uygulanacak ilkeler konusu önem taşımaktadır. Danışmanların sorumluluk alanlarının belirlenmesi ve çeşitli danışmanlık kriterlerinin saptanması gerekliliği vardır. Doktora öğrencilerinin iletişim becerilerinin geliştirilmesi için eğitim verilmesi (araştırdığını etkili iletişim becerileri ile aktarma ve sunma becerilerinin kazandırılması) gerekmektedir. Kurumların kalite değerlendirme çalışmaları yapması gerekmektedir. Doktora tezlerinden çıkan atıf sayılarının artması için çalışmaların dikkatle yapılması gerekliliği vardır. Doktorasını tamamlayanların kısa dönemde iş bulma şansları düşüktür. Doktora çalışmalarının çok az bir kısmı patent alınabilecek veya faydalı model olarak tanımlanabilecek nitelikte, patent ve faydalı model tanımına uygun, yüksek nitelikli çalışmaların arttırılması,.gerekmektedir. ÇALIŞTAY RAPORU 24

26 Doktora sonrası evrede kurum dışında bir yerde araştırma yapmanın desteklenmesi (post doc) gerekmektedir. TÜBİTAK, AB Çerçeve programları dışında üniversitelerde kaynak yaratılması önem taşımaktadır. Gençlerin yaşam tarzı olarak araştırmacılığa özendirilmesi gerekmektedir Kalite güvencesi anlamında ise ulusal ve uluslar arası akreditasyon kuruluşlarına açık olunması gerekmektedir. Zaman dilimi arasındaki seviyeler nümerik olarak farklı, bir devlet üniversitesi ile vakıf üniversitesinde aynı puanlar alınmış olsa da puanların gerçek değeri aynı değil. Genel üniversitelerin yanı sıra tematik üniversitelerin de olması güzel. Üniversiteler adı ile uyumlu olmak durumunda (bu da bir sorun) biz standart ve kaliteyi tek biçim olarak algılıyoruz. Akreditasyon zayıf halkamız durumundadır. F.3.2. Öneriler: Doktora eğitim sürecinin Kalite güvence sistemleri ile koordineli yürütülmesinin teşvik edilmesi, Tezlerin mutlaka yayına dönüştürülmesi, Doktora tezi çıktılarının Patent veya Faydalı Modele dönüştürülmesinin özendirilmesi Son beş yılda yeterli sayıda yayın (en az 4) yapmayan veya bir araştırma projesini sonlandırmamış olan öğretim üyelerine doktora danışmanlığı verilmemesi, Jüriye bir miktar destek vererek paralı tez okutma sistemi geliştirilmeli Üniversitelerde akreditasyon kavramının öncelikle ulusal bir otorite tarafından sistematiğinin ortaya konulması önemlidir. Sonrasında da belgelendirme sistematiğinin uluslararası platformlarda geçerliliğinin sağlanması için uluslaraarası akreditasyon kuruluşları ile işbirliği yapılması globalleşme adına gereklidir. Bu; Türkiye'nin liderlik misyonunu model alan ülkeler için örnek teşkil edebilecektir. Doktora öğrencisini ve danışmanı teşvik etmek üzere bir sistem geliştirilmesi lazım. Kısa dönemli ödül sistemleri geliştirilmeli. Doktora programlarının envanteri çıkarılmalı, limitlerdeki doktora programı yürümez. Gerekirse havuz sistemi olmalı. Oradaki sıkıntı patronaj, buna çözüm gelmedi, çözüm üretilmesi gerekiyor. ÇALIŞTAY RAPORU 25

