TÜRKMEN AYDINLARI TOPLANTILARI - 6

Transkript

1 TÜRKMEN AYDINLARI TOPLANTILARI - 6 KONU: IRAK SEÇİM YASASI VE TÜRKMENLER ANKARA 26 ARALIK

2 PANEL KONUŞMALARI: IRAK SEÇİM YASASI VE TÜRKMENLER Habib Hürmüzlü: Hepiniz hoş geldiniz. ORSAM ın 6. Türkmen Aydınları Toplantısını açıyorum. Bizim ORSAM olarak faaliyetlerimizden biri, seri halinde yapılan Türkmen Aydınları Toplantısı dır. Bugünkü toplantımız altıncı toplantıdır. Bundan önceki toplantılara katılmayan arkadaşlarımız için önceki toplantılarla ilgili bilgi vereceğim. Birinci toplantımız 18 Şubat 2009 tarihinde gerçekleşti. Konusu Irak Anayasası ve Türkmenler idi. Konuşmacı Dr. İsmet Abdülmecit idi. Dr. İsmet Abdülmecit Irak Danıştay Eski Başkanı dır. İkinci toplantımız 18 Nisan 2009 da yapıldı. Konusu Türkmen Stratejisi Üzerine Düşünceler idi. Konuşmacı olarak Kerkük Vakfı Genel Sekreteri Prof. Dr. Suphi Saatçi yi ağırladık. Üçüncü toplantı 13 Haziran 2009 da İstanbul da Telafer üzerine yapıldı. Konusu İşgalden Günümüze Telafer di. Dr. Ahmet Telaferli konuşmacı idi. Dördüncü toplantı 10 Ekim 2009 da yapıldı. Konusu Türkmen Basınının Güncel Sorunları idi. Bu toplantıda konuşmacı Türkmen Basın Konseyi Başkanı Kemal Beyatlı idi. Son toplantımız 14 Kasım 2009 da yapıldı. Konusu Türkiye deki Türkmen Derneklerinin Türkmen Davasındaki Rolü ve Güncel Sorunları idi. İlk defa konuşmacı sayısı on oldu. Türkiye içinde altı adet derneğimiz var. Bir de 1959 yılında kurulmuş olan Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği nin üç şubesi vardır; Biri Ankara da, biri İzmir de ve biri de Konya da. Bunların başkanlarının hepsi bu toplantıya katıldılar. Sizlere bilgi olarak ben bu derneklerin isimlerini ve başkanlarını vereyim. Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Başkanı Mehmet Tütüncü. Türkmeneli İnsan Hakları Derneği Başkanı Savaş Avcı ve aynı derneğin Onursal Başkanı Dr. Nefi Demirci. Antalya da faaliyet gösteren Irak Türkmen Birliği ve Dayanışma Derneği nin Başkanı Dr. Kürşad Çavuşoğlu. Irak Türkleri Kardeşlik ve Kültür Derneği Başkanı Salman Nalbant. Irak Türkleri Adalet ve Yardımlaşma Derneği Başkanı Ahmet Mithat İbrahim. Türkmen Aydınlar Derneği Başkanı. Toplantıda Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği nin şube başkanları toplantıya katılmışlardı. Bunlar; Konya Şube Başkanı Dr. İlham Beyatlı, Ankara Şube Başkanı Mahmut Kasap ve İzmir Şube Başkanı Timur Taş. Bugünkü toplantımızda, Irak ta yapılacak olan seçimler münasebetiyle Irak Seçim Yasası ve Türkmenler konusu işlenecektir. Seçim yasası hakkında bugün İstanbul da da bir toplantı vardır. Aynı güne denk gelmiştir. Bugünkü toplantının konuşmacılar, konuşma sırasıyla; ORSAM Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen, ORSAM Uzmanı Bilgay Duman ve Irak Danıştay eski Başkanı Dr. İsmet Abdülmecit söz alacaktır. İsmet Hürmüzlü: Habib Bey, muharrem ayı nedeniyle bir şeyler söylemek istiyorum. Söz alabilir miyim? 2

3 Sayın Başkanım, sayın katılımcılar Hicri takvimiyle on muharrem yalnız İslam aleminin değil tüm dünyanın en büyük trajedisidir. Bu elim olay Emevi iktidarının Ehli Beyt e işlediği en büyük cinayettir. Bunu bir kez daha dile getirmek istedim. Hepimizin başı sağ olsun. Teşekkürler. Habib Hürmüzlü: Gündem dışı olsa da ben de bu kısa konuşma için sayın İsmet Hürmüzlü ye teşekkür ederim. Şimdi toplantıyı açıyorum. Konumuz Irak seçimleri ve Türkmenlerin durumu. Her konuşmacıya 15 er dakika süre vereceğiz. Konuşmalar bittikten sonra 20 dakika çay kahve molası, ondan sonra tam bir saat soru cevap için sizlere zaman ayıracağız. İsteyenler yorumlarını yaparlar ve soru sorarlar. Sonra da oturumu kapatacağız. Şimdi bildiğiniz üzere Saddam rejimi düştükten sonra, yani 2003 te, Irak anayasası iptal edildi. Ancak 2004 yılında önce bir geçici anayasa çıktı. Sonra kalıcı anayasa çıktı. Ondan sonra ilk seçim yasası 2005 yılında yapıldı. Ve ilk seçimler o yasaya göre gerçekleşti. O yasa, şimdi değişikliğe uğradı. Çok uzun çekişmelerden sonra yeni yasa çıkabildi. Bu yasa Tarık El Haşimi tarafından veto edildi. Tekrar parlamentoya döndü. Bütün mesele Kerkük meselesinde düğümlenmiş idi ten sonra 600 binin üzerinde Kürt nüfusu Kerkük e göç ettirildi ve binlerce insanın doğum yeri olarak Kerkük yazıldı. Bu şekilde Kerkük ün nüfusu iki-üç yıl içinde ikiye katlandı. Yani normal artış oranı yıllık yüzde 2,8-3 arasında iken Kerkük te ciddi bir artış oldu. Kerkük e gelenlerden sadece yüzde 5 i gerçekten Kerkük ten göç ettirildi. Geri kalan kısmı demografik yapıyı değiştirmeye yönelik siyasi bir hareket idi. Devlet de artık bu gerçeği kabul etmiştir. Bütün partiler, Kürtler hariç tüm kesimler; Şiiler, Sünniler Kerkük te anormal bir durumun olduğunu kabullenmişlerdir. Yeni çıkan yasa da bunu vurgulamaktadır. Hile var, artış var. Bu artış şu kadardır şeklinde yasa maddesi getirilmiştir, bu durumu düzeltmek için bir komisyon kuracağız demektedir bu yasa. Ancak bu problem çözülmeden önce Kerkük te seçim yapılmasın diye bastırıldı. Fakat olmadı. Seçim Kerkük te de yapılacak. Yasada Kerkük teki seçimlerin istisnai olarak yapılacağı belirtiliyor. Ancak bir komisyon kurulacak, çalışmalarını yapacak ve Kerkük teki seçimlerin sonucu hiçbir şekilde Kerkük ün idari ve siyasi durumuna etki etmeyecektir. Bu noktaları Dr. İsmet Abdülmecit bir hukukçu olarak derinlemesine anlatacak. Ancak ondan önce iki değerli konuşmacı arkadaşımız başlangıç olarak oradaki atmosferi belirtmeye çalışacaklar. Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen seçim öncesinde Irak taki siyasi atmosferden bahsedecek. Bilgay Duman da Türkmenlerin siyasi durumu ve seçime yaklaşımı hakkında bilgi verecek. Sonra ana konuya geleceğiz. Şimdi sözü değerli dostumuz Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen e veriyorum. Süreniz 15 dakikadır. Geçilmemesini çok rica ederim. Serhat Erkmen: Öncelikle tüm konuklarımıza hoş geldiniz diyorum. Şunu söyleyebiliriz. Irak, dört yıldan sonra yine karmaşık bir seçim atmosferinin içine girmiş durumda. Tabii Irak ın önceki seçimlerin yapıldığı döneme göre bir miktar daha iyi durumda olduğu söylenebilir. Çünkü bir önceki seçimlerin yapıldığı dönem hatırlanacak olursa; yine şiddet olayları bugünkünden belki biraz daha fazla olarak değişik bölgelerde gerçekleşiyordu. Ama daha vahim olanı, Irak ın daha keskin etnik ve mezhepsel siyasi ittifaklarla seçime hazırlandığını görüyoruz. Bu seçimdeki fark, bizim yaptığımız çeşitli çalışmalar ve görüşmelerden çıkardığımız, en azından söylem olarak bazı partiler ya da koalisyonlar etnikçiliği veya mezhepçiliği reddetmektedir. İçine baktığın zaman öyleler mi? Hayır. Birçoğu öyle değiller; ama söylem olarak baktığınız zaman tüm siyasi koalisyonun ortaya çıktıklarında Iraklılık kimliği üzerine, kuzeydeki Kürtler dışında, merkeziyetçiliğe daha fazla önem verdiklerini, mezhepçi veya etnik koalisyonların olmaması gerektiğini ve kendilerinin de böyle koalisyonlar oluşturmadıklarını söylediklerini görüyoruz. Nitekim oluşan ana 3

