Biyokimya I. Yrd. Doç. Dr. Serkan SAYINER.

Transkript

1 Biyokimya I Yrd. Doç. Dr. Serkan SAYINER serkan.sayiner@neu.edu.tr

2 Biyokimya I Ders İçeriği 1. Biyokimyaya giriş ve Biyofiziksel kimya 2. Biyoelementler 3. Karbonhidratlar 4. Lipidler 5. Proteinler 6. Nükleik Asitler 7. Enzimler

3 Lipoprotein Glikojen Hemoglobin DNA, Nükleobazlar

4 Başlıca yararlanılacak Kaynaklar 1. Ası T (1999). Tablolarla Biyokimya I ve II, Nobel Tıp Kitapları Dağıtım, Ankara. 2. Kalaycıoğlu L, Serpek B, Nizamlıoğlu M, Başpınar N, Tiftik A. (2000). Biyokimya, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. 3. Karagül H, Altıntaş A, Fidancı UR, Sel T (1999). Temel Biyokimya Uygulamaları. Medisan Yayınevi, Ankara. 4. Engelking LR (2014). Textbook of Veterinary Physiological Chemistry. 3rd Edition. Academic Press. 5. Lehninger AL, Nelson Dl, Cox MM (2012). Principles of Biochemistry, 6th Edition, United States of America. 6. Nizamlıoğlu M, Kurtoğlu F, Başpınar N, Altunok V, Haliloğlu S, Bulut Z (2013). Biyokimya Laboratuvar Uygulamaları. Aybil Yayınları, Konya. 7. Rodwell V, Bender D, Botham KM, Kennelly PJ, Weil PA (2015). Harpers Illustrated Biochemistry 30th Edition. McGraw-Hill Education 8. Sözbilir Bayşu N, Bayşu N (2008). Biyokimya, Güneş Kitabevi.

5 Amacı ve Kapsamı Amacı; Canlı hücreler ile ilgili kimyasal olayları anlamak ve tanımlamak. Yaşamın nasıl başladığını, nasıl geliştiğini ve nasıl gelişeceğini öngörebilmek. Teknik ve teknolojik gelişmelerden yararlanıp bunları yaşama geçirebilmek. Kapsamı; Yaşamın olduğu her yerde oluşan biyokimyasal olaylar.

6 Biyokimya hangi sorulara yanıt verir? 1. Canlı organizmaların bileşenlerinin kimyasal yapıları nelerdir? 2. Bu bileşenler organize yapıların, hücrelerin, çok hücreli dokuların ve organizmaların oluşabilmesi için nasıl etkileşir? 3. Yaşayan maddeler canlı kalabilmek için çevrelerinden nasıl enerji alırlar? 4. Bir organizma büyüme ve çoğalması için gereksinim duyulan bilgi nasıl saklanır ve nasıl nakledilir? 5. Üreme, yaşlanma ve organizmanın ölümünde hangi kimyasal değişimler olur? 6. Canlı hücreler içinde kimyasal reaksiyonlar nasıl kontrol edilir?

7 Genetik Farmakoloji Moleküler Biyoloji Fizyoloji Biyokimya Klinik Biyokimya Toksikoloji Endokrinoloji Mikrobiyoloji Viroloji İmmunoloji

8 Biyokimyasal olaylarda hücre Kaynak: WikiMedia 1. Çekirdekçik 2. Çekirdek 3. Ribozomlar 4. Vezikül 5. Granüllü ER 6. Golgi Aygıtı 7. Hücre Membranı 8. Granülsüz ER 9. Mitokondriler 10. Koful/Vakuol 11. Sitoplazma 12. Lizozom 13. Sentrozom (Sentriyollar)

9 Mitokondri: TCA, β- Oksidasyon, Üre Sentezi, Elektron Transport, Oksidatif fosforilasyon Sitoplazma: Glikoliz, Glikoneojenez, Pentoz siklusu Lizozom: Proteolitik Enzimler, Esterazlar, Glikozidazlar Çekirdek: Nükleik Asit Sentezi Glikoz Yağ Asitleri Mineraller Vitaminler Amino asitler Gra.ER & Ribozomlar: Protein Sentezi Golgi Aygıtı: Protein depolama, salgılama Kaynak: WikiMedia Gra.süz.ER: Lipid Sentezi Su Karbondioksit Sentez Ürünleri Hücre Membranı: Reseptörler, transport

10 Organizmada bulunan temel maddeler ve oranları Temel maddeler Örnekler % g Su - 60 Azotlu bileşikler Proteinler, peptidler, aminoasitler, nükleik asitler 19 Lipidler Nötral yağlar, sterinler, fosfolipidler, mumlar 15 Karbonhidratlar Monosakkaritler, polisakkaritler, amino şekerler 1 Mineraller Makro ve mikro (iz) elementler 5

11 Temel bilim dallarının organizma yapısını inceleme düzeyleri Bilim dalı Anatomi Histoloji Fizyoloji Biyokimya İnceleme düzeyi Makroskopik Mikroskopik Makro-Mikroskopik Moleküler

12 Biyofiziksel Kimya Su, Önemli Biyofiziksel Olaylar

13 SU SU hayatın vazgeçilmezi bir faktörüdür. Işıksız veya oksijensiz varlığını sürdürebilen canlı vardır, fakat susuz olarak yaşamını koruyabilen hiçbir canlı yoktur. Yetişkin canlılarda vücut ağırlığının % i su isede tek tek organ ve dokulardaki su miktarı farklılık göstermektedir. Organ Su Oranı % Total Vucüt Suyundaki Payı % Göz Kan 79 5 Kas Deri 72 7 İskelet Yağ 15 2 Diş 10 < 0.1

14 SU Total vücut suyu miktarı, her canlı için sabittir. Bu sabitin korunmasını sağlayan regülasyon mekanizmaları bulunmaktadır. Su miktarındaki dalgalanmalar ile canlının organizasyon derecesi arasında ters orantı vardır. Metabolik değişimler süreklilik arz ettiği ve tek tip olmadığı için bir canlının total vücut suyunu ölçen bir metot bulunmamaktadır.

