TÜRKİYE DE DOĞADAN SÖKÜLEN ÇİÇEK SOĞANLARININ SÖKÜM, ÜRETİM VE TİCARETİNİN EKONOMİK VE TOPLUMSAL MALİYETİ

Transkript

1 TÜRKİYE DE DOĞADAN SÖKÜLEN ÇİÇEK SOĞANLARININ SÖKÜM, ÜRETİM VE TİCARETİNİN EKONOMİK VE TOPLUMSAL MALİYETİ Dr M. Emin ERGUN1 Filiz PEZİKOĞLU1 Doç. Dr. Süleyman ERKAL1 1. GİRİŞ Türkiye, doğal yapısı, iklim özellikleri ve bitki örtüsü yönünden dünya üzerinde önemli bir konuma sahiptir. Zira ülkemiz dünyanın başka yöresinde görülmeyen iki gen merkezinin çakıştığı bir bölgede yer almaktadır ve birçok bitki türünün anavatanı durumundadır Tarih boyunca bizlere devredilmiş olan bu zenginlikleri korumak ve bizden sonraki nesillere aktarmak başlıca görevlerimiz arasında olmalıdır Doğal florayı tehdit eden ana unsur insanoğlunun bizzat kendisidir Onun direk ve dolaylı zararları söz konusudur. Hızla artan nüfus, gelişen teknik ve teknoloji, şehirleşme, bilinçsizce sökümler doğada var olan potansiyeli tehdit etmektedir Türkiye doğasında bulunan geofıtlerin söküm ve ticareti 1800 lü yıllardan beri yapılmaktadır. Önceleri doğada var olan potansiyel değerlendiriliyor savı ağır bastığı için herhangi bir kısıtlama olmadan gerçekleştirilen sökümler, son yıllarda "doğa tahrip ediliyor" sloganı ile disipline edilmeye çalışılmaktadır 2. GEOFİTLERİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ Doğal ortamlarından toplanarak ticareti yapılan çiçek soğanlarına bilim dilinde GEOFİT" denilmektedir. Geofit, toprak altında soğan, yumru ve rizom gibi gıda maddesi depo eden özelleşmiş toprak altı gövdeleri taşıyan otsu bitkilerine verilen genel isimdir (Aslan ve ark., 1996). Geofitlerin toprak üstü akşamları gelişme mevsimini tamamladıktan sonra kuruyarak ölür. Toprak altı organları ise gıda maddesi depolamak üzere değişerek özel durum almış gövdeleridir. Bu gövdeler her yıl merkezlerine yakın kısımlarından sürgün vererek çiçeklenir. Değişik renk ve formda çiçek veren geofitler çok eski yıllardan beri insanların dikkatlerini üzerlerine çekmişlerdir. Çiçeklenme ve tohum döneminden sonra dinlenme dönemine geçerler Bitkiler aleminde her yerde yayılış gösteren bitkiler kozmopolit, sadece dar bir bölgede yayılış gösterenler "endemik" bitkiler olarak adlandırılmaktadır (Öztürk ve ark., 1992). Anadolu'da bulunduğu belirtilen on bin bitki türünden yaklaşık üç bini endemik özelliktedir (sadece yurdumuzda yaşamaktadır). Türkiye, endemik bitki zenginliği yönünden dünyanın önde gelen ülkelerinden biridir Avrupa Kıtasında bulunan endemik bitki sayısı 2500 dolayında olduğuna göre Türkiye'nin önemi Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, YALOVA 255

