KOP. Zorlu, Güzel, Karlı ve Şanlı. Ben o köyün toprağıyım * * Ben o köyün toprağıyım ifadesi şair Hikmet AKSU nun aynı adlı şiirinden alınmıştır.

Transkript

1

2 ARAŞTIRMA-İNCELEME Zorlu, Güzel, Karlı ve Şanlı KOP Ben o köyün toprağıyım * Bu PDF dokümanı, kitabın bir kısmını içermektedir. DBY okurları için özel olarak oluşturulmuştur. * Ben o köyün toprağıyım ifadesi şair Hikmet AKSU nun aynı adlı şiirinden alınmıştır.

3 Geçmişten Günümüze KOP SEBAHATTİN AKPOLAT SEBAHATTİN AKPOLAT, 2016 DÜN BUGÜN YARIN YAYINLARI, 2016 DBY: 25 Araştırma-İnceleme: 9 ÖNSÖZ ISBN: Sertifika No: Birinci Baskı: İstanbul, Haziran 2016 Yayın Yönetmeni: İrfan Güngörür Editör: Filiz Çiçek Bil Arşiv Belgelerinin Temin ve Transkripsiyonu: Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İzgöer Sayfa Tasarım: Vahdettin Atik Kapak Fotoğrafı: Feridun Hacıhasanzade Kapak Tasarımı: Emre Güngör Çoğu insan köyünü sever. Fakat benim için Kop köyü aşktır, sevdadır. Pek çok hemşehrim gibi ben de doğduğum, büyüdüğüm Kop köyünde kalamadım ama onu sevmekten asla vazgeçmedim. Binlerce kilometre uzaktan da olsa onu yaşadım, hissettim. İstedim ki, köyümü herkes tanısın, bilsin, hatta kitabı okuduktan sonra merak duyup gidip gezsin. Tarih boyunca binlerce insanı yetiştiren, şanlı savunmalara, savaşlara tanıklık etmiş bu toprakların güzelliği eminim gören herkesi büyüleyecektir. Uzun yıllar, doğduğum yer olan Kop köyünün Osmanlı dönemindeki tarih ve kültürünü araştırmayı düşünmüş fakat yapamamıştım. Kabul etmek gerekir ki, bir beldeyi; yetiştirdiği şahısları, sahip olduğu kurumları, meydana gelen olaylarıyla, yani bütün yönleriyle ortaya koymak çok zor bir iş. Yazarla İletişim Mobesko Mobilyacılar Sitesi "E" Blok No: 5-6 Kartepe/KOCAELİ Tel: Fax: Cep: bilgi@buketmobilya.com.tr Baskı/Cilt: Şenyıldız Matbaacılık Yay. Ltd. Şti. Gümüşsuyu Cad. No: 3/2 - Topkapı / İstanbul Tel: (Sertifika No: 11964) KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI / Library Cataloging-in-Publication Data (CIP) Geçmişten Günümüze KOP Yazar: Sebahattin Akpolat ISBN: Ebat: 17,0 x 24,0 cm XII = 383 s. 1- Araştırma-İnceleme 2- Şehir-Kültür 3- Kop Köyü 4- Tarih DÜN BUGÜN YARIN YAYINLARI Ankara Caddesi, Ünal Han No: 21/4 Cağaloğlu, Eminönü - Fatih / İstanbul Tel. - Faks: dby@dby.com.tr Fakat bir şeyin çoğunu yapamamak yerine, azını yapmak da başarıdır. Bu düşünceden hareketle, hiç olmazsa Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Vakıflar Genel Müdürlüğündeki belgeleri tespit edip yayınlamak istedim. İşte KOP KÖYÜ kitabı, böyle bir amaçla yola çıkılarak hazırlandı. Bu kitap, Kop köyü ile ilgili yazılmış ilk eserdir. Önümüzdeki yıllarda, Kop köyü ve köydeki Şeyh Mehmet Zaviyesi hakkında daha detaylı bilgilere ulaşmayı ümit ediyorum. Araştırmalarım devam ediyor. Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nin dışında arşiv ve kütüphanelerdeki Kop köyü ile ilgili belgeleri tespit etmeyi, derlemeyi ve yayınlamayı hedefliyorum. Bu vesileyle, hemşehrilerimin elindeki Kop köyüne dair belge ve bilgileri benimle paylaşmalarını rica ediyor, önemli olanları yayınlayabileceğimi duyurmak istiyorum. V

