EMO NORM 0304 Eylül 2016 ICS

Transkript

1 ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI / CHAMBER OF ELECTRICAL ENGINEERS NORM GELİŞTİRME MERKEZİ / NORM DEVELOPMENT CENTER EMO NORM 0304 Eylül 2016 ICS Yıldırımdan Korunma Tesisatı Uygunluk Değerlendirmesi Conformity assessment Electrical Installation - Lightining Kabul Tarihi/Accept Date : Kabul Kararı/Accept Decision Number : Yayın Tarihi/Publication Date : Revizyon Tarihi/Revision Date : Revizyon Numarası/Revision Number : Revizyon Yürürlük Tarihi/Revision Publication Date : Elektrik Mühendisleri Odası Ihlamur Sokak No:10 Kızılay/ANKARA TELİF HAKKI KORUMALI DOKÜMAN EMO 2016 Tüm hakları saklıdır. Aksi belirtilmedikçe, bu yayının herhangi bir bölümü herhangi bir şekilde ya da fotokopi ve mikrofilm dâhil yukarıda adresi verilen EMO dan yazılı izin elektronik veya mekanik herhangi bir yolla çoğaltılamaz ya da kullanılamaz. EMO Norm Geliştirme Merkezi Telif Bürosu Ihlamur Sokak No:10 Kızılay/ANKARA Tel Faks e-posta: norm@emo.org.tr Web

2 ÖNSÖZ/FOREWORD EMO Hakkında Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) 26 Aralık1954 yılında 672 üye ve 6235 sayılı TMMOB yasası uyarınca kurulmuş olup, 1982 Anayasasının 135. maddesinde tanımlanan kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşudur. Türkiye sınırları içinde meslek ve sanatlarını yürütmeye yasal olarak yetkili mühendis, yüksek mühendis, yüksek mimar, mimarları örgütünde toplayan Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği içinde yer alan ve tüzel kişiliğe sahip olan 24 odadan biridir. Elektrik, Elektronik, Kontrol ve Biyomedikal Mühendislerini bünyesinde barındıran EMO nun bugünkü üye sayısı in üzerindedir. Odanın merkezi Ankara da olup Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Eskişehir, Gaziantep, Kocaeli, İstanbul, İzmir, Mersin, Samsun ve Trabzon da şubeleri vardır. Ayrıca şubelere bağlı il ve ilçelerde temsilcilik ve mesleki denetleme büroları şeklinde yurt düzeyinde geniş bir örgütlenmeye sahiptir. Amacı Günün gereklerine, koşullarına ve olanaklarına uygun olarak üyelerinin sorunlarını çözmek için çalışmak, mesleğin üye toplum ve ülke yararlarına göre uygulanması ve geliştirilmesi için gerekli çabaları göstermek, diğer meslek Odaları, üyeleri ve halkla ilişkilerinde dürüstlüğü ve ahlakı korumak, uzmanlık alanında ülke çıkarlarına uygun politikalar üreterek bunları savunmak, kamuoyu oluşturmak, ilgilileri uyarmak, Meslekle ilgili standartları, normları, yönetmelik ve teknik şartnameleri, sözleşme tiplerini ve benzeri tüm bilimsel evrakı incelemek, bunların değiştirilmesi, geliştirilmesi ve yenilerinin oluşturulması yolunda çalışmalar yapmak, WHAT IS EMO? The Chamber of Electrical Engineers (EMO) has been established in The establishment is based on the UCTEA Law No It is a professional organization defined in the form of a public institution as stated in the Article 135 of the Constitution. It is one of the 23 constituent chambers of the Union of Chambers of Turkish Engineers and Architects. EMO represents Electrical, Electronics, Computer, Biomedical Engineers and has members over EMO Headquarters is located in Ankara. It has branches in Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Eskişehir, Gaziantep, Kocaeli, İstanbul, İzmir, Mersin, Samsun and Trabzon. Additionally, The Chamber of Electrical Engineers is a widespread organization, having representatives and professional control offices in provinces and districts among the country. OBJECTIVES OF EMO To create solutions for members considering current needs, conditions and facilities; make efforts for the profession to be practiced and developed according to the interests of members, society and the country; preserve honesty and morality in relations with members and other professional chambers; set up and defend policies for the common good in the field of profession; form public opinion; warn relevant authorities. To examine and analyze standards, norms, regulations, technical specifications, contract types and similar documents related to the profession; change, improve and modernize them. NORMLAR HAKKINDA Türkiye`de üretilen ürün, hizmet ve sistemlerin denetimleriyle ilgili yeterli norm bulunamadığı için başka kuruluşların ürettiği dokümanlar norm olarak kabul edilmektedir. Bu alanda yaşanan sıkıntılar ve gereksinimi göz önüne alan EMO, Ana Yönetmeliği`nin "Odanın Amaçları"nı düzenleyen 7. Maddesindeki, "Meslekle ilgili standartları, normları, yönetmelik ve teknik şartnameleri, sözleşme tiplerini ve benzeri tüm bilimsel evrakı incelemek, bunların değiştirilmesi, geliştirilmesi ve yenilerinin oluşturulması yolunda çalışmalar yapmak" hükmü uyarınca harekete geçme kararı almıştır. EMO Yönetim Kurulu, 12 Ağustos 2016 tarihinde yaptığı toplantıda konuyu değerlendirerek, mühendislik hizmetleri ile sistemlerin niteliği ve uygulamalara ilişkin normları hazırlamak ve yayımlamak amacıyla, Elektrik Mühendisleri Odası Norm Geliştirme Merkezi kurulması ile ilgili hazırlık çalışmaları yapılmasını kararlaştırmıştır. Bu norm bu kapsamda hazırlanmıştır. ABOUT NORMS As long as there are not enough norms related with the controlling of goods, services and systems produced in Turkey, the documents generated by other institutions are accepted as norm. As considering experienced problems and necessity in this field, EMO decided to take action in accordance with the provision of "Investigating occupational standards, norms, regulations and technical specifications, contract types and all kinds of similar scientific documents, working through changing, improving these and forming new ones" in the 7. Item of Main Regulations, which is responsible for regulating "Objectives of the Chamber". EMO Executive Board, by evaluating the subject in the meeting on August 12, 2016, decided to make prepatory works on the purpose of founding The Chamber of Electrical Engineers Norm Development Center. This norm was prepared within this scope 2

