INTERNET & INTRANETS DERSİ BAHAR YILI

Transkript

1 INTERNET & INTRANETS DERSİ BAHAR YILI Tanışma Dersin Amacı - Internet Yapısı, Tarihçesi - Internet & Intranets dersinin uygulama bölümünün amacı, teorik kısımda görülen temel konuları daha iyi kavrama ve bunları uygulama yeteneğini geliştirmedir. Bu bağlamda Internet - Web & POP3 - IMAP gibi ana kavramların ve birbiri arasındaki farklarının zihinde netleştirilmesi temel hedefler arasındadır. Temel Bazı Terimler Internet : Internet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Intranet ise alt bilgisayar sistemlerinin her birine verilen isimdir. Internet, birbiriyle tüm dünya üzerinde yayılmış bilgisayar ağlarının birleşiminden oluşan devasa bir bilgisayar ağıdır. Telefon hatlarıyla birbirine bağlı bu ağda, kişi ve kuruluşların kullandığı farklı yapıda bilgisayarlar ve bu bilgisayarlarda kullanılan farklı işletim sistemleri bulunabilir. Internet, bu farklı yapıda bilgisayarların ortak bir dille iletişim kurmasına imkan sağlayarak, üzerlerinde farklı programlar çalıştırılsa bile, kişiler ekranda aynı bilgileri görür ve değerlendirirler. Web : (Internet üzerindeki bir uygulama, bir internet servisi!) WWW, Web, ya da W3 (World Wide Web), yazı, resim, ses, film, animasyon gibi pek çok farklı yapıdaki verilere kompakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı sağlayan bir çoklu hiper ortam sistemidir. Hiper ortam, bir dökümandan başka bir dökümanın çağırılmasına (navigate) olanak sağlar (iç içe dökümanlar). Bu ortamdaki her veri (object), başka bir veriyi çağırabilir. Web'in diğer bir işlevi de, öteki bazı internet servislerini kendi içerisinde barındırmasıdır (ftp, gopher, news, wais gibi). Web bir işletim sistemi - yazılım olarak düşünülürse, internet bir bilgisayar veya bilgisayar kontrollü donanım olarak adlandırılabilinir dan sonra Web in bir başka işlevi tanımı daha ortaya çıktı: Web aslında bir işletim sistemi! Birbirine bağlı bilgisayarlar arasında veri paylaşımı için kuralları olan, iyi bir grafik ara birimli bir işletim sistemi. Özellikle Windows XP de bu işletim sistemi yapısını görmekteyiz. POP3 : POP (Post Office Protokol): Elektronik posta almakta kullanılan bir protokoldür. POP, Internet sunucunuza gelip, tutulan elektronik postaları almakta kullanılan sunucu-son kullanıcı programıdır. Periyodik olarak siz ya da kullandığınız program, sizin sunucunuzda bulunan posta kutunuzdaki postaları yerel diskinize indirir. 1

