Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler pek çok alanda olduğu gibi yurdumuzdaki fen bilimleri eğitiminde de çağdaş değişiklikleri gerekli

Transkript

1

2 Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler pek çok alanda olduğu gibi yurdumuzdaki fen bilimleri eğitiminde de çağdaş değişiklikleri gerekli kılmaktadır.

3 Tolga (2000) tarafından yapılan araştırmada, araştırmaya katılan öğretmenlerin %96 sı okullarında laboratuvar bulunduğunu belirtmesine rağmen, ancak %32 si laboratuvarları yeterince kullandıklarını belirtmişlerdir.

4 Işık ve Soran (2000) tarafından 8 eğitim fakültesinden 34 öğretim elemanı, 14 ilden 410 biyoloji öğretmeni ve 3 üniversiteden 113 son sınıf öğrencisiyle yapılan araştırmada da düz anlatım gibi öğretim yöntemlerinin keşif, soruşturma, proje, beyin fırtınası gibi yöntemlere oranla daha fazla kullanıldığı belirlenmiştir.

5 Oysa eğitimde çağdaş yaklaşımlar; bilimsel bilginin sürekli değişip geliştiğinden yola çıkarak öğrenmenin öğrenildiği, bilgiyi arayıp-bulmayı, bilgiyi kullanmayı ve yeni bilgi üretmeyi öğreten, bireysel yeteneklerin yanı sıra ekiple çalışma ve iletişim becerilerinin geliştirilmesinin hedeflendiği öğrenme-öğretme süreçleri üzerine odaklanmıştır.

6 Biyoteknoloji, canlı organizmaları ya da ürünlerini genetik mühendisliği tekniklerinden yararlanarak insanlığın hizmetine sunmayı hedefleyen bir teknolojidir. Ancak, sağladığı yararların yanı sıra genetik çalışmaların doğru kişilerce kullanılmadığı ve kontrol altında tutulmadığı sürece kötü amaçlarla kullanılabileceği ve hayal bile edilemeyecek sonuçlar doğurabileceği de bir gerçektir (Mae-Wan Ho, 1999).

7 Bu nedenle, bu alanda bugün dünyanın dört bir yanında çeşitli tartışmalar yapılmaktadır. Gelecekte Türkiye de de gerçekleşecek tartışmalara katılabilmek, dünyaya, yaşama ve bilime karşı sorumluluklarımızı yerine getirebilmek için toplumun bilgilendirilmesine ve bilinçlendirilmesine önem verilmesinin gereği açıktır.

8 Eğitimli fertlerin kendi bilimsel bilgilerini kişisel ve toplumsal konuları değerlendirmede kullanabilmeleri ve görüş ortaya koyabilmeleri, iyi bir bilimsel alt yapıya sahip olmalarıyla mümkündür (Olsher and Dreyfus, 1999).

9 Yurt dışında yapılan araştırmalar incelendiğinde çok sayıda ülkede bu alana yönelik teknoloji ve uygulamanın okullarda yaygınlaştırılmaya çalışıldığı görülmektedir (Miler,1994). Ancak, Türkiye bu alanda daha yolun başındadır.

10 Kuşkusuz biyoteknoloji eğitiminin amacı, öğrencileri daha olumlu tutumlar geliştirmeleri için ikna etmek değildir.

11 İyi bir biyoteknoloji eğitimi öğrencilerin bu konu ile ilgili temel bilgileri, riskleri, yararları ve dezavantajları anlamalarını sağlar. Ancak anketler kişilerin bilgi seviyesi ile risk algılamaları arasında çok yoğun bir korelasyon olduğunu ortaya koymaktadır.

12 Türkiye nin 21. yüzyılda gen teknolojisi ve biyoteknoloji alanlarında atılım gerçekleştirebilmesi için Nisan 1995 de TÜBİTAK tarafından yayınlanan Bilim ve Teknolojide Atılım Projesi nde ifade edildiği gibi söz konusu teknolojilerin edinilmesi, özümsenmesi için gen teknolojisi ve biyoteknolojinin eğitim, öğretim ve temel araştırmalarına gereken önem verilmelidir.