3 İÇİNDEKİLER 1- ÖNSÖZ 2- İÇİNDEKİLER 3- GİRİŞ 4- AMAÇ / KAPSAM 5- DAYANAK 6- TANIMLAR 7- ATIFLAR / KAYNAKLAR 8- GENEL 9- MUAYENE / ÖLÇÜMLER 10- RAPORLAMA 11- EKLER 3

4 4) AMAÇ VE KAPSAM Bu norm, yapıların yıldırımdan korunması için tesis edilen Yıldırımdan Korunma Sistemlerinin, (YKS) can ve mal güvenliği bakımından işlevini yerine getirip getiremiyeceği ile ilgili muayene edilmesi ve roporlanmasını amaçlar. 5) DAYANAK Bu norm, 6235 sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır. 6) TANIMLAR Yıldırım Darbesi: Bir yıldırım boşalmasının içindeki tekil darbedir. Çarpma Noktası: Yıldırım darbesinin temas ettiği noktadır. Yıldırım Akımı: Çarpma noktasından geçen akımdır. Yıldırımdan Korunma Sistemi (YKS) : Yıldırım akımının yol açacağı fiziksel hasarları azaltmak için bir yapının korunmasında kullanılan sistemlerin tümüdür. Yıldırımdan Korunma Düzeyi (YKD) : Belirli yıldırım akım parametre (akım, enerji, yük vb.) değerleriyle tanımlanmış koruma düzeyidir. YKD, yıldırımdan korunma sisteminin tasarımında kullanılır. Dış Yıldırımdan Korunma Sistemi (Dış YKS) : Yakalama ucu, indirme iletkeni ve toprak sonlandırma sistemlerinden oluşur. Yakalama Ucu Sistemi: Çubuk, kafes şeklindeki iletkenler veya havai iletkenler kullanılarak yıldırımın yakalanması amaçlanan Dış YKS nin bir bölümüdür. İndirme İletkeni Sistemi: Yıldırım akımını, yakalama ucu sisteminden toprak sonlandırma sistemine iletmesi amaçlanan Dış YKS nin bir bölümüdür. Toprak Sonlandırma Sistemi: Yıldırım akımını toprağa iletmesi ve yayması amaçlanan Dış YKS nin bir bölümüdür. Kuşaklama Barası: Metal tesisatlar, dış iletken bölümler, elektrik ve iletişim hatları ve diğer kabloların bir YKS ye bağlanmasını sağlayan metal baradır. Deney Ek Yeri (Ölçüm Klemensi): YKS bileşenlerinin, elektriksel deneye tabi tutulması ve ölçmenin yapılmasını kolaylaştırmak için tasarlanmış ek yeridir. Denetleyici: Yıldırım boşalmaları sonucunda ortaya çıkan tehlikeli yüksek gerilimler ve bunların elektromanyetik etkileri ile YKS konusunda TMMOB EMO tarafından yetkilendirilmiş test-ölçüm mühendisidir. Ancak denetleyici, söz konusu yapının tasarımcısı ve tesisatçısı olamaz. 7) ATIFLAR / KAYNAKLAR Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği TS EN