4 KOP KÖYÜ kitabının hareket noktası, arşiv belgelerinin tespiti oldu. Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde yapılan araştırmalarda Kop köyüyle ilgili belgelerin bulunduğu tespit edildi. Tasnifler sırasında özellikle Tapu Tahrir [Arazi Kayıt] defterleri, Evkaf [Vakıf] defterleri, Muhasebe kayıtları, Erzurum Ahkâm [Yargı] defterleri ile Temettuat [maldan, eşyadan elde edilen kazanç] defterlerinin dikkati çekmesi üzerine bunlar arasından Kop köyü ve Şeyh Mehmet Zaviyesi'yle ilgili belgelerin görüntüleri temin edildi. Kitabın "Ekler" bölümünde görüleceği üzere bunların günümüz harflerine çevirisi (transkripsiyon), özetlerinin yanı sıra belgelerde yer alan Hicrî ve Rumî tarihlerin Miladî karşılıkları köşeli parantez içinde verildi. Çeviri sırasında Türkçe yazım kurallarına dikkat edildi, kelimeler arasında birliktelik sağlandı, kaynaklar bilimsel yöntemlere göre düzenlendi. Eserde "Önsöz", "İçindekiler", "Kısaltmalar", "Giriş" bölümlerine, Osmanlıca metinlerin konularına göre günümüz harflerine çevirileri ve belge görüntüleriyle belge özetlerine, okuyucunun faydalanabilmesi için "Sözlük" ve yararlanılan kaynaklar için "Kaynakça"ya yer verildi. Bu vesileyle araştırmalarım sırasında bana yol gösteren ve önemli katkılarda bulunan değerli bilim adamı Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER'e teşekkürlerimi sunuyorum. Kop Köyü kitabının % 98'i 2012 yılında, kalan % 2'si de 2016'da tamamlandı. Kitabın hemşehrilerime ve konuyla ilgilenen herkese faydalı olmasını diliyorum. Sebahattin AKPOLAT İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...V İÇİNDEKİLER... VII I. BÖLÜM Kop Köyünün Doğası, Coğrafî Özellikleri... 3 a. Kop Köyü ve Akarsuları... 3 b. Veli Bey Paharı... 7 c. Yaylaların Havası, Suyu... 9 d. Gizemli Vadi: Kanlıca... 9 e. Kop Köyü Ormanları f. Türkiye nin Yüce Zirvelerinden Biri, Kop Dağı g. Gazoz Suyu h. Kop Köyü Çevresindeki Diğer Dağlar i. Çayırlar ve Yeşillikler İçinde Bir Köy j. Yenilebilen ve Şifalı Bitkiler k. Kop taki Heyelan Bölgeleri l. Kop Köyü İklimi ve Erozyonla Mücadele m. Mağaralar VI II. BÖLÜM Kop Köyündeki Önemli Yapılar...25 a. Kop Dağı Tüneli b. Kop Şehitleri Anıtı c. Kop Şehitleri Derneği KOP-DER VII

5 d. Otel ve Milli Park e. Kop Dağı Kayak Sporları Merkezi f. Çeşmeler g. Köprüler h. Köy Odaları i. Kop taki Konaklar ve Özellikleri j. Düğün Salonumuz k. Sağlık Ocağı l. Camiler m. Mezarlıklar, Türbeler n. Şeyh Mehmet Efendi Türbesi o. Kop Köyü Okulları p. Köyümün Değirmenleri Kavut Çorbası Kelem Lahanası Guymak Çiriş Yemeği Kokoç Çorbası Den Pilavı Kartol (Patates) Lahanası Çaşır Göbek (Mantar) Cıbıl Dolma (Yoğurtlu) j. Oyunlarımız k. Kop Köyü ve Ata Sporumuz Cirit l. Sporda Dünya Şampiyonumuz Var m. Geçmişten Günümüze Muhtarlarımız III. BÖLÜM n. Köyümüzün Hafızları, Hocaları Kop Köyünde Sosyal Yaşam, İnsanlar, o. Değerli Öğretmenlerimiz Önemli Olaylar...53 ö. Kop Şeyhi nin Torunları a. Köyün Nüfusu ve Hane Sayısı p. Veysel Karani Hazretleri nin Kemeri b. Soy İsimler, Sülâleler ve Haneler r. Şeyh Eyüb Efendi c. Lakaplar s. Üç Mollanın Kerameti d. Hacca İlk Giden Koplular t. Fevzi İpek ile Yüksel Avşar Arasında Geçen Konuşma.. 85 e. İlk Kez Yurt İçine Göç Edenler u. Çeşitli Alanlarda Başarılı Olmuş Kop Köylüleri f. Gurbet Elleri v. Koplu Astsubaylar ve Polisler VIII g. Yurt İçinde Göç Edilen Şehirler ve Hane Sayıları h. Tandır y. Kopluların Hafızasında Yer Eden Bazı Üzücü Olaylar Çiçek Salgını IX i. Kop Köyünün Lezzetli Yemekleri Köy Muhtarının Feci Ölümü Ekşi Lahana Sel Felâketi Tel Helvası Kaza Kurşunu Lor Dolması At Sürüklemesi... 88