2 daha da belirgin olmaktadır. Endemik bitki yönünden zengin sayılan İran'da 1500, Yunanistan'da 1100 endemik tür bulunmaktadır. Geofitler, yaşamlarını devam ettirebilmek için bazı üstün özelliklere sahiptirler. Bilim adamları bu özelliklerin kültür bitkilerine aktarılması çalışmalarına ağırlık vermektedir. Bugün kesme çiçek olarak kullanılan çiçek soğanlarının ıslahında (verim artırma, kaliteyi yükseltme, hastalıklara dayanıklılığı artıma) ve ayrıca yeni hibritlerin elde edilmesinde doğal olarak yetişen akraba bitkilerden yararlanılmaktadır. Diğer taraftan bu bitkiler doğal iklim koşullarının ritmine uyarak çok erken ilkbaharda çiçek açarlar. Bu olay insanlarca baharın müjdecisi olarak yorumlanmış ve bu nedenle geofitler, eskiden beri yetiştikleri ortamdan sökülerek park ve bahçelere dikilmişlerdir. Özellikle bu yönde talep son yıllarda giderek artmaktadır (Korkut, 1994). Doğadan bilinçsizce ve fazla miktarlarda yapılan sökümler dışında daha pek çok etkene bağlı olarak geofitlerin azalmakta olduğu ve bazılarının yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalındığı bilinmektedir. Türkiye nin ekonomik değere sahip soğanlı bitkilerinin sürdürülebilir ticareti ancak onları tanımak, üretmek ve gen kaynağı olarak korumakla gerçekleşebilecektir. 3. ÇİÇEK SOĞANI TİCARETİ 3.1. Türkiye de Çiçek Soğanı Ticaretinin Tarihçesi Türkiye den çiçek soğanı ihracatı OsmanlIlar döneminde Galanthus elwesii ile 1800 lü yıllarda başlamıştır, ilk ihracatı yapan kişinin Yahudi asıllı Elvvesi olduğu ve Galanthus un bu türünün ismini buradan aldığı belirtilmektedir. Cumhuriyetin ilk yıllarında çiçek soğanlarının doğadan toplatılıp, Avrupa ülkelerine gönderildiği bilinmektedir. İkinci Dünya Savaşından sonra çiçek soğanı ihracatının hız kazandığı görülmektedir yılları arasında Slossher in tek başına ihracat yaptığı ve 1965 yılından sonra Marla firmasının devreye girdiği bildirilmektedir yılından itibaren Bilgin, Yasemin ve Tezel firmaları ihracata başlamıştır. Yirmi yılı aşkın süredir Türkiye den çiçek soğanı ihracatını sürekli gerçekleştiren firmalar yukarıda belirtilen dört firmadır. Türkiye doğasında bulunan çiçek soğanlarından yirmiden fazla tür dışsatıma konu olmaktadır. Çiçek soğanlarının doğadan söküm yapıldığı başlıca iller; Adıyaman, Amasya, Antalya, Artvin, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bolu, Çanakkale, Denizli, Eskişehir, Giresun, Hakkari, İsparta, İstanbul, İzmir, Karaman, Kahramanmaraş, Konya, Manisa, Mersin, Muğla, Samsun, Trabzon ve Şanlıurfa illeridir. Ülkemizde çiçek soğanı ticareti 1990 lı yıllara kadar bahsedilen dört firmanın inisiyatifinde gerçekleştirilmiştir. O yıllarda firmalar arasında rekabet artmış, buna bağlı olarak doğadan sökülen ve ihraç edilen çiçek soğanı miktarları hızla artmıştır. 1970'li yıllardan sonra doğadan aşırı sökümler ve buna bağlı olarak ihracatın hızla artması sonucu doğanın tahrip olduğu yolunda kamuoyunda görüşler belirmeye başlamıştır. Tarım ve Köyişleri 256

