F. Merve PARLAKYILDIZ 1 E. Alper GÜVEL 2 POLİTİK SİSTEMLER ve DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ 3

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 16, Eylül 2015, s F. Merve PARLAKYILDIZ 1 E. Alper GÜVEL 2 POLİTİK SİSTEMLER ve DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ 3 Özet Bu çalışmada Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları (DYSY) nı belirleyen sosyo-politik değişkenlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda ülkelerin yönetim biçimini temsil eden politik sistemlerin, politik istikrarsızlık ve ekonomik özgürlük seviyelerinin DYSY üzerindeki etkisi analiz edilmiştir. Çalışmada orta gelir düzeyine sahip ülkeler yılları arasında panel veri analizi ile incelenmiştir. Öncelikle, politik sistem endeks değerinin; sonrasında ülkelerin demokratik, otokratik ya da hibrid yönetim biçimine sahip olmalarının DYSY üzerindeki etkisi ele alınmıştır. Elde edilen sonuçlar politik sistem endeksinin DYSY üzerinde bir etkisinin olmadığını; ancak (bu endeksten yola çıkılarak oluşturulan politik sistem kategorizasyonuna göre) demokrasi ile yönetilen ülkelerin DYSY nı pozitif etkilediğini belirtmektedir. Ayrıca politik istikrarsızlığın DYSY nı azalttığı, ülkelerin sahip olduğu ekonomik özgürlük seviyesinin ise DYSY nı etkilemediği çalışmada ulaşılan diğer sonuçlardır. Anahtar Kelimeler: DYSY, Politik Sistemler, Panel Veri Analizi THE RELATIONSHIP BETWEEN POLITICAL SYSTEMS and FOREIGN DIRECT INVESTMENTS Abstract In this study, we aimed to investigate socio-political variables that determine the Foreign Direct Investments (FDI). In this context, it analyzed the impact of the political systems representing the countries polity, political instability and economic freedom level on FDI. Middle-income countries were examined with panel data analysis in the period. First it examined whether the political system index value had an effect on FDI. Later, it examined whether the country's 1 Arş. Gör., Çukurova Üniversitesi, İ.İ.B.F., İktisat Politikası ABD., mparlakyildiz@cu.edu.tr 2 Prof. Dr., Çukurova Üniversitesi, İ.İ.B.F., İktisat Politikası ABD., aguvel@cu.edu.tr 3 Bu çalışma Prof. Dr., E. Alper GÜVEL yönetiminde yürütülmekte olan Politik Sistemlerin Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Üzerindeki Etkisi başlıklı doktora tezinden yola çıkılarak oluşturulmuştur.

2 387 Politik Sistemler ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arasındaki İlişki democratic, autocratic or hybrid regime had an effect on FDI. The results indicate that political system index had no effect on FDI. But democratic regime had positive effect on FDI. Also it observed that political instability had negative and economic freedom level had no effect on FDI. Key words: FDI, Political Systems, Panel Data Analysis GİRİŞ Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları (DYSY), en basit anlamda bir Çok Uluslu Şirketin (ÇUŞ) üretimini bulunduğu ülke sınırları dışına taşıyarak farklı ülkelerde yeni bir şirket kurması ya da bu ülkelerdeki mevcut firmaları satın alarak kendine bağlı hale getirmesi biçiminde tanımlanmaktadır (Seyidoğlu, 2009, s.600). OECD (2008), DYSY nı ÇUŞ lerin başka ülkelerdeki mevcut yatırımlarla kalıcı bir bağ oluşturmak amacıyla gerçekleştirdiği yatırımlar olarak ifade etmektedir. Bu çerçevede bir ÇUŞ in farklı ülkelerdeki fabrika, bina ve taşınmaz mal gibi fiziki üretim araçlarına yönelik yatırımları DYSY nı oluşturur (Seyidoğlu, 2009, s.600). DYSY özellikle gelişmekte olan ülkeler için uluslararası ekonomik entegrasyonun sağlanmasında temel unsur olması, finansal istikrarlılığa ve ekonomik gelişmeye katkı sağlaması, sabit sermaye stokunu arttırması, teknolojik yeniliklerin ve yönetim becerilerinin yayılmasını sağlaması, istihdamı arttırması ve ödemeler bilançosunu dengelemesi, mevcut firmalarla rekabeti arttırarak piyasaları canlandırması ve nitelikli işgücü yaratması gibi çok sayıda avantaja sahiptir. Bu avantajları nedeniyle DYSY özellikle gelişmekte olan ülkeler için cazip bir yatırım aracıdır (Aydemir vd., 2012; Mallampally & Sauvant, 1999). DYSY na etki eden çok sayıda değişken vardır. Bunları sosyo-politik ve ekonomik değişkenler olarak gruplamak mümkündür. DYSY na etki eden sosyo-politik değişkenlere ortalama yaşam süresi, politik sistem, politik istikrarsızlık, politik risk, mülkiyet hakları koruması, ekonomik özgürlük seviyesi, politik özgürlükler ve insan hakları, bürokrasi, yozlaşma ve yolsuzluk örnek verilebilir (Adam & Filippaios, 2007; Jensen, 2003, 2008; Li & Resnick, 2003; Shahzad vd., 2012; Stølan, 2012). DYSY na etki eden ekonomik değişkenler ise GSYİH, kişi başına GSYİH, GSYİH büyüme oranı, dış ticaret büyüklüğü, enflasyon oranı, nüfus, döviz kuru oynaklığı, işgücü maliyetleri, beşeri sermaye, doğal kaynak bolluğu, bütçe açıkları, altyapı seviyesi, piyasa büyüklüğü, vergi, teknoloji ve inovasyon seviyesidir (Agiomirgianakis vd., 2003; Jensen, 2003; Lucas, 1993; Mallampally & Sauvant, 1999; Mottaleb, 2007; Ning & Reed,1995; Tuman & Emmert, 1999). Bu çalışmada DYSY nı belirleyen sosyo-politik değişkenlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda öncelikle ülkelerin yönetim biçimini temsil eden politik sistemlerin, sonrasında politik istikrarsızlık ve ekonomik özgürlük seviyelerinin DYSY üzerindeki etkisi analiz edilmiştir. Orta gelir düzeyine sahip ülkelerin yılları arasındaki 15 yıllık dönemde incelendiği çalışmada özellikle, ülkelerin demokratik, otokratik ya da hibrid yönetim biçimine sahip olmalarının DYSY üzerinde bir etkisinin olup olmadığı ekonometrik açıdan panel veri analiz yöntemi ile incelenmiştir. Bu çerçevede ilk olarak konuya ilişkin literatürdeki mevcut çalışmalara değinilecek, sonrasında panel veri analizine ilişkin teorik bilgilere yer verilecektir. Sonrasında da politik sistemlerin DYSY üzerindeki etkisini araştırmak üzere oluşturulan modeller, veri seti ve elde edilen ampirik bulgular açıklanacaktır. Literatür