5 8) GENEL 8.1) DENETİM İŞLEMİ ÖNCESİ ÖN HAZIRLIKLAR Denetime gidilmeden önce, kullanılacak iş güvenliği kişisel koruyucu ekipmanlar ve ölçüm cihazlarının eksiksiz olarak var olup olmadığı kontrol edilir. Söz konusu iş güvenliği ekipmanları ve ölçüm cihazları: Baret Çelik burunlu, yalıtkan tabanlı iş ayakkabısı İş yeleği Topraklama ölçüm cihazı ve yedek pilleri Takım çantası ( kontrol kalemi, yıldız tornavida, düz tornavida, pense, karga burnu, zımpara) Denetimde kullanılacak ekipmanların çalışıp çalışmadığı ve ayrıca, kalibrasyon tarihleri kontrol edilir. Çalışmayan ekipman veya kalibrasyon geçerlilik tarihi dolmuş ölçüm cihazı var ise bu eksiklikler tamamen giderildikten sonra denetim işlemine geçilir. İlgili test-ölçüm biriminin, denetimi yapılacak tesisin yetkilisiyle yapmış olduğu görüşmeler neticesinde verdiği bilgiler (adres, ilgili kişi adı ve telefonu, tesisin genel durumu, projesi, denetim noktaları, saha durumu, denetimin periyodik olup olmadığı, vb. ) alınarak denetim yapılacak tesise gidilir. MUAYENE BAŞLAMADAN ÖNCE ÖNEMLİ UYARILAR: Radyoaktif paratonerlerin kontrolü kesinlikle yapılmayacaktır. Aktif paratonerler ise, TSE, EN, HD, IEC standartlarında yer almadığından, koruma kapasitesi kontrolü yapılmaz. Ancak yurdumuzda yaygın olarak kullanıldıklarından, bunları bir yakalama ucu olarak kabul edip, yalnızca tesisatın gözle kontrolü yapılır ve topraklama direnci ölçülerek, direnç değerinin TS EN Standardında belirtilen sınır değerin (10 Ohm) altında olup olmadığı sorgulanır. Şayet dış yıldırımlık tesisi, TS EN Standardında belirtilen, yakalama uçları (Franklin çubukları), gerilmiş teller (gerilmiş halat) veya kafes biçiminde bağlanmış iletkenlerden veya bunların kombinasyonundan oluşmuş bir sistem ise sistemin koruma kapasitesinin yeterli olup olmadığı da denetlenmelidir. Koruma kapasitesinin yeterli olup olmadığı, projesine bakılarak denetlenir. Tesise ait bir proje yok ise, proje yaptırılması önerilir ve aşağıda Değerlendirme başlığı altında yer alan a şıkkına göre hareket edilir. 9) MUAYENE / ÖLÇÜMLER Muayene yapılacak tesise varılınca önce ilgili kişiyle irtibat kurulur, beraber kontrolü yapılacak YKS lerin yerleri belirlenir. İlgili kişi konu hakkında yetersizse, tesisin durumuna göre denetlenecek YKS ler test-ölçüm ekibi tarafından belirlenir. Kendisi veya görevlendireceği bir teknisyenle ilgili YKS bölgelerine gidilir. Muayene yaparken aşağıdaki yol izlenir: a) Kişisel koruyucu ekipmanlar kullanılır. b) Önce YKS nin bütün bölümleri gözle muayene edilir. c) Daha sonra test klemensi kapağı açılır. Burada bir oksitlenme varsa ölçümü yapılacak iletken noktası zımparalanır. d) 3 uçlu ölçüm cihazı, referans kazıkları uygun noktalara çakılarak hazırlanır. 5