6 1978- Ev Çökmesi Bayramda Trafik Kazası Trafik Kazası Kelkit Çayı nda Boğulma Hac Ziyareti Sırasında Çoruh Nehri nde Boğulma Top Mermisinin Patlaması IV. BÖLÜM Kop Köyü Ekonomisi...93 a. Kop Köyünde Ağa Topçu ile Ticaret b. Dönemin Vergileri ve Kop Köyünün Bakkalları c. Baypaş Anonim Şirketi d. Krom Madeni e. Kop Köyünde Arıcılık f. Köyümüzde Hayvancılık g. Alabalık Tesisleri VII. BÖLÜM Yazar Sebahattin Akpolat Fotoğraf Albümü EKLER Arşiv Belgeleri Vakıf Kayıtları Hurufat Kayıtları Tapu Tahrir Kayıtları Temettuât Kayıtları Muharebeler Tapular Şecere Sözlük Kaynaklar h. Enis Dayı nın Lokantası i. Kop Köyü Kökenli İşadamlarımız X V. BÖLÜM EKLER a. Yurt İçinde Farklı İllerde Yaşayan Kopluların Listesi b. Yurt Dışında Yaşayan Koplular ve Hane Sayıları c. Kop Köyüne Ait Dikkat Çekici Aile Yapıları ve Özelikleri VI. BÖLÜM Kop Cihadı a. Kop Savunması (2. Plevne) b. Kop Gazisi Sefer Ağa ve Hikâyesi XI

7 KOP KÖYÜNÜN DOĞASI, COĞRAFÎ ÖZELLİKLERİ I. BÖLÜM a. Kop Köyü ve Akarsuları Kop köyü, coğrafî olarak Erzurum sınırındadır ve güneye doğru Bayburt un son köyüdür. Batıda ise Erzincan köyleriyle sınırdaştır. Kop köyü, Bayburt a 35, Aşkale ye 35, Erzurum a 90 kilometre uzaklıktadır. Trabzon a uzaklığı 225, Ankara ya 700 ve İstanbul a ise kilometredir. Kop köyü, Çoruh Nehri nin ilk kolları ile sarılır. Çoruh Nehri ni besleyen dereler, Kop Dağı nın eteklerinden akmaya başlar ve bir masal gibi uzayıp gider. Köyümün içinden Tekeli, Büke, Kanlıca, Çamlık ve Vank dereleri akar. Bu dereler, Çoruh Nehri gibi zengin bir faunaya sahiptir ve ender görülen kırmızı benekli alabalıklara da ev sahipliği yapar. Bayburt tan Kop köyüne (aşağı Kop hanlarına) ilk girişte solda, içerisinde Kop Şeyhi nin kabrinin de bulunduğu köy kabristanlığı vardır. Anayol üzerindeki bu mahalleye Macirler Mahallesi de denir. Bu mahallede cami, sağlık ocağı, okul ve düğün salonu vardır. Hanlardan Kop Dağı na doğru 1 km. anayol üzerinden ilerlendiği zaman Yukarı Han Mahallesi ne gelinir. Bu mahallede kayak tesisleri, 3 yıldızlı otel ve milli park bölgesi vardır. Köyümüzün en güzel yerleşim alanlarındandır. 3 Hanlardan hemen sağ tarafa dönülünce 500 metre ileride Hacıgil'in Kom denilen mahalle gelir. Bu mahallede de Kop Şeyhi nin torunları oturur. Bu mahalle içerisinde de bir adet cami vardır.