3 F. Merve Parlakyıldız - E. Alper Güvel 388 Politik sistemlerin DYSY üzerindeki etkisini araştıran literatürde, konuya ilişkin kesin bir görüş birliği yoktur. Yang (2007), bu durumu ampirik analizlerde DYSY ve politik sistem değişkenleri için farklı tanımlamaların kullanılmasına bağlamaktadır. Bu doğrultuda demokratik, otokratik ve hibrid yönetim biçimlerinin DYSY üzerinde farklı etkilere sahip olduğu gözlenmiştir. Konuya ilişkin literatürdeki bazı çalışmalar şu şekilde özetlenebilir: PastorJr. ve Hilt (1993), demokratik yönetim biçiminin DYSY üzerindeki etkisini analiz etmişlerdir. Demokratik yönetim biçiminin otokratik yönetim biçimine göre, ekonomik ajanlara daha fazla güven sağladığını vurgulayan yazarlar, periyodunda 15 gelişmekte olan ülke için panel veri analizi ile incelemişlerdir. Yazarların ulaştığı temel sonuç demokratik yönetim biçiminin sağladığı sosyal kurumların uzun dönemli istikrarı, DYSY nı ve ekonomik performansı pozitif etkilediği yönündedir. Oneal (1994), merkez ve çevre ülke ayrımını vurguladığı çalışmasında, yabancı yatırımcıların çevre statüsündeki otoriter yönetim şekli ile yönetilen ülkelerin daha çok DYSY çektiğini belirtmiştir. Merkez ülkeler, gelişmiş ülkelerdir; çevre ülkeler ise gelişmekte olan/ az gelişmiş ülkelerdir. Eğer bir ülke hem az gelişmiş ise hem de otoriter yönetim şekli ile yönetiliyorsa yabancı yatırımcılar tarafından daha çok tercih edilmektedir. Yazar, periyodu için 22 gelişmiş, 26 gelişmekte olan ülkeyi panel veri analizi ile incelemiş ve ABD kökenli ÇUŞ in az gelişmiş ve otoriter yönetim şekli ile yönetilen ülkelerde daha fazla kar elde ettiği sonucuna ulaşmıştır. PastorJr. ve Sung (1995), periyodunda panel veri analizi ile Latin Amerika ülkelerini incelemişlerdir. Yazarlar ele alınan dönemde Latin Amerika da gözlemlenen yatırım azalmalarının demokratikleşme olgusundan değil, aynı periyotta gözlemlenen borç krizinden kaynaklandığını belirtmişlerdir. Yazarların vurguladığı bir diğer husus, demokratik yönetim biçimlerinin yatırımlar için meşruluk sağlayarak uzun dönemli güven ve istikrar oluşturduğu yönündedir. Jensen (2003), çalışmasında demokratik ülkelerin yatırımlara ilişkin daha düşük risk içerdiğini belirtmektedir. Bu durum ise daha ucuza fon temin edilmesini beraberinde getirmektedir. Ayrıca, demokratik ülkeler uluslararası arenada anlaşma yapmak konusunda daha güvenilir olduklarından, otokratik ülkelere göre, daha fazla DYSY nı ülkelerine çekebilmektedirler. Yazar, periyodu için 114 ülkeyi incelemiş, yatay kesit ve panel veri analizlerini kullanmıştır. Tuman ve Emmert (2004), periyodunda 15 Latin Amerika ülkesi için yaptıkları çalışmada bir ülke ekonomisinin büyüklüğünün, işgücünün verimliliğinin ve politik istikrarsızlığın ÇUŞ in yatırım davranışları üzerinde istatistiksel olarak önemli etkilere sahip olduğunu vurgulamışlardır. Yazarlar insan haklarının yüksek oranda ihlal edildiği ve askeri darbelerin sıklıkla yaşandığı otoriter yönetim biçimine sahip Latin Amerika ülkelerinin, özellikle ABD li yatırımcılar tarafından sıklıkla tercih edildiği sonucuna ulaşmışlardır. Biglaiser ve DeRouenJr. (2006), Latin Amerika ya yönelen DYSY nı etkileyen faktörleri araştırmışlardır. Yazarlar, demokratik ve otokratik yönetim şekilleri altında DYSY nın aynı seviyede gerçekleştiğini belirtmişlerdir. Yazarlara göre ülkelerin politik sistemlerinin/yönetim şekillerinin DYSY üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Jakobsen ve de Soysa (2006), çalışmalarında demokratik yönetim biçiminin ÇUŞ için daha avantajlı olduğunu belirtmektedirler periyodunda gelişmekte olan ülkeleri

4 389 Politik Sistemler ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arasındaki İlişki inceleyen yazarlar demokratik yönetim biçiminin yanı sıra küreselleşme ve serbest piyasa ekonomisi kavramlarının da DYSY nı arttıran nitelikte olduğunu vurgulamışlardır. Arslan ve Ökten (2010), Türkiye yi periyodunda zaman serisi analizi ile incelemişlerdir. Demokrasilerin otokrasilere göre daha fazla politik istikrarlılık ve daha az politik risk içerdiğini; demokratik ülkelerde mülkiyet haklarının daha iyi korunduğunu vurgulayan yazarlar, Türkiye için demokrasiden DYSY na doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi bulmuşlardır. Çalışmada, Türkiye için demokratik düzenin DYSY nı belirleyen önemli bir unsur olarak ifade edilmiştir. Gehlbach ve Keefer (2011), ÇUŞ in otokrasi ile yönetilen ülkelere daha çok yatırım yaptıklarını vurgulamaktadırlar. Çünkü yazarlara göre otokrasi ile yönetilen ülkelerdeki iktidar partileri, yatırımcılara yatırım konusunda güvenilir taahhütlerde bulunmaktadırlar. Bu durum da beraberinde DYSY nı arttırıcı etki oluşturmaktadır. Stølan (2012), çalışmasında yönetim şekli olarak yalnızca demokrasi ve otokrasiyi ele almamış, aynı zamanda hibrid (karma) yönetim şeklinin de DYSY üzerindeki araştırmıştır. Çalışmada periyodunda 54 ülke yönetim şekillerine göre (demokrasi, otokrasi, hibrid) sınıflandırılmış ve panel veri analizi ile analiz edilmiştir. Yazarın ulaştığı temel sonuç, demokrasi ile yönetilen ülkelerin hibrid sistem ile yönetilen ülkelere göre, hibrid sistem ile yönetilen ülkelerin ise otokratik sistemle yönetilen ülkelere göre daha çok DYSY aldığı şeklindedir. Madani ve Nobakht (2014), periyodunda üst-orta gelir grubuna sahip 31 ülkeye yönelen DYSY nın politik belirleyicilerini genelleştirilmiş momentler metodu kullanarak analiz etmişlerdir. Yazarlara göre demokrasi ile yönetilen ülkeler daha çok yabancı yatırım çekmektedir. Çünkü bir yönetim şekli olarak demokrasiler, ÇUŞ için politik riski azaltmaktadırlar. Bu nedenle demokrasi ile yönetilen ülkelere de daha çok DYSY yönelmektedir. Metodoloji Bu çalışmada tercih edilen ekonometrik yöntem panel veri analizidir. Panel verisi zaman serisi ve yatay kesit verilerinin birleştirilmesinden oluşur (Gujarati & Porter, 2009, s.591). Bu çerçevede panel verisi bireyler, hane halkları, firmalar, ülkeler gibi farklı örnek birimlerine ilişkin belirli bir zaman dilimindeki gözlemleri içerir (Hill, Griffiths & Lim, 2011, s.538). Genel bir panel veri modeli denklem 1 deki gibi ifade edilebilir: Y it = α + β 1 X 1it + β 2 X 2it +. + β k X kit + ɛ it (1) ɛ it = μ i +λ t + ν it (2) i = 1,., N ; t = 1,., T Denklem 1 de Y bağımlı değişkeni, X k bağımsız değişkenleri, α sabit terimi, β katsayıları ise eğim parametrelerini göstermektedir. i altsimgesi hane halkları, firmalar, ülkeler gibi birimleri; t altsimgesi ise gün, ay ya da yıl gibi zaman dilimini ifade etmektedir. Başka bir deyişle i altsimgesi panel verisinin yatay kesit boyutunu, t altsimgesi panel verisinin zaman boyutunu belirtmektedir. Denklem 2 ise μ i gözlenemeyen birim etkilerinden, λ t gözlenemeyen zaman etkilerinden ve ν it stokastik hata teriminden oluşmaktadır. Gözlenemeyen birim etkiler, eğer birimler bireylerden oluşuyorsa cinsiyet, yetenek, tecrübe, eğitim, kişilik özellikleri; eğer birimler firmalardan oluşuyorsa yönetici özellikleri, yönetim kalitesi; eğer birimler ülkelerden