27 F.4. Denklik Kriterleri Diploma programlarının denkliği bazında, gerek ulusal gerekse uluslar arası platformda genel olarak bir sorun yok. Sadece ders bazındaki uygulamalarda üniversitelerin kendi iç yönetmelikleri doğrultusunda farklı uygulamaları var. Bologna sürecine uyum çalışmalarının yapıldığı bu dönemde genel anlamda bir standart uygulanması yerinde olacaktır. F Sorunlar: Vakıf üniversitelerinden gelen bir teklif var. Yurt dışında devlet bursu ile lisansüstü eğitim görenlerin mecburi hizmetlerini vakıf üniversitelerinde de yapabilmesi talebi. F Öneriler Çok disiplinli programların denklik kriterlerinin ayrı bir şekilde oluşturulması için çalışmalar yapılması önerilmektedir. Farklı ülkelerle ortak doktora programları geliştirilmesi teşvik edilmeli ve bu programlara denklik verilmesi için çalışmalar yapılması önerilmektedir. Üniversitelerin hepsinde kalite sistemlerinin kurulması belki zorlanması gerekir ve akredite olabilmeleri için Ulusal akreditasyon kurumunun (üniversitelere bağlı olmayan, dış değerlendirici) kurulması gerekir. Bologna sürecine (uluslararalılaşma bazında) uyum kapsamında da bunun özendirilmesi gerekir. Mobilitenin arttırılmasını sağlayan denklikten bahsediyoruz... Ulusal akreditasyon sistemine önem verilmeli bu hem standardizasyondan sağlanacak yararları sağlayacak hem de uluslararası denkliğe katkı sağlayacaktır. F.5. Akademik Kariyere Geçiş Üniversite dışında ve özellikle sanayide çalışıp doktora yapmış kişilerin deneyimleri açısından Üniversite ile işbirlikleri ve çalışabilme oranları arttırılmalı. Genel olarak ARGEde bilimsel faaliyetlerin payı artıyor. Doktoralı elemanların illa üniversitede çalışıyor olması gerekli değil. F Sorunlar: Büyükşehirler ve köklü üniversitelerdeki öğrenci birikimi, Doktorasını bitirdikleri üniversitede kariyere devam etmek. Kendi içinizde kaldığınızda fikirler gelişmez. F Öneriler Doktorasını bitiren doktorantların belli sürelerde postdoc çalışmasını yurt içi ve yurt dışında yapılmasının teşvik edilmesi ve buna imkan tanıyacak maddi burs olanaklarının sağlanması ÇALIŞTAY RAPORU 26

28 Akademik kariyerin cazibesini arttırmaya yönelik (bölgesel ve gelişmişlikler göz önüne alınarak) çalışmaların yapılması Özel sektör-üniversite ilişkisi bağlamında doktoralı uzman kişilerin özel sektörde çalışma oranlarının arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılması. F.6. İntihal Konusu (hipotez, özet ve anahtar kelimelerin taranması, tezin sunulmadan önce taranması) Türkiye de kötüye kullanılan önemli bir konu da intihal konusudur. Bilgi teknolojilerinin gelişmesi ile hem kaynaklara ulaşmayı hem de bilginin işlenmesini kolaylaştırdı. Bu kolaylıklar; kasti veya kasti olmayan şekilde intihal yapılmasına neden olmuş ve yapanların bir kısmı da YÖK den ceza almıştır. Son zamanlarda (2000 li yıllardan sonra) Türkiye sayısal anlamda büyük bir atılım gösterdi. Gerek açılan üniversiteler, kontenjanlardaki artışlar, AR-GE ye verilen desteklerdeki artışlar konuyu önemli hale getirdi gibi görünüyor. F Sorunlar: Herhangi bir çalışma için bir grup oluşturulduğunda bazı öğrenciler o konuda çalışmasa da adı yayında yer alıyor. Danışmanlar alan uzmanlık dersi ile ekders ücreti alıyor. Tez okunmayınca etik ihlali oluyor. F Öneriler İntihal konusunun Bilim Felsefesi, Bilim Tarihi, Bilim Etiği konulu seminer tarzı entegre zorunlu bir ders olarak verilmesi gerekliliği İntihal konusunun kurallarının belirgin olması ve yaptırımlarının belirlenmesi gerekliliği Bu