4 listelerin koalisyonlarına baktığınız zaman, mesela bir Şii ittifakı içinde bile bir takım Sünni gruplar olduğunu ve Sünni gruplardan oluştuğu iddia edilen bir koalisyon içinde bazı küçük Şii partilerin veya şahsiyetlerin barındığını yine Kürt listelere bakıldığında Türkmenlerde var demek için bir takım kukla partilerin oraya konulduğunu görüyorsunuz. Yani en azından söylem anlamında bir takım değişiklikler var. Ama gerçekliğe baktığınız zaman 2005 teki seçime kısmen yakın bir atmosfer. Ama şöyle söylemek mümkün. Bir önceki seçimde nasıl daha büyük bloklar varsa, bu seçimde, bloklar kendi içlerinde daha parçalanmış hale geliyor. Başbakan Maliki nin Kanun Devleti Koalisyonu, Şii Arapların bir kısmının ağırlığını kendi tarafında toplayıp, devlet imkanlarıyla birlikte bir koalisyon oluştururken, diğer tarafta Sadr grubu, Fazilet Partisi, Irak İslam Yüksek Konseyi, Caferi grubuyla kendilerine yakın bir takım başka gruplarla bir ittifak oluşturdu. Anbar civarındaki aşiretlerin, Cevat Bolani yle birlikte bir araya gelerek bir güç merkezi oluşturmaya çalıştığını, buna karşılık benzer yerde güç iddia eden İyad Allavi, Nuceyfi Kardeşler ve tabii Tarık Haşimi de belirli bir koalisyon içinde olduğunu ki açıklandığına göre Irak Türkmen Cephesi de bu koalisyonun içinde yer alacak. Kuzeyde bir önceki seçimlere topyekûn giren Kürt partilerin en azından iki ya da üç liste halinde girdiği buna karşılık Gorancıların ayrı bir liste ile gireceği, Kuzeydeki Kürt İslamcı partilerin kendi aralarında yerel seçime giderken yapıkları ittifakı bozduklarını bir kısmını KDP ve KYB ile bir kısmının bağımsız gireceğini görüyorsunuz. Dolayısıyla şunu söylemek mümkün. Bir önceki seçimde daha büyük listelerle daha büyük oluşumlarla, herkes mümkün olduğunca bir arada girmeye çalışırken, bu seçimde aynı kitleler ve aynı mantık yerinde durmasına rağmen kendi içlerinde belli parçalanmışlıklara ayrıldığını görüyoruz. Ve bizim yaptığımız çalışmalarda ki bu çalışmaları yaparken epey bir süresini Irak ta geçirdik. Yani bu çalışmaları, kuzeyden Bağdat a kadar bütün vilayetleri hemen hemen dolaşıp orada siyasi parti temsilcileriyle, milletvekilleriyle, parlamentodaki grup sözcüleriyle baş başa görüşerek yaptık. Bunlardan çıkarttığımız sonuçlar bu koalisyonların aslında büyük ölçüde geçici olduğunu ve parlamentoya bir kez seçildikten milletvekilleri belirlendikten sonra asıl meselenin kimin başbakanı çıkartabileceği olduğunu, başbakan çıkartacak kadar yanına müttefik toplayabilecek olan adayın, yanına diğerlerini koalisyonları da parçalayarak çekebileceğine kanaat getirdik. Bunu hemen hemen her koalisyon için söyleyebiliriz. Şuanda benim kanaatimce başbakanlık için iki adayın ismi daha ağır basıyor. Bir tanesi İyad Allavi, bir tanesi Nuri Maliki. Tersini savunanlar olabilir ancak benim kişisel görüşüm Maliki nin daha şanslı olduğu yönünde. Fakat tabi henüz zaman var. Ne olacağı belli olmaz. Kimin hayatta kalacağı bile belli olmaz. Özellikle işgalden sonra siyasi suikastların seçim öncesinde yoğunlaştığı bir ülke Irak. Dolayısıyla henüz çok erken ve konuşmak mümkün değil. Ama yaptığı koalisyonlara, güçlü olduğu adamlara, parlamentodaki milletvekillerine, vilayetlerdeki güç dağılımına baktığınız zaman benim kanaatime göre Maliki oldukça şanslı. Hiçbir koalisyon tek başına bir hükümet kuramayacak. Bu açık. İki veya üç partili bir hükümet de pek mümkün görünmüyor. Ama matematik bize başka bir şey söylüyor. Yine çoklu bir koalisyon ortaya çıkacak. Tabii sadece seçim sonuçlarına ya da seçime nasıl hazırlandıklarına bakarak değerlendirme yapmamak lazım. Bazı ülkelerin Irak taki politikalarına yönelikte değerlendirmelerini de dikkate almamız gerekiyor. Bunların beklide en önemlisi Amerika Birleşik Devletleri nin yaklaşımı. Örneğin seçim sonuçları ne olursa olsun ben ABD nin, Iraklı Kürtler az oy alsa bile bir şekilde hükümetin içinde yer alması için başbakana baskıda bulunacağını düşünüyorum. Yani on tane milletvekili çıkartacak olsalar bile, bir şekilde hükümete sokacaklardır. Bu Amerikalıların işgal sonrası Irak politikasının ana unsurlarından biridir. Seversiniz, sevmezsiniz ama Amerikalıların yapacağı şeylerden bir tanesi bu. Ya da seçimden sonra ortaya çıkacak olan tabloda İran ın yeniden bazı Şii partilere özellikle birlikte hareket etmeleri konusunda telkinde bulunacağı söylenebilir. Seçim öncesinde böyle şeyler 4

5 hep vardır. Dolayısıyla şu anda altı ana koalisyon oluşmasına ve bu koalisyonların belirli seçim bölgelerinde ittifaklar halinde seçime gidecek olmalarına rağmen, muhtemelen bu koalisyonların önemli bir kısmının seçim sonrasında dağılacağını, bazı yerlerde kişisel çıkarların, bazı yerlerde bakanlıkların dağıtımı, bazı yerlerde ise hayal kırıklıkları ve gücün kimde olduğuna göre, yeni bir takım partiler ve kişiler arası koalisyonların oluşacağını ve durumun buna göre şekilleneceğini söyleyebiliriz. Bu hiç kolay bir süreç olmayacak. Açıkçası benim kişisel kanaatim, Irak ı hem seçim öncesinde hem de seçim sonrasında kitlesel şiddet eylemlerinin tekrar cereyan etmeye başladığı bir dönem bekliyor. Büyük çaplı şiddet olaylarının yaşanabileceği gibi, küçük çaplı ama ard arda gelişen olayların yaşanması muhtemel. Bu olaylar güneye de sıçrayabilir. Kuzeyde zaten Musul ve Kerkük te durum gergin. Sizlerin oralarda akrabaları eşleri dostları var. Onlar da sizlere atmosferin biraz daha gerginleştiği haberini veriyorlar. Bu siyasi süreçte gittikçe gerginleşen bir dönem yaşanacak ki bir önceki seçimlerde de benzer şeyler olmuştu. Burada önemli olan şey sadece seçimlerle sınırlı değil. Seçim sonrasında siyasal iktidarın nasıl belirleneceği ve bir hükümetin nasıl oluşacağı. Çünkü en nihayetinde bir hükümetin oluşması demek devlet kaynaklarına hangi partinin ya da hangi şahsiyetin kontrol edeceği ve onun taraftarlarına nasıl dağıtacağıyla alakalı bir şeydir. Yani seçime girmiş olmak için seçime girilmez. Bunun en önemli örneğinin 2003 sonrasında bazı partilerin yaptığıyla görüyoruz. Mesela Vilayet Meclisi seçimleri bize bu konuda çok şey anlattı. Özellikle iktidardan dışlanan insanların kendilerine önemli vaatlerde bulunulduğunda oy verdiklerini gördük. Beklentileri ne? İnsanlar oy verirken neye göre oy verirler. Bir kısmı tabii ki milliyetine, ideolojisine, inancına göre oy veriyor. Ama sıradan insanların büyük bir kısmı karnının doymasına, maaşının verilmesine ve iş sahibi olmasına ya da güvenliğinin sağlanmasına göre oy verir. Yani bütün herkes aydın değildir. Bir de böyle bir gerçek var. Herkes olaylara bakarken stratejik düşünemez. Sıradan insanın olaylara bakarken acaba ben akşam evime gidebilecek miyim? Çocuğuma ekmek götürebilecek miyim? Eşimi, çocuğumu, aile fertlerimi doktora götürdüğüm zaman hastane hizmeti alabilecek miyim? diye düşünür. Dünyanın her yerinde olduğu gibi Irak ta da insanlar bunlara göre oy veriyorlar ve bu yüzden bazı yerlerde açıkçası ideoloji anlamında farklı bir şey olsa bile, çıkarları ya da günlük yaşamları bunları gerektirdiği için gidip başka partiye oy vermek durumunda kalabiliyorlar. Dolayısıyla Irak ta bir seçimi değerlendirirken mutlaka bu faktörleri de göz önünde bulundurmamız gerekiyor. Bu nedenle devlet iktidarını kim elinde tutuyorsa ya da kaynağını kim daha iyi yandaşına dağıtıyorsa, bence Irak seçiminde o şanslıdır. Tabii ki burada yüzde yüz demokratik bir seçim olacağını hiçbirimiz var saymıyoruz. Bundan önceki seçimler sırasında yaşananlar en önemli nedeni. Ben bu sene sadece iki ana seçime gözlemci olarak gittim. Önceki seçimlerde gözlemci vardıysa da Türkiye den herhalde gitmemiştir. Fakat bu sene 2009 Ocak taki Vilayet Meclisi seçimlerine hem de daha sonra Temmuzda yapılan kuzeydeki bölgesel yönetim seçimlerine gözlemci olarak gittim. Ve orada gerçekleştirilen seçimlerin hiç de demokratik olmadığına birinci elden şahidim. Fakat sonuçta burası Ortadoğu ve burası Irak. Bütün antidemokratik uygulamalara rağmen dayatılan bir seçim sistemi var. Tabi en başta hukuksal bir şey olmadığı için bunun karşısında olduğumuzu düzeltilmesi gerektiğini her fırsatta dile getiriyoruz. Ama Irak taki hakim güçlere baktığınız zaman bu işin biraz da kimin devleti kontrol ettiğiyle yakından ilişkili olduğunu, dolayısıyla onlar tarafından belirleneceğini de biz en azından yabancı ülke vatandaşı olarak teslim etmek zorundayım. Bu seçime baktığımız zaman sadece oy verme prosedürü ya da seçim kanunun kendisi değil, aslında seçim yapıldıktan sonra insanlar oylarını sandığa attıktan bir saat sonra o sandık merkeze gidecek mi ya da yerine başka sandık mı gidecek veyahut o sandık merkeze gittikten sonra Yüksek Seçim Komiserliğine seçim sonuçları belirlenip verilirken doğru mu verilecek, bilgisayarın başındaki kişi onu oraya doğru 5

6 mu girecek, bunlar bile seçimi son derece etkileyen şeyler. Bu konuyla ilgilenenlerin hepsinin malumudur. Birçok oy iptal edildi. Birçok oy, sandık geçersiz sayıldı. Bunların bir kısmı için geçerli nedenler olmasına rağmen, bir kısmı için hiçbir geçerli neden yok. Dolayısıyla biz her ne kadar seçimlerin meşruiyeti yoktur desek de bu seçime katılmayın anlamına gelmez. Seçimde Iraklılar ellerinden geleni yapmasına rağmen en nihayetinde seçim sonuçlarını etkileyecek olan başka faktörler var. Bu da aklınızın bir köşesinde dursun. Benim size özetle çizmeye çalıştığım şey şu; biliyoruz ki ayrıntıları olmasına rağmen, kabaca seçimler ilk işgalden bu yana Şii Arapların, Sünni Arapların ve Kürtlerin paylaşımıyla bir siyasi sistem oluştu. Tabii burada Sünni Arapların biraz daha pastadan az pay aldığını görüyoruz. Fakat gün geçtikçe burada bir dönüşüm meydana gelmeye başlamıştı. Bu büyük ölçüde devam edecek, ama nasıl devam edecek? Şii Araplar arasında bir güç paylaşımı ve bir iktidar mücadelesi mevcut. Kürtler arasında kendi içinde bir iktidar mücadelesi var, yani bunu yok sayamayız artık. Evet, Kerkük, tartışmalı bölgeler gibi konularda Kürtlerin kendi çıkarlarını ilgilendiren konularda söylemleri farklı değil, aynı. Ama baktığınız zaman onlarda da bir ayrışma ortaya çıktı. Bu doğal. Daha da ileri gidecek. Sünni Araplar arasında aynı şeyi görüyoruz. Türkmenler arasında da aynı şeyi görüyoruz. Bilgay Bey detaylarıyla bundan bahsedecek o meseleye o yüzden ben girmedim. Ama Türkmen siyasi partilerine de baktığınız zaman onlar da kendi çıkarlarına kendi düşüncelerine siyasi hesaplarına göre ayrı ayrı koalisyonların içerisinde bu seçimlere giriyor. Dolayısıyla bu tablo devam edecek. Burada ne yapılabilir? Türkiye bence en azından Türkmenlerin oy verdiği bölgelerde, Türkmenlerin haklarını daha çok savunabilecek bir seçim olabilmesi için oraya gözlemci gönderilmesi konusunda daha hassas davranabilir. Türkmenlerin kendi yerel siyasi seçim gözlemcilerini eğitme konusunda daha hassas davranabilir. Ve onların kendi haklarının çiğnenmesi konusunda bir takım eğitimlerde bulunabilir. Ama genel anlamda baktığımız zaman Irak ta ortaya çıkacak olan iktidar biçimi bence yine Şii Arapların ağırlıkta olduğu bir iktidarla sonuçlanacak diyorum. Beni sabırla dinlediğiniz için teşekkür ederim. Habib Hürmüzlü: Yrd. Doç. Dr. Serhat Bey e teşekkür ederiz. Serhat Bey genel bir çerçeve çizdi. Irak ın ilk seçimde olan durumu ve şimdiki durumu arasında bir karşılaştırma yaptı. Yine de Irak ta mezhep köken ve etnik ayrımın devam edeceğini ve bunun seçimlere de yansıyacağını ifade etti. Kısmen bir değişiklik olabilir. Gruplara ayrılmış olan Irak taki halkın, her grubun kendi içinde parçalanmalara neden olabileceğinden bahsetti. Ve dolayısıyla bu seçimde mutlaka bir koalisyon olacak. Amerika nın yaklaşımının da önemini ortaya koydu. Kendi kuşkularını dile getirdi. Seçimin ne kadar demokratik olacağını sorguladı. Ve Türkmen siyasi partilerinin de durumuna az da olsa değindi. Sonuçta Şii Arapların iktidara geleceğini vurgulamış oldu. Kendisine teşekkür ederiz. Şimdi arkadaşımız Bilgay Duman, Türkmenlerin siyasi durumu ve seçime yaklaşımlarından bahsedecektir. Seçime yaklaşık iki ay kaldı. Seçim 7 Mart 2010 da yapılacak. Irak ın içinde ve dışında da oy verilebilecek. Türkiye nin de dahil olduğu 15 devlette Iraklılar oy kullanabilecek. Ancak nerede ve kaç merkez olacağı henüz belli değil. Çünkü resmi onaylar çıkmadı. Geçen seçimlerde biliyorsunuz, Irak Türkmen Cephesi bir listeyle girdi. Diğer Türkmen gruplar diğer listelere katıldılar. Neticede 9 milletvekili çıkardık. Türkmen Cephesi Listesinden bir tane milletvekili çıkarabildik. Sekiz milletvekili de diğer oluşumlar arasından çıktı. Neticede yine özellikle son bir- bir buçuk yıl içinde bu dokuz milletvekili daha çok birbirlerine yaklaştı ve daha çok Türkmenlerin menfaatini koruyacak konularda bir araya geldiler ve güzel hizmetler sundular. Bu seçimlerde Türkmenler belirli bir Türkmen Listesiyle girmiyorlar. Her oluşumumuz diğer listelere katıldı. Şimdiki politika Türkmenler için böyle 6

