MADEN YATAKLARI CEVHER OLUŞTURUCU ERGİYİKLER

Transkript

1 MADEN YATAKLARI 3. HAFTA İÇERİĞİ CEVHER OLUŞTURUCU ERGİYİKLER A) Mağmatik Ergiyikler (Mağmanın kendisi) B) Hidrotermal Çözeltiler 1) Mağmatik çözeltiler 2) Yüzeysel çözeltiler 3) Deniz suyu 4) Formasyon suyu 5) Metamorfik su

2 CEVHER OLUŞTURUCU ERGİYİKLER A) MAĞMATİK ERGİYİKLER (MAĞMANIN KENDİSİ) Mağma: Tektonik özelliklere bağlı olarak, yeryuvarının değişken derinliklerinde yüksek sıcaklık ve basınç altında doğal olarak oluşan, değişken bileşimli, fakat silikatlarca baskın ergiyiklerdir.

3 CEVHER OLUŞTURUCU ERGİYİKLER A) MAĞMATİK ERGİYİKLER (MAĞMANIN KENDİSİ) Mağma: Tektonik özelliklere bağlı olarak, yeryuvarının değişken derinliklerinde yüksek sıcaklık ve basınç altında doğal olarak oluşan, değişken bileşimli, fakat silikatlarca baskın ergiyiklerdir.

4 CEVHER OLUŞTURUCU ERGİYİKLER A) MAĞMATİK ERGİYİKLER (MAĞMANIN KENDİSİ) Bileşim: 1) Zor uçucu bileşenler: Mağmanın % 90 ını oluştururlar. Buharlaşma sıcaklıkları yüksektir. Örnek: silikatlı, sülfürlü ve oksitli bileşenler. Kısaca kayaç yapıcı mineralleri oluşturan bileşenler.

5 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER (MAĞMANIN KENDİSİ) Bileşim: 1) Zor uçucu bileşenler: Mağmanın % 90 ını oluştururlar. Buharlaşma sıcaklıkları yüksektir. Örnek: silikatlı, sülfürlü ve oksitli bileşenler. Kısaca kayaç yapıcı mineralleri oluşturan bileşenler.

6 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER (MAĞMANIN KENDİSİ) Bileşim: 2) Kolay uçucu bileşenler: Mağmanın % 10 unu oluştururlar. Buharlaşma sıcaklıkları düşüktür. Mağma içinde gaz halinde bulunurlar. Veya yüksek basınç altında sıvı halde bulunurlar. Basınç kalkınca aniden gaz haline dönüşürler. Örnek: H 2 O, CO 2, CO, HCl, HF, H 2 S, SO 2, SO 4, HBO 3.

7 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER (MAĞMANIN KENDİSİ) Bileşim: 2) Kolay uçucu bileşenler: Mağmanın % 10 unu oluştururlar. Buharlaşma sıcaklıkları düşüktür. Mağma içinde gaz halinde bulunurlar. Veya yüksek basınç altında sıvı halde bulunurlar. Basınç kalkınca aniden gaz haline dönüşürler. Örnek: H 2 O, CO 2, CO, HCl, HF, H 2 S, SO 2, SO 4, HBO 3.

8 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER (MAĞMANIN KENDİSİ)

9 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER (MAĞMANIN KENDİSİ)

10 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER (MAĞMANIN KENDİSİ) Zam anlam a (Erken) (O rta) G eçiş (G eç) M agm a (M anto) D erinlik kayaçları Yüzey kayaçları Ö zellikler Yaklaşık Yaklaşýk T m agð Eşlik eden K ristalleşm e m etaller SSıvı halde ayrýlým ayrılım Sü lfitler (Su dbury) Oksitler (Bushweld, Kiruna) Ka rbonatitler (Pa labora) Artık magma Erken farklılaşmalar Orta (geçiş) farklılaşmalar Gravitatif konsantrasyon Kristal çökmeleri Diferansiyel mağmatik sedimantasyon (Bushveld?) Geç likit gravitatif yığışım (Allarda Lake) Basınçla filtrelenme (sanford Lake) Dünit, peridodit, gabro, norit Komatitler, bazaltlar (800) o C M ağm atik sular Artık magma o C Diyorit, Q- diyorit, monzonit, Q- monzonit Andezit, dasit, latit, kuvars latit Hidrotermal sistemler M eteorik sular G eç gelen sývýlar Porfiriler (B akır, M olibden) Jeotermal enerji, sıcak kaynak fum erolleri, damar dolguları, ornatım lar, eksalatlar o C Geç farklılaşmalar Granit (siyenit) Riyolit Pegmatitler o C Mafik, koyu, ağı ı r Felsik, açık renkli, düþük yoğunluklu, yüksek Düşük viskoziteli magma 1600 o C 1500 o C 1200 o C 1000 o C 900 o C 800 o C 700 o viskoziteli magma C ( o C) Cr(ox) Ti, V, Fe(ox) W - M o - Sn - Cu - Zn - Pb - Mn - Ag - Au Sn - U - W - Be - Nb - Ta - Li Ni, Cu, Pt (sül)