noktada akademik kültürün etik açıdan da geliştirilmesi için yaygın bir bilgilendirme ve farkındalık çalışmalarının teşvik edilmesi. F.7. Sonuç Genel anlamda doktora çalışmasının süresinde sorun olmamakla birlikte yeterlilik sınavı başarıldıktan sonra, öğrencinin bilimsel anlamda güçlenmesi için en az 4 yarıyılın sonunda tezini savunmasının daha doğu olacağı görüşü hakimdir. Öğrenci doktora eğitimindeki aktif 6 yıllık süreyi aştı ise tez konusu ve danışmanının değiştirilmesi konusunda hem öğrenci hem de danışmanın görüşleri alınmalıdır. Öğrencinin aktif olması gereken süreden daha uzun bir sürede öğrenciliğinin devam etmesi durumunda kaydın sildirilmesi veya ders ve tez sürelerinin ne olacağının yeniden gözden geçirilmesi, harçların süre uzamasında harçların zamlı tarife ile tekrar değerlendirilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. ÇALIŞTAY RAPORU 27

29 Lisans veya yüksek lisans diploması sonrasında uygulanacak doktora eğitimlerinin süreçlerinin belirlenip bu süreçler içerisinde yer alan eğitim aşamalarının Fen, Sağlık, Sosyal alanlardaki eğitimin yapısına uygun olan sürelerin gözden geçirilmesi vurgulanmıştır. Bunların yanı sıra öğretim üyelerinin de süre uzatmalarının keyfiyet veya gereklilik sebebiyle olup olmadığının denetlenmesinin iyi olacağı düşünülmektedir. Doktora giriş, yeterlilik ve tez adı savunma sınav sisteminde objektif bakış açısıyla değerlendirilme yapmanın, doktora başvurularında adayın bilimsel yeterliliğinin doktora programına uygunluğunu anlamak üzere yazılı bilim sınavının yapılması gerekliliği vurgulanmıştır. Doktora yeterliliğinde 2 hak sonrası başarısız olan öğrencilere ilave ders aldırılması, Seminer dersinin BAŞARILI veya MUAF ibaresi ile değerlendirilmesinin Türkiye nin de Bologna sürecine imza atmış olması sebebiyle notlu sisteme dönüştürülmesi gerekliliği üzerinde durulmuştur. Sınav jürilerinin belirlenmesinde doçentlik sınavında olduğu gibi dış değerlendiricilerin olması, tezlerin yayına dönüştürülmesi ya da tezden mutlaka makale yayınlanması gerekliliği üzerinde durulan konulardandır. Çok disiplinli programların açılması ve uygulanması kriterlerinin ayrı bir şekilde belirlenmesi gerektiğini not etmeliyiz. Farklı ülkelerle ortak programlar geliştirmeyi düşünmeliyiz. Türkiye nin liderliğini, sorumluluğunu gösterebileceği ortamları oluşturmasını destekleyecek çalışmalar öneriyoruz. Üniversitelerin tümünde kalite sistemlerinin kurulması gerekliliği ve üniversitelerin akredite olabilmeleri için üniversitelere bağlı olmayan, dış değerlendirici ulusal akreditasyon kurumu kurulması konusu üzerinde durulmuştur. Ulusal akreditasyon sistemi kurulması hem standardizasyon oluşturulabilmesine hem de uluslararası denkliğe katkı sağlayacaktır. Mobilitenin arttırılmasını sağlayan denklik sistemleri oluşturmak yararlı olacaktır. Doktora sonrası akademik çalışmalara başka üniversitelerde veya sektörde devam etmek, farklı üniversite veya sektör geleneklerini tanımak, çeşitliliği görmek ve her şekilde edinilen bilgiyi üretime geçirmek anlamında faydalı olacaktır. Akademik kariyerin cazibesini arttırmaya yönelik, bölgesel ve gelişmişlikleri göz önüne alınarak yapılan