7 uygun görülmüştür. Böylelikle geçen seçimlerden daha çok oy alabileceğimizi umuyorum. 1. Parlamentonun sandalye sayısı 275 idi, şimdi 325 e çıktı. Dolayısıyla dokuzdan daha fazla milletvekili çıkarmamız gerekir. Şu an önümde bir liste var, bunlar ilk listelerdir ve son halleri değildir. Belki de son gün içinde bazı değişiklikler olabilir. Ayrıca bu listelerde kimlerin aday olduğu da daha açıklığa kavuşmadı. Bazı isimler söyleniyor. Kimin kiminle koalisyon yapacağını ben kısaca özetleyeyim. Irak Türkmen Cephesi bu yıl bu seçimler döneminde tek başına bir liste çıkarmamayı tercih etti ve Irak listesiyle birlikte seçime girecektir. Bu liste içerisinde İyad Allavi, Salih Mutlak, Usame Nuceyfi ve Tarık El-Haşimi var. Türkmeneli Partisi, Ulusal İttifak denilen Irak İslam Konseyi nin içerisinde yer aldığı listeyle katılıyor. Faruk Abdullah Abdurrahman ın başkanı olduğu Karar Partisi, Maliki nin listesinde yer alıyor. Milli Türkmen Partisi ne kadar doğrudur bilmiyorum; ama resmi olmayan bilgilere göre Nahro Kasnazani nin partisiyle seçime giriyor. Türkmen İslami Partisi de Maliki nin listesiyle giriyor. Adalet Partisi ise Uzlaşma Cephesiyle seçimlere katılıyor aday var. 325 sandalye kazanmak için seçime girecekler. Bilgiler yavaş yavaş geliyor, tam netliğe kavuşmamış. Türkmen Partileri kimleri aday gösterdiler onlar da daha belli değil. Burada en önemli nokta eski seçim yasasıyla şimdiki seçim yasası arasında çok önemli bir fark var. O da açık liste sistemi. Yani ilk seçimlerde listeye oy veriliyordu ve şimdi açık liste oluyor, yani isimler yazıyor. Listenin içinde benim bir Türkmen adayımın listenin yirminci sırasında bile olsa kazanma ihtimali var. Neden? Çünkü aday, seçmenlerin oylarına göre birinci sıraya geçebilir. Yani bunun bu avantajı var. Bir de riski var tabii. Çoğu gider o listeye verir. Türkmen aday alt sıradadır. Listedeki adaylardan bir kaçı seçimi kazanır. Türkmen adaya sıra gelmez. Dolayısıyla bu kalan iki ay on gün içinde Irak ta özellikle Türkmen bölgelerinde Türkmen kuruluşları, dernekleri, partileri ve herkes halkı bilinçlendirmelidir. Yani listenin açık liste olduğunu, seçmenin istediği adayın adını yazabileceğini anlatmalıdır. Bu da çok kolay bir şey değildir. Belki şehir merkezlerinde kolay olabilir ama köylerde bunu yapmak çok zor. Bu konuda çok çalışmak gerekir. Belki soru cevap kısmında arkadaşlar bu konulara değinirler. Şimdi ikinci konuşmacımız Bilgay Duman Türkmenlerin siyasal durumu ve seçime yaklaşımları hakkında konuşacaktır. 15 dakika süreniz var, buyurun. Bilgay Duman: Teşekkürler sayın başkan, öncelikle bizi dinlemeye geldiğiniz için hepinize teşekkür ediyorum. Belki de buradaki en zor konuşmayı ben yapacağım. Çünkü buradaki herkes Türkmen ve insanlara kendilerini anlatmak belki de en zor şeydir. Ancak burada yapmak istediğim şey dışarıdan siz nasıl görünüyorsunuz. onu anlatmak. Belki o anlamda size biraz faydam dokunur ve sizin içinizde göremediğiniz şeyleri ben dışarıdan görüyor olabilirim. Bazen tablonun içerisinde olduğunuz zaman o tablodaki her noktaya hakim olamıyorsunuz, ama tabloya dışarıdan baktığınız zaman tablo içerisindeki boşlukları, farklı renkleri daha kolay görebiliyorsunuz diye düşünüyorum. Aslında konuşmamın özetini Habib Hürmüzlü yaptı bir anlamda. Hepinizin bildiği gibi 2003 ten bu yana Irak ta bir süreç yaşadık, bu süreç içerisinde Türkmenler siyasal anlamda ne kadar aktif oldular, ne kadar yer aldılar hepimiz bunları biliyoruz. Siz içerisinde yaşıyorsunuz bunu daha net görebiliyorsunuz. Ama dışarıdan baktığımız zaman yurt dışında yaşayan Türkmenler in siyasal hayatın içerisinde birlikte, Türkmen Kimliği altında hareket ettikleri görülüyor. Ama bunun Irak taki siyasal anlamda yansımalarına baktığımız zaman, te yapılan seçimlerde de Türkmenlerin bir liste halinde girmesine rağmen 2005 te yapılan 15 Aralık seçimlerine farklı listelerde girmesi Türkmenler arasındaki kaygıları da bir anlamda ortaya koymuştu. Bu kaygılar ne diye soracak olursanız, Türkmenler Irak ta yaşamanın zorluğunu anlamış durumda gözüküyor. 7

8 Irak ta yaşam şartları zor, iş bulmak zor, para kazanmak zor, bu anlamda belli kesimlerin, belli gurupların, belli çıkar gruplarına yani fayda sağlayabilecekleri gruplara yanaştığını görüyoruz. Ama Türkmen olgusu aslında Irak için çok önemli ve hep söylenen klasik bir olgu vardır; Türkmenler için Irak ın çimentosu, birleştirici noktasıdır denir. Çünkü farklı kesimler her zaman belli şeyler için mücadele etmişlerdir. Yani Kürtler de Şii Araplar da bu şekilde Baas rejimine karşı mücadele etmişlerdir. Ama Türkmenler dışarıdan da görüldüğü kadarıyla Irak taki yapıya her zaman saygılı olmuştur. Türkmenlerin tek istedikleri şeyin Irak ta kendi haklarını elde edebildikleri, geleneklerini, göreneklerini devam ettirebildikleri ve dillerini konuşabildikleri bir duruma erişmeye çalışmışlardır. Bunu 2003 ten sonradaki süreçte de çok net görebiliyoruz. Ancak son döneme gelindiğinde Türkmenlerdeki bu ayrışma olgusunu çok daha fazla ön plana çıktığını görüyoruz. Bu neden ortaya çıktı. Bence Türkmenler dışarıdan göründüğü kadarıyla bir anlamda siyasetin onlara fayda getirmeyeceğine inanıyorlar. Bu faydayı görmezden gelip kendi kabuklarına çekiliyorlar. Bunda Irak taki siyasetinde çok etkisi olduğunu düşünüyorum. Çünkü 2003 ten günümüze gelen sürede Türkmenlere siyasal süreç içerisinde yer verilmedi. Her ne kadar Irak ta seçimler yapılıyor olsa da, seçimler Irak taki yönetimsel paylaşımları ortaya koyuyor gibi gözükse de aslında hepimiz biliyoruz ki Irak taki paylaşımın asıl sorunu olarak pazarlıklar üzerinden gidildiği görülmektedir. Yani bugün hem seçim yasası sürecinde, hem de diğer konularda önce pazarlıklar yapılıyor, daha sonra meclis onun uygulayıcısı olarak ortaya çıkıyor. Türkmenler bu süreç içersinde yer alamadı. Türkmenler arasına farklı konular da girdi. Bu konu dışarıdan da Türkmenler arasına sokuldu ve kendi aralarındaki kişisel sorunlar da Türkmenlerin siyasal hayatına yansımış gözüktü a kadar gelen süreç içerisinde Irak ın kuzeyinde de farklı bir durum ortaya çıktı. Irak taki bu siyasi değişikliğin, Irak taki siyasal ortamın Türkmenlere de yansıdığı gözüktü. Biraz önce hem Serhat arkadaşımız hem de Sayın Hürmüzlü bunu çok iyi ortaya koydu. Yani Türkmenler, Irak taki siyasal süreç içerisinde nasıl bir paylaşım oluyorsa, nasıl bir bölüşüm oluyorsa, buna ayak uydurdu seçimlerine büyük ittifaklar gördük. Kürt İttifakı, Sünni İttifakı, Şii İttifakı Türkmenler de buna ayak uydurarak çeşitli partiler çeşitli ittifaklarla seçime katıldı. Sünni gruplarla girenler oldu, Şii gruplarla girenler oldu ve böylece Meclise sirayet etmeye çalıştılar. Bugün geldiğimiz noktada Habib Hocamın biraz önce açıkladığı gibi, her ne kadar Irak ta bölünmüş süreçler görülüyorsa, bu bölünmüş süreçler Türkmenlere de sirayet etti. Yani 2005 seçimlerinde Birleşik Irak İttifakı içerisinde yer aldılar. Ancak bugünkü süreçte Birleşik Irak İttifakında parçalanmalar oldu. Bu noktada Başbakan Nuri El-Maliki nin Kanun Devleti İttifakı, Ulusal İttifak ortaya çıktı, Türkmenler de buna ayak uydurarak hem Ulusal İttifak içerisinde yer aldılar hem şu an Maliki nin ittifakı olan Kanun Devleti İttifakında yer aldılar. Yani Irak taki sürece Türkmenlerin de ayak uydurduğunu görüyoruz. Ancak bu Türkmenlere ne kadar fayda sağlayacak? Bunu geçtiğimiz süreçte biraz görmek mümkün. Zira 2005 seçimlerinde Türkmenler, Irak Türkmen Cephesi olarak tek bir milletvekili çıkartabildi. Mevcut parlamentoda bulunan diğer geri kalan sekiz milletvekilimiz diğer gruplardan girebildiler. Ancak bu gruplar içerisinde Türkmenlerin ulusal çıkarını, milli çıkarlarını ne kadar ortaya koyabildiler, ne kadar milli çıkarları ilgilendiren konularda başarılı olabildiler? Bu süreçte yerel seçimler yasasının 23. maddesi hariç pek fazla başarılı olamadıkları söylenebilir. Çünkü şöyle bir süreç hakim. Büyük çıkar gruplarının ön planda tuttuğu faktörler bazen Türkmenlerin milli çıkarlarıyla uyuşmasa da Türkmenlerin buna itirazı olduğu noktada Türkmenler çok fazla ciddiye alınmadığı ifade edilebilir. Yine de dokuz milletvekili Türkmenlerin sesini bölgede ve Irak Parlamentosunda bir şekilde olsun duyurmaya çalıştı. Mesela Fevzi Ekrem Terzi nin ben çok aktif olduğunu gördüm. Özellikle Kerkük konusunu dile getirmesi önemliydi. Ancak dediğim gibi Türkmenlerin etkileri sınırlı kaldı da 8