11 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER A1) Mağmanın kristallenmesi ile oluşan oluşuklar 1) Ayrımlanmamış saçınımlı oluşukları: Mağmatik ergiyiğin yavaşça soğuması ve kristalleşmesi esnasında, silikatlı, sülfürlü ve oksitli bileşenlerin tek faz halinde kalıp, birlikte kristallenmesi sonucunda oluşan, sülfürlü ve oksitli bileşenlerin silikatlı matriks içinde saçılmış olarak geliştiği oluşuklardır. Örnek: Elmasca zengin kimberlitler ve lamprofirler.

12 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER A1) Mağmanın kristallenmesi ile oluşan oluşuklar 2) Kesirli kristallenme oluşukları: Mağmatik ergiyiğin yavaşça soğuması ve kristalleşmesi, oluşan kristallerin bir şekilde ergiyik ile etkileşimlerinin kesilmesi sonucunda ortaya çıkan maden yataklarıdır. Kristal-ergiyik etkileşiminin kesilmesinin nedenleri: a) Mağmatik çökelme: Yoğunluğa bağlı çökelme b) Mağmatik akıntıya bağlı çökelme / mineral gruplanması c) Filtreleme veya filtreden geçirme Cr, Fe, Ti, V, Co, Pt

13 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER A1) Mağmanın kristallenmesi ile oluşan oluşuklar 2) Kesirli kristallenme oluşukları: Mağmatik ergiyiğin yavaşça soğuması ve kristalleşmesi, oluşan kristallerin bir şekilde ergiyik ile etkileşimlerinin kesilmesi sonucunda ortaya çıkan maden yataklarıdır.

14 Ortomağmatik maden yatakları A) MAĞMATİK ERGİYİKLER A1) Mağmanın kristallenmesi ile oluşan oluşuklar 1) Ayrımlanmamış saçınımlı oluşukları: 2) Kesirli kristallenme oluşukları: 3) Akışkan halde ayrılım (sıvı karışmazlığı) oluşukları: Mağmatik kristalleşme ilerledikçe, mağma içindeki silikatlı, sülfürlü ve oksitli bileşenlerin ayrılarak kendi fazlarını oluşturmaları ve böylece kalkofil elementlerin (Cu, Zn, Pb), sülfür fazında; siderofil elementlerin (Cr, V, Fe, Ti ve P), oksit fazında; Litofil elementlerin Fe, Mg, Ca, Na ve K un silikat fazında birikmesi sonucu oluşan yataklar. Örnek: Cu-Ni yatakları

15 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER A1) Mağmanın kristallenmesi ile oluşan oluşuklar 3) Akışkan halde ayrılım (sıvı karışmazlığı) oluşukları: kalkofil elementlerin (Cu, Zn, Pb), sülfür fazında; siderofil elementlerin (Cr, V, Fe, Ti ve P), oksit fazında; litofil elementlerin (Fe, Mg, Ca, Na ve K ) silikat fazında birikmesi sonucu oluşan yataklar. Örnek: Cu-Ni yatakları Gabro silikatları Kristallenm e ve bileşim değişim i % 99 silikat % 0.3 oksit % 0.7 sülfürler Sülfürler Oksitler

16 Gabro silikatları Sülfür + Silikat ergiyikleri Oksit+ Silikat ergiyikleri S p i n e l + e r e g i y i k Sülfürler Gabro silikatları Oksitler Gabro silikatları c c a x m d e s d b y Sülfürler Oksitler Sülfürler Oksitler