6 e) Cihazdan topraklama direnci ölçüm değeri okunur. Ekranda anormal bir değer, hata veya salınım görülüyorsa tüm bağlantılar ve referans kazıkları kontrol edilir, gerekirse referans kazıklarının yerleri değiştirilir. 10) RAPORLAMA 1) Raporun 1. sayfası eksiksiz olarak doldurulduktan sonra, 2. sayfadaki ölçüm ve muayene sonuçları bölümüne geçilir. 2) Gözle kontrolle yapılan tespitler EVET ve HAYIR olarak ilgili sütunlara yazılır. 3) Son olarak da ölçülen, toprak sonlandırma direnci ilgili bölüme yazılır. Değerlendirme: a) Ölçülen direnç değeri 10 Ω ve altında ise, SONUÇ VE ÖNERİLER Başlığı altında yazılı ibarenin en altında bulunan İÇİNDEDİR/İÇİNDE DEĞİLDİR ibaresi İÇİNDEDİR şeklinde, direnç 10 Ω üzerinde ise, İÇİNDE DEĞİLDİR şeklinde yazılır. b) İNDİRME İLETKENLERİ bölümü, 2. Satırda yazılı sorgulamada, binanın çatısı ve/veya duvarları yanıcı malzeme ise tespit elemanlarının yalıtımlı olup olmadığına bakılır. (Böyle bir durumda indirme iletkeni ile yanıcı çatı veya duvar arasında en az 10 cm mesafe olmalıdır.) Yalıtımlı değilse bunların yalıtımlı elemanlarla değiştirilmesi gerektiği yazılır. Yanıcı malzeme yoksa tespit elemanlarının uygunluğuna (oksitlenme, sağlam montaj vb.) bakılır. c) Yine bu bölümdeki 5. Satırda yazılı sorgulama, binada mantolama varsa ve indirme iletkenleri montolama içinden geçiriliyorsa yapılır. d) Toprak sonlandırma direnci 10 Ω dan büyükse, YKS, TS EN Standardına göre yapılmışsa ve projesi varsa, topraklama sisteminin şekli ve boyutları, EMO Elektrik Tesisleri Genel Teknik Şartnamesi içinde yer alan,yıldırımdan Korunma Yönetmeliği Şekil-8 de verilen grafiğe uygun olmalıdır. Aksi taktirde, iyileştirme yapılarak direnç değerinin 10 Ω altına düşürülmesi istenmelidir. e) Kayalık zeminde kurulu YKS sistemlerinde, toprak sonlandırma direnci 10 Ω üstünde ise, YKS, TS EN Standardına göre yapılmışsa ve projesi varsa, yine aynı yönetmeliğin EK-T bölümü T maddesine bakılmalıdır. Toprak sonlandırma sistemi burada öngörülenlere uygunsa direnç değerinin 10 Ω dan küçük olması aranmaz. f) ÇATI ÜSTÜ bölümünde, çatı direği boyunun uygun olması, direk üst seviyesinin binanın en yüksek kotunun en az 0,5m üzerinde olması ile mümkündür. Bu şart sağlanmamışsa uyarı yazılmalıdır. g) Koruma borusu boyu 2,5m den kısaysa, içindeki iletkenler ayrı ayrı PVC boru içinden geçirilmemişse, borunun üst kısmı yalıtkan bir madde ile kapatılmamışsa uyarı yazılır. h) Tablonun A bölümünde belirtilen iletlenlerin PVC boru içinden geçirilmesi, iletken ile koruyucu borunun birbiri ile korozyona girebileceği durumlarda gereklidir. Bu durumda iletkenler ile koruyucu borunun bir iletkenle eşpotansiyellenmesi sağlanmalıdır. i) Dokunma ve adım gerilimlerine karşı korunma için TS EN madde 8.1 ve madde 8.2 belirtilen önlemlere bakılır. j) Varsa, diğer olumsuzluların giderilmesi şeklinde öneriler yazılır. 6