3 Bakanlığı, Üniversiteler, TÜBİTAK ve gönüllü çevreci kuruluşların katkıları ile çiçek soğanı ihracatını disipline etmek amacıyla 1980'li yıllarda çalışmalar başlatılmıştır Söz konusu çalışmalara bağlı olarak ilki 24 Ocak 1989, İkincisi 9 Ekim 1991, üçüncüsü ise 11 Ağustos 1995 tarihlerinde Resmi Gazetede yayımlanan yönetmelikler hazırlanmıştır. Son olarak yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Söküm, Üretim ve İhracatına Ait Yönetmelikle; ülkemiz florasının korunması amacıyla, doğada bulunan soğanlı çiçek neslinin tahrip edilmeden ve tüketilmeden, tohum, soğan veya diğer akşamının doğadan toplanması, üretilmesi, büyütülmesi, depolanması ile ihracatına ait esaslar düzenlenmiştir. Yönetmelik çerçevesinde doğal çiçek soğanları ticareti büyük ölçüde disipline edilmiştir Çiçek soğanları, genel olarak dekoratif özellikleri nedeniyle aranmaktadır Anadolu nun dağ köylerinde yöre halkının topladığı çiçek soğanları Hollanda'ya gitmekte, oradan da pek çoğu diğer Avrupa Ülkelerine veya Kuzey Amerika'ya gönderilmektedir. Böylelikle Anadolu dan başlayan yolculuk ev bahçelerinde sona ermektedir 3.1. Dışsatımı Yapılan Çiçek Soğanları ve İhracat Miktarları Ülkemiz doğasında bulunan çiçek soğanlarının yirmi türünden fazlası ihraç edilmektedir. Bunlar arasında; Galanthus, Eranthis, Anemone, Leocojum, Cyclamen, Arum, Dracunculus, Scilla, Urginea, Ornithogalum ve Geranium en önemlileridir. Bu türlerden Galanthus, Eranthis, Anemone, Leocojum ve Cyclamen ilgili çeşitli yıllarda yapılan ihracat miktarları Çizelge 1 de verilmiştir. Galanthus (Kardelen), ihracatı en fazla yapılan çiçek soğanıdır. Toroslarda çok bulunan Galanthus elwesii ile Doğu Karadeniz'deki Galanthus ikariae türleri dışsatımı yapılan türleridir yılından sonra 1984 yılına kadar ihraç edilen Galanthus miktarı hızla artmış ve 40 milyon adede kadar yükselmiştir. Sonraki yıllarda milyon civarında gerçekleşen ihracat 1990 lı yılların başında 10 milyon, 1995 den sonra da 7-8 milyona düşmüştür. Eranthis hyemalis (Sarı kar çiçeği) daha çok Orta Toroslarda yayılma göstermektedir İhracatı 1972 yılında 3 milyon adet civarında iken 1980 li yılların sonunda 10 milyonu geçmiş, 1992 yılından sonra 7-8 milyon civarında gerçekleşmiştir Anemone blanda (Manisa lalesi) ihracatındaki gelişme seyri Eranthis hyemalis'e benzerlik göstermektedir ve son yıllarda 8-9 milyon adet civarında ihraç edilmektedir. Genel yayılma alanı Toros dağlarıdır Leocojum aestivum (Göl soğanı) ihracatında incelenen yıllar içinde büyük dalgalanmalar görülmektedir 1995 yılında 19 milyonu geçen ihracat miktarı son iki yıl içinde 5-7 milyon civarında gerçekleşmiştir Trakya, Marmara ve Beyşehir civarında sıkça rastlanan bir türdür Cyclamen in üç türünün ihracattı sözkonusu olmaktadır Bunlardan Cyclamen hederifolium Ege Bölgesinde, Cyclamen cilicicum Akdeniz Bölgesinde ve Cyclamen coum ise Karadeniz Bölgesinde daha çok bulunmaktadır. İncelenen yıllar arasında ihracatı düzenli bir seyir takip etmiş ve 1-2 milyon civarında gerçekleşmiştir 257

4 Ç izelg e 1. Y ıllara G öre Bazı Ç içek S oğanlarının İhraç M iktarları (Adet) Yıllar Cyclamen Galanthus Eranthis Anemon Leocojum * * (*) Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca Resmi Gazetede yayınlanan ihraç miktarları Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı TÜGEMKayıtları.