8 CANIM KOP KÖYÜ M Lolanlı dan girdim Aşağı Han a Çok misafirperverlik yaptı gelip geçen binlerce cana Buradan geçen yol gider İran, Kars, Erzurum, her yana Yine özledim seni Canım Kop Köyü m Macirler, Dodollar, Yukarı Han dan Kop Dağı seni çok severim vallahi candan Düşman değil, yolcu geçer zirvenden, yoldan Yine özledim seni Canım Kop Köyü m Rakımın çoktur mevkiin çok yüce Altı ay uğraştı düşman erişemedi sendeki güce Ermeni si, Rus u sen hepsini saydın bir hiçe Gurur veriyorsun bana Canım Kop Köyü m Hacıgil in Kom da vardır Şeyh in kokusu Yukarı Köy zaten Kop un yarısı Şeyh i ziyarete gelir erkeği, kızı, karısı Şeyhleri ile ünlü Canım Kop Köyü m Neyini anlatsam her şeyi bir hoş İçtikçe lezzet verir suları bir hoş Otur da nefeslen, kır çiçeği kokusu eder seni sarhoş Havasıyla güzel Canım Kop Köyü m Kop Dağı, Akpahar, Göksulak bir de Balın hası olur benim köyümde Çamlıktan bir görünüş 4 Kop köyünün ilk mahallesi olan Yukarı Kop tan girişte, sağ tarafta 1950 li yıllarda yapılmış, yıllara meydan okurcasına duran ilkokul binası bulunur. Biraz ileride, sol tarafta Nezim Dayı nın değirmeni vardır. Değirmenin durumu da ilkokul binasından farklı değildir. Kullanılmamasına rağmen bir asırdır ayakta kalmayı başaran değirmen, günümüzde de bu çabasını sürdürmektedir. Yine girişte, sağ tarafta köyün en eski mezarlığı vardır. İlerlediğinizde, sağ tarafta Kop Şeyhi Mehmet Efendi nin kardeşi Kara Dede nin türbesini görürsünüz. Amma maalesef ki o eski muhabbetler nerede? Yine özledim seni Canım Kop Köyü m Velhasıl kelâm çok iyisin, güzeldir huyun İçimine doyum olmaz var maden suyun Her insanın iyidir; yaşlın, delikanlın, toyun 5 İnsanlığınla güzelsin Canım Kop Köyü m Söyledi bunları ŞAHSET kendi dilinden Anadolu nun Kop Köyü nden Bayburt ilinden Çoruh Nehri nin doğuşundan, Kop Dağı nın yelinden Çoruh Nehri ile ünlü Canım Kop Köyü m ŞAHSET BUDAK

9 A Âdet i ağnâm: Koyun vergisi Ağnâm: Koyunlar Âhar: Başkası Aklâm: Kalemler, Bürolar Âlem penâh: Dünyanın sığınacağı yer, mekân Âlî: Yüksek, yüce Ankıbel: Tarafından Ashâb ı ağrâz: Kötü niyetli kimseler Âsitane: İstanbul Aşâr: Mahsullerden alınan bir çeşit vergi B Bâ arz: Arz ile Bâb: Husus, konu Baʻdehû: Sonra Benâm: Namlı, ünlü, meşhur Be nevbet: Nöbetleşe Bennâk akçesi: Evli olanlardan alınan bir çeşit vergi Berât: Bir konu hakkında verilen izin Berây: İçin 6 Ber icmâl: Özet olarak Ber vechi iştirak: Müşterek şekilde Bî garaz: Tarafsız Bi gayrı hakkın: Haksızlıkla Kanlıca dan bir görünüş Bilâ mürâfaa: Duruşma olmaksızın 361

10 C F Caba akçesi: Üzerinde arazi bulunmayan ve ticaretle meşgul bulunanlardan alınan bir çeşit vergi Cedîd: Yeni Cemʻ: Toplamak Ferâğ: Bir gayrımenkulün tasarruf hakkını başkasına terk etme hakkı Fevt: Ölüm Cihet: İmamet, hitabet, müderrislik, vaizlik gibi dinî ve hayır müesseselerine ait hizmet G Cülûs ı hümâyûn: Padişahın tahta çıkışı Gadr: Zulüm, eza, cefa Gâye/Gâyet: Son D Gurre: Ayın son günü Defterhane i Âmire: Maliye Defter i Hakanî: Şahsî tasarruflar, timâr, zeâmet, has, mülk ve vakıfların kayıtlarını tutan daire Defter i icmâl: İcmal defteri Defter i mufassal: Mufassal defter Divan ı Hümâyûn: Bugünkü anlamda yaklaşık olarak Bakanlar Kurulu, Osmanlı Devleti'nde en üst düzeyde idarî ve yargı organı H Hâlî: Boş Hâmiş: Ek yazı Hınta: Buğday Hükm ı hümâyûn: Padişah emri İ E İbkâ: Yerinde, evvelki halinde bırakma 362 Eben an ceddin: Kuşaktan kuşağa, babadan, dededen Ecânib: Yabancılar Erbâb ı timâr: Timâr sahipleri Esbak: Daha eski Evâhir: Ayın son on günü Evâsıt: Ayın 10 ilâ 20'si arası İbtidâ: Başlangıç İcâre: Kira, irat, gelir İcmâl: Özet İhracat: Giderler İktizâ: Gerekmek İlâm: Mahkemeden verilen hüküm 363 Evkâf: Vakıflar İlâmeyn: İki adet ilâm Eyyâm: Günler İnâyet: Yardım İstidʻâ: İsteme İstiʻlâm: Bilgi isteme