15 Suyun Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Su molekülünde H atomları, elektronları düzensiz dağıldığından asimetrik olarak yerleşmiştir. Bu nedenle su molekülünde sürekli dipol karakterini veren ağır yüklü 2 noktanın oluşumu, molekülün belirli şekilde polarize olmasına yol açar. Van der Waals kılıfı Oksijenin Van der Waals yarı çapı = 1.2 Angstrom O-H kovalent bağ aralığı= Angstrom Tek tek su molekülleri arasında, hidrojen köprülerinin oluşumundan dolayı düzenli bir assosiye olma şansı vardır. Bu nedenle esas yapı, içerisinde bir su molekülü ile koordine olmuş 4 su molekülü tetrahedral yapı meydana getirir. Suyun tekbaşına tertiplenme durumu semi-kristalleşme veya buz yapısı olarak ifade edilir.

16 Suyun Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Bir madde suda eritilirse esaslı değişikliğe uğrar. Sulu çözeltideki bütün iyonlar hidratize formda bulunurlar ki, burada katyonlar su molekülünün negatif yük merkezini (oksijen), anyonlar da su dipolünün pozitif yük merkezinin (H) çeker. Bağlı bir su molekülünün yüklü parçacıklarının sayısı, onun yarıçapı ile ilgilidir. Küçük iyonlar, suyu büyük iyonlardan daha kuvvetli bağlarlar.

17 Suyun Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Cl - Na + Hidratize Form İyon-Dipol Etkileşimi

18 Suyun Biyolojik Görevleri 1. Makromoleküllerin yapı taşıdır. Polisakkarit, protein ve nükleik asit gibi birçok kompleks bileşikler, suyu düzenli bir şekilde tutma yeteneğine sahiptir. Makromolekül ile su molekülü hidrojen bağları ile bağlanır. 2. Küçük moleküllü maddeler için iyi bir yapı taşıdır. Su, içerisinde bir çok metabolizma olayının meydana geldiği, substratların taşındığı, metabolizma olayları sonucu oluşan bir çok artık ürünün atılmasını sağlayan bir çözücüdür.

19 Suyun Biyolojik Görevleri 3. İyi bir substrat ve ko-substrattır. Su metabolizmanın birçok tepkimesine katılır. Hidrolaz ve hidrataz grubu enzimler, ko-substrat olarak suya ihtiyaç duyarlar; oksidazlar, solunum enzimleri reaksiyon ürünü olarak suyu açığa çıkarırlar (oksidasyon suyu). 4. Enerjiyi düzenli şekilde yönetir. Hidratize yapılarda hidrojen bağları kovalent bağlara değişebilir veya tersi olabilir.

20 Suyun Biyolojik Görevleri 5. İyi bir ısı regülatörüdür. Su yüksek bir ergime noktasına ve buharlaşma ısısına sahiptir. 1 g suyu 0ºC den 100ºC ye getirmek için 100 kalori gerektiği halde 1 g kaynar suyun buhar hale gelmesi için 540 kalori gereklidir. O halde organizmada az miktar suyun buharlaşması çok miktarda ısı kaybına neden olur. Terlemenin vücudu serinletici etkisi bundan ileri gelir. Su buharının deri ve akciğer yoluyla çıkması, ısı regülasyonun önemli bir mekanizmasını oluşturur.

21 Suyun Fonksiyonel Dağılımı Hücre içi Sıvısı (İntrasellüler Sıvı-ISS/ICF): Hücre içi sıvısının temel katyonu K (ayrıca Na ve Mg de bulunur), temel anyonları P ve proteinattır. Hücre içi sıvı organizma suyunun % 70 ini kapsar. Hücre Dışı Sıvısı (Ekstrasellüler Sıvı-ESS/ECF): Hücre dışı sıvısının temel katyonu Na dur. Ayrıca K, Ca, Mg da bulunur. Temel anyonları Cl ve HCO 3- dür. % 30 unu kapsar. Hücrelerarası (interstisyel): % 20 Damar içi (intravazal): % 10 Kompartmanlar arasında, devamlı bir su alışverişi vardır. Buna rağmen su miktarı dar bir sınır içinde değişir.

22 Suyun Bulunma Durumu Serbest Su Kan, lenf, BOS, sinovyal sıvı gibi vücut sıvılarında bulunur. Bağlı Su Hidrat Suyu: İyonlara, protein, karbonhidrat gibi makromoleküllere H köprüleri ile bağlı olan sudur. İntermoleküler Su: Lifler ve zarlar arasında kalmış akıcılığını yitirmiş sudur.

