TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

Transkript

1 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Haziran 2007 ICS ; YILDIRIMDAN KORUNMA - BÖLÜM 1: GENEL KURALLAR Protection against lightning - Part 1: General principles TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

2 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

3 Ön söz - Bu standard, CENELEC tarafından kabul edilen EN : 2006 standardı esas alınarak TSE Elektrik İhtisas Grubu na bağlı Elektroteknik Güvenlik ve Aydınlatma Özel Daimi Komitesi nce hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 05 Haziran 2007 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. - Bu standardın kabulü ile TS 622 (1990) ve TS IEC (2002) iptal edilmiştir. - Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

4 Yıldırımdan korunma - Bölüm 1: Genel kurallar 0 Giriş Tabiattaki hava şartlarını yıldırım boşalmalarını önleyecek derecede değiştirme kabiliyetine sahip cihazlar ve metotlar mevcut değildir. Yapılara veya yapıların yakınına (veya yapılara bağlı hizmet tesisatlarına) isabet eden yıldırımlar insanlar, yapılar, yapıların içindekiler ve hizmet tesisatları için tehlikelidir. Korunma ihtiyacı, korunma tedbirlerinin yerleştirilmesinin ekonomik faydaları ve yeterli korunma tedbirlerinin seçimi risk yönetimi usullerine göre yapılmalıdır. Risk yönetimi IEC nin konusudur. Yıldırımdan korunma tedbirlerinin tasarımı, montajı ve bakımı üç grupta ele alınmıştır: - Birinci grup bir yapı içindeki ölüm ve fiziki hasar tehlikesini azaltmaya yönelik olup IEC te verilmiştir, - İkinci grup bir yapı içindeki elektrikli ve elektronik sistemlerin arızalarını azaltmaya yönelik olup IEC te verilmiştir, - Üçüncü grup bir yapıya bağlı hizmet tesisatlarının (esas olarak elektrik ve telekomünikasyon hatlarının) hasarlarını ve arızalarını azaltmaya yönelik olup IEC te verilmiştir. 1 Kapsam Bu standard, - Yapıların, bunların tesisatlarının, içindekilerin ve insanların, - Yapılara bağlı hizmet tesisatlarının yıldırımdan korunmasında takip edilecek genel prensipleri kapsar. Aşağıdakiler bu standardın kapsamı dışındadır: - Demiryolu sistemleri, - Taşıt araçları, gemiler, uçaklar, açık deniz tesisleri, - Yer altındaki yüksek basınçlı boru hatları, - Bir yapıya bağlı olmayan boru, elektrik ve telekomünikasyon hatları. Genellikle bu sistemler çeşitli makamların çıkardığı özel yönetmeliklere tabidir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda ve/veya dokümanda, tarih belirterek veya belirtmeksizin diğer standardlara ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan standardda da ve/veya dokümanda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standardın ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardın ve/veya dokümanın en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. No. EN EN EN EN Adı (İngilizce) TS No 1) Adı (Türkçe) Protection against lightning - Part TS EN Yıldırımdan korunma - Bölüm 2: Risk 2: Risk management yönetimi Protection against lightning - Part TS EN Yıldırımdan korunma Bölüm 3: 3: Physical damage to structures Yapılarda fiziksel hasar ve hayati and life hazard tehlike Protection against lightning - Part TS EN Yıldırımdan korunma - Bölüm 4: 4: Electrical and electronic Yapılardaki elektrik ve Elektronik systems within structures sistemler Protection against lightning - Part - - 5: Services 2) 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. 2) Yayınlanacaktır. 1

5 3 Terimler ve tarifler Bu standardın amacı için aşağıda verilen terimler ve tarifler uygulanır. 3.1 Yere yıldırım çakması Bulutla yer arasında bir veya daha fazla darbeden oluşan atmosfer kaynaklı elektrik boşalması. 3.2 Aşağıya çakma Buluttan yere, aşağı yönde bir kılavuzun başlattığı yıldırım çakması. Aşağıya çakma üzerine bindirilmiş çoklu kısa darbe bulunan veya bulunmayan bir ilk kısa darbeden meydana gelir. Bir veya daha fazla sayıda kısa darbeyi bir uzun darbe takip edebilir. 3.3 Yukarıya çakma Topraklanmış bir yapıdan buluta doğru yukarı yönde bir kılavuzun başlattığı yıldırım çakması. Yukarıya çakma üzerine bindirilmiş çoklu kısa darbe bulunan veya bulunmayan bir ilk uzun darbeden meydana gelir. Bir veya daha fazla sayıda kısa darbeyi bir uzun darbe takip edebilir. 3.4 Yıldırım darbesi Yere isabet eden bir yıldırım çakmasının içindeki tek elektrik boşalması. 3.5 Kısa darbe Bir yıldırım çakmasının bir darbe akımına karşılık gelen kısmı. 3.6 Uzun darbe Bir yıldırım çakmasının sürekli akıma karşılık gelen kısmı. Bu sürekli akımın T long süresi (cephenin % 10 değeri ile kuyruğun % 10 değeri arasındaki zaman) tipik olarak 2 ms den uzun, 1 s den kısadır (Şekil A.2 ye bakılmalıdır). 3.7 Çoklu darbe Tipik olarak aralarında yaklaşık 50 ms zaman aralığı olan, ortalama olarak 3-4 darbeden meydana gelen yıldırım çakması. 3.8 Düşme noktası Yıldırımın yere veya çıkıntı yapan bir nesneye (yapı, LPS, hizmet tesisatı, ağaç, vb) düştüğü nokta. Bir yıldırım çakmasının birden fazla düşme noktası olabilir. 3.9 Yıldırım akımı, i Düşme noktasında akan akım Tepe değeri, I Yıldırım akımının en yüksek değeri Kısa darbe akımının cephesinin ortalama dikliği Akımın t 2 t 1 zaman aralığında ortalama değişme hızı. Not Bu değer, söz konusu zaman aralığının başında ve sonundaki akımın i(t 2 ) i(t 1 ) değerlerinin farkının t 2 t 1 ye bölümü olarak ifade edilir (Şekil A.1 e bakılmalıdır) Kısa darbe akımının cephe süresi, T 1 Tepe değerinin % 10 ve % 90 değerlerine ulaşılma zamanları arasındaki sürenin 1,25 katı olarak tarif edilen sanal parametre (Şekil A.1) Kısa darbe akımının sanal orijini, O 1 Darbe akımı cephesinin % 10 ve % 90 referans noktalarından (Şekil A.1) çizilen çizginin zaman eksenini kestiği nokta; bu nokta akımın tepe değerinin % 10 una ulaştığı andan 0,1 T 1 kadar öncedir. 2