7 A-GENEL BİLGİLER DIŞ YILDIRIMLIK TESİSATI DENETİM RAPORU ÖLÇÜMÜ TALEP EDEN KURUM İLGİLİ KİŞİ ÖLÇÜM YAPILAN YERİN ADRESİ ÖLÇÜM TARİHİ TESİSATIN BULUNDUĞU YER HAVA DURUMU Açık Kapalı Yağışlı TOPRAK DURUMU Islak Nemli Kuru KONTROL NEDENİ Periyodik Düzeltme Yeni tesis B-TESİS BİLGİLERİ TESİSE AİT TOPRAKLAMA Var Yok DIŞ YILDIRIMLIK TESİSAT TİPİ Yakalama Ucu (Aktif Tanımlılar dahil) Kafes TESİSE AİT DIŞ YILDIRIMLIK Sistemi Halat Yok Var Yok TESİSAT PROJESİ VAR MI? TOPRAKLAYICI TESİS ŞEKLİ Ring Temel Yüzeysel *Dikkat: tarih ve sayılı TAEK Derin genelgesi ile radyoaktif kaynaklı paratonerlerin kullanımı yasaklanmıştır. Tesisinizde gerekli değişikliğin yapılması gerekmektedir. C-ÖLÇÜM BİLGİLERİ TOPRAKLAMA YAYILMA DİRENCİ ÖLÇÜM CİHAZININ: MARKA-MODEL SERİ NO HATA SINIFI ÖLÇÜM YÖNTEMİ ÖLÇÜM CİHAZI KALİBRASYON BİLGİLERİ: KALİBRASYON YAPAN KURUM KALİBRASYON ONAY TARİH VE SAYISI GEÇERLİLİK SÜRESİ 7

8 D- ÖLÇÜM ve MUAYENE SONUÇLARI A. KORUMA BORUSU Koruma Borusu Var mı? Koruma Borusu Mekanik Dayanım için Uygun mudur? Koruma Borusu Montajı Uygun mudur? Koruma Borusu Ağzı Yalıtkan Bir Madde İle Kapatılmış mıdır? Koruma Borusu İçindeki İletkenler PVC Boru İçinde midir? Koruma Borusu 250 cm midir? B. İNDİRME İLETKENLERİ İndirme İletkenleri En Az, Bakır için 2x25 mm², Alüminyum için 2x25 mm², Sıcak Dald. Galvaniz için 50 mm² midir? İndirme İletkenleri Tespit Elemanları Yalıtımlı ve Uygun mudur? İndirme İletkenlerinde Keskin Köşe Var mıdır? Tespit Elemanları Arası Mesafe Ortalama Ne Kadardır? Binada İndirme İletkeni Mantolama İçerisinde ise, Özel İzolasyonlu Yıldırımlık Kablosu (iscon) mu dur? C. ÖLÇÜM KLEMENSİ Ölçüm Klemensi Bulunmakta mıdır? Ölçüm Klemensi Oksitlenmeye Karşı Korumaya Alınmış mıdır? Ölçüm Klemensi Zeminden 270 cm Yukarıda mıdır? Ölçüm Klemensi İle Koruma Borusu Arası Mesafe 20 cm midir? D. ÇATI ÜSTÜ Çatı Direği Boyu Uygun mudur? Çatı Direği Üzerinde Direk Bağlantı Klemensi Bulunmakta mıdır? Çatı Direği Montajı Uygun mudur? İniş İletkenleri Çatı Direğine Uygun Olarak Tespit Edilmiş midir? E. TOPRAKLAMA TESİSİ İndirme İletkenleri Koruma Borusundan Sonra Zemin Üzerinde midir? Dokunma ve adım gerilimlerine karşı korunma önlemleri alınmış mıdır? Topraklama Tesisi Yayılma Direnci Kaç Ohm dur? 8