5 G ra fik 1. Bazı Ö n e m li Ç içe k S o ğ a n la rın ın Y ılları A ra sın d a İhraç M ikta rla rı (a d e t) C y c la m e n G a la n th u s û Erarıthls X A n e m o n X L e o c o ju m 3.3. Üretim Yönünden Doğal Çiçek Soğanlarının Sınıflandırılm ası Doğal çiçek soğanları üretim yönünden üç gruba ayrılırlar: a) Anaç Çiçek Soğanları: Sadece tohum veya yavru elde etmek için yetiştirilen çiçek soğanlarıdır. b) Üretime Çiçek Soğanları: Menşei anaç çiçek soğanları olup, tohum veya doku kültürü, kesme, bölme, çizme gibi uygun çoğaltma teknikleri kullanılmak suretiyle elde edilen çiçek soğanlarıdır. c) Büyütme Çiçek Soğanları: Doğa menşeli olup, ihraç edilememiş çiçek soğanlarının uygun alanlara dikilmesi suretiyle elde edilen çiçek soğanlarıdır İhracat Yönünden Doğal Çiçek Soğanlarının Sınıflandırılm ası Doğal Çiçek Soğanlarının Söküm, Üretim ve ihracatına Ait Yönetmelikle, ihracat amacıyla doğadan sökülerek ihraç edilebilecek çiçek soğanlarının türleri ve miktarları her yıl genellikle bir önceki yılın Kasım ayı içinde Resmi Gazetede yayımlanmaktadır. Bu tebliğde çiçek soğanları üç sınıfta değerlendirilmektedir: a)ihracatı Üretimden Serbest Olan Doğal Çiçek Soğanları: Türkiye doğasında mevcut olan, ancak doğadan sökülmeyerek tarla veya uygun alanlarda üretilmek suretiyle elde edilen çiçek soğanlarının ihracatı, Tarım İl Müdürlükleri tarafından üretim alanlarında, hasat ve ihracat safhalarında kontrol edilmek kaydıyla serbest o an çiçek soğanlarıdır. 259

6 Doğal olmayıp, Türkiye de üretilmek veya büyütülmek suretiyle elde edilen çiçek soğanlarının ihracatı ise, ekilişin bulunduğu il Müdürlüklerine ihracatçı firma tarafından bilgi venlmek kaydı ile serbesttir. b) İhracatı Kontenjanla veya Başka Herhangi Bir Kayıtla Sınırlandırılan Doğal Çiçek Soğanları: Doğadan elde edildiği gibi ihraç edilecek türlere ait çiçek soğanlarının sökümü ve ihracatı kontenjana tabidir. Materyali doğadan temin edilerek üretilen veya büyütülen çiçek soğanlarının ihracatı da kontenjana tabidir. Ayrıca üretim ve araştırmalarda kullanılmak üzere doğadan sökülecek çiçek soğanları da kontenjana tabidir. Çiçek soğanlarının doğadan sökümü ve ihracatı, bunlardan başka bu yönetmelikte adları geçen organların önerileri ile de sınırlandırılabilir c) Doğadan Toplanarak İhracatı Yasak Olan Doğal Çiçek Soğanları Yukarda iki maddede belirtilen çiçek soğanları dışındakilerin ihracatı yasaktır. Bunların ihraç amaçlı olmayıp, üretim ve araştırma çalışmaları için dahi doğadan sökülmesi, Teknik Komitenin iznine bağlıdır 3.5. Çiçek Soğanı İhracat Değerleri Çiçek soğanı ihracatında önemli olan türlerde dışsatım miktarları Çizelge 1de verilmişti. Aynı türlerden yılları arasında elde edilen döviz miktarları ise Çizelge 2'de verilmiştir. Çiçek soğanları içinde ihracatı en fazla yapılan Galanlhusun dışsatım getirisi de en yüksektir incelenen dönem içinde 1994 yılından sonra söz konusu türden elde edilen döviz %50 den fazla düşmüştür Diğer türlerde ise fazla bir değişim olmamıştır Galanthus da görülen bu düşüş dışsatım miktarındaki azalmayla doğru orantılıdır. 