23 Su Metabolizması Ekzojen Su Besin maddelerinden ve içilen sıvılarla vücuda alınan sudur. Kaynak: Ası T. Tablolarla Biyokimya I Ekzojen su sindirim kanalında izotonikleşir. Çoğu ince barsakdan, kalanı kolondan emilir. Kan dolaşımına alınan su dokulara taşınarak interstisyel sıvıda depolanır. Kaynak: Ası T. (1999)

24 Su Metabolizması Ekzojen Su Ekzojen su yönünden koyunlar bol sulu otlarla beslendiklerinde su içmeden de yaşayabilirler. Kaynak: Ası T. Tablolarla Biyokimya I Atlar ise gıdalar aldıkları su ve metabolizma suyuna rağmen günde ilaveten litre suya ihtiyaç duyarlar. Kaynak: Ası T. (1999)

25 Su Metabolizması Endojen Su Metabolizma olayları ile elde edilen sudur. Metabolizma suyu (metabolik su) olarak da isimlendirilir. Organik maddelerdeki hidrojenin oksitlenmesinden elde edilir. Bunun içinde sentez edilen su miktarı yenilen gıda maddelerinin özelliğine bağlıdır. Formül yapılarında fazla hidrojen bulunan maddelerden daha fazla su sentezlenir. Kaynak: Ası T. Tablolarla Biyokimya I Kaynak: Ası T. (1999)

26 Su Metabolizması Su vücuttan başlıca idrar olarak atılır. Bunun yanında dışkı, tükürük, burun salgıları, göz yaşı, genital salgılar, terleme ve akciğer ile su vücudu terk eder. Özellikle laktasyondaki ineklerde ve emziren kadınlarda önemli miktarda su süt ile atılır. Kaynak: Ası T. Tablolarla Biyokimya I En önemli su metabolizması bozuklukları su kayıpları (dehidratasyon), fazla alımına bağlı su zehirlenmeleri, ödem ve şok gibi olaylardır. Kaynak: Ası T. (1999)

27 Su Metabolizması Vazal İnterstisyel, interstisyel sellüler sıvı kompartmanları arasında devamlı su alışverişi olmaktadır. Kompartmanlardaki su miktarı dar sınırlar içerisinde bulunur. Kompartmanlar arası suyun taşınmasına neden olan kuvvetler ise; Ozmotik Basınç Kolloid Ozmotik Basınç (Onkotik basınç) Hidrostatik Basınç tır.

28 Su Metabolizması Ozmotik Basınç İntervazal, interstisyel ve sellüler kompartmanların ozmotik basıncı, ozmotik etkiye sahip belirli taneciklerin konsantrasyonundan ileri gelir ve bütün kompartmanlarda mval/l ye ulaşır (%0.85) M NaCl = Vücut Sıvılarının Ozmotik Basıncı Böyle çözeltilere izotonik veya izoozmotik çözelti denir.

29 Su Metabolizması Kolloid Ozmotik Basınç Plazmada bulunan proteinli maddeler hücre zarından geçemezler. Plazmada proteinlerin derişimi hücrelerarası sıvıdan beş kat daha fazladır. Kılcal damarlardaki ozmotik basıncın bir bölümü bu proteinlerce oluşturulur. Bu şekilde yarı geçirgen zardan geçemeyen kolloid maddelerin meydana getirdiği basınca onkotik basınç ya da kolloid ozmotik basınç denir.

30 Su Metabolizması Hidrostatik Basınç Bir sıvı içinde bulunan bir cisme bu sıvının kütlesi tarafından etki eden basınca denir. Damarlar ve dokuların interstisyel boşluğu arasında devamlı bir sıvı akışının neden olduğu bir hidrostatik basınç dalgalanması vardır. Arteriyel tarafta hidrostatik basınç büyük olduğu için kan dokuya doğru filtre olur (filtrasyon), venöz tarafta ise hidrostatik basınç küçük olduğu için dokudan kana absorpsiyon gerçekleşier.

31 Su Metabolizması Su dengesine bakıldığında yaşlandıkça atılan su miktarının azaldığı, yarı-ömrünün arttığı görülmektedir. Gençlerde su atımı daha fazladır. Su dengesinde görev alan başlıca organ böbreklerdir. Bunun dışında intestinal kanal, deri ve akciğerlerde görev alır. Böbreklerde yaklaşık olarak 1 kg vücut ağırlığı başına 1 saatte 1 ml idrar çıkartılır.

32 Su Metabolizması Polihidri: Vücut suyunun mutlak artışıdır. Özellikle interstisyel boşluğu ilgilendirir (ödem). Venöz staz, kalp yetmezliği, hipoproteinemi. Hiperhidri: Vücut suyunun nispi artışıdır. Aşırı su alımı veya adrenal bez yetersizliği gibi durumlarda görülür. Oligohidri: Vücut suyunun mutlak azalışıdır. Aşırı terleme, idrara çıkma, kusma, ishaller. Hipohidri: Vücut suyunun nispi olarak azalmasıdır. Elektrolit miktar artışı durumunda görülür.

33 Önemli Biyofiziksel Olaylar DİFÜZYON Moleküllerin çözeltinin her tarafına eşit olarak kendiliklerinden yayılması olayına denir. Bu olayda parçacıklar küçüldükçe ve ısı arttıkça difüzyonun hızı artar. Difüzyonda iki faz arasında herhangi bir zar yoktur. Geçiş çok yoğun çözeltiden az yoğuna doğrudur. Kaynak: Wiki

34 Yüksek konsantrasyon Düşük konsantrasyon

35 Önemli Biyofiziksel Olaylar DİFÜZYON un önemi Difüzyon organizmanın madde alışverişinde, Oksijenin havadan kana ve kandan dokulara geçmesinde, Besin maddelerinin kandan dokulara geçmesinde, İlaçların enjekte edildikleri yerde etrafa yayılmasında büyük rol oynar. Kaynak: Wiki Kaynak: Wiki