13 Türkiye de kamuoyu bilinçlenmesi ve bilgilenmesi henüz yeterli düzeyde olmadığı için kısa vadede, kamuoyu görüşünün biyoteknoloji araştırmalarını ve endüstri uygulamalarını olumsuz yönde etkilemesi beklenmektedir. Bütün bunlara rağmen doğru bilinçlenme ve bilgilenme ile bu etki olumlu yönde değişebilir (Vardar Sukan, 1995).

14 Bitki Doku Kültürleri

15 Türkiye de yaklaşık adet bitki türü bulunmaktadır. Bu bitkilerden 3000 kadarı da endemiktir. Doğadan toplanarak ihracatı yapılan tür sayısı 347 adettir (Özhatay vd.,1997). Bunlardan 13 tanesi soğanlı yumrulu bitkilerdendir. Bu bitkilerin ihracatından elde edilen gelir 2001 yılı verilerine göre yaklaşık HFL. dir.

16 Soğanlı bitkiler toprak altı organları metamorfoza uğramış gövde yapısında olup yaşamlarını bu organlarıyla sürdürür ve geofit olarak adlandırılır.

17 SOĞANLI BİTKİLERİN KULLANIM ALANLARI 1-Tıbbi bitki olarak; Soğanlı bitkiler biyolojik aktiviteleri yüksek olan çeşitli alkoloitleri içerir. Bunların yapılarına göre; anti-viral, anti-mikrobiyal ve savunma sistemini güçlendirici etkilere sahip oldukları bilinmektedir. Özellikle galanthamine alkoloidi ; çocuk felci, alzheimer ve kas-damar hastalıklarında kullanılmaktadır.

18 Süs bitkisi olarak

19 Besin maddesi olarak

20 İhracat ilk olarak ege bölgesinde başlamıştır Toroslar zengin bitki potanseli dolayısıyla bu ticaretin merkezi olmuştur

21 Cyclamen(siklamen) c.coum c.cilicium

22 Galanthus (kardelen)

23 Leucojum aestivum (Göl soğanı)

24

25 Anemone blanda (Manisa lalesi, yoğurtçuk)

26 Eranthis hyemalis (Sarı kar çiçeği)

27 Arum (Yılan yastığı)

28 Dracunculus vulgaris (yılan bıçağı)

29 Ornithogalum nutans (ak yıldız)

30 Geranium tuberosum

31 Fritillaria Fritillaria imperialis (ağlayan gelin) Fritillaria persica (Adıyaman lalesi)

32 Scilla bifolia (yıldız sümbülü)

33 Lilium (zambak) Lilium candidum (ak zambak) Lilium mortagon

34 Sternbergia lutea (sarı çiğdem)

35 s tuberosa sen)

36 Polianthes tuberosa (sümbülteber)

37

38 SOĞANLI BİTKİLERİN ÜRETİM YÖNTEMLERİ Gelişmiş ocakların bölünmesiyle

39 Yavru soğanlarla çoğaltma

40 Yavru cormlarla çoğaltma

41 Hava soğanları veya gövde soğanlarıyla çoğaltma

42

43 Tohumdan çoğaltma

44 Çapraz kesim

45 SOĞANLI BİTKİLERİN PROBLEMLERİ Tohumdan çiçek açacak konuma 4-5 yılda gelmeleri Doğadan yapılan aşırı sökümler Doğadan yapılan bilinçsiz sökümler

46 BİTKİ DOKU KÜLTÜRLERİ Amaç; hızlı çoğaltım sayesinde ihtiyaçlara karşılık vermek Yöntem; bitkinin yaprak, gövde, anter, kök, çiçek, tepe meristemi veya sürgün ucu gibi bitki kısımlarının kültüre alınması işlemidir