çalışmalar arttırılabilir. Özel sektördeki doktoralı ve alanında uzman kişilerin, üniversitelere uzmanlıkları ile katkı vermeleri için çalışma koşulları iyileştirilebilir. Bu uygulamanın gerçekleşmesi ile üniversitelerdeki kadro eksikliği ortadan kaldırılabilir, aynı zamanda dış sistemle bağlantı sağlanmış olur. Etik değerlerin, özellikle intihal konusunun önemi vurgulanarak, her düzeyde farkındalık oluşturmak için çalışmalar yapılması gerekmektedir. İntihal konusunun kurallarının belirgin olması ve yaptırımlarının belirlenmesi gereklidir. Bu gerek YÖK düzeyinde gerek üniversitelerin iç uygulamaları ile netleştirilip, denetimi yapacak ve yaptırımların uygulanmasını sağlayacak mekanizmaların harekete geçirilmesi gerekmektedir. Uluslararası öğrencilerin Türkçe tez yazma güçlüğünü gidermek üzere Türkçe yürüyen programlarda uluslararası kabul görmüş yabancı dilde (İngilizce) tez yazma imkanının tanınması şeklinde bir değişikliğe gidilmesi teklif edilmiştir. ÇALIŞTAY RAPORU 28

30 G- GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇLAR Avrupa da doktora eğitiminin en önemli kriterleri hareketlilik, Avrupa boyutu ve işbirliği, bütünleşik doktora programları, araştırmada Avrupa alanı yaratmak, ortak projelerin yürütülmesini sağlamak doktora eğitiminde kaliteyi yakalamak ve ABD ile buluşlarda yarışabilmek, danışmanlık ve doktora programı çıktıları olarak belirlenmiştir. Türkiye deki doktora eğitiminin yeniden düzenlenmesi sürecinde bu kriterlere uygun düzenlemeler getirilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda yapılacak ön düzenlemeler kapsamında ABD de yaygın olan graduate school modeli ile uygulanan ve daha yapılandırılmış özellikte bir sistemin adapte edilmesi ve bu okulların, multidisipliner, multikültürel özellikte; şeffaf ve transfer edilebilir bir yapılanması ve öğrenim çıktıları olan bir organizasyon ile lisansüstü programların düzenlemesi, Doktora Okullarının görev tanımlamasının lisansüstü eğitimde kaliteyi denetlemek, akademik eğitime ek olarak disiplinlerarası ve aktarılabilir beceriler üzerine yoğunlaşmak ( Etik, Araştırma teknikleri, Makale yazımı, istatistik, takım çalışması, kariyer planlama, iletişim becerileri, liderlik, hayvan araştırmaları vb) ve disiplinler arası akademik bir çevre yaratmak olarak değiştirilmesi önerilmiştir. Uluslararası öğretim elemanlarının istihdamında yaşanan zorluklar kapsamında ücret iyileştirmelerine gidilmesi, uzun bürokratik onay süreçlerinin basitleştirilmesi ve kısaltılması, ilgili doküman ve başvuru formlarının İngilizce olması, İngilizce proje başvurusu yapabilme olanaklarının tanınması önerilmiştir. Doktora öğrencilerinin doktora eğitimi süresinde mali sorunlarının gidermesine yönelik olarak öğrencilerin maddi güvencelerinin eğitim süresince burs veya iş garantisi ile sağlanmadır. Yurt dışından katkı sağlayacak öğretim üyelerinin sosyal güvencelerin ve sağlık sigortalarının üniversite tarafından merkezi bir düzenlemeyle sağlanması, yurtdışından tez savunmasına gelecek danışmanın ulaşım giderleri ve ikamet izinlerinde kolaylık sağlayacak düzenlemelere gidilmesi konusunda ortak görüş birliğine varılmıştır. Yükseköğretim Kanunun 43. maddesinin (d) bendi ile 50 maddesinin (b) bendinde aşağıdaki şekilde yeniden düzenleme yapılması önerilmiştir: Yükseköğretim kurumları, yurt dışındaki yükseköğretim kurumları ve diğer kuruluşlarla akademik işbirliği tesis ederek ön lisans, lisans ve lisansüstü programlar olmak üzere uluslararası ortak eğitim ve öğretim programları yürütebilirler. ÇALIŞTAY RAPORU 29