9 E-SONUÇ VE ÖNERİLER Yıldırımdan korunma tesisinin koruma kapasitesi, tesisi tasarlayan ve kuran kişi/firmanın sorumluluğunda olmak kaydı ile ölçülen topraklama yayılma direnci TS EN nolu standartta tanımlanan yeterlilik sınırları; İÇİNDEDİR/İÇİNDE DEĞİLDİR F- İLGİLİ YASA VE YÖNETMELİKLER Elektrik tesislerinde can ve mal güvenliği açısından topraklama sistemlerinin yapılması ve işlerliğinin periyodik olarak kontrolü tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği gereği zorunlu tutulmuştur. Ayrıca tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan İşyeri, Bina ve Eklentilerinde alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği gereği dış yıldırımlık sistemlerinin yılda bir defa olmak üzere periyodik denetiminin yapılması gerekmektedir. Yıldırımdan korunma sistemlerine ilişkin olarak mevcut durumda TSE Elektroteknik Güvenlik ve Aydınlatma Özel Daimi Komitesi İhtisas Kurulu tarafından kabul edilen TS EN standardı yürürlüktedir. TS standardı dört bölümden oluşmakta olup; 1. Bölüm : Genel Kurallar (TS EN ) 2. Bölüm : Risk Yönetimi (TS EN ) 3. Bölüm : Yapılarda Fiziksel Hasar ve Hayati Tehlike (TS EN ) 4. Bölüm : Yapılarda bulunan Elektrik ve Elektronik Sistemler (TS EN ) i içermektedir. Önceki standart olan TS 622 standardı tarihinde kabul edilmiş ve tarihinde yürürlükten kaldırılmıştır. Yürürlükten kaldırılan bu standartta bahsi geçen radyoaktif paratonerlerin ithalatı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) tarafından durdurulmuş, daha sonra ikinci bir genelge ile kullanımı yasaklanmış, mevcut olanların ise sökülerek kuruma teslimi talep edilmiştir. Radyoaktif paratonerlerden doğan piyasadaki boşluğu, radyoaktif isminden radyo kısmının atılmasıyla türetilen ve etkinliği EN, HD, IEC gibi uluslararası standart kuruluşları tarafından kabul edilmeyen aktifparatoner tipleri doldurmuştur. ESE tipi paratoner olarak tanımlanan, ülkemizdeki adıyla aktifparatonerlerin aralarında Fransa nın da bulunduğu birkaç ülkenin ulusal standardında yeri olmakla birlikte uluslararası hiçbir standartta yer almamaktadır. Keza aktif paratonerler ulusal standardımız olan TSE nin yürürlükte bulunan TS EN standardında da yer almamaktadır. Hatta koruma çaplarındaki manipülasyonlar sebebiyle çeşitli yerlerdeki bir çok tüketici mahkemesinde mahkum edilmiştir. Uluslararası ve ulusal standartlarda yeri olmayan bir ürünün yıldırımdan korunma sistemi olarak kullanımı mümkün olmayıp öncelikle bina ve tesisler için TS EN serisi standartlara göre risk analizi yapılması, anılan analizin sonucuna göre yıldırımdan korunma sistemi kurulması 9

10 gerekliliği ortaya çıkmış ise yine aynı standartlara uygun olarak yıldırımdan korunma sistemi tesis edilmesi gerekmektedir. 10

11 11 EMO NORM 0304 / Eylül 2016