47 BİTKİ DOKU KÜLTÜRLERİNİN AVANTAJLARI Üretim materyali bitkinin farklı kısımları olabilir. Üretimin; süresi kısa, alanı küçüktür. Gen kaynaklarının bozulmadan korunmasını sağlar. Tohum veya diğer yöntemlerle çoğaltılamayan bitkilerin çoğaltılmasını sağlar. Üretim de mevsimlere bağlılık ortadan kalkar. Islah çalışmalarında süreyi kısaltır. Virüssüz bitki elde edilebilir. Hücre biyolojisi, fizyolojisi, biyokimya ve gen transferi ile ilgili araştırmalara imkan sağlar.

48 1. Bitki Doku ve Hücre Kültürleri Tanımı: Steril şartlarda (in vitro), yapay besin ortamında yaprak, gövde, anter, kök, çiçek, yan ve tepe meristemleri gibi bitki organları ile tek bitki hücre ve protoplastlarından yeni bitkilerin elde edilmesidir. Totipotensi: Bütünü verme yeteneği Kompetens: Farklılaşma yeteneği olma

49 Sterilizasyon Çalışma ortamının sterilizasyonu Besin ortamlarının, alet ve ekipmanların sterilizasyonu Bitki materyallerinin yüzey sterilizasyonu

50 Besin Ortamları Makro elementler Mikro elementler Vitaminler Şekerler Jel yapıcı maddeler Bitki büyüme düzenleyicileri Oksinler: NAA, 2,4-D, IBA, IAA Sitokininler: BAP, Zeatin, Kinetin, TDZ

51 Bitki büyüme düzenleyicileri Hormon Genel Etki Oksinler Fotoperyodizm, köklendirme, apikal dominans, yan sürgünlerin gelişiminin engellenmesi, hücre gelişimi. Sitokininler Hücre bölünmesi, yeniden farklılaşma, bitki rejenerasyonu, sürgün çoğaltımını etkiler, sürgünlerde öklenmeyi ve embriyogenesisi engeller.

52 Bitki büyüme düzenleyicileri Hormon Genel Etki Gibberellinler Meristemlerden bitki rejenerasyonun uyarılması, sürgünlerin boylarının uzatılması, embriyo ve ovül kültürlerinin gelişiminde, kallus gelişimi, organogenesis ve adventif kök oluşumunu engeller Absisik asit Doku kültüründeki rolü tam olarak bilinmemekle beraber somatik embriyoların olgunlaştırılmasında anılmaktadır. Etilen Köklerin uzamasını engelleyerek enine büyüme ve çoğalmayı arttırmaktadır.

53 Kültür Şartları Ortamın ph değeri Nem Işık Sıcaklık Kültür kaplarında biriken gazlar

54 Pamukta rejenerasyon protokolü Apeks Node

55 BİTKİLERDE MİKROÜRETİM

56

57 Sternbergia candida nın olgunlaşmamış embryolarından soğancık üretimi (Arslan vd. 2003)

58

59 2 hafta sonra 6 aysonra 10 ay sonra M. muscarimi de olgunlaşmamış embryo eksplantından soğancık oluşumu 2 mg/l 2,4-D

60 2 hafta sonra 8 ay sonra 12 ay sonra 20 ay sonra M. muscarimi de olgunlaşmamış embryo eksplantından soğancık oluşumu MS + 4 mg/l BA +0.5 NAA

61

62 Sonuç ve Öneriler Soğanlı bitkiler önemli ihracat potansiyeline sahiptirler. Doğadan yapılan aşırı sökümler bazıları endemik olan bu bitkilerin nesillerini tehtid etmektedir. Doğal üretim yöntemleri ihtiyaca tam olarak karşılık verememektedir. Doku kültürü yöntemleriyle hızlı çoğaltım yapılabilmektedir, bu sayede bitkilerin daha fazla üretilmeleriyle ihtiyaçlara karşılık verilebilecektir..

63 Teşekkürler