31 Yükseköğretim kurumları, lisansüstü öğretim konusundaki istekleri karşılamak üzere gerekli planlamayı yapar, önlemleri alır ve uluslararası ortak programların tesisi için yurtdışındaki yükseköğretim kurumları ve diğer kurumlarla sözleşme veya protokol imzalayabilir. Lisansüstü Eğitim-Öğretim Enstitülerinin Teşkilât Ve İşleyiş Yönetmeliği Ek Maddesine önerilen değişiklik: Ulusal ve uluslararası iki veya daha fazla yükseköğretim kurumunun önerisi ve Yükseköğretim Kurulu kararı ile, yükseköğretim kurumları arasında ortaklaşa yürütülecek lisansüstü ortak diploma veya çift diploma programları açılabilir. Ayrıca, yurt içinden veya yurt dışından kamu ve özel sektör kuruluşları da, ortak lisansüstü programlar açmak için yükseköğretim kurumlarına öneride bulunabilirler. Bu öneriler, yukarıda belirtilen usule göre sonuçlandırılır. Bu şekilde açılacak lisansüstü programların uygulama esasları, bu Yönetmelik ile Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde, ilgili yükseköğretim kurumları tarafından ortaklaşa belirlenir. Yönetmeliğin 5. maddesinin (1) fıkrasında yurtdışı ortak eğitim ve öğretim programları tesisi hakkında aşağıdaki değişiklik önerilmiştir: Türkiye deki yükseköğretim kurumları yurt dışındaki kapsama dahil yükseköğretim kurumlarıyla birlikte yürütmek üzere önlisans, lisans, yüksek lisans veya doktora düzeyinde ortak programlar tesis edebilirler. Bu programlar, kurumlar arasındaki akademik işbirliğini ve etkileşimi sağlamak, güçlü taraflarını bir araya getirerek zenginleştirmek ve ortak programa katılan öğrencilerin en üstün akademik standartlarda eğitim ve öğretim almalarına imkân vermek amacını taşır. Yurtdışı Ortak Eğitim ve Öğretim Programları Yönetmeliğinin burslar hakkında olan 11. Madde hükmünün lisansüstü öğrencilerini de kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmesi, yurt içindeki uluslararası programların öğrencilerini kapsama dahil etmesi, yönetmeliğin eğitim sürelerini ve AKTS kredilerini belirleyen 12. Madde hükmünün önlisans, lisans ve lisansüstü ortak programlarının süreleri, dersler ve tez için ise tanımlanan AKTS kredileri YÖK tarafından onaylanmış protokol hükümlerine göre belirlenmesi, yönetmeliğin vize uygulamalarını kapsayan 14. Madde hükmünün Vize kolaylığı için YÖK ün, Milli Eğitim Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı birlikte çalışması ile uluslararası ortak önlisans, lisans ve lisansüstü programlarına kaydolan öğrenciler için vize muafiyeti öngören bir çalışma yapılması ve yönetmeliğin 16. Madde hükmünde yer alan diploma ilgili uygulama esaslarının ÇALIŞTAY RAPORU 30