17 A) MAĞMATİK ERGİYİKLER A1) Mağmanın kristallenmesi ile oluşan oluşuklar 3) Akışkan halde ayrılım (sıvı karışmazlığı) oluşukları: Sülfit ve oksitler Civa Silikatlar Silikatlar Silikatlar

18 CEVHER OLUŞTURUCU ERGİYİKLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 1) Mağmatik çözeltiler 2) Yüzeysel çözeltiler 3) Deniz suyu 4) Formasyon suyu 5) Metamorfik su

19 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 1) Mağmatik çözeltiler Mağmadan kaynaklanan sıvılar = jüvenil sıvılar b) Bileşimi etkileyen faktörler Mağmanın cinsi (gabroik, diyoritik, granitik, vs.) Mağmanın kaynaklandığı ortam (yitim zonu, okyanus ortası sırt...) Mağmanın kristallenme şekli ve hikayesi Mağmatik sıvının mağma odasından ayrılması anı ve sonrasındaki sıcaklık ve basınç durumu Mağmatik sıvıların yan kayaç içindeki hareketi esnasında ona karışabilecek olan sıvıların kimyasal özellikleri Mağmatik sıvı ile yan kayaç arasındaki kimyasal reaksiyonlar

20 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 1) Mağmatik çözeltiler c) Mağmatik sıvının mağma odasının dışına atılması Mağmatik sıvıyı çevreleyen yan kayacın kırılması Bu kırılmaya bağlı olarak dış basıncın düşmesi Mağma odasındaki uçucuların kristallenme ilerledikçe yoğunlaşması Yoğunlaşan uçucuların mağma odasına yaptığı basıncın giderek artması Sonunda iç basıncın mağma odasına uygulanan dış basıncı aşması Bu olay sonucunda yan kayaç aniden kırılmaya ve breşleşmeye maruz kalır ve mağmatik sıvı ile özellikle uçucular bu oluşan boşluklara kaçar.

21 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 1) Mağmatik çözeltiler c) Mağmatik sıvının mağma odasının dışına atılması Bazalt Bazalt Bazalt Kireçtaşı Granitoid P 1 >>P 2 P 1 P 2 Kireçtaşı Granitoid P 1 >P 2 P 1 P bi 2 Kireçtaşı Granitoid Granitik mağma Kristallenme Kristallenme Bazalt Bazalt P 1 <P 2 Kireçtaşı P 1 Granitoid H 2 O, H 2 S CO 2 Kireçtaşı Granitoid P 2 Kristallenme Kristallenme

22 c) Mağmatik sıvının mağma odasının dışına atılması Bazalt Bazalt Bazalt Kireçtaşı Granitoid P 1 P 1 >>P 2 P 2 Kireçtaşı Granitoid P 1 >P 2 P 1 P bi 2 Kireçtaşı Granitoid Granitik mağma Kristallenme Kristallenme Bazalt Bazalt P 1 <P 2 Kireçtaşı P 1 Granitoid H 2 O, H 2 S CO 2 Kireçtaşı Granitoid P 2 Kristallenme Kristallenme

23 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 1) Mağmatik çözeltiler d) Mağmatik sıvının özellikleri Genellikle nötr veya az asidik Tuzluluk orta yüksek ( % 20 NaCl) Sıcaklık yüksek (genellikle >400 o C, ~ o C)

24 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 2) Yüzesel (meteorik) çözeltiler Atmosferik şartlarda bulunan her türlü kökene ait yüzey sularıdır. Yer altı suları, yağmur suları, nehir suları gibi. Bunlar yüzeysel olaylarda çok önemli rol oynarlar. Bu yüzeysel kaynaklı sular, yoğunlukları nedeniyle, stratigrafik birimler içindeki poroz zonlar boyunca (gözenek, kırık sistemleri, faylar, tabaka sınırları,...) litosferin derinlerine doğru girebilir.