9 ortaya çıkan seçim yasası Türkmenler açısından çok önemli da yapılacak seçimlerde kanun değişikliği ile birlikte seçim sistemi de değişti. Açık liste sistemi aslında Türkmenler açısından önemli. Ancak Türkmenler de şu siyasal eksikliği görüyorum. Açık liste sistemi dediğimiz; isimlerin ortaya konduğu, isimlere oy verilebilecek bir sistem. Bölgeye gittiğimde bunu daha net görme imkanına sahip oldum. Türkmen halkı ile siyasal partilerin başında bulunanlar veya Türkmen önde gelenlerin arasında oldukça açık bir fark, kopukluk var. Türkmen liderler halka inemiyor ve halkın sorunlarını çok net algılayamıyor. Hatta Türkmen liderlerle halk arasında da uçurumlar var ve birbirlerini tanımıyorlar. Birçok Türkmen partisi var ve bunların bir kaçının çok aktif olduğunu görüyoruz. Ancak geri kalanlar ya güvenlik şartlarından dolayı bürolarında oturuyorlar ya da farklı sebeplerden dolayı Türkmen halkına çok inemiyorlar ya da kendi çevrelerinin ve kendi gruplarının çıkarları doğrultusunda hareket ediyorlar. Türkmen hakları ve Türkmen çıkarları çok ön planda olmuyor. Hepimizin bilmediği ve göz ardı ettiği Irak ın kuzeyine ben bu anlamda değinmek istiyorum. Çünkü Irak ın Kuzeyindeki Türkmenler göz ardı ediliyor gibi. Bunu Erbil, Süleymaniye ve Duhok kapsamında söylüyorum. Ekim ayı içerisinde bölgeye yönelik bir saha araştırması yaptım. Bölgedeki hava çok farklıydı, diğer Türkmen bölgelerinden gelen arkadaşlarla görüştüm. Onların seçimlere yaklaşımı çok farkı. Bir kere Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetim sınırları dahilinde oluşturulan yönetim artık bölgede yaşayan Türkmenler için çok daha önemli. o bölgede yer almak, o yönetim içerisinde yer almak önemli. Aynı siyasi liderlerle halk arasındaki kopukluğun burada da yaşandığını düşünüyorum. Bölgede yaklaşık tane Türkmen partisi var. Bu partilerin hepsinin kendi çevrelerine yönelik çıkar sağlama amaçlı olduğunu görüyoruz. Ancak Türkmenler de ben şunu görüyorum ve hep hayran kalmışımdır. hiçbir zaman Türkmenler Türkmenliklerini unutmamışlardır. Bölgede de aynı şekilde halkla da konuştuk. Türkmenliklerinin bilincindeler. Ancak belki de yapılması gereken şey bu Türkmen bilincinin biraz ortaya çıkartılması. Bu anlamda ben Irak seçimleri için Türkmenlerde tek liste çıkmasını çok önemsiyordum. Çünkü açık liste şeklinde seçimlere girileceği için hem halk oy vereceği kişileri tanıyor, hem de bu liste halinde girmeyle toplu bir Türkmen oyu ortaya çıkabilecek potansiyeli vardı. Şimdi bana şunu söyleyebilirsiniz. Açık liste sistemiyle diğer kuruluşlarla giren Türkmen partileri de bunda avantaj sağlayabilir, çünkü Türkmen olduğu belli olacak. Evet, böyle olacak ama yine oy dağılımı oy yelpazesi çok genişleyecek ve böylece bir Türkmen adayı ortaya çıkarabilmek çok zor olacak. Çünkü seçimlere katılım anlamında da iyi olduğunu düşünüyorum. Erbilli bir Türkmen le karşılaştım, Irak ta seçimler var diye sordum, seçimlerin bile yapılacağını bilmiyor. Çünkü o kadar kopmuş ki halk ve liderler katılım anlamında çok fazla bir şey elde etmeyeceklerini biliyorlar. Türkmenler arasında geçtiğimiz seçimlerde katılımın oldukça düşük olduğunu görüyoruz. Bu anlamda biz şuna inanıyoruz. Irak ta o potansiyeli görünce milyon Türkmen var deniliyor. Ben buna inanıyorum. Ancak bu potansiyelin ne seçimlerde ne de sayımda çok fazla ön plana çıkacağını düşünmüyorum. Ancak bizim için önemli olan bu saatten sonra gerçek bir Türkmen varlığını ortaya çıkarmak, ne kadarsa varlığı onu bilmek. Türkmen adını kullanan ve kendini gerçekten Türkmen hisseden yüz bin kişi varsa o yüz bin kişiye göre hareket etmeli. Burada geri kalan Türkmenleri göz ardı edelim demiyorum, ama bizim elimizdeki bu çekirdek kadronun diğer geride kalan Türkmenleri de uyandırabilecek potansiyele sahip olduğunu düşünüyorum. Böyle bir Türkmen topluluğu Irak taki süreçte çok daha fazla başarılı olabilecektir. Bence üç tane milletvekili ama gerçek Türkmen milletvekili; gerçekten Türkmenler adına hareket edebilecek, partilerin politikalarını yürüten Türkmenler değil, gerçekten Irak Türkmen Davası için savaşacak Türkmenler, Türkmenlerin sesini daha fazla duyurabilecektir. Bu seçim sisteminde yurtdışında yaşayan Türkmenler için de çok önemli diye düşünüyorum. Çünkü seçim sistemine göre nerde yaşıyor olursa olsun bir 9

10 Kerküklü Kerkük için oy verebilecek. Siz de burada, Türkiye de yaşayan Türkmenler olarak kendi bölgeleriniz için kendi milletvekillerinize oy verebileceksiniz. Bu çok önemli. Özellikle Irak ın kilit noktası olan Kerkük için de çok önemli. Türkiye de yaşayan Türkmenlerin yaklaşık yüzde inin Kerküklü olduğu söylenir. Bu Kerkük ten bir milletvekili daha çıkarabilmek için buradaki Türkmenlerin oyunu daha da önemli kılmaktadır. İlerleyen süreçlerde Türkmenlerin birlikte hareket etmesi, Türkmenlerin Irak siyaseti açısından ilerlemesine ve Türkiye nin de Türkmenlere fayda sağlayabilme açısından önemli. Çünkü Türkiye nin de gücü de Türkmenleri bir arada tutma çabası içindeyken bölünüyor. Türkiye bir Türkmen hareketine, bir destek verdiği zaman bu çok daha faydalı olacaktır. Hepiniz sabırla dinlediğiniz için teşekkür ederim. Habib Hürmüzlü: Bilgay Duman a bu anlamlı açıklamaları için teşekkür ederim. Kendisi gerçek bir Türkmen gibi Türkmen davasını incelemiştir. Dört yıldır beraber çalışıyoruz, tüm çalışmaları Türkmen konusu üzerine odaklanmıştır ve burada bize çok güzel bilgiler vermeyi başarmıştır. En önemli nokta çıkan yasada her seçmen nerede olursa olsun, nüfusuna kayıtlı olduğu yer için oy verebilecektir. Yani bir Kerküklü Basra da Diyala da yaşıyor olsa bile, Kerkük adayları için oy verebilir. Çünkü Kerkük nüfusuna kayıtlıdır. Türkmenler arasında çok güzel bir koordinasyon yapılırsa bizim için çok faydalı olabilir. Eğer bu çalışma güzel yapılmazsa korkarım ki daha önceki seçimden daha az sandalye sayısı çıkarırız. Şimdi tadilat denilen değişiklikte bir iki noktaya değinerek sözü devredeceğim. Bu yasadaki 6.ve 7. Madde Kerkük için çok önemlidir ve omurgasını teşkil edecek noktadır. Bu noktayı Dr. İsmet Abdülmecit bey hem hukuki hem de siyasi yönden size açıklayacaktır. Size izah ettiğim gibi her yüz bin kişi bir sandalyeye denk geliyor. Ticaret Bakanlığının verilerine göre, gıda karneleri ve Irak taki doğal nüfus artışı hesaba katılarak, Irak ın nüfusu ortaya çıkıyor. Bu noktada doğal nüfus artışı yıllık olarak yüzde 2,8 olarak belirlendi. Bu şekilde parlamento 325 milletvekilinden oluşacaktır. Burada 15 milletvekili milli bakiye ve azınlıklara verilen kota olarak sayılıyor. Hıristiyanlara Bağdat, Musul, Kerkük, Duhok, Erbil olmak üzere 5 sandalye veriliyor. Yezidilere Musul da, Sabilere Bağdat ta, Şebeklere Musul da bir sandalye veriliyor. Şimdi buradan çıkacak sonuç nedir? Eskiden Türkmenlerin Irak ta yok olduğu söyleniyordu. Böyle bir halk yok deniyordu. Sonra yavaş yavaş azınlık durumuna geçtik. Buna da sevindik. Azınlık dahi olsak tanınıyoruz diye. Bakın şimdi yeni çıkan anayasada Türkmen ismi var; idari, hukuki, kültürel hakları korunur şeklinde madde kondu. Burada bir şey kazanmış olduk. Bir madde daha var. Anayasaya göre yoğunlukta olan millet ya da halk o ülkede, o vilayette, o bölgede çeşitli haklara sahip olur, hatta dilini kullanma hakkına sahiptir. Bu yoğunluk meselesi önemli bir nokta. Bu iki sene önce tartışmaya açıldı. Yoğunluk nedir? Bu konuda Yüksek Federal Mahkemeden çıkan bir kararda, Türkmenlerin Kerkük te yoğunlukta olduğu vurgulandı. Bunun üzerine, belki çoğunuz Kerkük e gittiğiniz zaman göreceksiniz, o uygulama başladı ve her devlet dairesinin tabelasında (gerçi üçüncü sırada olsa da önce Arapça, Kürtçe, Türkmence, Süryanice) Türkmence yazılmaya başladı. O karara göre, şimdi bu yasada o azınlıklara kota veriliyor. Aralarında Türkmenler yok. Yani Türkmenler azınlık değildir. Türkmenler Araplar, Kürtler gibi Irak ın asli oluşumlarından biridir. Bu bir itiraftır, bu bir kazançtır bizim için. Sonuçta onlar sandalye kazanabilir. Biz hiçbir şey kazanamayabiliriz burada; ama bizim için anayasa hukuku yönünden büyük kazançtır. Diğer taraftan bu noktanın üzerinde çok güzel bir şekilde çalışılması gerekir. Liste sıralaması önemli değildir. Oy çokluğuna göre kazanan belirlenir. Irak dışında olan seçmenler nasıl oy verecekler? Yasa bunu belirtmemiş. Yasaya göre, Yüksek Seçim Kurulu bu hususta talimatlar çıkaracak. Bu talimatlar henüz çıkmadı, ama bir örnek var. İki seçim oldu. Burada Ankara da, İstanbul da da sandıklar kuruldu. Kimler Iraklıdır, hangi belgeler gerekir? 7 Mart tan üç veya 10