36 Önemli Biyofiziksel Olaylar OZMOTİK BASINÇ Suyun yarı geçirgen bir zarı geçerek çözeltiye katılmasına Ozmoz denir. Düşük yoğunluktaki çözünmüş bir maddenin yüksek yoğunlukta çözünmüş bir maddeye ozmoz gösteren su veya bir çözücünün neden olduğu basınçtır. Ozmoz olayları sırasında bizzat iş gören ozmotik değere «Ozmotik Basınç» denir. Diğer bir ifade ile hücrenin sahip olduğu sitoplazma yoğunluğundan kaynaklanan emme kuvvetidir Kaynak: Wiki

37 Kaynak: Chemwiki.UCDavis

38 Kaynak: Wiki

39 Seyreltik tuzlu çözeltisinde hücreler Distile su içinde hücreler Yoğun tuzlu çözeltisinde hücreler Kaynak: Chemwiki.UCDavis

40 Önemli Biyofiziksel Olaylar OZMOTİK BASINC ın önemi İnsan ve hayvanlarda hücre içi ve hücre dışı sıvılarının ozmotik basınçları %0.9 luk (%0,85) NaCl çözeltisinin ozmotik basıncına denktir. Hücreler ve kan hücreleri normal çalışmalarını bu ozmotik basınca yakın nötr ortamlarda sürdürürler. Hastalara verilen serumların ve damar içi enjeksiyonlarının daima bu ozmotik basınca sahip çözeltiler olması gerekir. Göz ve burun boşlukları gibi narin membranların ilaçla tedavisinde su yerine serum fizyolojik kullanılması herhangi bir ağrı duyulmasını önler.

41

42 Önemli Biyofiziksel Olaylar DİALİZ Sudan başka küçük ve basit moleküllerin veya iyonların geçmesine izin veren bir zar aracılığı ile büyük kompleks moleküllerin ayrılması olayıdır. Kaynak: SchoolWorkHelper

43 Önemli Biyofiziksel Olaylar DİALİZ in önemi Laboratuvarlarda elektroforez tekniklerinin hazırlayıcı bir basamağı olarak kullanılır. Yapay böbrek cihazlarının prensibini oluşturur. Artık maddelerin vücuttan atılması kısmen bu olaya dayanır. Laboratuvarda difteri ve tetanoz antitoksinleri, fazla elektrolitlerinden dializle atılır. Kaynak: SchoolWorkHelper

44 Önemli Biyofiziksel Olaylar YÜZEY GERİLİMİ Yüzeylerdeki dengelenmemiş intermoleküler çekim güçlerinden ileri gelen bir olaydır. Homojen bir sıvının iç molekülleri, çevrelerindeki moleküller tarafından, bütün yönlerden eşit olarak çekildikleri ve bu karşılıklı çekim güçleri birbirini dengelediği için, her yöne ve serbestçe hareket edebilirler. Çözünmüş bir madde çözücünün yüzey gerilimini değiştirir.

45 Önemli Biyofiziksel Olaylar YÜZEY GERİLİMİ Yüzey gerilimi, fizikokimyada bir sıvının yüzey katmanının esnek bir tabakaya benzer özellikler göstermesinden kaynaklanan etkiye verilen addır. Bu etki bazı böceklerin su üzerinde yürümesine olanak verir. Safra, yağların yüzey gerilimini azaltarak, yağ taneceklerini, lipazın etkisine açık hale getirir.

46 Önemli Biyofiziksel Olaylar YÜZEY GERİLİMİ nin önemi Bir jilet yada bir toplu iğnenin su yüzeyine yavaşça bırakıldıklarında batmamaları, Küçük böceklerin su yüzeyinden batmadan yürüyebilmeleri, Suyun ince cam borularda ve süzgeç kağıdında, Gazın lamba fitilinde yükselmesi gibi olaylar yüzey gerilimi ile ilişkili görünümlerdir. Yüzey gerilimini artıran maddeler: İnorganik maddeler. Yüzey gerilimini azaltan maddeler: Yağ, sabun, safra gibi organik maddeler.

47 Önemli Biyofiziksel Olaylar ADSORPSİYON Yüzey gerilimi ile ilişkili bir olaydır. Bir ortamda yer alan bütün yüzeylerde dengelenmemiş kuvvet alanları ve serbest valanslar bulunur. Bu yüzeyler diğer molekülleri kendilerine bağlayabilirler. Bu olaya adsorbsiyon denir. Adsorpsiyon yüzey genişliği ve adsorbe edici maddenin miktarıyla doğru orantılıdır, çevre ısısı ile ters orantılıdır.

48 Önemli Biyofiziksel Olaylar ADSORPSİYON Başka maddeleri yüzeylerinde tutma nitelikleri belirgin olan maddelere adsorban denir. Adsorbsiyon metotları karışımlardan belirli maddelerin ayrılması ve saflaştırılmasında çok kullanılmaktadır. Büyük moleküllü ve renkli maddeler, hayvan kömürü ve diğer adsorbanlar tarafından adsorbe edilirler ve bu suretle çözeltilerden ayırt edilirler. İdrarın rengi, iyi bir adsorban madde olan hayvansal kömür ile çalkalanarak yok edilebilir. Hormonlar ve enzimler Al 2 O 3 tarafından belirli ph da adsorbe edilirler ve ph değiştiği zaman birbirinden ayrılabilirler.