5 F. Merve Parlakyıldız - E. Alper Güvel 390 oluşuyorsa dil, din, ırk gibi birimlere özgü olan, birimden birime değişen ancak zamana göre değişmeyen ve regresyona dahil edilmeyen etkilerdir. Gözlenemeyen zaman etkileri ise ele alınan zaman dilimine özgü etkileri içeren, zamana göre değişen ancak birimlere göre değişmeyen ve regresyona dahil edilmeyen etkilerdir. Örneğin, üretimi etkileyen grev yılları, petrol arzını ve fiyatını etkileyen ambargo dönemi gözlenemeyen zaman etkileridir (Baltagi, 2005, s.11-33). Bir panel veri modelinin tahmininde kullanılan üç tahminci vardır. Bu tahminciler Havuzlandırılmış En Küçük Kareler (HEKK) Tahmincisi, Sabit Etkiler (SE) Tahmincisi ve Tesadüfî Etkiler (TE) Tahmincisi dir. HEKK Tahmincisi, panel verisinin panel olma özelliğini göz ardı eden bir tahmin yöntemidir. Bir diğer ifadeyle örnek birimlerinin heterojen değil, homojen olduğu yani birim ve zaman etkilerinin olmadığı varsayımı altında tahmin söz konusudur (Asteriou & Hall, 2007, s.345). SE Tahmincisi, gözlenemeyen birim ve/veya zaman etkilerinin tahmin edilecek sabit birer parametre varsayıldığı bir tahmin yöntemidir (Baltagi, 2005, s.12). TE Tahmincisi, gözlenemeyen birim ve/veya zaman etkilerinin tahmin edilecek sabit birer parametre olmadıklarını, tesadüfi/rassal olarak belirlendiklerini ve tesadüfi birer parametre olduklarını varsaymaktadır (Asteriou & Hall, 2007, s.347). Üç farklı tahminci ile tahmin edilen bir panel veri model için uygun tahmincinin seçimine yönelik testler mevcuttur. F Testi, HEKK ve SE Tahmincileri arasında tercih yapmak için kullanılan bir testtir. Breusch-Pagan LM Testi, HEKK ve TE Tahmincileri arasında tercih yapmak için kullanılan ve hata terimlerine ilişkin olan bir testtir (Greene, 2008, s ). Hausman Testi ise, SE ve TE Tahmincileri arasında tercih yapmak için kullanılan bir testtir (Asteriou & Hall, 2007, s ). Panel veri modelinde uygun tahmincinin belirlenmesinin ardından, temel varsayımlar olan hata teriminin sabit varyanslı (homoskedastik) ve otokorelasyonsuz olup olmadığının test edilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede değişen varyans olup olmadığı araştırılırken LM h Testi, otokorelasyon olup olmadığına ilişkin de (SE tahmincisi ile tahmin yapılıyorsa) LMρ Testi ya da (TE tahmincisi ile tahmin yapılıyorsa) LMμρ Testi kullanılmaktadır (Baltagi ve Li, 1991,1995; Greene, 2003, s ). Modeller ve Veri Seti Politik sistemler ile DYSY arasındaki ilişkinin araştırıldığı bu çalışmada, Dünya Bankası (WB, 2014a) ülke gruplamasına göre orta gelir düzeyine sahip ve verileri mevcut olan 45 ülke yılları arasındaki 15 yıllık dönemde incelenmiştir. Bu çerçevede DYSY nın bağımlı değişken olduğu iki model oluşturulmuş ve her iki modelde de aynı ülkeler için aynı zaman periyodunda 675 gözlem ele alınmıştır. Ampirik analize ilişkin oluşturulan modellere ve seçilen değişkenlere karar verilirken, Yang (2007) in Autocracy, democracy, and FDI inflows to the developing countries adlı çalışmasında oluşturduğu model ve değişkenler örnek alınmıştır. Yang (2007) çalışmasında ele aldığı ülkelerin politik sistemlerini kukla değişken kullanarak demokrasi ve otokrasi biçiminde kategorize etmiş ve ülkelerin farklı politik sistemlere sahip olmalarının DYSY nı etkileyip etkilemediğini araştırmıştır. Bu çalışmada ise Yang (2007) in oluşturduğu modele yeni değişkenlerin eklenmesi ve farklı ekonometrik yöntemlerin kullanılması ile daha özgün bir ampirik analiz oluşturmak amaçlanmaktadır. Bu çerçevede DYSY nı etkilemesi muhtemel sosyo-politik değişkenlerden çalışmanın amacına uygun olarak politik sistem, politik

6 391 Politik Sistemler ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arasındaki İlişki istikrarsızlık ve ekonomik özgürlük değişkenleri tercih edilmektedir. GSYİH büyüme oranı, piyasa büyüklüğünü ifade etmek için kişi başına GSYİH, dış ticaret büyüklüğü, makroekonomik istikrarsızlık göstergesi olarak enflasyon oranı, altyapı düzeyi, ucuz işgücünü belirtmek için nüfus ve doğal kaynak bolluğu ise DYSY nı etkileyebilecek ekonomik değişkenler olarak kullanılmaktadır. Panel veri analizi ile tahmin edilecek olan modellerde μ i birim etkileri, ülkelere özgü etkileri ifade etmektedir ve incelenen 15 yıllık dönemde λ t zaman etkilerinin olmadığı varsayılmaktadır. Bu çerçevede oluşturulan modeller Tek Yönlü Model olarak nitelendirilmektedir. Ampirik analizin ilk modeli olan Model 1, denklem 3 deki gibi ifade edilmektedir: DYSY i,t = α + β 1 POLİREJ i,t + β 4 POLİİST i,t + β 5 EKOÖZG i,t + β 6 BÜYÜME i,t + β 7 PİYASA i,t + β 8 DIŞTİC i,t + β 9 MAKROİST i,t + β 10 ALTYAPI i,t + β 11 NÜFUS i,t + β 12 DOĞALKAY i,t + μ i + v it (3) Denklem 3 de i altsimgesi birim etkileri yani ülkelere özgü etkileri, t altsimgesi ise zamanı belirtmektedir. α sabit terimin, μ i ülkelere özgü birim etkilerinin, v it ise hata teriminin göstergesidir. β parametreleri, önünde bulundukları değişkenlerin DYSY üzerindeki etkisini yansıtmaktadır. Politik sistem değişkenini belirten POLİREJ, politik istikrarsızlık değişkenini belirten POLİİST ve ekonomik özgürlük değişkenini belirten EKOÖZG; endeks değerlerinden oluşmaktadır. Model 1 in temel amacı öncelikle politik sistem değişkeninin, sonrasında ele alınan diğer değişkenlerin DYSY üzerindeki etkisini analiz etmektir. Ancak politik sistem değişkeni, endeks değerlerinden oluştuğu için, incelenen ülkelerin politik sistemlerinin ne olduğuna dair kesin bir bilgi vermemektedir. Bu nedenle hangi politik sistemin DYSY üzerinde daha etkili olduğunu belirlemek amacıyla, ampirik analizin bir diğer modeli olan Model 2 oluşturulmaktadır. Model 2 nin Model 1 den tek farkı, Model 1 de kullanılan politik sistem değişkeni yerine politik sistem kukla değişkenlerini içermesidir. Model 2 deki diğer değişkenler Model 1 deki ile aynıdır. Politik sistem kukla değişkenleri, politik sistem değişkeninden hareketle oluşturulmuştur. Öncelikle endeks değerlerinden oluşan politik sistem değişkeni doğrultusunda belirli eşik aralıkları tanımlanmış, sonrasında tanımlanan eşik aralıklarına göre politik sistem kategorizasyonu belirlenmiştir. Politik sistem kategorizasyonunda üç temel politik sistem göz önünde bulundurulmuştur: demokratik, hibrid ve otokratik sistemler. İncelenen bir ülkenin politik sistem değişkenindeki endeks değerleri hangi eşik aralığında ise o ülke için eşik aralığının belirttiği politik sistem kategorizasyonu geçerli olmaktadır. Örneğin belirlenen eşik aralıklarına göre, belirli endeks değerlerini alan ülkeler demokratik ülkeler biçiminde kategorize edilmiştir. Böylece incelenen ülkeler demokratik, hibrid ve otokratik ülkeler biçiminde ifade edilebilir hale gelmektedir. Sonrasında oluşturulan politik sistem kategorizasyonuna göre incelenen her bir ülke için 0 ya da 1 değerlerini alan kukla değişkenler tanımlanmıştır. Kukla değişken tuzağına düşmemek amacıyla üç temel politik sistem için iki tane kukla değişkenin kullanıldığı Model 2, denklem 4 deki gibi ifade edilmektedir:

7 F. Merve Parlakyıldız - E. Alper Güvel 392 DYSY i,t = α + β 2 DEMOKRASİ i,t + β 3 HİBRİD i,t + β 4 POLİİST i,t + β 5 EKOÖZG i,t + β 6 BÜYÜME i,t + β 7 PİYASA i,t + β 8 DIŞTİC i,t + β 9 MAKROİST i,t + β 10 ALTYAPI i,t + β 11 NÜFUS i,t + β 12 DOĞALKAY i,t + μ i + v it (4) Denklem 4 de belirtilen DEMOKRASİ ve HİBRİD değişkenleri, politik sistem kukla değişkenleridir. DYSY na ilişkin literatürde politik sistemler ile DYSY arasındaki ilişkiye dair bir görüş birliği yoktur. Bu nedenle politik sistem değişkeni POLİREJ in katsayısı β 1 ve politik sistem kukla değişkenleri DEMOKRASİ ve HİBRİD in katsayıları β 2 ve β 3 e ilişkin kesin bir beklenti yoktur. Politik istikrarsızlık ile DYSY arasındaki ilişkinin negatif olduğunu vurgulayan çok sayıda çalışmanın (Le, 2004; Li & Resnick, 2003) yanı sıra politik istikrarsızlık ile DYSY arasında hiçbir ilişki olmadığını belirten çalışmalar da vardır (Kobrin, 1976). Ancak politik istikrarsızlığın DYSY nı azalttığı görüşü, literatürde yaygın bir görüştür. Bu nedenle politik istikrarsızlık değişkeni POLİİST in katsayısı β 4 ün negatif olması beklenmektedir. Literatürde politik sistemlerin bir bileşeni olan ülkelerin ekonomik özgürlükleri ile DYSY arasında pozitif bir ilişki olduğu vurgulanmaktadır (Stølan, 2012). Bu çalışmada ekonomik özgürlükler değişkeni mülkiyet hakları, yolsuzluk, hükümet harcamaları, mali özgürlük, iş özgürlüğü, işçi özgürlüğü, parasal özgürlük, ticaret özgürlüğü, yatırım özgürlüğü ve finansal özgürlük kavramlarını içerecek şekilde seçilmiştir. Literatürde bu kavramların ayrı ayrı ele alındığı çalışmalarda DYSY nı pozitif etkiledikleri gözlenmiştir (Adam & Filippaios, 2007; Biglaiser & Staats, 2010). Ekonomik özgürlük değişkeni EKOÖZG ün katsayısı β 5 in pozitif olması beklenmektedir. DYSY nın ekonomik belirleyicilerinin araştırıldığı çalışmalarda ülkelerin ekonomik büyüme oranlarının, piyasa büyüklüklerinin, dış ticaret büyüklüklerinin, altyapı seviyelerinin, bol miktarda ve ucuz işgücünü temsilen nüfusun ve son olarak da doğal kaynak bolluğunun DYSY üzerinde pozitif etkisi olduğu belirtilmektedir (Ali & Guo, 2005; Bevan & Estrin,2004; Billington, 1999; Blanton & Blanton, 2007; Demirhan & Masca, 2008; Harms & Ursprung, 2002). Makro ekonomik istikrarsızlık göstergesi olarak yüksek enflasyon oranlarının ise DYSY nı negatif etkilediği, konuya ilişkin literatürde vurgulanan bir unsurdur (Treviño & MixonJr., 2004). Bu doğrultuda β 6, β 7, β 8, β 10, β 11 ve β 12 katsayılarının pozitif, β 9 katsayısının ise negatif olması beklenmektedir. DYSY ve DYSY nın ekonomik belirleyicilerine ilişkin seçilen değişkenler Dünya Bankası / Dünya Kalkınma Göstergeleri (WB/WDI, 2014b) veritabanından elde edilmiştir. Bu değişkenlere ilişkin tanımlamalar şu şekildedir: DYSY:Doğrudan yabancı sermaye yatırımları yeni yatırım girişlerinden mevcut yatırımların azalan kısmının çıkarılması ile ifade edilen net yatırım girişlerini belirtmektedir. BÜYÜME: GSYİH büyüme oranı değişkeni, ekonomik büyümenin ifadesi olarak kullanılmaktadır. PİYASA: Kişi başına GSYİH değişkeni, piyasa büyüklüğünün ifadesidir. SGP kullanılarak uluslararası dolara dönüştürülmüş kişi başına GSYİH yı belirtmektedir.

8 393 Politik Sistemler ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arasındaki İlişki DIŞTİC: Dış ticaretin GSYİH ya oranını belirten değişken, dış ticaret büyüklüğünü ifade etmektedir. Mal ve hizmet ihracatı ve ithalatı toplamının GSYİH içindeki payından oluşmaktadır. MAKROİST: Enflasyon değişkeni makro ekonomik istikrarsızlık göstergesidir. ALTYAPI: Sabit telefon hattı sayısı değişkeni, altyapı düzeyini belirtmektedir. 100 kişi başına düşen sabit telefon hattı sayısını ifade etmektedir. NÜFUS: Nüfus değişkeni, bol miktarda ve ucuz işgücünü temsilen toplam nüfusu ifade etmektedir. DOĞALKAY: Doğal kaynak bolluğunu ifade etmek için akaryakıt ihracatı ile maden ve metal ihracatının ihraç malları içindeki % paylarının toplamından oluşmaktadır. DYSY nın sosyo-politik belirleyicilerine ilişkin olarak seçilen değişkenlerin tanımlamaları ise şu şekildedir: POLİREJ: Politik sistem endeksi değişkenine ilişkin veriler Marshall, Gurr ve Jaggers (2014) tarafından oluşturulmuş olan Polity IV Project den elde edilmiştir. Polity IV endeksinde yılları arasında 161 ülkenin politik sistem özellikleri kodlanmıştır. Endeks, ülkelerin politik sistemlerini demokrasi ve otokrasi biçiminde iki temel kategoriye ayırmaktadır. Ülkelerin demokrasi ve otokrasi endeks değerleri belirlenirken; yönetici seçiminde rekabet gücü ve şeffaflık, yönetici üzerindeki kısıtlamalar, siyasal katılıma ilişkin düzenlemeler ve siyasal katılımın rekabet gücü gibi temel kriterler göz önünde bulundurulmaktadır. Politik sistemi demokrasi olan bir ülke için endeks değeri 0 ile 10 arasında değerler almakta; 0 demokratik özelliklerin zayıf olduğunu, 10 ise demokratik özelliklerin güçlü olduğunu ifade etmektedir. Politik sistemi otokrasi olan bir ülke için de aynı şekilde endeks değeri 0 ile 10 arasında değerler almakta; 0 otokratik özelliklerin zayıf olduğunu, 10 ise otokratik özelliklerin güçlü olduğunu ifade etmektedir. Demokrasi endeks değerinden otokrasi endeks değerinin çıkarılması sonucunda ise nihai Polity IV endeks değerine ulaşılmaktadır. Örneğin demokrasi endeks değeri 0, otokrasi endeks değeri 9 olan bir ülke için Polity IV endeksi -9 olarak ifade edilmektedir ve bu değer ülkenin otokratik özelliklerinin güçlü olduğunu belirtmektedir. Bu çerçevede Polity IV endeksi -10 ile 10 arasında değerler almaktadır. Polity IV endeksinde, endeksin diğer aşamalarından farklı olarak politik sistemi kesintiye uğramış ülkeler, yöneticisiz dönem geçiren ülkeler ve politik sistem geçişi yaşayan ülkeler için güncellemeler yapılmıştır (Polity IV Project, 2014). DEMOKRASİ ve HİBRİD: Politik sistem kukla değişkenleri, Polity IV endeksinden hareketle oluşturulmuştur. -10 ile 10 arasında değerlere sahip olan Polity IV endeksi belirli eşik aralıklara ayrılmış ve her bir eşik aralığı için politik sistem kategorizasyonu (demokrasi, hibrid, otokrasi) belirlenmiştir. Polity IV endeks değerleri -10 ile -6 arasında olan ülkeler otokrasi ile yönetilen ülkeler, -5 ile 5 arasında olan ülkeler hibrid (karma) yönetim şekline sahip ülkeler, 6 ile 10 arasında olan ülkeler ise demokrasi ile yönetilen ülkeler biçiminde kategorize edilmiştir. Eşik aralıklarının belirlenmesinde Mansfield vd. (2000) ve Stølan (2012) örnek alınmıştır. Demokrasi, hibrid ve otokrasi ile yönetilen ülkeler belirlendikten sonra kukla değişkenler oluşturulmuştur. Kukla değişken tuzağından kaçınmak amacıyla üç politik sistem kategorizasyonu için iki tane kukla değişken kullanılmıştır. Ampirik analizde DEMOKRASİ ve HİBRİD biçiminde ifade edilen kukla değişkenlerin tanımlamaları şu şekildedir: DEMOKRASİ kukla değişkeni demokratik ülkeleri ifade etmektedir ve demokratik ülkeler için 1, hibrid ve