2 Pek çok e-posta sistemlerinde SMTP yanında ikinci bir servis daha vardır : POP (Post Office Protocol). POP servisinin işlevini ikiye ayırarak anlatmak daha uygun: Standart SMTP, size bir mail gönderildiğinde bu maili, gideceği yere ulaşana dek yönlendirerek iletir (routing). Eğer mailin son varış noktasına ulaşılamıyorsa (bağlantı kopukluğu) SMTP daha sonraki bir zamanda (1 saat sonra vb) aynı maili tekrar göndermeye çalışır. Eğer uzunca bir süre sonra mail hala gönderilememişse size bir hata maili ile birlikte mailinizi geri gönderir. Bunun önüne geçmek için kullanılan sisteme POP (ya da şu anki haliyle POP3) adı verilir. POP3 servisi bir posta kutusu vazifesi görür ve gelen maillerin gideceği yere aktarılması yerine bu kutuda tutulmasına olanak tanır. Daha sonra, kullanıcı bu POP servisine bağlanıp kendi maillerini kendi sistemine aktarır. İkinci kullanım, mantık olarak yukarıdaki ile aynı olmasına rağmen işlevsel olarak farklıdır. Bu internet- kişisel bağlantılarında karşımıza çıkar. Evden, işyerinden yapılan SLIP/PPP türü bağlantılarda size gelen mailleri almak ve okumak için POP3'ü destekleyen e-posta programlarının (Eudora, Netscape mail gibi,) kullanılması çok büyük avantajlar sağlar. Bu şekilde, makinanızı açmadan posta kutunuzdaki tüm mailleri kısa surede alır; sonra bağlantıyı kapatır ve maillerinizi okursunuz (off reader). İsterseniz cevaplar yazar, daha sonra tekrar slip/ppp bağlanarak maillerinizi SMTP servisiniz üzerinden gönderebilirsiniz. Böyle bir kullanım size çok büyük zaman kazandırır. IMAP : IMAP (Internet Mail Access Protocol) e-posta sunucunuzdaki postalarınıza ya da ilan panosundaki mesajlarınıza erişebilmeniz için kullanılan bir metottur. Başka bir deyimle istemcide çalışan bir e-posta programının uzaktaki e-postaları sanki istemcideymiş gibi erişimine izin verir. Örneğin, IMAP sunucuda saklanan e-postalarınıza evinizdeki kişisel bilgisayarınızdan, işyerinizdeki iş istasyonundan ya da seyahatte diz üstü bilgisayarınızdan mesajlarınızı bu bilgisayarlar arasında transfer etmeden ulaşabilirsiniz. IMAP in birden fazla bilgisayardan mesaj erişim yeteneği (yeni ya da saklı mesajlar) çok amaçlı bilgisayarların artmasıyla oldukça önem kazanmıştır. Oldukça geniş kullanımı olan POP tek bilgisayar kullanımında en iyisidir çünkü offline mesaj erişimini desteklemektedir, mesajlar önce istemciye çekilmekte sonra sunucudan silinmektedir. Bu erişim şekli birden fazla bilgisayar tarafından mesaj okunmasına uyumlu değildir çünkü çekilen mesajlar bir çok bilgisayarda dağınık bir biçimde duracaktır. Tabii ki bütün bu bilgisayarlar aynı dosya yapısını kullanmadığı müddetçe, offline mesaj erişimi kullanıcıyı mesaj işlemleri ve saklanması için aynı makineye bağımlı kılacaktır. Bu erişim modu bir çok bilgisayardan mesaj erişimi için uygun değildir. Bütün bu bilgisayarlar ortak bir dosya sistemi kullanmadığı müddetçe POP kullanıcıyı mesaj erişimi ve işlemleri için tek bir bilgisayara bağımlı kılar. 2