1992, 1993 ve 1995 yıllarında çiçek soğanlarından elde edilen dövizin sırasıyla % 32, % 31 ve %38 i Galathusdan elde edilmiştir 1995 ve 1996 yıllarında ise bu oran %20'lere düşmüştür Aynı dönemde toplam miktarda bu kadar bir düşme görülmemiş, özellikle diğerleri başlığı altında dile getirilen çiçek soğanlarının payı yükselmiştir. Bu durum, ihracatçı firmaların Galanthus gibi dikkat çeken türler yenne yeni türlerle devreye girdiği şeklinde yorumlanabilir. Yıllara göre değişmekle birlikte tüm çiçek soğanlarından elde edilen döviz geliri 4 milyon Hollanda Florini civarındadır. Bu değer yaklaşık olarak milyon Amerikan Dolarına tekabül etmektedir Türkiye'nin dışsatımı içinde bu miktar önemli sayılabilecek bir düzeydedir Ancak, burada doğanın tahribatı da söz konusu olabildiğinden konu üzerinde gerekli titizliğin gösterilmesi gerekmektedir. Olayın ekonomik boyutu yanında toplumsal ve çevresel boyutu da ön planda tutulmalıdır. Ekonomik değer olarak dikkat çeken varlıkları yeterince koruyamazsak, bubun toplumsal maliyetini hesaplamak oldukça güç olacaktır. Zira bu varlıkları istense de çoğu kez tekrar yerine koymak mümkün olamamaktadır. 260

7 Çizelge 2 Çiçek Soğanların ihracat Değerleri (1000 Hollanda Florini) Cyclamen Galanthus Eranthis Anemon Leocujum Diğerleri TOPLAM Çiçek Soğanı Ticaretinde Pazarlama Kanalları Çiçek soğanları daha çok doğadan sökülmekte ve ticarete konu olmaktadır Geofitler, özellikleri gereği belirli yerlere lokalize olmuşlardır. Kendilerine özgü iklim ve toprak istekleri bulunmakta ve bulundukları doğal ortamlardan uzaklaştırıldıklarında yetiştirilme şansları azalmaktadır. Dışsatımı yapılan çiçek soğanları, bulundukları yöre halkı tarafından (Sökücüler) doğadan sökülmekte ve Köy Toplayıcılarına" teslim edilmektedir. Sökücüler dağ köylerinde göçebe ya da yerleşik düzende yaşayan ve gelirlerini hayvancılık yanında çiçek soğanından sağlayan fakir kişilerden oluşmaktadır. Bir kişi günde ortalama olarak kg Galanthus soğanı sökebilmektedirler. Köy toplayıcıları aldıkları çiçek soğanlarını Mahalli Toplayıcılara teslim etmektedir Mahalli toplayıcılar Bölge Temsilcilerine" soğanları satmakta ve Yönetmelikte belirtilen Ön Depo ya soğanlar gelmektedir. Ön depoda gerekli temizlik, yıkama ve havalandırma çalışmaları yapılarak ihracatçı firmalara kontenjanları karşılığında teslim edilmektedir. Firmalar kontenjanları kadar soğanı alıp kendi depolarına (Ana Depo'ya) getirmektedir Burada gerekli hazırlıklar ve işlemler tamamladıktan sonra soğanlar ihraç etmektedir Sökümden ihracatçı firmaya kadar olan aşamalarda ödemeler genellikle peşin yapılmaktadır. Her yıl fiyat belirlemesi ihracatçı firmadan başlayıp, aşağıya doğru devam etmektedir. Kilo hesabıyla alımlar yapılmakta ve her aşamada su kaybına bağlı olarak fireler oluşmaktadır. Pazarlama kanalları içinde yer alanlar uzun yıllardan beri çiçek soğanı ticareti yapan kişiler olduğu için alımlarında ve fiyat uygulamalarında fireye dikkat etmektedirler. Tarımsal üründe, pazarlama kanalları içinde yer alan kişi ve kuruluşlardan her zaman gerekli ve yeterli bilgi almak söz konusu iken çiçek soğanında bu bilgilere ulaşılamamıştır Ancak genel bir ifade ile her aşamada fiyatların dörde katlandığı belirtilmektedir 4. GEOFİTLERİN AZALMA NEDENLERİ Doğada var olan tüm canlılar gibi çiçek soğanları da her geçen gün insanların yanlış ve bilinçsiz uygulamaları sonucu azalmakta ve 261