25 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 2) Yüzesel (meteorik) çözeltiler Derine doğru hareket eden yüzeysel sular: Artan jeotermik gradyana bağlı olarak gittikçe ısınır. Eh değeri azalır. Asiditesi (ph) değişir. Isınmış olan sular yan kayaçlarla kimyasal etkileşime girerek, onlardan bazı bileşenleri çözerek bünyelerine katarlar. Böylece sıcak çözelti haline dönüşürler. Isınan suların yoğunluğu giderek azalır. Böylece sular tekrar yüzeye doğru dönüş yaparlar. Genel olarak yüzeyin ilk 1km. lik zonunda bulunan suyun meteorik kökenli olduğu söylenebilir.

26 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 2) Yüzesel (meteorik) çözeltiler

27 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 2) Yüzesel (meteorik) çözeltiler Yağmur 1 km 2 km 3 km 4 km 5 km Soğumakta olan Mağmatik kütle

28 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 3) Deniz suyu Okyanusal havzalarda bulunan ve havza tabanındaki kırık sistemleri boyunca, yeryuvarının derinliklerine doğru süzülerek, tıpkı yüzeysel sularda olduğu gibi, yan kayaçlarla etkileşime girerek sıcak çözelti haline dönüşen sulardır. Evaporitler, fosforitler, eksalatifler (volkanojenik yataklar), Mn nodülleri oluşumlarında önemli oynarlar. İki tür fonksiyonları vardır.

29 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 3) Deniz suyu Pasif fonksiyonlar: Çözelti olarak doğrudan sistem içerisine girmeden, sadece bünyelerinde içerdikleri sülfat, Ca 2+ ve Mg 2+ gibi iyonları veya salıntı olarak barındırdıkları parçacıkları ortama gelen bir başka çözeltiye vermek. Ca 2+ Mg 2+

30 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 3) Deniz suyu Aktif fonksiyonları: Deniz tabanı altında bulunan kayaçların süreksizliklerine girmek suretiyle iyonların çözünmesinde çözücü madde olarak rol oynarlar. Ca 2+ Mg 2+

31 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 4) Formasyon suyu Tortul kayaçların oluşumu esnasında onların içinde kapanlanan ve diyajenez sonunda açığa çıkan, atmosfer ve hidrosferle belli bir jeolojik dönem için temassız kalan sulardır. Fosil sular. Daha çok petrol havzalarında bulunurlar. Metamorfizma geçirmemiş tortul kayaçların hacim olarak % 20 si boşluk suyundan oluşur. Diyajenez ve gömülme anında bu su tortuların bünyesinden dışarı atılır. Diyajenez anında sıcaklık negatif değerlerden o C ye kadardır. (T= o C)

32 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 4) Formasyon suyu Na, Cl bakımından zengindir. Yani tuzluluk çok yüksek. Önemli oranlarda Ca, Mg, HCO 3, Sr, Bo, N içerirler. Hafif HC bakımından da zengindirler. Tortu dışına atılan sular, yüksek Cl içeriği nedeniyle, çevre kayaçlardan metalleri ve kükürtü çözerek bünyelerine alır ve böylece formasyon suyu hidrotermal çözelti haline dönüşmüş olur. Kalın karbonatlı istiflerdeki kurşunçinko yataklarının oluşumunda formasyon suları rol oynar.

33 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 5) Metamorfik su Metamorfizma esnasında yükselen basınç ve sıcaklık nedeniyle sulu silikatların susuz silikatlara dönüşümüne bağlı olarak, hidroksit içeren minerallerin bünyesindeki suyun atılması ile oluşan sudur. Bu tür sular H 2 O, CO 2, CH 4 bakımından zengindir. Nadiren cevher oluşturucu metaller de içerebilirler. Sıcaklık değişken, fakat genellikle yüksek (yaklaşık 300 derece) Maden yatakları bakımından çok önemli değil. Bazı altınlı kuvars damarlarının oluşumunda etkilidirler.

34 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER 5) Metamorfik su Konya metamorfitlerindeki kuvars damarları

35 B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER Hidrotermal çözeltilerin izotopsal karşılaştırılması

36 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN TAŞINMASI 1) Mineralizerler (uçucular) halinde taşınma: Sıcaklığı 400 o C den yüksek olan uçucularca zengin çözeltilerde dış basıncın ani olarak düşmesi nedeniyle, çözünmüş olarak bulunan gaz fazın aniden serbestleştiği durumlarda gerçekleşir. Bu tip taşınma genellikle kısa süreli olduğundan, önemli miktarda madde taşınmasında tek başına yeterli değildir. Greyzen tip yataklarda kalayın taşınmasında florün rolü veya epitermal yataklarda civanın Hg o (g) halinde taşınması.

