Bülbülü Öldürmek. İlham Kitabım: Bugün kitapları basılan ve belirli bir okur kitlesine sahip olan bir yazar durumuna geldiysem bunu ergenlik

Transkript

1 İnsanlar Yaşadıkça Mehmet Ünver İlham Kitabım: Bülbülü Öldürmek Bugün kitapları basılan ve belirli bir okur kitlesine sahip olan bir yazar durumuna geldiysem bunu ergenlik yaşlarımda, yazar Harper Lee nin, unutulmaz Bülbülü Öldürmek romanını okumuş olmama borçluyum. N e yazık ki, bu büyük yazarı geçtiğimiz ay kaybettik. Seksen dokuz yaşındaydı. Pulitzer ödüllü romanıyla kuşakları etkilemiş, altmışlı yılların başında Amerika nın, Alabama gibi tutucu bir eyaletinde olanca acımasızlığıyla süre giden siyah-beyaz ayrımını son derece sürükleyici bir dille anlatmıştır. Bülbülü Öldürmek öylesine etkileyici bir romandı ki, Harper Lee, 1960 yılında yayımladığı bu romanının ardından devam niteliğindeki ikinci romanını yazana kadar tam elli beş yıl beklemiş Harper Lee ve Tespih Ağacının Gölgesinde ismini verdiği ikinci kitabını 2015 yılında yayımlamıştır. Bülbülü Öldürmek yetmişli yıllarda, Milli Eğitim Bakanlığının tavsiye kitabı olarak Marif Kolejlerinde İngilizce olarak okutulmuştur. 127

2 Bülbülü Öldürmek yayımlandığı yıldan bu yana yediden yetmişe milyonlarca insanın başucu kitabı olmuştur. Annemin, pırıl pırıl açık mavi bir cildi olan kitabı evimize getirdiği geceyi dün gibi anımsıyorum. Aman çocuklar bu kitabı muhakkak okumalısınız demişti. Sonraki günlerde kardeşimle nöbetleşe, bahçemizdeki dev ceviz ağacının çatal dalları arasında, yıllar önce rahmetli babamın yapmış olduğu ağaç evde oturup okumaya başladık. İlk okuyan bendim. Henüz dörtte birini geçtiğimde kitabın o güne kadar okuduklarımdan çok daha etkileyici ve ustaca yazılmış bir eser olduğunu anladım. Roman, yazarın 1936 yılında yaşadığı trajik bir olayı temel alarak yazılmış. Kitabın ana kahramanları olan Scout Finch, ağabeyi Jeremy Finch ve yakın arkadaşları Dill Harris in gözünden anlatılır olaylar. Jeremy on üç yaşında, Scout dokuz, Dill ise yedi yaşındadır. Kardeşlerin anneleri yıllar önce ölmüş, avukat olan babaları Atticus Finch ve evin aşçısı Calpurnia 128 Bülbülü Öldürmek adlı kitabın İngilizce baskısı...kasaba halkı önce çocuklara, ardındansa canla başla o siyahi erkeği savunmaya çalışan babalarına tepkiler göstermeye başlar. ile birlikte yaşamaktadırlar. Olaylar Alabama eyaletinin Maycomb ismiyle tanıtılan kasabasında geçer. Romanın başlarında her şey gayet güzel ve huzur içinde yaşanmaktadır. Sakin bir kasabada yaşayan bu üç kafadar çocuk, komşu evde oturduğunu bildikleri ve yıllardır bir kez bile kapı dışarı çıktığını görmedikleri bir adamın neye benzediğini çok ama çok merak etmektedirler. En büyük çabaları o adamı kısa bir süreliğine dışarı çıkartıp onunla tanışmaktır. Oysa kasabada o gizemli adam ve ailesi hakkında pek çok söylenti vardır. Senelerdir ortalıkta görünmeyen adamın bir katil, bir sapık hatta akıl hastası olduğu söylenmekte, büyük, küçük herkes buna inanmaktadır. Kasabada yaşanan faili meçhul pek çok şiddet olayının sorumlusu olarak Boo Radley adındaki o adam gösterilmektedir. Hatta güvenlik güçlerinin gerçek faillerini bulduğu suçlar bile yine de onun üstüne kalmaktadır. Bazı kasabalı kadınlar, Boo Radley in geceleri gizlice evinden çıkıp