11 dört gün önce dışarıda seçimler yapılacaktır. Yani iki ay süremiz kaldı, Kim burada ikamet ediyor, o seçimlere katılacak şimdiden hazırlığını yapsın. Ne kadar fazla insanımız burada kendini kaydederse ve kendini Irak lı olarak ispat ederse, oy kullanım oranı o kadar yükselecektir. Bu arada pasaport kabul edilmiyor. Gerçi şimdiye kadar talimat çıkmadı. O yüzden belli değil. Bu yasanın en önemli noktası Kerkük üzerine yapılan pazarlıklardı. Daha önce arz ettiğim gibi Kerkük ün bu seçimlere katılması istenmiyordu, ancak istisna olarak Kerkük de girecek. Fakat burada da çok açık ve net bir şekilde 6. maddenin ikinci fıkrasında parlamento ve çıkarmış olduğu kanun itiraf ediyor ki Kerkük kayıtlarında hile var. Şimdi bunların hukuki ve siyasi yönünü Dr. İsmet Abdülmecit bize izah edecek. Kendisi hukuk doktorudur, Irak ta Danıştay eski Başkanlığı yapmıştır. Dr. İsmet Abdülmecit: Teşekkür ederim Habib Bey. Tüm katılımcıları selamlıyorum. Benim konuşmam 6. ve 7. madde üzerine olacak. Habib Bey in söylediği gibi Kerkük ve diğer vilayetlerin nüfus kayıtlarında şüphe var. Yani üzerinde oynanmıştır. Diyelim ki bu vilayetlerin nüfusu her yıl yüzde 5 artmış olsun ve 50 milletvekili dilekçe versin, parlamenterlerin yüzde elliden bir fazlası bu üç koşul gerçekleşirse, Kerkük ve diğer vilayetlerde bir komisyon kurulur. Bu komisyon o etnik grupların (Türkmen, Kürt, Arap, Asuri) temsilcileri ile üç bakanlık -Planlama Bakanlığı (nüfus sayımını o bakanlık yürütüyor), Ticaret Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı (nüfus cüzdanı oradan çıkarıldığı için)- bir de Yüksek Seçim Kurulundan bir üyeden oluşan komisyon kurulacaktır. Kurulduktan sonra seçimlerde hile var mı diye araştırma yapmaya başlayacaklar. Bu illerde doğum, ölüm, vilayetler arası nakil, ayrı vilayete göç edenler, geri dönenler, 2004 ten 2009 a nüfus artışı yasaya uygun mudur, kanuna uygun mudur yoksa aykırı mıdır gibi bütün bunlar incelenerek bir tablo ortaya konacaktır. Tabi bu yasada çok noksanlıklar var. Hatta Arapçası bile çok zayıftır. Bu komisyonun başkanı yoktur. Nasıl çalışacağı belli değildir. Bu komisyona yardımcı olan Birleşmiş Milletlerdir. Ancak benim şahsi fikrim Birleşmiş Milletlere gerek olmadığıdır. Seçimin sonuçları ne Kerkük ne de diğer vilayetler için siyasi ve idari bir bağlayıcılık taşımayacaktır. Diğer taraftan seçim yasasının 6 ve 7. maddeleri sadece bu seçim için geçerlidir. Yani gelecek seçimlerde bu esas alınmayacaktır. Yani dört yıl sonra yeni bir kanun çıkacaktır. Ayrıca bu yasanın çalışması zor gözükmektedir. Zira yerel seçimlerde buna benzer bir madde çıkartıldı. 23. madde. Bu madde özel olarak Kerkük le ilgiliydi. Ancak bu madde çalıştırılamadı. Aynı şekilde yeni çıkan kanunun Kerkük le ilgili maddelerinin de çalışması pek mümkün gözükmüyor. Çünkü ortada işleyebilecek bir mekanizma yoktur. Bir kanun çıkartılırken nasıl uygulanacağının belirlenmiş olması gerekir. Ama bunu düşünmüyorlar. Bu sekiz kişilik komisyonun tespiti nasıl olacak, bu belli değildir. Bu nedenle bir sonuca ulaşmayacaktır. Daha başka hukuki konularda var ama bitireyim. Teşekkür ederim. Habib Hürmüzlü: Aslında bu madde de olan en önemli nokta Türkmenlerin haklarını kâğıt üzerinde koruyor olmasıdır. 6. maddenin 4. fıkrasında seçimlerin yapılacağı ifade ediliyor. 7 Martta belli ki Kürtler orda olan nüfuslarından dolayı en fazla payı alacaklar. Oradaki bütün güvenlik ellerinde Belediye Başkanı, Emniyet Teşkilatı, Vali, Meclis başkanı onlardan. Bunun sonucu ne olur, ne bekleyebiliriz, Kerkük vilayetinde en fazla milletvekili çıkartan Kürtler olma ihtimali fazladır. Ben muhtemel sonuçlardan yola çıkarak bir liste yaptım. Kerkük te 12 milletvekili çıkacak; 7 sini Kürtler alır; 3 ünü Türkmen 2 sini Arap. Madde diyor ki; çoğunluğu kazanan, bu vilayette çoğunluk anlamına gelmiyor. Dolayısıyla siyasi ve idari kararlar onun üzerine inşa edilemez. Gelecekte yapılacak herhangi bir seçimde bu esas 11

12 alınmayacaktır. İdari ve siyasi bir düzenleme yapılamayacak. Yani bu geçici bir icraattır. Ve özünde bu şüphelidir. Bu komisyon işini bitirdiği zaman gerçek oranlar ortaya çıktığında siyasi ve idari bir örnek teşkil edebilir. Bunu Anayasadaki 140. maddeye bağlayabiliriz. Bu madde olmasaydı (6. Madde), Kürtler gelip 7 tane sandalye aldık ve Kerkük vilayetinin yarısından fazlasını Kürtler oluşturuyor iddiasında bulunabilirlerdi. O zaman Kerkük ü Kürt bölgesi sayarlar. Bu madde biraz frenliyor. Netice ne olursa olsun Kerkük te 12 milletvekilinin 12 si de Kürt çıksa bile bu Kerkük ün Kürt vilayeti olduğu anlamına gelmeyecektir. Bu madde onu söylüyor. Kâğıt üzerinde bu kazanımımız vardır. Serhat Erkmen: Eğer bir sene sonunda komisyon çalışmalarını bitiremezse o zaman ne olacak? Habib Hürmüzlü: Bu komisyon ya hiç kurulmaz, kurulursa işleyemez, işlese de sonuca varamaz. Bu belli. Yani bu seçim sonucu sonuna kadar muamma kalacak. Dört yılın sonuna kadar sonuç elde edilemezse, yine Kerkük ün durumu muamma kalır. Benim kanaatimce bu komisyon aynı 23. maddede olduğu gibi olur. Hatta hatta daha geriye dönelim, 140. madde gibi olur. Her şey Kürtlerin elinde olmasına rağmen uygulayamadılar. Yukarıda oturan birisi var ve böyle yönlendiriyor. İsmet Abdülmecit: Dediğimiz gibi 23. maddede yine bir mekanizma vardı. Bunun sonucu parlamentoya gönderildi. Bir rapor çıkarıldı, ama bunda o da yok. Bilgay Duman: Aslında burada en önemli şey Kerkük te seçimlerin yapılacak olması. Biz bu komisyonun işlemeyeceğini var sayıyoruz. Şimdi komisyon kuruldu. Bu komisyon bir sene içinde bütün çalışmalarını yaptı. Kanun maddesine göre, Irak taki doğal artış 2,8 eğer yapılacak çalışmalar sonucunda yüzde 5 ten fazla bir artış olursa oradaki seçimler geçersiz oluyor. Bu komisyon çalışmalarını yaptı yüzde 5 ten az bir artış oldu. Bu seçimler ne olacak? Yani önemli olan seçimlerin yapılması ve komisyon kurulsun ya da kurulmasın, dört yıl sonra komisyon seçimleri kabul ederse Kürtler oradaki çoğunluğu elde etmiş olacak. Seçimler yapıldıktan sonra komisyon kurulmazsa da bu süreç aynı şekilde sürüncemede devam edecek ve Kürt gruplarının orada elde etmiş olduğu avantaj kendilerine baki kalacak. Yani ilerleyen zamanlarda da devam edecek. Hepimiz biliyoruz, 2005 seçimlerinde bir gece içerisinde 227 bin seçmen Kerkük kütüğüne kaydedildi çalışmalar sonucunda bir kısmı sonra silindi, ama 108 bin seçmen orada kaldı. Şimdi bu yapılacak seçimler sonucunda bu 2004 ten 2009 a kadar yapılan değişikliği inceleyen komisyon 108 bin seçmeni orda tescil etmiş olacak. Yani bu nüfus orda kabul edilmiş olacak. Belki de Kerkük için en tehlikeli nokta bence burası diye düşünüyorum. Habib Hürmüzlü: Evet doğrudur, bir şey daha ilave edeyim. Bu komisyon kurulur, işleyişi olmaz. Karar veremez. Ne şekilde karar verecek? Çoğunluk üzerine mi, uzlaşmayla mı olacak, bu belli değil. Komisyon başkanı kim olacak belli değil, ne olacak belli değil, gerçekçi bir şey değil. Sadece alın size de bir madde sizin de hakkınızı muhafaza ettik demek için. Bu gayet normal. Zayıf olan kesimin sonucu bu olur. Biz en zayıf kesimiz, ancak yeter ki az olan kısmımız da on parçaya ayrılmasın. Hiç olmazsa tek parça zayıf olalım. Şimdi 15 dakikalık bir mola verelim. Ondan sonra soru-cevap bölümü başlayacaktır. Teşekkür ederim. 12