49 Önemli Biyofiziksel Olaylar DONMA NOKTASININ DÜŞMESİ Çözünmüş maddeler, içinde çözündükleri çözücünün donma noktasını düşürürler. İyonize olmayan bir maddenin 1 molekül gramı 1 litre suda çözülürse, suyun donma noktasını 1.86ºC düşürür. Donma noktasının düşmesinden yararlanılarak o maddenin ozmotik basıncı hesaplanabilir. Süte su ilave edilip edilmediği bu yolla hesaplanır. İlave edilen suyun miktarına bağlı olarak sütün -0.56ºC olan donma noktası 0ºC ye yaklaşır.

50 Çözeltiler, Davranışları ve Nitelikleri Dispers Sistemler, Koruyucu Kolloidler, Molar ve Normal Çözeltiler, Yüzde Çözeltiler.

51 Çözeltilerin Davranışları ve Nitelikleri Dispers Sistemler: Bir yada daha fazla maddenin bir ortamda çözülmesiyle oluşur. İki fazı bulunur. İç Faz ve Dispers Faz. İç Faz: Çözünen Madde Dispers Faz: İç faz parçacıklarının çözündüğü ortamdır. Dış faz veya dispersiyon ortamı da denir ve bu ortam biyolojik olaylarda genellikle sudur. Dispers faz parçacıklarının büyüklüğüne göre 3 tür dispers sistem vardır. Gerçek Çözeltiler Kollaidal Çözeltiler Süspansiyonlar

52 Dispers Sistemler Gerçek Çözelti Kolloidal Çözelti Süspansiyonlar İç faz parçacıklarının büyüklüğü < 1 nm dir. İç faz parçacıklarının büyüklüğü nm arasındadır. İç faz parçacıklarının büyüklüğü > 100 nm dir. Homojendirler. Heterojendirler. Heterojendirler. Çözücü ve çözen madde dışında üçüncü bir birim gibi davranır. Viskozitesi düşüktür. Vizkozitesi yüksektir. Vizkozite çok yüksektir. Ozmotik basınç yüksektir. Ozmotik basınç düşüktür. Ozmotik basınç göstermez. Işık geçirilirse çözeltinin tamamı aydınlanır. İç faz parçacıkları en güçlü optik ve elektronik sistemlerle dahi görülmez İç faz parçacıkları moleküler hareketler yaparlar. İç faz parçacıkları süzgeç kağıdından süzmek yada zardan dializ etmek ile ayrılmaz. Işık geçirilirse sisli bir görünüş alır. Buna Tyndall etkisi denir. İç faz parçacıkları elektron mikroskop ile görülebilir. İç faz parçacıklarında Brown hareketi görülür. İç faz parçacıkları süzgeç kağıdından süzmek ile ayrılmaz, dializ etmek ile ayrılır. İç faz parçacıkları ışık mikroskobu hatta gözle bile görülebilir. İç faz parçacıklarında yavaş Brown hareketi görülür. İç faz parçacıkları süzgeç kağıdından süzmekle de dializ etmek ile de ayrılır.

53 Brown Hareketi Tyndall Etkisi

54 Dispers Faz Dispers Sistemler Kolloidal Duruma ait önemli terimler Kolloidal çözeltideki çözünen maddenin parçacıklarına verilen addır. Dispersiyon Ortamı Suspanoid (Liyofobik sistem) Hidrofobik Emülsoid (Liyofilik Sistem) Hidrofilik Kolloidal çözeltideki çözücü sıvıya verilen addır. Eğer dispers fazların, dispersiyon ortamına bir çekiciliği yok ve gerçek çözelti haline geçmeye yönelmiyorsa, oluşan sisteme verilen addır. Suspanoid de dispersiyon ortamı su ise böyle sisteme hidrofobik denir. Eğer dispers fazların, dispersiyon ortamına bir çekiciliği varsa ve onunla birleşmeye yöneliyorsa, oluşan sisteme verilen addır. Emülsoid de dispersiyon ortamı su ise, böyle sisteme hidrofilik denir.

55 Dispers Sistemler Emülsoid lerin akıcılık (vizkozite) durumları SOL JEL Vizkozitesi düşük, gerçek çözeltiye yakın, bir kaptan diğerine akabilen kolloidal sisteme denir. (ör. Mürekkep kartuşu) Vizkozitesi yükselmiş, peltemsi bir şekil alan, akışkanlığı sağlamak için basınç uygulanması gereken kolloidlere denir. (ör. jelatin)

56 Koruyucu Kolloidler Emülsoidler, suspansoidlerden çok daha fazla dayanıklıdırlar. Eğer bir emülsoidin az miktarı bir süspansoide ilave edilirse süspansoid daha dayanıklı olur. Emülsoid, süspanoiddeki parçacıkların etrafında koruyucu bir tabaka oluşturur ve emülsoid kendi dayanıklılığının çoğunu bu parçacıklara verir. Bu şekilde kullanılan emülsoidlere koruyucu kolloid denir. Ürolitiazis?

57 Koruyucu Kolloidler Globulinler hariç çeşitli proteinler koruyucu etkiye sahiptirler. Kan plazmasındaki suda çözünmeyen birçok maddeler, plazmadaki koruyucu kolloidler tarafından çökmeksizin taşınabilirler. Lipidler, proteinlerin etkisiyle kolloid olarak çözünürler.

58 Koruyucu Kolloidler İdrarda kalsiyum fosfat ve ürik asit gibi çözünmeyen maddeler, idrarda koruyucu kolloidlerin etkileriyle dayanıksız ve aşırı doymuş çözeltiler halinde çökmelerine meydan verilmeksizin çıkarma kapısına kadar getirilirler. İdrarın içerdiği koruyucu kolloidlerin azalması ile ürolitiazis oluşmasının mümkün olabileceği bildirilmiştir.