9 F. Merve Parlakyıldız - E. Alper Güvel 394 otokratik ülkeler için 0 değerini almaktadır. HİBRİD kukla değişkeni hibrid ülkeleri ifade etmektedir ve hibrid ülkeler için 1, demokratik ve otokratik ülkeler için 0 değerini almaktadır. Bu çerçevede DEMOKRASİ ve HİBRİD kukla değişkenleri, ele alınan zaman diliminde değişim göstermedikleri için zaman değişmezi (time-invariant) niteliğinde değişkenlerdir. Otokratik ülkeler ise hem DEMOKRASİ kukla değişkeni için hem de HİBRİD kukla değişkeni için 0 değerini aldığından, kukla değişkenlerin yorumlanmasında referans niteliği taşımaktadır. Böylece demokratik ve hibrid ülkeleri otokratik ülkeler ile karşılaştırmak mümkündür. POLİİST: Politik istikrarsızlık endeksi olarak Banks ve Wilson (2014) ın oluşturduğu Cross National Time Series Veri Arşivi nden elde edilen Yurtiçi Çatışma Verileri kullanılmıştır. Endeks, bir ülkede yaşanan yurtiçi çatışmaları sekiz alt kategoriye ayırarak ölçeklemektedir. Bu kategoriler suikastlar, genel grevler, gerilla savaşları, hükümet krizleri, tasfiyeler, ayaklanmalar, devrimler ve hükümet karşıtı gösterilerdir. Her alt kategori farklı oranlarda ölçeklenerek ortalama bir endeks değeri oluşturulmuştur. Bir ülke için endeks değerinin yüksek olması, o ülke için politik istikrarsızlığın yoğun olduğu anlamına gelmektedir (Banks & Wilson, 2014). EKOÖZG: Ekonomik özgürlük endeksine ilişkin veriler Heritage Foundation (2014) tarafından hazırlanan 2014 Ekonomik Özgürlük Endeksinden elde edilmiştir. Endeks, ekonomik özgürlükleri 10 alt kategoriye göre belirlemektedir. Bunlar mülkiyet hakları, yolsuzluk, hükümet harcamaları, mali özgürlük, iş özgürlüğü, işçi özgürlüğü, parasal özgürlük, ticaret özgürlüğü, yatırım özgürlüğü ve finansal özgürlüktür. Her alt kategoriye, eşit biçimde ölçeklendirilerek, 0 ile 100 arasında değer verilmekte ve tüm kategorilerin ortalaması alınarak nihai endeks değeri oluşturulmaktadır (Heritage Foundation, 2014). Ampirik Bulgular Orta gelir düzeyine sahip 45 ülkenin yılları arasında panel veri analizi çerçevesinde incelenmesiyle elde edilen ampirik bulgular Tablo 1 Tablo9 da özetlenmiştir. Tablo 1, öncelikle politik sistem değişkeni POLİREJ in sonrasında diğer sosyo-politik ve ekonomik değişkenlerin DYSY üzerindeki etkisini vurgulayan Model 1 e ilişkin tahminci sonuçlarını özetlemektedir. HEKK Tahmincisi ne göre, POLİREJ in DYSY üzerindeki etkisi çok küçüktür ve bu etki %10 düzeyinde anlamlıdır. EKOÖZG, BÜYÜME, PİYASA, DIŞTİC, ALTYAPI, NÜFUS ve DOĞALKAY değişkenlerinin %1; MAKROİST değişkeninin ise %5 düzeyinde anlamlı olduğu gözlenmektedir. POLİİST değişkeni ise anlamsızdır. Bağımsız değişkenlerin birlikte bağımlı değişken üzerindeki anlamlılığını ifade eden F Testi istatistiği (165,71) %1 düzeyinde anlamlıdır. Bağımsız değişkenlerin DYSY ndaki değişkenliğin % kaçını açıkladığını ifade eden belirleme katsayısı R 2 ise 0,709 dur. SE Tahmincisine göre POLİREJ in DYSY üzerinde anlamlı bir etkisi yoktur. Yalnızca PİYASA, DIŞTİC ve NÜFUS değişkenleri %1 düzeyinde anlamlıdır. POLİİST, EKOÖZG, BÜYÜME, MAKROİST, ALTYAPI ve DOĞALKAY değişkenleri ise anlamsızdır. F Testi istatistiği (73,28) %1 düzeyinde anlamlıdır. R 2 ise 0,534 tür. TE Tahmincisi de POLİREJ in DYSY üzerinde anlamlı bir etkisi olmadığını belirtmektedir. PİYASA, DIŞTİC ve NÜFUS değişkenleri %1; BÜYÜME ve DOĞALKAY değişkenleri %5; ALTYAPI değişkeni ise %10 düzeyinde anlamlıdır. POLİİST, EKOÖZG ve MAKROİST değişkenleri ise anlamsızdır. F testi yerine kullanılan ve bağımsız değişkenlerin birlikte bağımlı değişken üzerindeki anlamlılığını ifade eden Wald χ 2 Test istatistiğinin (703,41) %1 düzeyinde anlamlı olduğu gözlenmektedir:

10 395 Politik Sistemler ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arasındaki İlişki Tablo 1. Model 1 İçin Tahmin Sonuçları Tahminciler DYSY HEKK SE TE POLİREJ POLİİST EKOÖZG BÜYÜME PİYASA DIŞTİC MAKROİST ALTYAPI 0,005* -0,113 (0,079) 0,021*** 0,021*** (0,004) 0,892*** (0,090) 0,002*** (0,000) -0,002** (0,000) 0,013*** (0,002) -0,008 (0,007) -0,086 (0,066) -0,004 0,002 2,553*** (0,204) 0,005*** (0,001) -0,0001 (0,000) 0,005 (0,004) 0,009 (0,005) -0,066 (0,071) 0,003 0,009** 1,994*** (0,152) 0,004*** (0,000) -0,0006 (0,000) 0,006* NÜFUS 0,899*** 3,359*** 0,957*** (0,030) (0,506) (0,068) DOĞALKAY 0,002*** 0,001 0,003** (0,000) (0,001) (0,001) SABİT -2,643*** (0,376) -25,433*** (3,435) -6,341*** (0,688) Gözlem sayısı Ülke Sayısı F 165,71*** 73,28*** - χ ,41*** R 2 0,713 0,541 - R 2 0,709 0,534 -

11 F. Merve Parlakyıldız - E. Alper Güvel 396 *** %1, ** %5,* %10 düzeyinde anlamlılığı ifade etmektedir. Standart hatalar parantez içerisinde belirtilmiştir. Tablo 2, Model 1 için panel veri tahmincilerine yönelik tercih testleri sonuçlarını özetlemektedir. F Testi sonucuna göre birim etkilerinin olmadığını ifade eden H 0 hipotezi reddedilmekte, birim etkilerinin olduğunu belirten H a hipotezi ise kabul edilmektedir ve uygun tahmincinin SE Tahmincisi olduğu görülmektedir. HEKK ve TE Tahmincileri arasında tercih yapmak için kullanılan LM BP Testi sonucuna göreyse uygun tahminci TE Tahmincisidir. SE ve TE Tahmincileri arasında tercih yapmak için kullanılan Hausman Testi sonucuna göre de bağımsız değişkenler ile birim etkileri arasında korelasyon olmadığını ifade eden H 0 hipotezi reddedilmekte, bağımsız değişkenler ile birim etkileri arasında korelasyon olduğunu belirten H a hipotezi ise kabul edilmektedir. Bu çerçevede Hausman Testine göre uygun tahminci SE Tahmincisidir. Sonuç olarak F, LM BP ve Hausman Testlerine göre Model 1 için uygun tahmincinin SE Tahmincisi olduğu gözlenmektedir: Tablo 2. Model 1 İçin Ülkelere Özgü Etkilerin Varlığına İlişkin F, LM BP ve Hausman Test Sonuçları İstatistik Değeri Olasılık Değeri Tahminci Tercihi F Testi 52,831 0,000 SE Tahmincisi LM BP Testi 434,555 0,000 TE Tahmincisi Hausman Testi 113,53 0,000 SE Tahmincisi Model 1 için uygun tahminci belirlendikten sonra, ele alınan modelde değişen varyans ve otokorelasyon varlığının sınanmasına ilişkin LM h ve LM ρ test istatistikleri Tablo 3 de özetlemektedir. LM h test istatistiği tüm birimler için hata terimini varyansının sabit olduğunu ifade eden H 0 hipotezini reddederken, tüm birimler için hata terimi varyansının birbirinden farklı olduğunu belirten H a hipotezini kabul etmekte ve Model 1 in değişen varyans içerdiğini ifade etmektedir. SE Tahmincisi için kullanılan LM ρ test istatistiği ise otokorelasyon katsayı ρ nun sıfıra eşit olduğunu belirten H 0 hipotezini reddederken, otokorelasyon katsayı ρ nun sıfırdan farklı olduğunu ifade eden H a hipotezini kabul etmekte ve Model 1 in otokorelasyon içerdiğini ifade etmektedir: Tablo 3. Model 1 İçin Değişen Varyans ve Otokorelasyon Varlığının Sınanmasına İlişkin Test Sonuçları İstatistik Değeri Olasılık Değeri LM h 451,465 0,000 LM ρ 28,700 0,000 Değişen varyans ve otokorelasyonun söz konusu olduğu bir modelde varyanslar, standart hatalar, t ve F istatistikleri ve R 2 geçerliliğini yitirdiği için model, değişen varyans ve otokorelasyona dirençli (robust) standart hatalar elde edilecek biçimde yeniden tahmin edilmelidir (Yerdelen Tatoğlu, 2013, s.241). SE Tahmincisi ile tahmin edilen bir modelde değişen varyans ve otokorelasyonun birlikte söz konusu olması durumunda parametre