13 İKİNCİ OTURUM: SORU CEVAP BÖLÜMÜ Habib Hürmüzlü: Türkmen Aydınları Toplantısının ikinci bölümüne geçiyoruz. Moladan sonra biraz fire vermek adettendir. Bir ricam var sizden. Soru sormak isteyen önce kendini tanıtsın. Soruyu kısa bir şekilde sorsun. Yorum yapacaksa onu da kısa bir şekilde yapsın ve kime soracağını bildirsin. Şimdi başlangıçta Dr. Serhat Erkmen e sorusu olanları alacağız. Serhat Bey biraz rahatsız. Aramızdan erken ayrılacak. Serhat Beye sorusu olanlardan başlayalım. Sonra sıra bizlere gelir. Başar Beyatlı: Ben Serhat Beyin söylediklerine yorum yapacağım. Serhat Bey dedi ki yeni seçim yasasında herhangi bir ilden diğer ildeki listeye oy verilebiliyor. Bundan ne kadar eminler, onu sormak istiyorum. Çünkü bu kanun veto edildikten sonra sadece Irak dışında yaşayan vatandaşlar, bir de muhacir denilen vatandaşlar bu hakkı kullanabilir. Mesela Türkiye de yaşayan birisi oyunu Kerküklü ise Kerkük için kullanacak. Yani eğer sizin dediğiniz gibi olursa ben çok mantıklı bulmuyorum bunu. Çünkü Kürtlerin hepsi Kerkük için oy verebilirler. Ya da hepimiz Bağdat a oy kullanabiliriz. Ben buna işaret etmek istedim. Teşekkür ederim. Habib Hürmüzlü: Bu doğrudur. Yasa da böyle bir şey var. Maddeyi okuyayım size. Birinci maddenin ikinci fıkrası; içeride olanlar için özellikle nerede olurlarsa olsunlar istediği listeye oy verebilir diyor. Ziya Abbas: Serhat Bey Maliki nin tekrar başbakan olma şansının yüksek olduğunu söyledi. Hangi bilgilere göre bu düşüncesi oluşmuştur? Serhat Erkmen: Öncelikle söyleyeyim bunlar kişisel tahminlerim. Birincisi Irak taki insanlarla yaptığımız görüşmelere baktığımız zaman, hala güvenlik meselesinde son dönemde yaşanmış olan olumsuz tablodan dolayı bazıları Maliki nin eski gücünü kaybettiğini düşünüyor; ama şurası bir gerçek insanlar ne kadar güvenli olmayan bir ortamda yaşarlarsa o kadar güvenlik özlemi duyarlar. Ne kadar güçlü bir liderden yoksun kalırlarsa, o kadar görünürde güçlü bir lider isterler. Maliki döneminde göreceli olarak bir düzelme yaşadığının herkes hakkını teslim ediyor. Çünkü Irak çok çok daha kötü bir dönemden biraz daha kötü bir döneme doğru gelmiş olsa bile sonuçta arada bir farklılaşma var. İkincisi vilayetlerin milletvekili çıkartma potansiyellerine baktığınız zaman Maliki nin daha güçlü olduğu vilayetlerde ki Basra, Bağdat ve bazı güneydeki diğer bazı vilayetler gibi bunların milletvekili çıkartma potansiyelinin diğer vilayetlerden daha fazla olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla Maliki nin koalisyonunda çok büyük adaylar ya da çok büyük partiler olmayabilir, ama yerelde yaptığı ittifaklara ve ayrıca vilayet meclisi seçimlerine baktığımız zaman diğer partilere göre Maliki nin çok daha güçlü olduğu görülüyor. Mesela sadece Bağdat tan milletvekili çıkartma ihtimali var. Bu birçok vilayetin hatta 2 ya da 3 vilayetin bir araya gelmesiyle çıkacak milletvekili sayısından fazla. Yani diyebilirsiniz ki şu parti üç tane vilayette kuvvetlidir. Olabilir. Ama üç tane partinin oradaki bütün milletvekillerinin çıkarması durumunda bile vilayet meclisi seçimleriyle karşılaştırıldığında Bağdat taki performansıyla 13

14 Maliki neredeyse o üç vilayettekine eş değer bir sayı çıkartıyor. Dolayısıyla bunun tahmininin nedeni, öncelikle Irak ta şunu kabul etmemiz gerekiyor ki nüfusun büyük bir kısmı Şii Araplardan oluşuyor ve hala bunların yönleri büyük ölçüde kendilerine daha yakın duran partilerde ve ikincisi diğerlerinin de parçalanmış olduğunu unutmayalım. Ben tahminimi büyük ölçüde bunlara dayandırıyorum. Şu beklenti vardı. Birleşik Irak ittifakı gibi 2005 te oluşturulmuş olan bir ittifak olsaydı bu seçimi kesin kazanacaktı. Bir önceki seçimdeki performanslara baktığımız zaman Maliki nin karşısında olduğunu iddia eden diğer gurubun şansı o kadar yüksek gibi görünmüyor. Yani belirli bölgelerde vilayet, aday ve geleneksel olarak bulduğu destekçi bazında onunla kafa kafaya gelebilir ama sonuçta Malik inin aday tespitine bakarken A partisi ya da B partisi gibi çok güçlü bir parti yok. Ama yerel adaylara baktığımızda bazı bölgelerde çok kuvvetli adaylar çıkarmış olduğunu görüyoruz. İkinci kuvvetli liste olarak da Allavi nin listesi gibi görünüyor. Irak Listesi belki tek başına seçime girseydi çok fazla başarılı olamayabilirdi; ama onların bileşkeleri belli vilayetlerde çoğunluğu oluşturuyor. Tabii ki Diyala da belki Anbar da bekledikleri performansa ulaşamayacaklar; ama Musul gibi oy deposuna dönüşmüş yerlerde ki,musul tek başına 31 milletvekili çıkartacak, Bağdat tan sonra en çok milletvekili çıkacak yer olan Musul da kuvveti bir potansiyelleri var. Tabi yine Tikrit bölgesi o ittifakın kuvvetli olacağı yerlerden bir tanesi. Dolayısıyla benim tahminimim arkasında yatan temel neden bu. Ama şunu biliyoruz ki önceki seçimde A grubu bir bölgeden 30 tane çıkarttı diyemeyeceğiz. Bu seçimde öyle bir şey olmayacak. 30 milletvekili farklı gruplara bölünecek. Değişecek rakamlar. Bu bence biraz daha Başbakan Maliki nin elini kuvvetlendiriyor aday tespitinde. Ben başarılı olacağını düşünüyorum. Ama her seçimde olduğu gibi yanılma payı da vardır. Habib Hürmüzlü: Serhat Bey e başka soru yoksa aramızdan ayrılıyor. Kendisine teşekkür ediyoruz. Dr. Buşra MÜFTÜ: Ben geçen seçimlerde Irak taydım. Olan yolsuzlukları sizinle paylaşmak istiyorum. Özellikle Kürtler seçmen yaşıyla oynadılar. 16 yaşındakileri 18 yaşındakilerin kimlik kartını verip gönderdiler. Birden fazla kimlik kartı sahibi olanlar birden fazla oy kullandılar. Seçim yerlerinin uzak oluşu Kerküklü Türkmenlerin yaşlıların oraya ulaşmasını zorlaştırdı. Diğerleri hastanelerden tekerlikli sandalye alıp kendi yaşlılarını seçim bölgelerine ulaştırdılar. Kerkük dışından arabayla gelen Kerkük ün içine girip Erbil e oradan Süleymaniye gidip Kerkük e geri dönüp oy verdikleri oldu. Türkmenleri belgeleriniz eksik diye geri çevirdiler. Tamamlayın öyle gelin dediler. Tabi araba olmadığı için yürüyerek gidip gelme süresinde sandıkları erken kapattıkları yerler oldu. Taşınırken itlafa uğradı, Yakıldı. Seçim merkezleri yakıldı. Seçimlere katılmayanların oylarını kullandılar. Mesela ben oy kullandıktan sonra benim oyuma İki işaret verip kartları geçersiz yaptılar. Irak Türkmen Cephesi neden bu seçimlere tek başına katılmadı, ben bunu anlamıyorum. Çünkü diğer partiler içerisindeki Türkmenler hiçbir zaman işbirliğiyle Türkmenlerle çalışmıyorlar. O partinin doğrultusunda çalışıyorlar. Partinin ana hatlarından ayrılmıyorlar. Avrupa daki Kürtler saat farkından yararlanarak iki farklı ülkede oy verdiler. Türkmen olarak hiçbir şey yaptıklarını görmedik. Bir seçmen kartı diye bir kart olsun. Katıldığımız zaman onu zımbalasınlar. İptal edilsin. O kart sayısı sandıktaki oy sayısına eşit olmalı. Katılmayanın kartı yanında kalacak. Böylece fazladan oy verilmeyecek. Birisi gelmemişse onun kartı çıkmayacak sandıktan. Fotoğraflı olsun, kimlikli olsun. Bir seçmen kartı olsun. O şekilde katılacaksın seçime. O kart sayısı sandıktaki oy sayısından fazlaysa demek ki benden sonra işaretlemişler onları. Eksik çıkarsa anlarız ki oylardan çalınmış. Bunları dikkate almak lazım. Bağdat ta 4 binden fazla Türkmen oyu boşa gitti. Bu yeni yasayla belki bunu önleyebiliriz. 14

15 Aslında Tuzhurmatu, Tikrit ve Altunköprü de Kerkük e ait oluyordu. Saddam ın bütün yaptıklarına itiraz ettiler. Bir tek bunu bıraktılar. Yani Kerkük eski demokrasisine dönmesi için Türkmenlerin bir çaba göstermesi lazım. Bazı şeyler var onları önlememiz lazım. Teşekkür ederim. Habib Hürmüzlü: Teşekkürler Doktor Hanım. Birçok gerçekleri dile getirdiniz. Bir de temennilerden bahsettiniz. Yani bu işleri yapabilmek Türkmenlerin elinde değil ki. En zayıf olan, iktidarda katılımı az olan Türkmenlerdir. Bunları nasıl yapabilirler. Bu istediklerinizi kim belirliyor, Yüksek Seçim Kurulu. Bütün bu düzenlemeleri onlar yapıyorlar. Bu kurumun başkanı KDP lidir. Cumhurbaşkanından en küçük insana kadar herkes bu seçimin uydurma olduğunu, içinde hile olduğunu biliyor. Gerçeği temsil etmeyecek. Fakat bu bir süreçtir. Belki dört yıl sonra başka bir şey olur. Kimileri de diyor ki o zaman, madem ki halimiz budur katılmayalım seçime. O da yanlıştır. Kukla partilerimiz var; Karton partiler dediğimiz tabela Türkmen patileri. Onlar gelirler. Biziz Türkmenleri temsil eden derler. Bunun sabıkaları da var. İl Meclisinden Türkmenler çekildiler. Ne kazandılar. Bir süre sonra geri döndüler ten önce iktidar Irak ta Sünnilerin elinde iken şimdi Şiilerin eline geçti, seksen yıl sonra. Sünni Araplar bu işe çok gücendiler ve seçimlere katılmadılar. Anayasanın oylamasına da katılmadılar. Ama neticede zarar gören onlar oldu. Mesela en basitinden Musul da seçimleri Kürtler kazandı. 59 üyesi olan meclisin 36 sını Kürtler aldılar. Neden? çünkü saha boş kaldı. Şimdi ne olacak. Şimdi tabii ki Kürt partilerinin kendi tahminleri geriliyor. 275 milletvekilinden ilk seçimde 54 milletvekilleri vardı. Şimdi sandalye sayısı 325 olacak; ancak bu seçimde 54 ü bile kazanamayacaklar. Halbuki aynı oranı muhafaza ederlerse bile hiç olmazsa milletvekilleri olması lazım. Bunu elde edemeyeceklerini biliyorlar. Neden? Çünkü Sünni Araplar ortaya çıktılar. Kürtler kendi içlerinde de bölünmeye mahkum oldular. Onlar da ancak belki bu 54 ü muhafaza ederler. Türkmenlerde 9 milletvekili var. Bu seçimlerde de 9 milletvekili çıkarırsak zaradır, hüsrandır. Çünkü sandalye sayısı artıyor. Hiç olmazsa 15 çıkarmamız lazım. Cengiz Eroğlu: Teşekkür ederim. Sorum İsmet Beye. Bu seçim yasasına genel itibariyle baktığımız zaman içinde bir sürü belirsizlik var. Ben şunu merak ediyorum. Herhangi bir bilim dalını hazırlarken bir metodu vardır. Bu metoda göre hazırlanır. Hukuk da böyledir. Şimdi bu belli ki hiçbir metoda uymuyor. Türkmen milletvekilleri olarak böyle bir yasayı anayasa mahkemesine iptali için başvurabilirler mi? Böyle bir hakkımız var mı? Eğer yapılabilirse neden yapılmadı bugüne kadar? Dr. İsmet Abdulmecit: Anayasa Mahkemesine müracaat etmek için yasanın anayasaya aykırı olması lazım. Ama metotları incelemek Danıştay ın işidir. Onu da biz konuştuk ten sonra gelen müsteşarlar emekli oldular. Irak, Osmanlı Devletinden ayrıldıktan sonra kıymetli hukukçularımız var idi. Ama 2005 te anayasayı yazanlar kafalarında ne varsa onu yazdılar. Değerli hukukçularımızın gelip yerlerini almalarını istemiyorlar. Alınan karara göre, kanunların resmi dili İngilizcedir. Adalet Bakanı Eski hukukçulara sivil olarak görev verebilir miyim diye sordu ki onlar maaş alsınlar, yaşasınlar. Onları yerlerinden kopardılar. Köklerinden söktüler. Şimdi resmi gazetede yayınlanan bütün kanunlar Arapça yönünden zayıf. Çünkü kanun yazmanın usulü var. Her kelimenin manası var. Ben Habib Bey e de dedim yeniden yazmaya başlayalım. Ama sonra bıraktık. Habib Hürmüzlü: Bu söylenenler doğru. Gerçekten ehil olmayan insanların elinden çıktı. Bu yasaya baktığınız zaman aylarca tartışmalar görüşmeler oldu. Bu şekilde ilk şekli çıktı. Ondan 15