3 Internet Tarihçesi İnternet in köklerini 1962 yılında J.C.R. Licklider'in Amerika'nın en büyük üniversitelerinden biri olan Massachusetts Institute of Technology'de (MIT) tartışmaya açtığı "Galaktik Ağ" kavramında bulabiliriz. Licklider, bu kavramla küresel olarak bağlanmış bir sistemde isteyen herkesin herhangi bir yerden veri ve programlara erişebilmesini ifade etmişti. Licklider 1962 Ekim ayında Amerikan Askeri araştırma projesi olan İleri Savunma Araştırma Projesi'nin (DARPA - Defense Advensed Research Project Agency) bilgisayar araştırma bölümünün başına geçti. MIT'de araştırmacı olarak çalışan Lawrance Roberts ile Thomas Merrill, bilgisayarların ilk kez birbirleri ile 'konuşmasını' ise 1965 yılında gerçekleştirdi yılı sonunda Roberts DARPA'da çalışmaya başladı ve "ARPANET" isimli projesi önerisini yaptı. ARPANET çerçevesinde ilk bağlantı 1969 yılında dört merkezle yapıldı ve ana bilgisayarlar arası bağlantılar ile internet in ilk şekli ortaya çıktı. ARPANET'İ oluşturan ilk dört merkez University of California at Los Angeles (UCLA), Stanford Research Institute (SRI), University of Utah ve son olarak University of California at Santa Barbara (UCSB) idi. Kısa süre içerisinde birçok merkezdeki bilgisayarlar ARPANET ağına bağlandı yılında Ağ Kontrol protokolü (NCP-Network Control Protokol) ismi verilen bir protokol ile çalışmaya başladı yılı Ekim ayında gerçekleştirilen Uluslararası Bilgisayar İletişim Konferansı (ICCC - International Computer Communications Conference) isimli Konferansta, ARPANET'in NCP ile başarılı bir demontrasyonu gerçekleştirildi. Yine bu yıl içinde elektronik posta ( ) ilk defa ARPANET içinde kullanılmaya başladı. NCP'DEN daha fazla yeni olanaklar getiren yeni bir protokol, 1 Ocak 1983 tarihinde İletişim Kontrol Protokolu (Transmission Control Protokol/ internet protokol - TCP/IP) adıyla ARPANET içinde kullanılmaya başladı. TCP/IP bugün varolan internet ağının ana halkası olarak yerini aldı yılların ortasında Savunma Bakanlığı'na bağlı (DoD) Amerikan askeri bilgisayar ağı, ARPANET'ten ayrıldı ve MILITARY NET adı ile kendi ağını kurdu yılında Amerikan bilimsel araştırma kurumu 'Ulusal Bilim Kuruluşu' (National Science Foundation), ARPANET için ülke çapında beş büyük süper bilgisayar merkezi kurulmasını içeren kapsamlı bir öneri paketi öne sürdü. ARPANET Amerikan hükümetinin sübvansiyonu ile NSFNET olarak düzenlendi yılında yeniden düzenlediği internet yapılanması planı ile NSFNET yedi bölgesel nokta üzerinde 1.5 Mb/s (daha önce 56 Kb/s idi) güçlü bir omurgayı işleteceğini duyurdu. NSFNET Merit olarak adlandırılan Michigan Eyaletindeki üniversitelerin organizasyonu ile NSF'in yaptığı bir anlaşma doğrultusunda işletilmeye başlandı. NSFNET'in işletilmesine bir süre sonra Merit'in yanında ABD'nin dev bilgisayar firması IBM ve haberleşme firması MCI dahil oldu. NSFNET'in işletilmesine yönelik 1990 yılında oluşturulan bu birlik 'İleri Ağ Hizmetleri' (ANS-Advance Network Services) olarak adlandırıldı. ANS'nin kuruluşu süreci ABD'de 1990'lara kadar devlet desteğinde gelişen internet omurgasının özelleştirilmesi sürecinin de başlangıcı olmuştur yılında NSFnet ile özel şirketlerin ortak işletmesi ile başlayan özelleştirme süreci, 1995 yılı mayıs ayında NSF'nin internet omurga işletmeciliğinden tamamen 3