59 Mol Kavramı Mol = 6,02 x Avogadro Sayısı (Amedeo AVOGADRO) 1 mol = 6.02 x = gram (atomik kütle) 1 mol = 6.02 x = gram (moleküler kütle) 56 Fe, 27 Al

60 0.5 mol 1 mol 3 mol 5 mol

61 Mol Kavramı 1. 2 mol NaOH kaç gramdır? (Atomik kütleler: Na=23, O=16, H=1) g KCl kaç moldür? (Atomik kütleler: K=39, Cl=35.5) g H 2 SO 4 ün mol sayısı kaçtır? (Atomik kütleler: H=1, S=32, O=16) x10 23 tane içeren Sn atomu kaç moldür?

62 Molar Çözeltiler (Molarite) Litresinde bir molekül gram madde bulunan çözeltilerdir. Sembolü= M veya mol/l Katı Maddelerden Molar Çözelti 1 M 1 L NaOH (MW= 40 g/mol) Asitlerden Molar Çözelti 1 M 1 L H 2 SO 4 (MW= 98 g/mol - Dansite= 1.84 g/ml - % 98) M = Molekül Ağırlığı (g) x İstenilen M x İstenilen Hacim (ml) Dansite x Yüzdesi x 1000

63 Molal Çözeltiler (Molalite) Bir kg çözücüde çözünmüş halde bulunan maddenin mol sayısıdır. Sembolü= m veya mol/kg Katı Maddelerden Molal Çözelti 1 molal 400g NaOH (MW= 40 g/mol)

64 Molarite = mol (çözünen) L (Çözeltinin Hacmi)! Molalite = mol (çözünen) Kg (Çözücü)

65 Molarite & Molalite 23.4 g NaCl kullanılarak 500 ml çözelti hazırlanıyor. Çözeltinin molaritesi kaçtır? (NaCl MW=58,5 g/mol) 0.5 M 400 ml HCl çözeltisi hazırlayınız. (MW= 36.5 g/mol - Dansite= 1.2 g/ml - % 36.5) 32.5 g NaF 425 g su içinde çözünürse elde edilen çözelti kaç molal olur? (NaF MW=42 g/mol) 30,8g KOH ın 1100 g suda çözünmesiyle oluşan çözelti kaç molaldir? (KOH MW=56 g/mol)

66 Molarite & Molalite m KNO 3 çözeltisi hazırlamak için 250 g suya kaç gram KNO 3 eklemek gerekir? (KNO 3 : g/mol) 100 mmol/l 100 ml HNO 3 çözeltisi hazırlamak için kaç ml HNO 3 e ihtiyaç duyulur? (MW= g/mol - Dansite= 1,51 g/ml - % 70) 0,5 mol/kg 500 g CaCO 3 çözeltisi hazırlamak için kaç g CaCO 3 tartılması gereklidir? (CaCO 3 : g/mol) 74.5 g CaCl g su içinde olacak şekilde çözelti hazırlanmıştır. Çözeltinin dansitesi 1.15 g/ml dir. Bu çözeltinin molalitesi ve molaritesini hesaplayınız? (CaCl 2 MW= g/mol)

67 Osmol Kavramı Osmol = Molekül Kütlesi : Ozmotik bakımdan aktif partikül sayısı NaCl, sulu çözeltide tamamen Na ve Cl iyonlarına ayrışır. Her molekül ozmotik bakımdan aktif iki partikül oluşturduğundan, 1 osmol gram NaCl 58.5/2=29.25 gramdır. Yani 1 osmolar NaCl = g NaCl. 1 osmolar glikoz 180 gramdır. Zira glikoz moleküler halde çözülür ve 1 aktif partikül meydana getirir. İyonik Noniyonik bileşik farkı önemli.

68 Osmolar Çözeltiler (Osmolarite) Litresinde bir osmol gram madde bulunan çözeltilerdir. Günümüzde «Ozmotik Konsantrasyon» terimi sıklıkla kullanılır. Sembolü= Osm, Osm/L veya osmol/l Osmolarite, suyun yarı geçirgen bir zarın bir tarafından diğerine geçip geçmeyeceğini tahmin etmek için kullanılabilir (su tutma gücü olarak da ifade edilebilir). 2 Osm 4 L NaCl hazırlamak için kaç g NaCl tartılması gereklidir? Plazma Ozmolaritesi (Osm)= 2 Na + Glikoz + Üre (hepsi mmol/l)

69 Osmolal Çözeltiler (Osmolalite) Bir kg çözücüde çözünmüş halde bulunan maddenin osmol sayısıdır/gramıdır. Sembolü= Osmol/kg

70 Osmolarite = osmol (çözünen) L (Çözeltinin Hacmi)! Osmolalite = osmol (çözünen) Kg (Çözücü)

71 Normal Çözeltiler (Normalite) Litresinde bir ekivalan gram/eş değer gram madde bulunan çözeltilerdir. Ekivalan gram, çözeltisi hazırlanacak maddenin molekül ağırlığının valansına yada etkime değerine bölünmesiyle bulunur. Bir maddenin bir kimyasal olayda yer değiştiren ya da yer değiştirebilen elektriksel yük sayısına tesir değerliği denir. Etkime değeri (tesir değerlik) bileşiğin asit, baz, tuz oluşuna yada redoks olaylarına göre değişir. Asitlerin değerliği taşıdıkları hidrojen sayısına, bazların değerliği de taşıdıkları hidroksil grubu sayısına göre hesaplanır.