16 sonra veto edildi. Sonra on gün çalışıldı bu yasa çıktı. Onuncu günün son dakikalarına kadar bekletildi. Gece saat on ikiden o dakika önce yasayı çıkarabildiler. Yasaya sürekli başkalarının isteğine göre eklemeler ve çıkarmalar yapıldı. Buna ilaveten yasada bilerek zaman ayarlı bombalar var. Bu yasayı öyle bir hale getirdiler ki uygulanamasın. Örneğin bu komisyonun işini işe başladıktan itibaren bir yıl içinde bitirmesi gerekir deniliyor. Ne zaman? Beş yıla kadar kurulacak mı bu komisyon? Kurulmasının bir süresi yok. Ne zaman başlayacak belli değil. Bu bir yıl içinde. Beş yıl mı sürer on yıl mı sürer. Belirli siyasi güçler kendi menfaatlerini yürütebilmek için bilerek yaptılar. Yasayı da alet ettiler. Bu hale getirdiler. Dr. İsmet Abdülmecit: Anayasa mahkemesinin görevi yalnız budur. Bu kanun anayasaya aykırıysa iptal eder. Yoksa etmez. Nasıl yazıldığına karışmaz. O Danıştay ın görevidir,ve bu da çok kolaydı. Eğer isteseler gönderirler bir müsteşara gözden geçirin derler. Anayasayı okurken birinci madde bölünmüş bir iki, ikinci madde bölünmüş, bu küfürdür. Biz bunu küfür sayarız. Olmaz. Birinci madde nasıl yazılıyorsa sonuna kadar o şekilde gitmelidir. Habib Hürmüzlü: Bakın aynı yasanın içinde iki yerde ayrı uygulama var. Yüksek Seçim Kurulu bile biz bu yasayı uygulayamayız dedi. Çünkü hangi hükme göre yürütüleceği belli değil. Tarık El Haşimi televizyonda konuştu. Cumhurbaşkanı Talabani yle konuştuğunu ve bunları ona sorduğunu anlattı. Yanlışlıkları kabul ettiğini söyledi. Düzeltin dediğinde de süre yok demişler ve yasa çıkmış. Bu yasa ucube bir yasa. Dr. İsmet Abdülmecit: bakanlar kurulu bunun tasarısını parlamentoya ne zaman gönderdi? 2009 un birinci aylarında. Son günlere bıraktılar ki telaşa getirip geçirsinler. Dört yıl önce çalışmaya başlansaydı mükemmel bir şey çıkardı. İkincisi dünyada yoktur Irakt ta yoktur açıklama karar diye bir şey. karar tefsiri bir kanun çıkar içinde bir kelime bir madde belli değildir. Anlaşılmaz. Yeni bir kanun çıkar onu açıklar. Ama böyle kanun çıkmadan önce açıklama kararı çıkmaz. Ne Irak ta ne başka yerde. Katılımcı: Öncelikle bu toplantıyı yaptığınız için çok teşekkür ederim. İnşallah daim olur bu toplantılar. Türkmen insanlarının böyle şeylere ihtiyacı var. Ben burada bir eksiklik görüyorum. Tüm konuşmacılara tek tek teşekkür ediyorum. Hepinizin ağzı aynıdır. Önümüz karanlıktır. Ama ben bir ışık bekliyorum. Konuşmalarınızın başında dediniz ki altı tane derneğimiz var. Ankara da Cephe temsilciliğimiz var. Ama ben kimseyi burada görmedim. Sadece Mahmut Kasap var. Onun dışında bu katılımlar neden az sayıda oluyor? Türkmen milleti olarak Ankara da 2000 in üstünde aile var. Maalesef millet olarak biz davayı savmışızdır. Neden böyledir. Neden? Biz iyi insanız, efendiyiz, birbirimizi severiz, ama biz burada on kişi toplandık. Derdimizi on kişi birbirimize anlattık. Neden daha fazla katılım olmuyor. Habib Hürmüzlü: Öncelikle şunu belirtelim. Her kuruluşun bir gereği bir ihtisası var. Biz burada siyaset yapmıyoruz. Bir parti değiliz. Düşünce kuruluşuyuz. Yani bizim amacımız hem kendimiz üretelim hem de insanlarımıza katkıda bulunalım. Bu fikirleri birçok kesime yayalım. Ankara da sadece bir derneğimizin şubesi var. Onun da başkanı buradaydı. Bir diğer derneğimizin başkanı da gelecekti ama gelemedi. Diğer derneklerimiz hep şehir dışında. Onların gelmeleri biraz zor. Ancak bundan önceki toplantıya çağırdık. Dokuz dernek başkanını. Hepsi geldi. Konuşmalarını yaptı. Akşam da yerlerine geri döndü. Ama derneklerin kendi içlerinde ne kadar üyeleri var, ne faaliyetleri var, nasıl çalışırlar o da ayrı bir konu. Dernek üyeleriyle çalışır. Bura da bir dernek olsa ve kimse gitmese maddi ve manevi yönden 16

17 destek vermese ne olacak. Biz ulaşabildiğimiz herkese on gün önce mail attık. Belki okumamış diye iki gün önce bir daha mail attık. Maili olmayanların cep telefonlarına mesajlar attık. İlanlar astık. Arkadaşlar kanalıyla da herkese ilettik. Ama işte katılım bu kadar. Bizim toplumumuz cemiyet çalışmalarına fazla yatkın değil. Cephede çalışanlar da sanırım İstanbul da. Cephe Başkanı Sadettin Ergeç Bey Türkiye de ve aynı gün İstanbul da bir toplantı daha var. Herhalde onlar da oraya gittiler. Yoksa bundan önce hepsi katıldılar. Katılımcı: siz dediniz ki yüz bin kişi oy verirse bir milletvekili çıkarabilir. Bu yüz bin kesin mi? Bilgay Duman: Hocamın söylediği yanlış anlaşıldı sanırım. Irak taki parlamentoda sandalye sayısı belirlenirken Irak nüfusu hesaplandı. Ve her yüz bin kişi için bir sandalye hesaplandı. Yani bugün Birleşmiş Milletler gıda karnelerine göre Irak ın nüfusu yaklaşık 31 milyon. 310 milletvekili böyle hesaba katıldı. Diğer 15 sandalyede milli bakiye ve azınlıklara ayrıldı. Toplamda 325 milletvekili oldu. Ama nasıl milletvekili çıkaracaksın diye sorarsan bu biraz hem katılıma hem de çıkacak oya bağlı. Yani Iraklılar gidecek oy verecekler. 15 milyon seçmen olduğunu düşünelim. Bunlarında sadece 12 milyonu seçimlere katıldı dersek bu 325 milletvekili her bir sandalye için nerede aday gösteriliyorsa, o yerdeki katılım sandalye sayısına bölünerek, bir milletvekili için ne kadar oy gerektiği ortaya çıkacak. Mesela Musul da Irak Türkmen cephesi 100 bin oy aldı. Musul da toplam verilen oy bir buçuk milyon olduğunu hesap edelim. Bir buçuk milyon oy 31 milletvekiline bölünerek bir milletvekili için gereken oy oranını bulacaklar. Mesela geçtiğimiz seçimler de Musul için yüz bin oy aldığınızda 3 milletvekili çıkartma potansiyeliniz var. Her yüz bin oy için bir milletvekili değil, seçimlere katılım oranıyla ilgili biraz. Habib Hürmüzlü: Yani her vilayet için değişiyor. Mesela Kerkük te 12 milletvekili çıkacak. Kerkük teki seçmen sayısına göre milletvekilinin alması gereken oy hesaplanacak. Bu yasada başka bir değişiklik daha yapıldı. O da büyük listelerin menfaatine oldu. Eskiden milli bakiyede artan oy kazanmayana devredilirdi. Ancak bu yasaya göre şimdi kazanana devredilecek. Böylece büyük oluşumlar daha fazla oy çıkaracaklar. Küçük oluşumlar daha da düşük kalacak. Dr. İsmet Abdülmecit: Bir kaynakta okudum. Kerkük te 60 bin oy alan kazanacak. Selahattin de 68 ile 40 bin arasında. Habib Hürmüzlü: Sonuç olarak her vilayette değişik olacak. Bilgay Duman: Sayın Abdülmecid in açıkladığı oy oranı yüzde yüz katılım olursa çıkar. Ancak 760 ya da 800 bin civarında Kerkük te seçmen kaydolduğu söyleniyor. Bunların hepsi katılır. Ve bunu 12 ye bölerseniz yaklaşık 60 bin çıkar. Ama Kerkük seçmenlerinin hepsinin seçimlere katılacağını şu an biz öngöremiyoruz. Selçuk Başaran: İsmet beye 140. maddeyle ilgili bir sorum olacak maddenin yasal süresi doldu. Ama Irak Türkmenleri, bölgedeki kuruluşlar anayasa mahkemesine başvurdular mı? Yasal süresinin dolduğuna dair herhangi bir belge var mı? İsmet Abdülmecit: Bildiğiniz gibi ben bundan önce yazılarda yazdım maddenin süresi de bitti. Ama Amerika nın Başkan Yardımcısı bir mektup yazarak 140. maddeyi 17