4 çekilmesi ile tamamlandı yılından itibaren ABD internet omurga işletimi tamamen özel işleticilerinin elindedir. 12 Nisan 1993 (Internet Haftası) Internet in Türkiye de doğum günü olarak kabul ediliyor Web in Tarihçesi Web, ilk olarak, Mart 1989 'da, "Yüksek Enerji Fiziği" konusunda dünyanın değişik kesimlerinde araştırmalar yapan kişiler arasında etkin ve kolay bir haberleşme platformu olarak Tim Berners - Lee tarafından CERN'de (European Particle Physics Laboratory) geliştirilmeye başlanmıştır yılında da kullanılmaya başlanmıştır. 1992'de "line mode" çalışan bir web listeleyici (WWW Browser) dağıtılmaya başlanmıştır. Ocak 1993'te tüm dünyada 50 tane web sitesi servis vermekteydi. 1993, web için bir çok dönüm noktalarını içermektedir. Şubat 1993'te, X-Windows için Mosaic'in ilk alfa sürümü NCSA'da Marc Andreesen tarafından geliştirilerek bedava kullanıma sunulmuştur. Mart 1993'te, tüm internet trafiğinin %0.1'i web tarafından oluşturulmaktaydı. Ekim 1993'te dünyadaki web sitesi sayısı 500'e; oluşturulan trafik te %1 mertebelerine çıkmıştır. Aynı yıl içinde, ilk zamanlarda çok popüler olan bir başka web listeleyici : Cello da piyasaya sürülmüştür yılı, standartların oturması ve web browserlerin birbiri peşisıra çıktıkları bir yıldır. İlk web konferansı bu yıl içinde Cenevre'de düzenlenmiştir. Mosaic'i geliştiren grup, "Netscape Communications Corporation" adında ayrı bir oluşum altında şu an en çok kullanılan web listeleyicinde biri olan "Netscape Navigator" 'ın ilk beta (0.9) sürümünü Kasım 1994'te pek çok platform için (windows, mac, unix) çıkarmıştır. Yine 1994 içinde, CERN ve MIT (Massachusetts Institute of Technology) arasında varılan bir anlaşma ile ortak bir grup oluşturulmuştur : W3 Organization ( Bu grup, Web ile ilgili her türlü gelişimi yönlendirmek amacıyla oluşturulmuştur içinde bu grup, W3 Consortium adını almıştır. Günümüzde Web, internet'in kalbi gibidir. Türkiye de Internet ve Web Türkiye Internet'e Nisan 1993'ten beri bağlıdır. İlk bağlantı ODTÜ den gerçekleştirilmiştir. 64kbit/san hızında olan bu hat, çok uzun bir süre, tüm ülkenin tek çıkışı olmuş ve ilgili arkadaşlar büyük bir özveriyle Internet'i tüm Türkiye'de (öncelikle akademik ortamlarda) yaygınlaştırmaya çalışmışlardır. Ege Üniversitesi'nden olan bağlantı ise, 1994 başlarında, 64kbit/san. hızı ile gerçekleştirilmiştir. Ardından sırayla, Bilkent Ün. (1995 Eylül), Boğaziçi Ün. (1995 Kasım) ve İTÜ (1996 Şubat) bağlantıları gerçekleşmiştir yılı Ağustos ayında da Turnet çalışmaya başlamıştır yılına gelindiğinde, akademik kuruluşların internet bağlantısını sağlayan ULAKNET çalışmaya başlamış 4

5 ve üniversiteler nispeten hızlı bir omurga yapısıyla birbirlerine bağlanmış ve internet kullanır hale gelmişlerdir yılı içerisinde, ticari ağ altyapısında büyük değişiklikler olmuş ve TURNET'in yerini TTNet adında yeni bir oluşum almıştır. 2000'lerin başında; ticari kullanıcılar TTNet omurgası üzerinden; akademik kuruluşlar ve ilgili birimler de Ulaknet omurgası üzerinden internet erişimine sahiptir. Ayrıca bu iki omurga arasında yüksek hızlı bağlantı mevcuttur. (Web sistemi de net olmamakla beraber internet teknolojisiyle eş zamanla ülkemizde kullanılmıştır.) - Eylül 2002 World Total Africa Asia/Pacific Europe Middle East Canada & USA Latin America milyon 6.31 milyon milyon milyon 5.12 milyon milyon milyon Turkey Aralık milyon 3.71 ITU Mayıs milyon 3.05 IBS Research Mayıs , Nua Est Yıl Sonu Projesi Açıklaması Herkesin kendisine ait bir web sitesi adı Web Domain alanı ve buna ait mail hesabı Özellikleri ilerleyen haftalarda açıklanacak komple bir web sitesi İsim Tescili (Domain Registration) Domain Name Kayıt işlemi, daha önce kayıt edilmemiş bir alan adının sizin adınıza kayıt edilmesidir. Kayıt edilen alan adı tüm dünyada geçerli olan bir rehbere (DNS) kayıt edilir ve kayıt işleminden saat sonra aktif hale gelir. Alan adı tescil (onaylama yineleme) işlemi yıllık olarak yapılmaktadır. Hazır bir web siteniz olmasa da kendinize yada şirketinize ait alan adını şimdiden tescil edebilirsiniz. Alan adı sizin, yada sahip olduğunuz şirketin İnternetteki kimliğidir. Alan adınızın uygun, kolay ve hatırlanabilir olması önemlidir. Sahibi bulunduğunuz firmanız, 5