37 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN TAŞINMASI 2) Serbest iyonlar halinde taşınma: Fe, Sb, Hg, Cu gibi elementlerin (katyonların) + 2 veya + 3 değerlikli iyonlar halinde; kükürtün ise S -2 veya HS - gibi negatif yüklü iyonlar (anyonlar) halinde taşınması. Örnek: Civanın buhar halinde (Hg o (sç) ) taşınması gibi. Bu tür taşınma da maden yataklarının oluşumu bakımından pek fazla önem taşımaz.

38 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN TAŞINMASI 3) Kompleks iyonlar halinde taşınma: Katyon ve anyonların oluşturduğu kompleks moleküller halinde taşınma: Me 2+ + na x- MeA n 2-nx Klor ve indirgenmiş kükürt türevleri en önemli kompleks iyon oluşturan bileşenlerdir. Bikarbonat, sülfat, karbonat, ve organik madde türevleri de kompleks metal iyonları oluşturabilirler. Örnek: Zn(HS) 3-, Au (HS) 2- gibi sülfür bileşikleri ve ZnCl 2, CuCl 3 2-, HgCl -, HgCl 4 2- gibi klor kompleksleri.

39 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN TAŞINMASI 3) Kompleks iyonlar halinde taşınma: Sülfür kompleksleri: Kükürt miktarı metal miktarından çok bol olduğunda duraylıdır. Sb 2 S 3 (OH) 2 + H 2 S Sb 2 S H 2 O HgS O 2 HgS + SO Sb(OH) 3 + H 2 S Sb 2 S H 2 O

40 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN TAŞINMASI 3) Kompleks iyonlar halinde taşınma: Klor kompleksleri: Çözeltinin klor bakımından çok zengin olması Klor miktarının kükürt miktarından çok fazla olması Sıcaklığın yüksek olması (>300 o C) PbCl 2 + H 2 S PbS + 2 HCl 4) Kolloidler halinde taşınma: Özellikle sedimanter demir ve mangan yataklarının taşınmasında rol oynayabilirler. Fakat önemsizdirler.

41 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN ÇÖKELMESİ 1) Sıcaklığın azalması Çözeltinin sıcaklığında yaklaşık 20 o C lik bir düşüşün olması, çözeltiden önemli oranda mineral çökelmesine yol açar. Örnek: antimonitin çökelmesi Sb 2 S 2 (OH) 2 + H 2 S Sb 2 S H 2 O

42 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN ÇÖEKLEMESİ 1) Sıcaklığın azalması Sıcaklığın düşmesi şu faktörlere bağlıdır: a) Sıcak çözeltinin kendisine göre daha soğuk sıvılarla karışması b) Sıcak çözeltinin maruz kaldığı basıncın azalması; örneğin basıncın litostatik basınçtan hidrostatik basınca değişmesi gibi c) Sıcak çözeltinin soğuk yan kayaç ile reaksiyonu sonucu.

43 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN ÇÖKELMESİ 1) Sıcaklığın azalması Sıcaklığın düşmesinin çözeltiye etkileri: a) Sülfürlü ve oksitli minerallerin çözelti içindeki ürünlerini etkiler, (oluşacak olan minerallerin cinsi) b) Metalleri taşıyan kompleks iyonların duraylılığını ve oluşumunu etkiler, (sıcaklık azaldıkça kompleks iyonlar duraysızlaşabilir) c) Kompleks iyon oluşturan klor gibi iyonların davranışını etkileyerek.

44 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN ÇÖKELMESİ 2) Basıncın azalması Basıncın düşmesi mineral çökelimini çok fazla etkilemez. Basınç azalmasına bağlı olarak mineral çökeliminin gelişebilmesi için basıncın en az 1 kb oranında düşmesi gerekir. Örnek: Metamorfizma esnasında altın-kuvars damarlarının oluşumu ve pegmatitlerin oluşumunda olduğu gibi Ancak sıcak çözeltinin üzerindeki basıncın aniden kalkmasına bağlı olarak, çözelti içindeki gazlar ayrı bir faz oluşturup çözeltiden ayrılırsa, YANİ KAYNAMA GERÇEKLEŞİRSE mineral çökelimi kolaylıkla oluşabilir. Örnek: Bazı epitermal sistemlerde altının çökelmesi gibi.