18 destekleyeceklerini söylemiş. Fakat 142. maddeyi işaret etmişler. 142 nedir? Anayasanın nasıl değiştiğini gösterir. Habib Hürmüzlü: Sizin dediğiniz gibi bir müracaat olmaz. Dr. İsmet Abdülmecit: Herkes süresinin bittiğini bildiği için kimse dava açmadı. Habib Hürmüzlü: Keşke müracaat edilse ve 140. maddenin süresinin bittiği açıklansa. İsmet Abdülmecit: Buna her insan müracaat edemez. Parlamento ya da cumhurbaşkanı edebilir. Ali Berberoğlu: Bizim hukukçularımız bir araya gelip bu anayasayı ve seçim yasasını bizim lehimize olacak şekilde yeniden hazırlayıp BM ye ve tüm dünya ülkelerine sunsalar iyi olur. Kabul edilmese bile müzakere olarak sunmamız mümkün değil mi? Habib Hürmüzlü: Benim bildiğim kadarıyla Kerkük te bu konuda birçok toplantı yapılmaktadır. Ama bu iki ay on gün içinde sayısının artması lazım. Ziya Abbas: Siyasetçilerimiz farklı listelerle seçime girmeyi uygun buluyor. Önceki seçimde herkes Türkmen cephesine verirken sadece bir sandalye kazanabildik. Şu an Kerkük te birçok aday var ve birçok liste var. Oylar dağılacak yine ve Türkmeneli nde ne kadar kazanabiliriz? Bilgay Duman: 2005 seçimlerinde Irak Türkmen Cephesi tek liste halinde değil koalisyonla girdi. Bunun sonucunda seçim listelerinde gözükmese de Musul dan 2 milletvekili daha çıkardı. Ama bu seçim yasası ve bu seçim süresi Türkmenlerin bir listeyle ortaya çıkmasını gerektiriyor. Ama şunu da dikkate almak var. Irak Türkmen Cephesine baktığınız zaman belki de koalisyonlarını en son açıklayan siyasi oluşumdu. Benim aldığım haberler ve yaptığım görüşmeler Türkmen Cephesinin tek listeyle seçimlere katılacağı yönündeydi. Ancak diğer Türkmen kuruluşları buna yanaşmayınca, Irak Türkmen cephesi mecburen koalisyonla seçime girmek zorunda kaldı. Ama şunu da söylemek lazım. Koalisyona girmeyi de başka listeler adı altında düşünmemek lazım. Koalisyonlar Türkmen potansiyelini çok fazla ortaya çıkartmasa da belli noktalarda Türkmenler için kazanımlar da sağlayabilir. Geçtiğimiz seçimlerde mesela Musul da başka bir koalisyon başka bir listenin adı altında girmişti. Ama 2009 seçimlerinde o liste içerisinden mi çıkacak, yoksa koalisyon içerisinde yine ayrı bir Irak Türkmen Cephesi listesi mi olacak o da önemli. Mesela aldığım duyum Musul da Irak Türkmen Cephesi koalisyon yapmış olsa bile Irak Türkmen Cephesi listesi altında adaylar ortaya çıkacak. Bu önemli bir faktör. Aday seçimi konusunda da bölgede tanınmış insanları, halkla diyalogu olan insanları seçmek daha faydalı. Habib Hürmüzlü: Bir gerçeği bilmemiz gerekir. Biz o coğrafya da yaşıyoruz. Oradaki siyasi atmosfer budur. Biz hep neden bir olmuyoruz? Irak ta hangi kesim, hangi parti, hangi etnik, mezhepsel, dini grup tek parça olmuş. İşte bakın Şii Araplara, 8 tane ayrı partileri var. Kürtler 2 parçalardı şimdi 5 parça oldular. Sünni Arapların da 5 listeleri var. Değişik düşünceler var. Değişik mezhep farklılıkları var. Türkmenler de birlik olamıyorlarsa, bu normaldir. Bu bir süreç. Bunun başka çaresi yok. Neye doğru gitmemiz lazım? Hepimizin anlaması lazım. Türkmenler birlik beraberlikten başka çare bulamazlar. Yoksa hepsi ezilirler. Çünkü en zayıf insanlar şu anda. Bakın Şebekler bir sandalyeyi garanti ettiler yasayla. Yezidilerin sayıları 18

19 Türkmenlerin onda bir olmaz, bir sandalyeyi garantilediler. Bizim o garantimiz de yok. Belki bir sandalye de çıkaramayız. Bilgay Duman: Burada önemli olan bu dağınıklığın ortada olması değil. Önemli olan hedef birliğinin olması. Siz hedeflerinizi bir tutar ve o hedef doğrultusunda ilerlerseniz farklı gruplardan olmuş olsanız da belki bir şeyler sağlayabilirsiniz. Mesela hocam Kürtlerden örnek verdi. Kürtler bugün ayrılmış olsa da Kerkük için hem İslamcılar hem Goran Hareketi hem Kürt listesi birlikte hareket ediyor ve aynı hedef doğrultusunda çalışıyorlar ve yani Kerkük ün Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetime katılması konusunda hem fikirler. Türkmeneli ya da Irak taki Türkler için ne düşünüyorsunuz? Demokratik hakkınızı elde edip orada dilinizi mi yaşatmak istiyorsunuz veya bir Türkmeneli bölgesi mi kurmak istiyorsunuz. Kerkük için bir özerk yönetim mi kurmak istiyorsunuz. Telafer in, Tuzhurmatu nun il olması için mi çalışıyorsunuz? Eğer bu dokuz milletvekili bu doğrultuda birlik olup çalışırsa dağınık olması çok önemli değil. Habib Hürmüzlü: Bu nokta çok doğru gerçekten ve bu 6 yıl içinde görüldü ki Türkmenlerin bütün siyasi teşkilatları bir teşkilat çatısı altında hareket etmeleri mümkün değil. Ondan dolayıdır ki bu iki yıl içinde neye dönüşüldü. Müşterek hedefler ve müşterek konular üzerinde birlikte hareket edelim. Bu yönde Ankara toplantısı yapıldı. Bağdat ve Kerkük te toplantı yapıldı. Hepimiz bir olalım. Bunun örneği 23. madde çalışmalarında Türkmenler el ele verdi. Dr. Cüneyt Şakir: Ailem İstanbul da ben Ankara ya üç saatlik mesafede yaşıyorum ve ona rağmen geldim. İlk defa bana mesaj geliyor, bir iletişimsizlik söz konusu burayla alakalı değil. Mesela daha önce Konya da yapılan toplantıda da iletişim sorunu vardı. Türkiye de binlerce diyebileceğimiz Türkmen hekimi var. sorum şu; şu anda bir toplantı söz konusu seçimlerle ilgili Türkiye deki seçmenler çoğunlukla Türkmen yurtdışı için bir kota konuluş mu? Aday söz konusuysa eğer gidip şu adaya oy verin diyebileceğiniz kişi var mı? Habib Hürmüzlü: Daha Yüksek Seçim Kurulundan talimat çıkmadı. Sandıklar nerede kurulacak ve oy nasıl verilecek belli değil. Fakat bizler her Türkmen i seçime katılması için teşvik etmemiz lazım. Türkmenlere gerekli belgeleri bildirmemiz lazım. Katılımın az olduğu konusuna geri dönersek; bu toplantı aslında Ankara da yaşayan aydın Türkmenler için yapılmaktadır. Diğer şehirlerdeki Türkmenleri getirme şansımız yoktur. Yine de bilgilendirmek amaçlı mail gönderiyoruz. Gelebilenler kendi imkanlarıyla geliyor, fakat katılımın istenilen seviyede olmadığını biliyoruz. Daha çok olmasını biz de istiyoruz. Tanımadığımız insanlara da ulaşmaya çalışıyoruz. Katılımcı: Anayasa da dediğine göre Türkmence bizim bölgelerde resmi dil olacak. Bu noktada Kerkük il meclisindeki bazı üyelerimiz Anayasa Mahkemesine başvurdular. Bu kanuna dayanak bütün Türkmeneli bölgelerinde Türkmence konuşma hakkı bize tanınmıştır. Hiç kimse diğer bölgelerde Türkmence konuşulsun diye bir talepte bulunmadı. Biraz önce arkadaşımızın söylediği gibi seçimlerde bazı ihlaller oldu, bunu da bir kenara bırakalım Irak ta sandalye dağılımı meselesine gelelim. Burada büyük bir haksızlık var. Kerkük e 12, Nasıriye ye 18 sandalye verdiler. Acaba oranın nüfusu Kerkük ten daha mı çoktur? Burada bir adaletsizlik var bence. Diğer bir meseleye gelince bizi azınlık olarak görmediler. Burada çok akılcı davranabilirdik. Bizim Kerkük te Türkmen Hıristiyanlarımız var ve duyduğuma göre Telafer ve Musul da Alevi Türkmenlerimiz var. Bunları da dini azınlık olarak gösterip iki sandalye kazanabilirdik. 19

20 Habib Hürmüzlü: Doğru haklısın bunların hepsi siyasi çalışmalara bağlıdır. Ne kadar güzel çalışırsak o kadar iyi netice alırız. Orası Irak, oradaki durum bu, güçlü olan istediğini alabiliyor. Katılımcı: Hep güçsüzüz, zayıfız, kabullenelim diyorsunuz. Ne yapmamız gerektiğini söylemiyorsunuz. Sizin bizi uyandırmanız, yönlendirmeniz gerekiyor. Habib Hürmüzlü: Şimdi bu noktada, bu konuyla ilgili gazetelerde, web sitelerinde binlerce fikir ortaya konuyor. Birçok toplantılar, paneller, sempozyumlarda birçok yeni fikir ortaya çıkıyor. Bu doğrultuda çalışmamız lazım fakat unutmayalım ki orada olan siyasi atmosfer istenilen şekilde hareket etmeye engel oluyor. Yönlendirme işini partilerimiz ve sivil toplum kuruluşları yapmalıdır. Aydın insanlarımız bizi yönlendirmelidir, ne derecede yapılır o da ayrı bir konu. İmat Beyatlı: Bizim dokuz milletvekilimiz vardı, bu dokuzdan iki tanesi Kerküklüydü. her zaman Türkmen mücadelesinde Kerküklü olduklarını ortaya koydular. Bizim bir partimiz vardı. Türkmen Cephesiydi, bağımsızdı, Türkmen hakkını her yerde korurdu. Şimdi biz kalktık, partileri böldük. O zaman Türkmen birliğini iyice yitireceğiz. Ben merak ediyorum ne zaman Kerkük Türkmen olacak ya da Irak ta Türkmenlerin hakkı yenmeyecek. Benim anladığım bundan önce bir milletvekili çıkardık, ama şimdi o da çıkmayacak. 4 yıl önce herkes Cepheye oy verin dedi, biz gittik cepheye oy verdik. milliyetçisi olsun, İslamcısı olsun, Şiisi olsun, Sünnisi olsun. Habib Hürmüzlü: Senin düşüncelerine saygım var, ama bu siyasi bir karardır. Bu kararı da veren belirli teşekküllerdir. Oturup düşünüp böyle bir yola gitmenin Türkmen menfaatine olduğu için böyle bir karar almışlardır. Bu siyasi bir karardır, doğru olabilir, yanlış olabilir. Sonucu neticede belli olur. Siyaset böyledir. Belki ben de seninle aynı fikirdeyim, ama kararı veren kişiler böyle uygun görmüşler. İnci Muratlı: Ben de bir katkıda bulunmak istiyorum. Beyefendinin konuşmalarına katılıyorum. Hem bu seçim yasası hem de belirlenmiş olan bu seçim stratejisi Türkmenler adına tam bir kayıptır. Çünkü bütün Türkmenler bölünmüştür, hepsi ayrı partilerde seçime girecektir ve aynı zamanda bu oyların bölünmesine de yol açacaktır. Örneğin burada bulunanlara soruyorum hangi adaya, hangi partiye oy vereceğiniz önceden belliydi, Türkmen Cephesiydi ve o konuda biz propagandamızı yapıyorduk. Türkmen oylarını artırmak için insanlara o şekilde gidiyorduk. Biz şimdi Türkmenlerin Irak ta daha iyi bir oy potansiyeline sahip olması, 9 olan milletvekili sayısını daha fazlaya çıkarmak için nasıl bir süreç izleyeceğiz? Yani insanların kapısını çaldığımız zaman hangi adaya oy verin diyeceğiz? Bu seçim stratejisi ne aydınlara ne de halka sorularak alınmıştır, üç ay önce partiler buraya gelip kapalı kapılar arkasında bir çalıştay düzenlemiştir. Halk kesinlikle bilgilendirilmemiştir, seçimlere sadece iki ay kalmasına rağmen seçim propagandaları başlamamıştır. Bugün burada da hiçbir Türkmen partisinin temsilcisi bulunmamaktadır. Teşekkür ederim. Habib Hürmüzlü: Teşekkür ederim. Türkmen kuruluşları, her biri kendi içinde bu süreç içinde oturup müzakere yapmışlar belirli siyasi kararlarını vermişler. Kendi görüşlerine göre bu kararları doğrudur. Benim, senin, onun görüşüne göre yanlış olabilir. Sonuç ne olur onu da 20