12 397 Politik Sistemler ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arasındaki İlişki tahminlerini değiştirmeyen ancak dirençli standart hatalar elde etmeye olanak tanıyan Arellano (1987), Froot (1989) ve Rogers (1993) tahmincisi ile model yeniden tahmin edilmelidir. Tablo 4 Model 1 e ilişkin değişen varyans ve otokorelasyon varlığı altındaki tahmin sonuçlarını özetlemektedir: Tablo 4. Model 1 İçin Değişen Varyans ve Otokorelasyon Varlığı Altında Tahmin Sonuçları Tahminci DYSY POLİREJ SE -0,008 (0,009) POLİİST -0,086** (0,041) EKOÖZG -0,004 (0,008) BÜYÜME 0,002 PİYASA 2,553*** (0,476) DIŞTİC 0,005** (0,002) MAKROİST -0,0001 (0,001) ALTYAPI 0,005 (0,006) NÜFUS 3,359*** (0,788) DOĞALKAY 0,001 (0,002) SABİT -25,433*** (5,086) Gözlem sayısı 675 Ülke Sayısı 45 F 30,41

13 F. Merve Parlakyıldız - E. Alper Güvel 398 R 2 0,541 R 2 0,534 *** %1, ** %5,* %10 düzeyinde anlamlılığı ifade etmektedir. Dirençli (robust) standart hatalar parantez içerisinde belirtilmiştir. Tablo 1 deki SE Tahmincisi sonuçları ile Tablo 4 deki SE Tahmincisi sonuçları karşılaştırıldığında katsayı tahminlerinin aynı ancak parantez içerisinde belirtilen standart hataların farklı olduğu gözlenmektedir. Tablo 4 de belirtilen standart hatalar, değişen varyans ve otokorelasyona dirençli standart hatalardır. Değişen varyans ve otokorelasyona dirençli standart hatalar ile SE Tahmincisi çerçevesinde tahmin edilen Model 1, endeks değerlerinden oluşan politik sistem değişkeni POLİREJ in iktisadi olarak DYSY nı negatif etkilediğini belirtmektedir. β 1 katsayısı negatif değerlidir. Ancak POLİREJ değişkeninin DYSY üzerindeki etkisi istatistiksel olarak anlamsızdır. Bu nedenle ülkelerin politik sistem endekslerinin DYSY üzerinde hiçbir etkisinin olmadığı sonucuna ulaşılmaktadır. Politik istikrarsızlık değişkeni POLİİST in iktisadi olarak DYSY nı negatif etkilediği gözlenmektedir. β 4 katsayısı beklenildiği gibi negatif değerlidir ve istatistiksel olarak %5 düzeyinde anlamlıdır. Bu çerçevede bir ülkedeki politik istikrarsızlığın, o ülkeye yönelen DYSY nı azaltıcı bir unsur olduğu belirtilmektedir. Piyasa büyüklüğü değişkeni PİYASA nın, dış ticaret büyüklüğü değişkeni DIŞTİC in ve bol miktarda ucuz işgücünü temsil eden NÜFUS değişkeninin iktisadi olarak DYSY nı pozitif etkilediği gözlenmektedir. β 7, β 8 ve β 11 katsayıları beklenildiği üzere pozitif değerlidir. β 7 ve β 11 katsayıları istatistiksel olarak %1, β 8 katsayısı ise %5 düzeyinde anlamlıdır. Bu doğrultuda büyük piyasalara ve bol miktarda ucuz işgücüne sahip ve ihracat ve ithalatın GSYİH içindeki payı yüksek olan ülkelerin DYSY için daha cazip olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Ekonomik özgürlük değişkeni EKOÖZG ün iktisadi olarak DYSY nı negatif etkilediği gözlenmektedir. β 5 katsayısı beklenilenin aksine negatif değerlidir ve istatistiksel olarak anlamsızdır. Ekonomik büyüme oranını ifade eden BÜYÜME, altyapı düzeyini ifade eden ALTYAPI ve doğal kaynak miktarını ifade eden DOĞALKAY değişkenlerinin iktisadi olarak DYSY nı pozitif; makro ekonomik istikrarsızlığı ifade eden MAKROİST değişkeninin ise iktisadi olarak DYSY nı negatif etkilediği gözlenmektedir. β 6, β 10 ve β 12 katsayıları beklenildiği gibi pozitif değerli; β 9 katsayısı ise beklenildiği gibi negatif değerlidir. Ancak β 6, β 9, β 10 ve β 12 katsayıları istatistiksel olarak anlamsızdır. Bu doğrultuda ülkelerin ekonomik özgürlük seviyelerinin, ekonomik büyüme oranlarının, makro ekonomik istikrarsızlık ve altyapı düzeylerinin ve sahip oldukları doğal kaynak miktarının DYSY üzerinde hiçbir etkisinin olmadığı belirtilmektedir. Model 1 de kullanılan politik sistem değişkeni POLİREJ, incelenen ülkelerin politik sistemlerinin ne olduğuna dair kesin bir bilgi vermediği için, Model 2 POLİREJ den hareketle oluşturulan DEMOKRASİ ve HİBRİD politik sistem kukla değişkenlerini içermektedir. Tablo 5, öncelikle politik sistem kukla değişkenleri DEMOKRASİ ve HİBRİD in sonrasında diğer sosyo-politik ve ekonomik değişkenlerin DYSY üzerindeki etkisini vurgulayan Model 2 ye ilişkin tahminci sonuçlarını özetlemektedir. HEKK Tahmincisi ne göre, DEMOKRASİ nin DYSY üzerindeki etkisi çok küçüktür ve bu etki %10 düzeyinde anlamlıdır.