32 Bir Türk üniversitesi ile bir yabancı üniversite veya konsorsiyumun birlikte yürütecekleri bir ortak uluslararası program; önlisans, lisans, yüksek lisans veya doktora düzeyinde olabilir. Bu programda, ilgili her kurumun akademik gereklerini başarı ile yerine getiren bir öğrenciye, her üniversiteden bir tane olmak üzere ayrı diplomalar ve/veya ortak bir diploma verilebilir. Diplomalarda yer alacak ibareler taraflar arasında imzalanan protokollerde açıkça belirtilir. Öğrenciler, çift veya ortak diplomaya yönelik uluslararası ortak programın her iki kurumdaki akademik gereklerini yerine getirmeden diplomalardan herhangi birini almaya hak kazanamazlar. yönünde değiştirilmesi önerilmiştir. Öğrencinin doktora programlarına girişinde ALES puanının % 50 lik etkisinin % oranına düşürülmesi, buradan eksiltilen oranın da lisans ve lisansüstü not ortalamalarına eklenmesinin uygun olacağı konusunda görüş birliğine varıldı. Doktoraya girişte mutlaka giriş sınavının yapılmasının gerektiği ve buna mülakat denilmesinin yanlış olacağı, bunun yerine doktora giriş sınavı teriminin kullanılmasının doğru olacağı; ALES, YDS, lisans ve lisansüstü not ortalaması kriterleri ile birlikte doktora giriş sınavı na girmenin zorunlu olmasının gerektiği ve giriş sınavının (özel yetenek vb. sınav ile öğrenci alan dalları hariç) yazılı ve sözlü olarak iki basamaklı olmasının uygun olacağı ve bu iki sınavın ortalamasının giriş sınavı notu olarak belirlenmesi konusunda görüş birliğine varıldı. 26 Şubat 2014 te çerçeve yönetmeliğinde kabul edilmeye başlanan yeni yabancı diller (Arapça, Farsça, Çince, Japonca gibi) genel olarak olumlu bulunmakla birlikte bazı alanlarda İngilizce veya başka bir dilin şart koşulabilme yetkisinin enstitülere verilmesi gerektiği ifade edildi. Yabancı dille yapılan programlarda yabancı dil sınavının da minimum C1 olarak alınması gerektiği konusu öne çıktı sayılı kanun kapsamında afla geri dönen öğrencilerin sayısal yoğunluğu ve doktora sürecini aksatmaları, programlarda öğretim üyesi başına düşen ve pasif durumdaki öğrenci sayısını artırarak bu yönde bir dönüşümü engellemektedir. Doktora programları açılırken, hangi üniversitelerin hangi ana bilim dallarının doktora için yeterli olduğu sadece öğretim üyesi sayısı vb basit nicel kriterlere göre değil, YÖK ün mevcut doktora programı açma kriterlerinin (laboratuvar alt yapısı vb) sağlıklı bir şekilde işletilmesinin yanı sıra, öğretim üyelerinin yayın, atıf ve projeleri göz önüne alınarak belirlenmelidir. Doktora tezi yöneten öğretim üyesi, tez danışmanı olarak değil tez yöneticisi olarak tanımlanmalı ve bunun için gerekli tez yönetimi, akademik yazım, araştırma teknikleri, proje yazımı, etik yaklaşım gibi konularda hazırlanan sürekli eğitim programlarına katılmalıdır. Doktora tez yöneticiliği için daha önce en az bir yüksek lisans tezi yürütmüş olması, Son 5 yılda SCI, SSCI, SSCI-Expanded kapsamındaki dergilerde en az 1 yayın yapmış olması gereklidir. ÇALIŞTAY RAPORU 31