6 tanınmış olan soyadınız, markanız için halen alan adı almadıysanız bunu en kısa zamanda gerçekleştirmenizi öneririz. ICANN (The Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN) provides technical coordination services for the Internet x.x. dönüşümü konusunda farklı kurumlar arası teknik koordinasyonu sağlıyor) tarafından oluşturulan yeni düzenleme ile domain name kayıt işlemi Network Solutions'a bağlı yada bağımsız servisler tarafından sağlanabilmektedir. Bu yapı rekabet ve sonucunda fiyatlarda düşüş ile sonuçlanmıştır. Dünya Üzerinde ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers ) olarak bilinen kuruluş internet isimlerini vermektedir. ICANN tarafından yetkilendirilmiş olan 100'e yakın kuruluş da tüm dünya ülkelerinde alt bayilikler oluşturarak alan adı tahsisini gerçekleştirmektedirler. Türkiye'de sonu ".tr" ile biten adresler Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) tarafından tahsis edilmektedir. DNS : Internet üzerinde her makinanın kendine özgü bir IP adresi vardır. IP adresleri bir kısmı network numarası diğer kısmı ise o network içerisinde yer alan makinanın numarası olarak yorumlanan 32 bitlik sayılardan ibarettirler. Bu adresler sayesinde bilgi, paketler halinde bir makinadan diğerine ulaşabilmektedir. Makinaların bağlantıları sağlarken bu IP numaralarını kullanmaları son derece pratik olmasına karşın, herhangi bir makinanin adresinin bu çeşit bir sayı ile temsil edilmesi insanların bu adresleri hatırlayabilmelerini ve gruplayabilmelerini zorlaştırmaktadır. Bu amaçla nümerik IP adreslerine karsı düsen ve hiyerarşik olarak düzenlenmiş bir isimlendirme sistemi geliştirilmiştir. Bu sisteme Domain Name Service adi verilir. DNS çerçevesinde her IP adresine karşı bir adres karşı düşürülmektedir. IP adreslerine karşı düşen isimler hiyerarsik olarak sondan basa doğru yorumlanmaktadırlar. Dünya nın hiç bir yerinde tüm makinaların IP numaralarını ve bu numaralara karşı düşen isimleri bilen bir bilgi bankası veya makina bulunmamaktadır. Bu bilgi dağınık olarak birçok name server'e yayılmış durumdadır. Alan adı sistemi, sunucunun ve ona bağlı istemcilerin internet kayıtlarının tutulduğu bir tür veritabanıdır. Siz bir siteye erişmek istediğinizde, DNS sayesinde hangi site nerde, hangi IP hangi bilgisayara ait olduğu belirlenir, ve istediğiniz yere erişirsiniz. Bu sistem istemcilerin ve sunucuların isimlerini, alan adını ve IP numarası gibi bilgileri içerir. DNS yapısı LINUX dosya sistemine çok benzer.her ikisinin yapısı ağaç (tree) şeklinde olup en tepede / kök(root) kısmı vardır. DNS de / (kok) COM, EDU, GOV, NET gibi alt alanlara (domains) ayrılırken Linux te de /usr /home /var gibi yapılanmaktadır. Tüm bu alt alanlar ise (subdomains) başka alt alanları içermektedir. Örneğin students.itu.edu.tr alanını ele alırsak en tepede /(kök) daha sonra "tr" alanı onun alt altında "edu" daha sonra "itu" ve son olarak "students" alt alanı bulunur(yukarıdaki gibi). Şekilden de anlaşıldığı gibi her alan üstündeki alanın(domain) alt alanıdır. İki çeşit ad sunucusu vardır : - Birincil ad sunucusu (primary name server) - İkincil ad sunucusu (secondary name server) 6

7 Birincil ad sunucusu bulunduğu alandaki bilgileri dosyalardan toplar. İkincil ad sunucusu ise bilgileri bölgedeki diğer ad sunucularından toplar. İkincil başladığı zaman ad sunucusuna bağlanır ve kendisindeki bilgileri günceller. Birden fazla sunucuya sahip olmak ta fayda vardır. Çünkü birinci sunucu çalışmaz hale geldiğinde, diğeri çalışmaya devam edebilir. Bir Sorgulama Örneği Bir örnek olarak, dünyanın herhangi bir yerindeki makinanın karadeniz.linux.bilkent.edu.tr makinasının IP adresini aradığını düşünelim. Varsayalım ki sözkonusu sorgulamayı yapan makinanın cache belleğinde bu makina ile ilgili hiç bilgi yok. makina ilk olarak root server'lara.tr nin name server'ini soracaktır..tr'nin name server ına edu.tr. nin name server'ını soracaktır.edu.tr. nin name server'ina bilkent.edu.tr. nin nameserver'ını soracaktır. bilkent.edu.tr. nin name server'ına linux.bilkent.edu.tr nin name server'ını soracaktır. Makina artık gerekli name server'i bulmuştur ve gerekli sorgulamayı yapar. 7