14 399 Politik Sistemler ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arasındaki İlişki EKOÖZG, BÜYÜME, PİYASA, DIŞTİC, ALTYAPI, NÜFUS ve DOĞALKAY değişkenlerinin %1; MAKROİST değişkeninin ise %5 düzeyinde anlamlı olduğu gözlenmektedir. HİBRİD ve POLİİST ise anlamsızdır. Bağımsız değişkenlerin birlikte bağımlı değişken üzerindeki anlamlılığını ifade eden F Testi istatistiği (155,50) %1 düzeyinde anlamlıdır. Bağımsız değişkenlerin DYSY ndaki değişkenliğin % kaçını açıkladığını ifade eden belirleme katsayısı R 2 ise 0,716 dır. SE Tahmincisi DEMOKRASİ ve HİBRİD kukla değişkenlerini çoklu doğrusal bağlantı sebebiyle modelden düşürmektedir (Yerdelen Tatoğlu, 2013, s.94). Bu nedenle DEMOKRASİ ve HİBRİD kukla değişkenlerinin dolaylı olarak tahmin edilmesi gerekmektedir (Zarzoso- Martinez, 2003, s.178; Zarzoso-Martinez & Lehman-Nowak, 2003, ). SE Tahmincisine göre yalnızca PİYASA, DIŞTİC ve NÜFUS değişkenleri %1 düzeyinde anlamlıdır. POLİİST, EKOÖZG, BÜYÜME, MAKROİST, ALTYAPI ve DOĞALKAY değişkenleri ise anlamsızdır. F Testi istatistiği (81,18) %1 düzeyinde anlamlıdır. R 2 ise 0,534 tür. TE Tahmincisi ne göreyse DEMOKRASİ nin DYSY üzerinde %1 düzeyinde anlamlı bir etkisi olduğu gözlenmektedir. BÜYÜME, PİYASA, DIŞTİC, NÜFUS ve DOĞALKAY değişkenleri %1; ALTYAPI değişkeni ise %10 düzeyinde anlamlıdır. HİBRİD, POLİİST, EKOÖZG ve MAKROİST değişkenleri ise anlamsızdır. F testi yerine kullanılan ve bağımsız değişkenlerin birlikte bağımlı değişken üzerindeki anlamlılığını ifade eden Wald χ 2 Test istatistiğinin (715,63) %1 düzeyinde anlamlı olduğu gözlenmektedir: Tablo 5. Model 2 İçin Tahmin Sonuçları Tahminciler DYSY HEKK SE TE DEMOKRASİ 0,102* - 0,347*** (0,058) (0,134) HİBRİD -0,085-0,188 (0,063) (0,148) POLİİST -0,108-0,086-0,067 (0,079) (0,066) (0,071) EKOÖZG 0,022*** -0,004 0,002 BÜYÜME 0,021*** 0,003 0,009*** (0,004) PİYASA 0,865*** 2,538*** 1,966*** (0,089) (0,203) (0,150) DIŞTİC 0,002*** 0,005*** 0,004*** (0,000) (0,001) (0,000)

15 F. Merve Parlakyıldız - E. Alper Güvel 400 MAKROİST -0,001** -0,0001-0,0006 (0,000) (0,000) (0,000) ALTYAPI 0,012*** 0,006 0,006* (0,002) (0,004) NÜFUS 0,913*** (0,030) 3,254*** (0,499) 0,982*** (0,068) DOĞALKAY 0,003*** 0,001 0,004*** (0,000) (0,001) (0,001) SABİT -2,779*** (0,376) -24,666*** (3,380) -6,618*** (0,698) Gözlem sayısı Ülke Sayısı F 155,50*** 81,18*** - χ ,63*** R 2 0,720 0,540 - R 2 0,716 0,534 - *** %1, ** %5,* %10 düzeyinde anlamlılığı ifade etmektedir. Standart hatalar parantez içerisinde belirtilmiştir. Tablo 6, Model 2 için panel veri tahmincilerine yönelik tercih testleri sonuçlarını özetlemektedir. F Testi sonucuna göre uygun tahminci SE Tahmincisidir. LM BP Testi sonucuna göre uygun tahminci TE Tahmincisidir. Hausman Testi sonucuna göreyse uygun tahminci SE Tahmincisidir. Sonuç olarak F, LM BP ve Hausman Testlerine göre Model 2 için uygun tahmincinin SE Tahmincisi olduğu gözlenmektedir: Tablo 6. Model 2 İçin Ülkelere Özgü Etkilerin Varlığına İlişkin F, LM BP ve Hausman Test Sonuçları İstatistik Değeri Olasılık Değeri Tahminci Tercihi F Testi 53,102 0,000 SE Tahmincisi LM BP Testi 428,682 0,000 TE Tahmincisi Hausman Testi 115,02 0,000 SE Tahmincisi Model 2 için uygun tahminci belirlendikten sonra, ele alınan modelde değişen varyans ve otokorelasyon varlığının sınanmasına ilişkin LM h ve LM ρ test istatistikleri Tablo 7 de özetlemektedir. LM h test istatistiği değişen varyans, LM ρ test istatistiği ise otokorelasyon olduğunu ifade etmektedir:

16 401 Politik Sistemler ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arasındaki İlişki Tablo 7. Model 2 İçin Değişen Varyans ve Otokorelasyon Varlığının Sınanmasına İlişkin Test Sonuçları İstatistik Değeri Olasılık Değeri LM h 457,925 0,000 LM ρ 28,537 0,000 Tıpkı Model 1 deki gibi değişen varyans ve otokorelasyon içeren Model 2 de, parametre tahminlerini değiştirmeyen ancak dirençli (robust) standart hatalar elde etmeye olanak tanıyan Arellano (1987), Froot (1989) ve Rogers (1993) tahmincisi ile yeniden tahmin edilmektedir. Tablo 8, Model 2 ye ilişkin değişen varyans ve otokorelasyon varlığı altındaki tahmin sonuçlarını özetlemektedir: Tablo 8. Model 2 İçin Değişen Varyans ve Otokorelasyon Varlığı Altında Tahmin Sonuçları Tahminci DYSY DEMOKRASİ SE - HİBRİD - POLİİNST -0,086** (0,042) EKOÖZG -0,004 (0,008) BÜYÜME 0,003 PİYASA 2,538*** (0,477) DIŞTİC 0,005** (0,002) MAKROİST -0,0001 (0,001) ALTYAPI 0,006

17 F. Merve Parlakyıldız - E. Alper Güvel 402 (0,007) NÜFUS 3,254*** (0,750) DOĞALKAY 0,001 (0,002) SABİT -24,666*** (4,763) Gözlem sayısı 675 Ülke Sayısı 45 F 28,87*** R 2 0,540 R 2 0,534 *** %1, ** %5,* %10 düzeyinde anlamlılığı ifade etmektedir. Dirençli (robust) standart hatalar parantez içerisinde belirtilmiştir. Tablo 8 in Tablo 5 den farkı belirtilen standart hataların, değişen varyans ve otokorelasyona dirençli standart hatalar olmasıdır. Değişen varyans ve otokorelasyona dirençli standart hatalar ile SE Tahmincisi çerçevesinde tahmin edilen Model 2 ye ilişkin sonuçlar, Model 1 den elde edilen sonuçlar ile aynıdır: POLİİST, PİYASA, DIŞTİC ve NÜFUS değişkenlerinin DYSY üzerindeki etkileri iktisadi ve istatistiksel olarak anlamlıdır ve bu değişkenlere ait katsayıların işaretleri beklenildiği gibidir. EKOÖZG, BÜYÜME, MAKROİST, ALTYAPI ve DOĞALKAY değişkenlerinin ise DYSY üzerinde bir etkisi yoktur. Model 2 nin Model 1 den farkı, endeks değerlerinden oluşan POLİREJ değişkeninin değil de, bu değişkenden yola çıkılarak oluşturulan politik sistem kukla değişkenleri DEMOKRASİ ve HİBRİD in DYSY üzerindeki etkisini incelemesidir. Ancak oluşturulan politik sistem kukla değişkenleri zaman değişmezi (time-invariant) değişkenlerdir. SE Tahmincisi olan Grup İçi Tahmin Yöntemi çoklu doğrusal bağlantı nedeniyle bu değişkenleri modelden düşürmektedir. Bu nedenle zaman değişmezi değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkileri dolaylı olarak, yeni bir model yardımıyla tahmin edilebilmektedir. Oluşturulan bu yeni model için, öncelikle zaman değişmezi değişkenler modelden düşürülerek tahmin edilmekte ve bu modelden elde edilen μ i birim etkileri, oluşturulan yeni model için bağımlı değişken olarak kullanılmaktadır. Zaman değişmezi değişkenler ise bağımsız değişkenleri oluşturmaktadır. Bu yeni model, HEKK Tahmincisi kullanılarak tahmin edilmektedir (Cheng & Wall, 1999, s.16-17; Zarzoso-Martinez, 2003, s.178; Zarzoso-Martinez & Lehman-Nowak, 2003, ). Tablo 8 de özetlenen Model 2 nin değişen varyans ve otokorelasyona dirençli standart hatalarla tahmininden elde edilen μ i birim etkiler (BE i ), yeni model için bağımlı değişkeni ifade etmektedir. DEMOKRASİ ve HİBRİD kukla değişkenleri ise bu yeni modelin bağımsız