72 Normal Çözeltiler (Normalite) Normalite = Çözünenin ekivalan gram sayısı L (Çözeltinin Hacmi)

73 Normal Çözeltiler (Normalite) Sembolü= N / eq/l / Val/L Katı Maddelerden Normal Çözelti 1 N 1 L NaOH çözeltisi hazırlama. MW= 40 g/mol Asitlerden Normal Çözelti 1 N 1 L H 2 SO 4 MW= 98 g Dansite= 1.84 g/ml % 98 N = Molekül Ağırlığı (g) x İstenilen M x İstenilen Hacim (ml) Yoğunluğu x Yüzdesi x Değerliği x 1000

74 Normal Çözeltiler (Normalite) 18,5 g Ca(OH) 2 ile 250 ml çözelti hazırlanıyor. Çözeltinin normalitesi kaçtır? [Ca(OH) 2 : 74 g/mol )] 0,2 N 250ml NaOH çözeltisi hazırlamak için kaç g NaOH tartılır? 0,1 L çözeltide 4,9 g H 2 SO 4 bulunuyorsa bu çözeltinin normalitesi kaçtır? (H 2 SO 4 MW=98 g/mol)

75 Yüzde Çözeltiler 100 ml sinde istenilen % kadar gram taşıyan çözeltilerdir. Ağırlık / Hacim 250 ml % 10 NaOH hazırlanması Hacim / Hacim Bkz. Çözeltilerin seyreltilmesi Ağırlık / Ağırlık % 5 NaOH hazırlanması

76 Çözeltilerin Seyreltilmesi (Dilüsyon) Bir çözeltiye çözücü ilave etmek suretiyle konsantrasyonunu düşürme işlemine seyreltme (dilüsyon) denir. Çözücü ilavesi çözeltinin hacmini değiştirir, çözünmüş madde miktarı değişmez. Genellikle konsantrasyonu bilinen stok çözeltilerden hazırlanır. n 1 v 1 =n 2 v 2 / m 1 v 1 =m 2 v 2 / c 1 v 1 =c 2 v 2

77 Çözeltilerin Seyreltilmesi (Dilüsyon) 100 ml 0.5 N H 2 SO 4 çözeltisine 400 ml su ilave edildiğinde normalitesi ne olur? 15 M lık stok HCl çözeltisinden 50 ml 0.1 M HCl çözeltisi nasıl hazırlanır? %96 lık C 2 H 6 O dan 400 ml %40 lık C 2 H 6 O nasıl hazırlanır?

78 PPM ve PPB ppm= parts per million Bir litre çözeltide miligram mg cinsinden çözünen madde miktarıdır. mg/l ppb= parts per billion Bir litre çözeltide miligram µg cinsinden çözünen madde miktarıdır. µg/l ppt= parts per trillion ng/l ppq= parts per quadrillion pg/l

79 Bileşenlerin fiziksel haline göre çözeltiler Çözücü / Çözünen Katı-Sıvı çözeltileri: Tuzlu su Katı-Katı çözeltileri: Alaşımlardır. Çelik, C ve Fe karışım Katı-Gaz çözeltileri: İyot buharı ve hava karışımı Sıvı-Sıvı çözeltileri: Sirke, asetik asit ve tuz karışımı Sıvı-Katı çözeltileri: Amalgam; civa ve gümüş karışımı Sıvı-Gaz çözeltileri: Su buharı ve hava karışımı Gaz-Gaz çözeltileri: Hava Gaz-Sıvı çözeltileri: Gazoz ; CO 2 ve su karışımı Gaz-Katı: Hidrojen ve paladyum karışımı

80 Çözünen miktarına göre çözeltiler Seyreltik/Dilue çözelti: Çözünen miktarının çözücünün miktarına göre az olduğu çözeltilerdir. Derişik/Yoğun/Konsantre çözelti: Fazla miktarda çözünmüş madde içeren çözeltilerdir.

81 Çözünenin çözünürlüğüne göre çözeltiler Doymamış çözelti: Belirli bir sıcaklıkta çözebileceği miktardan daha az çözünen bulunduran çözeltilerdir. Doymuş çözelti: İçerisinde daha fazla madde çözünemeyen çözeltilerdir. Aşırı doymuş çözelti: Çözünebileceğinden daha fazla çözünen bulunduran çözeltilerdir.

82 Doymamış çözelti Doymuş çözelti Aşırı Doymuş çözelti Çökelti

83 Elektrik iletkenliğine göre çözeltiler Elektrolit çözelti: Sulu çözeltisi elektrik akımını ileten çözeltilerdir (Tuzlu su). Elektron kaybetmiş veya almış iyonlar, atomlar veya moleküller içerir. Aynı zamanda iyonik çözeltilerde denir. Elektrolit olmayan çözelti: Sulu çözeltisi elektrik akımını iletmeyen çözeltilerdir (şekerli su).

84 Kaynak: PhilSchatz Elektrolit olmayan Güçlü Zayıf çözelti Elektrolit çözelti Elektrolit çözelti Etanol/Distile Su Asetik asit çözeltisi KCl

85 Elektrik iletkenliğine göre çözeltiler Bir maddenin elektrik akımını iletebilmesi için; i. Serbest halde elektronu olmalıdır. Bu olay metallerde vardır. ii. Yapısında Anyon (-) ve Katyon (+) bulunmalıdır. iii. Bileşikler katı halde elektriği iletmezler. Sıvı halde ve çözeltilerinde, iyonik bileşikler elektrik akımını iletir. iv. Bir çözeltide iyon sayısı arttıkça, ya da sıcaklık arttıkça çözeltinin iletkenliği artar (Endotermik çözünmelerde). v. Metallerin elektrik iletkenliği elektron akışı ile olur (Ötelenme hareketi), olay fizikseldir. vi. Bileşiklerin sulu çözeltilerinin elektrik iletkenliği kimyasal yollarla olur. vii.suda moleküller halde çözünen (ağ örgülü) maddelerin çözeltileri elektrik akımını iletmez.