11 K Medfûât: Harcanan para Kadıasker: Askerî kadı Kadîm: Eski Kâin: Bulunan Karındaş: Kardeş Karye: Köy Kemâkân: Eskisi gibi, önceden olduğu şekilde Kışlak: Kışın otundan ve suyundan istifade olunan arazi hakkında kullanılır bir tabir Kıtʻa: Adet Kuyûdât: Kayıtlar Meʼkûlât: Yiyecekler Memhûr: Mühürlü Merbût: Bağlı, ilişkin Merkûm: Adı geçen Meşihat: Şeyhlik / Şeyhülislâmlık Mezbûr: Adı geçen, kendisinden söz edilen Mezkûr: Zikredilen, adı geçen Mezrûʻ: Ekilmiş, çift sürülüp tohum atılmış Mîrimîrân: Beylerbeyi Misafirîn: Misafirler L Lede'l vürûd: Varması halinde Lede's sübût: Tespiti durumunda Li ebeveyn: Baba ve ana tarafından Livâ: Sancak Mûcebince: Gereğince Muharrir: Yeniden fethedilen yerler ile ülkenin herhangi bir yerindeki araziyi yazmaya memur olan kimse Mukayyed: Kayıtlı Muktezâ: Lâzım gelen, gereken Mûmâileyh: Kendisinden söz edilen, adı geçen Muvâcehe: Ön 364 M Mahlûl: Sahipsiz maaş veya memurluk / Mirasçısı bulunmayan ve hükümete kalan miras Mahsulât: Gelirler Mâlikâne: Kanunda gösterilen şartlara göre birine verilen beylik arazi Maʻrifetiyle: Tarafından Mârru'z zikr: Zikri geçmiş olan Maʻrûf: Bilinen, tanınan Masârıfât: Giderler Mübeyyin: Meydana koyan, açıklayan Mücerred: Yalnız / Bekâr Mülhak: İlhak edilmiş, içinde bulunan Mümzâ: İmzalanmış Mürâfaa: Mahkemede duruşma Müsâvî: Eşit, denk Müstebân: Aşikâr, ortada Müteveffâ: Vefat etmiş N 365 Mastûr: Yazılmış Meclis i şerʻ: Mahkeme Nâib: Kadı vekili Nân pâre: Maişet, memurluk parası Mecmûʻ: Toplam Nefer: Kimse, kişi

12 Nısf: Yarım T Nizâʻ: Anlaşmazlık Taʻallül: Vesile ve bahane arama Taam: Yemek R Tarafeyn: İki taraf Refʻ: Lağvetme, hükümsüz bırakma Resm: Vergi Resm i kışlak: Kışlak vergisi Teʻaddî: Zulüm, adaletsizlik Tebeyyün: Ortaya çıkma Tefrîk: Ayırmak Temettu / Temettuât: Kazanç, kazançlar Rubʻ: Dörtte bir Tenezzül: Fiyatta düşme, inme Rûznâmçe: Günlük gelir ve giderlerin tutulduğu defter Tevâbiʻ: Tâbi olunan yerler Rüsûm: Vergiler Rüsûm ı örfiye: Örfî vergiler Timâr: Beslediği sipahilerle harbe giden beylere öşrünü almak üzere ayrılan arazi Rüʼyet: Görmek U S Umûr: İşler Sâbık: Eski V Sâdır olma: Çıkma Vâkıf: Vakfeden Sâlifü'z zikr: Daha önce geçtiği üzere Varaka: Evrak Sipahi: Timâr sahibi süvari askeri Vâridât: Gelirler Somar: Kile; 16 ğodluk tahıl ölçüsü; 15 kile; 30 teneke, iki Vazife: Ücret dekarlık ölçü Vech i meşrûh: Açıklandığı üzere Sudûr etme: Çıkma Veled: Oğul 366 Sulehâ: Salih zatlar Südde i saʻâdet: İstanbul Ş Y Yekûn maa gayrihî: Diğerleriyle birlikte toplamı Yevmî: Günlük 367 Şaʻîr: Arpa Z Şerʻ/Şerʻi şerîf: Mahkeme Şerîk: Ortak Zâhir u nümâyân: Ortada, açık Zaviyedârân: Zaviyedârlar

13