33 Sosyal bilimlerde de -belli bir geçiş süreci (3 yıl) sonrasında- SCI/SSCI ve AHCI daki dergilerde en az bir yayını olması. Bu geçiş süreci boyunca da SCI/SSCI/AHCI indekslerinde yer alan dergilerde yayını olanlara öncelik tanınmalıdır. Öğretim üyelerinin uluslararası standartlarda doktora eğitimi yaptırabilecek yetkinliğe ulaşması için bilimsel proje ve yayın yazma becerilerinin bu ölçeklere uyumu hedeflenmelidir. Öğretim üyesinin üniversite dışı ulusal ve uluslararası bilimsel fonlardan (Tübitak, Bakanlıklar, AB projeleri gibi) desteklenmiş projeleri göz önüne alınmalıdır. Daha geniş kriterler belirleme yetkisi ise enstitü yönergeleri çerçevesinde üniversite senatolarına bırakılmalıdır. Doktora tez yöneticisi belirlenmesinde öğrenci tercihleri dikkate alınmalıdır. Doktora süreci iyi denetlenen, şeffaf bir süreç olmalıdır. Tez izleme komitesinin sağlıklı çalışması ve tez izleme raporlarını ciddi şekilde denetlemesi sağlanmalıdır. Bu amaçla, Enstitülerin teknolojik olanakları geliştirilmeli ve on-line jürilerin toplanabilmesi mümkün olmalıdır. Ayrıca, tez izleme komitelerinin ve jürilerinin belirlenmesinde YÖKSİS sisteminden yararlanılabilir. Öğrenci; doktora tez savunması öncesinde tez yöneticisi (danışmanı) ile birlikte alanı ile ilişkili SCI/SSCI/AHCI/SCI-expanded kapsamında en az bir yayın yapmalıdır. Sosyal bilimler için diğer alan indekslerinde yer alan bir dergide yayın yapmalıdır. Doktora tezlerinin, AB projeleri, patente dönüşebilecek nitelikteki araştırmalar, Teknoloji Transfer Merkezleri bünyesinde yürütülen araştırmalar, SANTEZ projeleri, TUBİTAK projeleri, Bakanlık projeleri, BAP projeleri vb. fonlanmış projeler kapsamında gerçekleştirilmesi için teşvik mekanizmaları kurulmalıdır. Doktora eğitimiyle ilgili öngörülen hedeflerin gerçekleşmesi ve yüksek öğretim kurumları arasındaki koordinasyonun etkin ve sağlıklı yürümesi için ayrı bir bakanlığın oluşturulması (Yüksek Öğretim Bakanlığı) gereksinimi vardır. Doktora eğitimi veren Enstitüler tek bina içinde toplanmalıdır. Bu ortak binada, doktora tez savunmalarının yapılacağı, geniş katılıma uygun ve on-line jürilerin toplanmasına olanak sağlayan bir salon oluşturulmalıdır. Multi-disipliner anabilim dallarının kurulması ve geliştirilmesi kolaylaştırılmalıdır. Bu kapsamda, multidisipliner anabilim dalı mezunlarının istihdamı konusunda düzenlemeler yapılmalıdır. Farklı Enstitüler arasında multi-disipliner programların oluşturulması ve mezunların doçentlik vb. konularının değerlendirilmesi amacıyla Enstitüler arası koordinasyon toplantıları organize edilmelidir. Uluslararası programların yürütülebilmesi için her enstitüde yabancı dil bilen personel istihdamı sağlanmalıdır. Genel anlamda doktora çalışmasının süresinde sorun olmamakla birlikte yeterlilik sınavı başarıldıktan sonra, öğrencinin bilimsel anlamda güçlenmesi için en az 4 yarıyılın sonunda tezini savunmasının daha doğu olacağı görüşü hakimdir. Öğrenci doktora eğitimindeki aktif 6 yıllık süreyi aştı ise tez konusu ve danışmanının değiştirilmesi konusunda hem öğrenci hem de danışmanın görüşleri alınmalıdır. ÇALIŞTAY RAPORU 32