8 bazıları yok olmaktadır. Yapılan uygulama ve yanlışlıklar şu başlıklar altında toplanabilir: - Artan nüfus ve şehirleşme, - Tarla açma ve aşırı otlatma, - Çorak, bataklık alanların ıslahı - Zirai mücadele ilaçlarının kullanılması, - Turizm faaliyetlerinin artması, - Orman yangınları, - Karayollarının yol genişletme ve yeni yol açma faaliyetleri, - Maden ocakları, - Fabrikalardan çıkan zehirli gazlar, - Bilinçsizce toplamalar, - Baraj, göl, sulama tesisi inşaatları, - Amatör botanikçiler ve izinsiz toplayıcılar (Aslan, 1992). Söz konusu yanlışlıklar, doğal floranın değişmesine ve bir kısmı sadece ülkemizde bulunan endemiklerin yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır. Tüm bunlara ilave olarak çiçek soğanları ticari amaçlarla doğadan sökülmekte ve mevcut populasyonu sürekli olarak azalmaktadır. Ülke florasının korunması, belirli bir kısmının ekonomiye kazandırılması amacıyla doğal çiçek soğanlarının tahrip edilmeden ve tüketilmeden toplanması, üretilmesi, büyütülmesi, depolanması ve ihracatı gerekmektedir. Bu yolda yapılmış çalışmalar ve bunlara ilave alınması gereken önlemler bulunmaktadır. Doğal çiçek soğanlarının sökümü, üretimi ve ihracatına ait yönetmelik bu konuda önemli bir adım olarak kabul edilebilir. Yönetmelik, doğal çiçek soğanlarını üretim ve ihracat yönünden sınıflara ayırmış, firmaların ihracat yeterlikler ve kontenjanlarını belirlemede hangi esasların kullanılacağını ortaya koymuştur. Yönetmelik yürürlüğe girdikten sonra çiçek soğanı ticaretinin belirgin bir şekilde disipline olmaya başladığı görülmektedir. Son gelişmelere paralel olarak ihracat yapan firmalarda doğadan sökümler dışında büyütme ve üretim çalışmalarına hız vermişlerdir. Bu amaçla değişik yörelerde üretim alanları oluşturmuşlardır. Ancak, bu alanların, yapılan ihracat miktarları dikkate alındığında yeterli olmadığı görülmektedir. İhracatı kontenjanla belirlenen doğal çiçek soğanlarının bazılarında doğadan sökülenler yanında büyütme ve üretim içinde ayrıca kontenjanlar belirlenmektedir. Firmaların üretim ve büyütme kontenjanlarının bir kısmını doğadan sökümlerle karşıladıkları konusunda kuşkular bulunmaktadır. Doğal çiçek soğanlarının değişik yörelerde ve özellikle orman köylerinde üretilmesi amacıyla Doğal Hayatı Koruma Derneği tarafından Yerli Üretim Projesi. Bu projede aşırı toplama nedeniyle nesilleri tehlike altına girmiş soğanlı bitkilerin korunması amaçlanmıştır (Atay, 1994). Üretilen soğanlara, doğal olanlardan daha farklı bir fiyat uygulaması yapılması, bu tip çalışmaların başarısını artıracaktır. Doğal çiçek soğanlarının pek çoğu kendi ortamlarından uzaklaştıklarında üretim aşamasında sorunlar yaşanmakta ve istenen 262

9 başarı elde edilememektedir. Üretimde karşılaşılacak diğer bir önemli sorun ise, tarımsal faaliyetlere uygun olan arazilerde çiçek soğanı üretiminin ekonomik olup olmayacağıdır. Tohumla üretim denemelerinde çiçek soğanlarının ihracat boyutuna gelinceye kadar 4-5 yıl süre istediği bildirilmektedir. Aynı şekilde büyütme çalışmalarında da 2-3 yıl süreye gereksinim duyulmaktadır. Üreticilerin, diğer tarımsal faaliyetlerde kullanılabilecek alanları çiçek soğanına ayırmaları bu nedenlerden dolayı pek mümkün görülmemektedir. Doğal çiçek soğanlarının münavebe uygulaması ile sökülmesi bunların korunmasında önemli bir rol oynayacaktır Yüz yıllar boyunca aynı alanlarda her yıl gerçekleştirilen sökümler soğanların azalmasına neden olmaktadır. Söküm bölgelerinde münavebe planları yapılıp mutlaka uygulanması gerekmektedir Doğadan çiçek soğanlarının sökümü esnasında dikkate alınması gereken iki önemli konu bulunmaktadır. Bunlardan ilki söküm tarihlerinin iyi belirlenmesi ve bu tarihlerden önce söküm yaptırılmamasıdır. Zira çiçek soğanlarının tohumlarının olgunlaşmadan sökülmesi bitkini tohumla gelişerek yeni bireylerin oluşmasını engellemekte, bitkinin regenerasyon potansiyeli ortadan kalkmaktadır (Altan ve ark. 1984). İkinci önemli konu ise, sökümlerin çapa ile yapılması ve sökümler sırasında gerekli özenin gösterilmemesidir. Çapa ile sökümde soğan, yumru ve rizomlarda tahribatlar olmaktadır Aynı zamanda henüz küçük olan çiçek soğanlarının da toprak üstüne çıkması, zamanla güneşin etkisiyle kurumalarına, aşırı nemden dolayı çürümelerine ya da hayvanlar tarafından tüketilmelerine neden olmaktadır. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Biyolojik zenginliklerimizi koruyabilme için onların nasıl tahrip edildiğini ve hangi faktörlerin tehdit oluşturduğunu iyi tespit etmemiz gerekmektedir Öncelikle biyolojik zenginliklerimiz konusunda ayrıntılı envanter çalışmaları yapılmalıdır. Doğal zenginliklerimizi iyi tespit edip, korumak için gerekli önlemleri alabilirsek, bizden sonraki nesillere bunları ulaştırmamız mümkün olabilecektir. Bu güne kadar ülkemizdeki 8 endemik bitki türü tamamen kaybolmuş, 46 tür ise aşırı derecede tehdit altında bulunmaktadır Ayrıca 183 türün zarar görebilir, 1701 türünde nadir olanlar arasında yer aldığı bildirilmektedir (Aslan 1992). Doğal kaynaklarımız bir taraftan gelişen teknik ve teknolojilere bağlı olarak hızlı şehirleşme ve sanayileşmenin tehdidi altında bulunurken, diğer taraftan aşırı sökümlerle azalmakta ve hatta yok olmaktadır. İyi bir denge kurulduğunda var olan bu potansiyelin değerlendirilmesi ülke ekonomisi açısından hiç şüphesiz olumlu olacaktır Ancak, geri dönüşü olmayan uygulamalardan kaçınmak gerekmektedir. Türkiye'nin ekonomik değere sahip çiçek soğanlarının sürdürülebilir ticareti ancak onları tanımak, üretmek ve gen kaynağı olarak korumakla gerçekleşebilecektir. 263

10 Bu çerçevede aşağıda belirtilen öneriler dikkate alınmalıdır: - Doğal çiçek soğanlarının yetiştiği ortamların iyi belirlenmesi ve buraların sanayileşme, şehirleşme, baraj, yol yapımı vb. çalışmalarda dikkate alınması gerekmektedir. - Üretim, büyütme ve çoğaltma çalışmalarına hız verilmeli, kültüre alınabilenler için yeni üretim bölgeleri belirlenmelidir. Bu yolla elde edilen çiçek soğanlarına farklı fiyat uygulaması yapılmalıdır. - Çiçek soğanı sökümlerinde dikkatli davranarak zararlanmalar en az düzeye indirilmelidir. - Doğadan sökümlerde münavebe uygulaması, Yönetmelik hükümlerine bağlanmalıdır. - Söküm tarihlerini saptanmasında hassas davranılmalı, tohumlar olgunlaştıktan sonra söküm izni verilmelidir. - Kontenjanların belirlenmesinde firmaların üretim ve çoğaltımdan daha fazla pay almaları sağlanmalıdır. KAYNAKLAR LİSTESİ Altan T ve ark., 1984 Akdeniz Kıyı Bölgesinde Doğal Olarak Yetişen Çiçek Soğanlarının Ekolojileri, Yayılış Alanlarının Saptanması İle Uygun Yararlanma ve Üretim Yöntemlerinin Araştırılması. TÜBİTAK Tarım ve Ormancılık Araştırma Grubu, Proje No: TOAG-420/A, Adana. Aslan N. ve ark., Türkiye'nin Ekonomik Değeri Olan Geofitlerinin Üretimi ve Doğal Populasyonu Hakkında Rapor. Doğal Çiçek Soğancıları Derneği, İstanbul. Aslan N., 1992 Doğal Ekonomik Bitkilerin Korunması. Tarım ve Köy Dergisi, Sayı 74, Ankara. Atay S Türkiyenin Soğanlı Bitkileri. Flora Enformasyon Aylık Çiçekçilik, Park ve Bahçe Dergisi, Yıl 1, Sayı 1. İstanbul. Korkut A., 1994 Birçok Süs Bitkisinin Gen Kaynağı Anadolu'dur. Flora Enformasyon Aylık Çiçekçilik, Park ve Bahçe Dergisi, Yıl 1, Sayı 1. İstanbul. Öztürk M. ve ark., Türkiye Endemiklerinin Ekolojisi ve Önemi. Tarım ve Köy Dergisi, Sayı 74, Ankara. T C. Tarım ve Köyişleıı Bakanlığı TÜGEM Kayıtları, Ankara. 264