45 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN ÇÖKELMESİ 2) Basıncın azalması Kaynamanın çözeltiye etkileri : a) Bazı gazların çözeltiden ayrılması nedeniyle çözeltinin konsantrasyonunu azaltması b) Uçucu maddelerin çözeltiden ayrılması ile kalıntı sıvının daha alkalen ve metal taşıma kabiliyeti daha az bir hale dönüştürmesi. (CO 2 +H 2 O = H 2 CO 3 ) Asit azalması (H SO 2 = H 2 SO 4 ) - Asit azalması Örnek: Çalkalanan kola şişesinin ilk ve son halleri arasındaki farklılık.

46 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN ÇÖKELMESİ 3) Yan kayacın etkisine bağlı mineral çökelimi Sıcaklığın etkisinden sonra, mineral çökeliminde çok etkili olan bir faktördür. Bazı cevher yataklarının tercihen bazı yan kayaçlarla birlikte bulunmaları, yan kayacın önemini vurgular. Yan kayacın etkisi çözelti ile yan kayaç arasında gelişen reaksiyonlara bağlıdır.

47 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN ÇÖKELMESİ 3) Yan kayacın etkisine bağlı mineral çökelimi Yan kayaç ile çözelti arasında gelişen etkileşimler: a) Çözelti içindeki H + iyonunun yan kayaçtaki mineraller tarafından alınması. Karbonatların çözülmesi ve feldspat ve mafik minerallerin kil ve mikalara dönüşü şeklinde gerçekleşir. 3 KAlSi 3 O 8 + 2H + KAlSi 3 O 10 (OH) 2 + 6SiO 2 + 2K + Böylece: 1) Çözeltinin asiditesi azalır 2) Klor komplekslerinin duraylılığı azalır 3) Metal sülfürler çökelir

48 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN ÇÖEKLEMESİ 3) Yan kayacın etkisine bağlı mineral çökelimi Yan kayaç ile çözelti arasında gelişen etkileşimler: b) Yan kayaçtan hidrotermal çözeltiye bir ilavenin olması Yan kayacın bileşiminde bulunan minerallerden (örneğin pirit veya diğer sülfitler) H 2 S veya kükürtün sıvıya ilavesi gibi. Bu şekilde indirgenmiş kükürt türevlerinin çözeltiye ilavesi anında metal sülfürler oluşarak, mineral çökelimi gerçekleşebilir. Örnek: Epitermal yataklarda antimonitin çökelimi gibi: Sb 2 S 2 (OH) 2 + H 2 S PbCl 2 + H 2 S PbS + 2 HCl Sb 2 S H 2 O

49 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN ÇÖEKLEMESİ 3) Yan kayacın etkisine bağlı mineral çökelimi Yan kayaç ile çözelti arasında gelişen etkileşimler: c) Çözeltinin oksidasyon potansiyelinin değişmesi Bu tür reaksiyonlarla Hg, Cu, U ve V gibi bazı metalik elementlerin yük değeri de değişir. HgS O 2 HgS + SO 4 2- Metallerin oksidasyon seviyelerini etkileyecek en önemli olaylar serpantinleşme ve ortamda karbonatlı malzemenin varlığı nedeniyle gerçekleşecek olan indirgenmedir. İndirgenme ile sülfat iyonları H 2 S e dönüştürülür.

50 HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER B) HİDROTERMAL ÇÖZELTİLER İÇİNDE BİLEŞEN ÇÖKELMESİ 4) Hidrotermal çözeltinin farklı özellikteki başka sıvılarla karışımı Hidrotermal sistemlerde çok sık rastlanan bir durumdur. İki farklı çözeltinin karışması sonucunda: a) Çözeltinin sıcaklığı azalabilir b) Çözeltinin tuzluluk değeri değişebilir. c) Çözeltinin indirgen kükürt bileşen (H 2 S) miktarı azalabilir & artabilir Sonuç olarak iki farklı sıvının karışımı Sıcaklığın etkisi ve yan kayacın etkisinin bir bileşkesidir.