8 Domain Name System [DNS] (Alan Adı Sistemi) dağınık yapıda bir veritabanıdır. Bu sistem makina isimlerini IPv4 (ya da ipv6) adreslere ya da IPv4 adresleri makina isimlerine çevirmeye yarar. Ayrıca bir alan için gerekli eposta sunucusunun adreslerini ya da alan adı sunucularının hangi IP adreslerinde bulunduğunu daha teknik bir ifade ile RR (Resource Records)'ları tutar. DNS yapısı gereği hızlı olmalıdır. Bazı Alan Adı Uzantıları.com commercial ticari.net network ağ örgütsel.org organization organizasyonel.edu educational eğitim kurumları.gov govermential devlete ait.aero airways havayolu şirketleri.biz business iş dünyası.coop cooperation kooperatif.info information bilgi (herkes için).museum museum müze.name name isim (kişisel).pro professional profesyonel.int international uluslararası kuruluşlar, organizasyonlar.nom bireylerin kullanımı için.k12 kids under 12 ilköğretim, lise ve dengi okullar için.av.tr Serbest avukatlar, hukuk büroları ve avukatlık ortaklıkları için.dr.tr Tıp doktorları, doktor ortaklıkları, hastaneler için.bel.tr İl, ilçe ve belde belediye teşkilatları için alt alan adı..pol.tr Emniyet teşkilatı için alt alan adı. Sorgu / Rapor Yıllık İstatistikler (com vb. yıllara göre sayıları) Toplam Alan Adlarının Yıllara Göre Dağılımı (Türkiye) 8

9 Alan Adı Arama / Satın Alma (Whois / Domain Registration) com., edu, vb. arama / satın alma için vs..tr uzantılı arama (satın alma) için vs. Bulundurma (Hosting) Hosting yada türkçe olarak Alan Adı Barındırma, Web sayfalarınızı Internet'te yayınlamak, kendinize yada şirketinize ait alan adını olarak kullanmak için gerekli alanın kiralanmasıdır. Sitenizin sürekli olarak erişilebilir olması, size gönderilen lerin posta kutunuza ulaşabilmesi için domaininiz (web sitenizin) Internet'e sürekli bağlı ve sürekli ulaşılabilir bir bilgisayar üzerinde bulunması gerekir. hosting özellikleri» Web Alanı 50 MB» Aylık Transfer 10 adet» POP3 Adresi Sınırsız» Yönlendirme Sınırsız» Listesi Var» Otomatik Mail Cevaplayıcı Var» Server Kontrol Paneli Var» Front Page XP Desteği Var» ASP Desteği Var» ASP.NET Desteği Var» CGI Desteği Var» PHP4 Desteği Var» XML Desteği Var» WAP Desteği Var» Access Database Desteği Var» Real Audio ve Video Desteği Var» Günlük Yedekleme Var hosting özellikleri» 10 MB Web alanı» POP3 ve Webmail Destekli 1 adet . Her mail için 5 MB alan *» 3 adet subdomain **» Kontrol Paneli ile hesaplarınızı kendi kendinize yönetme imkanı» 365 gün 24 saat FTP ile güncelleme imkanı» ASP, PHP Desteği» Unix Sunucularımızda MySQL veya PostgreSQL Desteği 9

10 » Standart CGI Desteği» Windows sunucularımızda Frontpage 2002 Extensions» 1 gün içinde kurulum» Kurulum ücreti ve extra ücret yok! * Teknik diğer özellikler (database klasörü, cgi-bin vb.) firmaya göre genelde değişkendir, firmaların web sitesinden öğrenilmelidir. DERS İÇİ UYGULAMA Herkes dersin son bölümüne doğru bir alan adı (domain name) araması / sorgusu yapıp kendi için alternatifleri belirleyecek Örnekler : veya