3 kendilerini gözetlediğini iddia etmektedirler. Bazıları ise onun bir hayalet hatta vampir olduğa inanırlar. Bizim kafadarlarınsa tek derdi, onu bir kez görebilmektir. Bu nedenle akla hayale gelmez planlar yaparlar, onu dışarı çıkartabilmek için bazıları son derece tehlikeli olan girişimlerde bulunurlar ve tatilleri bu sayede unutulmaz heyecanlar içinde geçer. Romanın bu bölümlerini defalarca olmak üzere, kışları soba başında, yazlarıysa çardağımızda ya da ağaç evimizde okuduğumu anımsıyorum. Scout ı, Jeremy yi ve Dill Harris i kafamda kendime göre canlandırmış, onları bizim sokağın çocukları olarak görmeye başlamıştım. Bir süre sonra hiç beklenmedik tatsız olaylar yaşanmaya başlar. Maycomb kasabası, o sıralar, ırkçılığın ciddi bir şekilde sürdüğü Alabama eyaletinde yer almaktadır. Çocukların avukat olan babası, üstüne işlemediği bir suç atılmış olan siyahi bir erkeğin savunmasını almıştır. Bu durumun ortaya çıkmasından sonra önemli miktarda ırkçıyı barındıran kasaba halkı önce çocuklara, ardındansa canla başla o siyahi erkeği savunmaya çalışan babalarına tepkiler göstermeye başlar. Giderek tek amacı, masum olduğunu ısrarla söyleyen yoksul bir insanın savunmasını yapmak olan avukata hakaret etmeye vardırırlar işi. Siyahi erkek, beyaz bir kıza tecavüz etmekle suçlanmaktadır çünkü. Oysa o, ısrarla böyle bir suç işlemediğini söylemektedir. Başrolünü Gregory Peck in oynadığı 1962 yapımı, Bülbülü Öldürmek filminden bazı sahneler (üstte ve yanda) 129

4 Siyahları ikinci sınıf insan sayan pek çok kasaba sakini, daha yargılanması başlamamış olan sanığı çoktan suçlu ilan etmişler ve bir an önce idam cezasına çarptırılmasını talep etmektedirler. Onlara göre siyah bir insanın yargılanmasına bile gerek yoktur, ne de olsa suçludur. Hele ki mağdur beyaz bir kızsa savunma yapılmasına bile gerek yoktur. Oysa sanık kendisine atfedilen suçu hiçbir şekilde işlemediğini, tüm suçlamaların bir iftira olduğunu ısrarla söylemektedir. Ne yazık ki, avukatı Atticus Finch dışında ona inanan çok az insan vardır. Mahkeme günü yaklaştıkça avukat ve romanın ana kahramanları olan çocuklarına karşı yükselen tepki ve hakaretler giderek ciddi tehditlere dönüşür. O güne kadar çocukluklarının pembe günlerini yaşamakta olan Scout ve Jeremy bir anda yaşamın çirkin ve ırkçı yanıyla tanışırlar. Kısa bir süre öncesine kadar son derece sakin ve medeni görüşlü sandıkları insanların 130 içlerindeki ırkçılık damarının bir anda nasıl kabarıverdiğini, adetin işleyişinin nasıl birdenbire yaralanıverdiğini görürler. Okuldaki arkadaşları ve bazı öğretmenleri bile babaları bir zenciyi savunuyor diye çocuklara karşı son derece ön yargılı davranmaktadırlar artık. En sık duydukları hakaret: Zenci dostudur. Sanki zenci dostu olmak çok yüz kızartıcı bir suçmuş gibi sık sık bu hakarete maruz kalırlar. Bu yüzden ara sıra soğukkanlılıklarını kaybedip arkadaşlarıyla kavga dövüş ettikleri bile olur. Son derece ciddi bir şekilde savunmaya hazırlanan babalarıysa onları sürekli olarak soğuk kanlı olmaları ve hakaretlere aldırış etmemeleri konusunda uyarır. Ona göre gerçek, mahkemede ortaya çıkacak ve müvekkilinin suçsuz olduğu anlaşılarak serbest bırakılacaktır. O güne kadar en küçük bir suça ve şiddete karışmamış olan müvekkili son derece mazbut bir aile babası ve iyi bir vatandaştır. Bu nedenle onunla sık sık görüşür, hatta bir linçe kurban gitmesini engellemek için hapishane hücresi önünde nöbet bile tutar. Tek amacı, onu mahkemeye yargıç karşısına sağ salim çıkartabilmektir. Duruşma gününde yaşananlar romanda özel bir yer tutar. Avukat