18 403 Politik Sistemler ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arasındaki İlişki değişkenleridir. Denklem 5, politik sistem kukla değişkenlerinin DYSY üzerindeki etkisini tahmin etmek için Model 2 den yola çıkılarak oluşturulan yeni modeli göstermektedir: BE i = θ + θ 1 DEMOKRASİ + θ 2 HİBRİD + γ i (5) DEMOKRASİ ve HİBRİD kukla değişkenlerinin DYSY üzerindeki etkisinin SE Tahmincisi ile dolaylı olarak tahminine ilişkin sonuçlar Tablo 9 da özetlenmektedir: Tablo 9. Politik Sistem Kukla Değişkenlerinin SE Tahmincisi ile Dolaylı Olarak Tahminine İlişkin Sonuçlar Tahminci Ülkelere Özgü Etkiler HEKK DEMOKRASİ 1,471*** (0,176) HİBRİD 1,036*** (0,206) SABİT -1,145*** (0,158) Gözlem Sayısı 675 Ülke Sayısı F 45 35,02*** R 2 0,094 R 2 0,091 *** %1, ** %5,* %10 düzeyinde anlamlılığı ifade etmektedir. Standart hatalar parantez içerisinde belirtilmiştir. Ülkelerin politik sistemlerinin belirlenmesine ilişkin oluşturulan üç politik sistem kategorizasyonu (demokratik, hibrid ve otokratik sistemler) için iki kukla değişken kullanılarak kukla değişken tuzağından kaçınmak amaçlanmıştır. Kukla değişkenler demokratik ve hibrid ülkeler için oluşturulduğundan, otokratik ülkeler referans niteliği taşımaktadır. Tablo 9 da belirtilen SABİT, otokratik ülkelerin DYSY üzerindeki etkisini ifade etmektedir. SABİT in negatif değerli (-1,145) ve istatistiksel olarak %1 düzeyinde anlamlı olduğu gözlenmektedir. Bu doğrultuda bir ülkenin yönetim biçiminin otokrasi olmasının, o ülkeye yönelen DYSY nı negatif etkilediği sonucuna ulaşılmaktadır. DEMOKRASİ kukla değişkeni demokratik ülkelerin DYSY üzerindeki etkisini ifade etmektedir. Bu etki (-1, ,471 = 0,326) pozitiftir ve istatistiksel olarak %1 düzeyinde anlamlıdır. Bir ülkenin yönetim biçiminin demokrasi olmasının, o ülkeye yönelen DYSY nı pozitif etkilediği gözlenmektedir. HİBRİD kukla değişkeni hibrid ülkelerin DYSY üzerindeki etkisini ifade etmektedir. Bu etki negatiftir (-1, ,036 = -0,109) ve istatistiksel olarak %1 düzeyinde anlamlıdır.

19 F. Merve Parlakyıldız - E. Alper Güvel 404 Tıpkı otokrasi ile yönetilen ülkeler gibi hibrid yönetim biçimine sahip ülkelerin de DYSY üzerinde negatif etkisi olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Model 2 den hareketle oluşturulan yeni modelin F Testi istatistiği (35,02) %1 düzeyinde anlamlıdır. R 2 ise 0,091 dir. R 2 nin düşük değerli olma nedeni DYSY na etki eden başka değişkenlerin de olmasıdır. Sonuç Model 1 ve Model 2 den elde edilen sonuçlar, orta gelir düzeyine sahip 45 ülkeye yılları arasında yönelen DYSY nın, bu ülkelerin politik sistem endekslerinden etkilenmediğini ifade etmektedir. Ancak politik sistem kategorizasyonu çerçevesinde sınıflandırılan ülkelerden demokratik yönetim biçimine sahip ülkelerin DYSY nı pozitif etkilediği, otokratik ve hibrid yönetim biçimlerine sahip ülkelerin ise DYSY üzerinde negatif etkisi olduğu gözlenmektedir. Ele alınan zaman diliminde incelenen ülkelerde görülen politik istikrarsızlık ise DYSY nı negatif etkilemektedir. DYSY nın ekonomik belirleyicilerinden olan piyasa büyüklüğü, dış ticaret büyüklüğü ve bol miktarda ucuz işgücünü belirten nüfus değişkenleri için de anlamlı sonuçlar söz konusudur. Bu çerçevede demokrasi ile yönetilen, politik istikrarlılığa, büyük piyasalara ve bol miktarda ucuz işgücüne sahip olan, aynı zamanda ihracat ve ithalatın GSYİH içindeki payı büyük olan ülkelerin DYSY için daha cazip olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Ülkelerin sahip olduğu ekonomik özgürlük seviyelerinin, büyüme oranlarının, makro ekonomik istikrarsızlık düzeylerinin, altyapı seviyelerinin ve doğal kaynak miktarlarının ise DYSY üzerinde anlamlı bir etkisi yoktur. KAYNAKLAR ADAM, A. & FİLİPPAİOS, F. (2007). Foreign direct investment and civil liberties: A new perspective. European Journal of Political Economy, 23, AGİOMİRGİANAKİS, G., ASTERİOU, D., & PAPATHOMA K. (2003). The determinants of foreign direct investment: A panel data study for the OECD countries. City University London, Department of Economics, Discussion Paper Series, 3(6), ALİ, S. & GUO, W. (2005). Determinants of FDI in China. Journal of Global Business and Technology, 1(2), ARELLANO, M. (1987). Computing robust standart errors for within group estimators. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 49(4), ARSLAN, Ü. & ÖKTEN Z. (2010). The relations between FDI and democracy: Evidence from Turkey. International Research Journal of Finance and Economics,56, ASTERİOU, D. & HALL, S.G. (2007). Applied econometrics (Rev. ed.). New York: Palgrave Macmillan. AYDEMİR, C., ARSLAN, İ. & UNCU, F. (2012). Development of foreign direct investments: Turkey and the World. Kocaeli University Journal of the Institute of Social Science, 23, BALTAGİ, B.H. (2005). Econometric analysis of panel data (3rd edition). Chichester: John Wiley & Sons Ltd.

20 405 Politik Sistemler ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arasındaki İlişki BALTAGİ, B.H. & Lİ, Q. (1991). A joint test for serial correlation and random individual effects. Statistics & Probability Letters, 11, BALTAGİ, B.H. & Lİ, Q. (1995). Testing AR(1) against MA(1) disturbances in an error component model. Journal of Econometrics, 68, BANKS, A.S. & WİLSON, K.A. (2014). Cross-national time-series data archive. Databanks International, Jerusalem, Israel. BEVAN, A.A. & ESTRİN, S. (2004). The determinants of foreign direct investment into European transition economies. Journal of Comperative Economics,32, BİGLAİSER, G. & DEROUENJR., K. (2006). Economic reforms and inflows of foreign direct investment in Latin America. Latin American Research Review, 41(1), BİGLAİSER, G. & STAATS, J.L. (2010). Do political institutions affect foreign direct investment? A survey of U.S. corporations in Latin America. Political Research Quarterly, 63(3), BİLLİNGTON, N. (1999). The location of foreign direct investment: An empirical analysis. Applied Economics,31, BLANTON, S.L. & BLANTON, R.G. (2007). What attracts foreign investors? An examination of human rights and foreign direct investment. The Journal of Politics, 69(1), CHENG, I.H. & WALL, H.J. (1999). Controlling for heterogeneity in gravity models of trade. Federal Reserve Bank of St.Louis, Working Paper Series, 99, DEMİRHAN, E. & MASCA, M. (2008). Determinants of foreign direct investment flows to developing countries: A cross-sectional analysis. PRAGUE ECONOMIC PAPERS, 4, FROOT, K.A. (1989). Consistent covariance matrix estimation with cross-sectional dependence and heteroskedasticity in financial data. Journal of Financial and Quantitative Analysis, 24(3), GEHLBACH, S. & KEEFER P. (2011). Investment without democracy: Ruling-party institutionalization and credible commitment in autocracies. Journal of Comparative Economics, 39, GREENE, W.H. (2003). Econometric analysis (5th edition). New Jersey: Prentice Hall. GREENE, W.H. (2008). Econometric analysis (6th edition). New Jersey: Pearson Prentice Hall. GUJARATİ, D.N. & PORTER, D.C. (2009). Basic econometrics (5th edition). New York: McGraw-Hill Irwin. HARMS, P. & URSPRUNG, H.W. (2002). Do civil and political repression really boost foreign direct investments? Economic Inquiry, 40, HERİTAGE Foundation (2014) Index of economic freedom. Retrieved Agust 12, 2014, from