34 Öğrencinin aktif olması gereken süreden daha uzun bir sürede öğrenciliğinin devam etmesi durumunda kaydın sildirilmesi veya ders ve tez sürelerinin ne olacağının yeniden gözden geçirilmesi, harçların süre uzamasında harçların zamlı tarife ile tekrar değerlendirilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Lisans veya yüksek lisans diploması sonrasında uygulanacak doktora eğitimlerinin süreçlerinin belirlenip bu süreçler içerisinde yer alan eğitim aşamalarının Fen, Sağlık, Sosyal alanlardaki eğitimin yapısına uygun olan sürelerin gözden geçirilmesi vurgulanmıştır. Bunların yanı sıra öğretim üyelerinin de süre uzatmalarının keyfiyet veya gereklilik sebebiyle olup olmadığının denetlenmesinin iyi olacağı düşünülmektedir. Doktora giriş, yeterlilik ve tez adı savunma sınav sisteminde objektif bakış açısıyla değerlendirilme yapmanın, doktora başvurularında adayın bilimsel yeterliliğinin doktora programına uygunluğunu anlamak üzere yazılı bilim sınavının yapılması gerekliliği vurgulanmıştır. Doktora yeterliliğinde 2 hak sonrası başarısız olan öğrencilere ilave ders aldırılması, Seminer dersinin BAŞARILI veya MUAF ibaresi ile değerlendirilmesinin Türkiye nin de Bologna sürecine imza atmış olması sebebiyle notlu sisteme dönüştürülmesi gerekliliği üzerinde durulmuştur. Sınav jürilerinin belirlenmesinde doçentlik sınavında olduğu gibi dış değerlendiricilerin olması, tezlerin yayına dönüştürülmesi ya da tezden mutlaka makale yayınlanması gerekliliği üzerinde durulan konulardandır. Çok disiplinli programların açılması ve uygulanması kriterlerinin ayrı bir şekilde belirlenmesi gerektiğini not etmeliyiz. Farklı ülkelerle ortak programlar geliştirmeyi düşünmeliyiz. Türkiye nin liderliğini, sorumluluğunu gösterebileceği ortamları oluşturmasını destekleyecek çalışmalar öneriyoruz. Üniversitelerin tümünde kalite sistemlerinin kurulması gerekliliği ve üniversitelerin akredite olabilmeleri için üniversitelere bağlı olmayan, dış değerlendirici ulusal akreditasyon kurumu kurulması konusu üzerinde durulmuştur. Ulusal akreditasyon sistemi kurulması hem standardizasyon oluşturulabilmesine hem de uluslararası denkliğe katkı sağlayacaktır. Mobilitenin arttırılmasını sağlayan denklik sistemleri oluşturmak yararlı olacaktır. Doktora sonrası akademik çalışmalara başka üniversitelerde veya sektörde devam etmek, farklı üniversite veya sektör geleneklerini tanımak, çeşitliliği görmek ve her şekilde edinilen bilgiyi üretime geçirmek anlamında faydalı olacaktır. Akademik kariyerin cazibesini arttırmaya yönelik, bölgesel ve gelişmişlikleri göz önüne alınarak yapılan çalışmalar arttırılabilir. Özel sektördeki doktoralı ve alanında uzman kişilerin, üniversitelere uzmanlıkları ile katkı vermeleri için çalışma koşulları iyileştirilebilir. Bu uygulamanın gerçekleşmesi ile üniversitelerdeki kadro eksikliği ortadan kaldırılabilir, aynı zamanda dış sistemle bağlantı sağlanmış olur. Etik değerlerin, özellikle intihal konusunun önemi vurgulanarak, her düzeyde farkındalık oluşturmak için çalışmalar yapılması gerekmektedir. İntihal konusunun kurallarının belirgin olması ve yaptırımlarının belirlenmesi gereklidir. Bu gerek YÖK düzeyinde gerek üniversitelerin iç uygulamaları ile netleştirilip, denetimi yapacak ve yaptırımların uygulanmasını sağlayacak mekanizmaların harekete geçirilmesi gerekmektedir. ÇALIŞTAY RAPORU 33

35 Uluslararası öğrencilerin Türkçe tez yazma güçlüğünü gidermek üzere Türkçe yürüyen programlarda uluslararası kabul görmüş yabancı dilde (İngilizce) tez yazma imkanının tanınması şeklinde bir değişikliğe gidilmesi teklif edilmiştir. ÇALIŞTAY RAPORU 34