5 Atticus Finch, adeta bir hukuk dersi verircesine, siyahi erkeğin kendisine tecavüz ettiğini iddia eden kızın alkolik bir baba ve çok sayıda kardeşle birlikte kasaba çöplüğüne yakın bir yerde ve çok zor şartlar altında yaşadığını ortaya çıkartır. Ardından ustalıkla sorduğu sorularla kızın ne denli yalnız ve yoksul olduğunun, hiç eğitim almadığının, dahası alkolik babasından sürekli şiddet gördüğünün tüm jüri üyeleri tarafından anlaşılmasını sağlar. Daha sonra sanık sandalyesinde bulunan siyahi erkek ifade vermek için hakimin önüne geldiğinde beyaz kızın yalan söylediğini, cinsellik teklifinin ondan geldiğini ve bunun üzerine korkarak oradan kaçtığını anlatır. Duruşmanın gidişatı adaletin gerçekleşeceği ve suçsuz olan siyahi erkeğin beraat edeceği şeklindedir. Ne yazık ki, otuzlu yılların Amerika sında böylesi bir adalet beklentisi yalnızca bir hayaldir. Nitekim jüri üyeleri, tüm lehteki delillere karşın sanığı suçlu bulur. Bundan sonraki üzücü gelişmeleri anlatmak istemiyorum. Yalnızca Bülbülü Öldürmek romanının benim gibi milyonlarca insanın yaşam çizgisinin belirlenmesinde, adalet ve insana saygı duygusunun gelişmesinde çok ama çok büyük bir önemi olduğunu bir kez daha tekrarlayayım. Eğer hâlâ okumamış olan varsa ilk iş olarak bu kitabı okumaya başlamalıdır. Güneş Tutulması Albay, binbaşıya: Yarın güneş tutulacak. Bu her zaman görülen bir şey değildir. Erleri talim elbiseleri ile talim meydanına getirin de olayı görsünler. Ben de orada bulunup kendilerine gerekli bilgiyi vereceğim. Şayet yağmur yağarsa, tabii bir şey göremeyiz. O zaman erleri, üstü kapalı talimgâha götürürsün. der Binbaşı, yüzbaşıya emri: Albayın emri ile yarın sabah saat dokuzda güneş tutulacak. Bu her zaman görülen bir olay değildir. Şayet hava kapalı olursa bir şey görülemeyecektir. Bu durumda tutulma, kapalı talimgâhta gerekli talim elbisesiyle yapılacaktır. diye anlatır. Yüzbaşı, teğmene: Albayın emri ile yarın sabah dokuzda talim elbisesi ile güneş tutulmasının açılış merasimi yapılacaktır. Şayet yağmur yağarsa ki bu durum pek görülen bir olay değildir, Albay kapalı talimgahta gerekli bilgiyi verecektir. der. Teğmen, başçavuşa: Yarın sabah dokuzda hava güzel olursa, talim kıyafeti ile albay tutulacak. Kapalı talimgâhta yağmur yağarsa, alayın meydanında manevra yapılacak. Çünkü bu her zaman görülen bir olay değildir. Basçavuş, askere anladığını nakleder: Yarın sabah saat dokuzda kapalı talimgâhta Albayı tutacağız. Sabah hepiniz talim teçhizat ile hazır olun. Askerler kendi aralarında şöyle konuşurlar: Yarın sabah bizim başçavus Albayı tutuklayacakmış. 131