86 ph, Amfolit Elektrolitler, Tampon Çözeltiler

87 Kaynak: Learner

88 Hidrojen İyon Konsantrasyonu Asit-Baz dengesi karaciğer, akciğer ve böbreklerin son derece uyumlu çalışması ile sağlanır. Canlıda üretilen [H + ], ekskresyonı ile dengelenmelidir. ph= Bir çözeltideki mevcut [H + ] iyonlarının konsantrasyonunun eksi logaritmasıdır (ph=-log [H + ]). Bir çözeltinin ph sı 7 den küçükse asit, 7 den büyük ise baz, 7 ise nötr dür. Bir birim ph artışı ( 5 6) 10 kat [H + ] düşüşüne karşılık gelir. Plazmada [H + ] hiçbir iyonda olmayan bir şekilde oldukça dar sınırlar içinde tutulur.

89 Hidrojen İyon Konsantrasyonu Vücut Sıvılar ph değerleri Plazma 7,38 7,44 Pankreas Sıvısı Tükrük Mide Özsuyu Süt İdrar

90 Hidrojen İyon Konsantrasyonu Her ne kadar plazma ph sına odaklansak da intrasellüler ph da hücrenin canlılığı, normal enzim fonksiyonu ve diğer metabolik süreçler için kritiktir (ortalama 7.0). Hücrelerin ekstrasellüler ortamdaki ph değişimlerine karşı savunma mekanizmaları vardır. Ekstrasellüler ortamdaki marjinal ph değişimleri, intrasellüler ortamın bütünlüğünü etkileyerek metabolizmayı ciddi derecede bozabilir ve hücre ölümüne dahi sebep olabilir.

91 Hidrojen İyon Konsantrasyonu [H + ] dengesi diğer bir ifade ile asit-baz dengesi; Diyetle alınan H + miktarı + endojen metabolizma sonucu elde edilen miktar ve buna karşılık vücuttan atılan miktarın birbirini dengelenmesi sonucunda korunmaktadır. Böylece ekstrasellüler ortamın (ESS/ECF) dengesi fizyolojik sınırlar içinde tutulur ve canlılık devam ettirilir. Dengenin sağlanması için; Uçucu asitleri solunum ile uzaklaştırılır (CO 2 gibi), H + ve HCO 3- ise böbrekler tarafından uzaklaştırılır veya tutulur. Uçucu olmayan H + kimyasal tamponlar ile kompleks oluşturur ve atılır.

92 Hidrojen İyon Konsantrasyonu Uçucu (Volatil) asit üretimi Mitokondrialdır. Karbonhidratların oksidasyonu (CO 2 + H 2 O) ve yağ asitlerinin β- oksidasyonundan (CO 2 + H 2 O) elde edilir. Uçucu olmayan (non-volatile) asit üretimi Karbonhidratların oksidasyonu (laktik asit), yağ asitlerinin β- oksidasyonu (keton cisimcikleri), amino asitlerin oksidasyonu (Üre, HCl, H 3 PO 4 ) ve nükleik asitlerin oksidasyonundan (H 3 PO 4 ) dan elde edilir.

93 Hidrojen İyon Konsantrasyonu Yüksek sülfat ve fosfat rezidüleri barındıran otlaklarda yetiştirilen veya fazla miktarda tane yem ile beslenen hayvanlarda fazla asit yüklemesi görülür. Bunun dışında normal endojen asit üretimi bazı patolojik durumlarda artabilir. Buna en güzel örnek olarak Diabetes mellitus da görülen keton cisimciği sentezindeki artış verilebilir. Toksinler veya ilaçlara bağlı olarak da organik asit formasyonu artabilir. Örneğin; metanolden formik asit, etilen glikolden glikolik ve oksalik asit, aspirinden salisilik asit.

94 Hidrojen İyon Konsantrasyonu Meyveler ise alkali kaynağıdır. Zayıf organik asitlerin Na + ve K + tuzlarını içerirler. Bunların dissosiye anyonları metabolizma olmadan önce H + akseptörü olurlar. Alkalozis, hayvanlara fazla miktarda NaHCO3 veya diğer alkali tuzların verilmesine bağlı olarak görülse de daha çok asit kaybı nedeniyle oluştuğu görülmektedir. Örneğin, kusmaya bağlı gastrik asidinin (HCl) kaybı

95 Hidrojen İyon Konsantrasyonu Uçucu olmayan asitler için; Vücut hidrojen girdi kaynakları Diyet, Metabolizma, Fekal baz kaybı Vücut hidrojen çıktı kaynağı İdrar Bir köpekde; Ortalama H + girdi miktarı 1.0 mmol/gün/kg CA (Canlı ağırlık) iken buna denk gelen miktar böbreklerden atılır. Ortalama 10 mmol/gün/kg CA HCO 3- ve baz eşdeğerleri vücuttan atılırken (başlıca dışkı ile), buna denk gelen H + miktarı ECF de tutulur.

96 Hidrojen İyon Konsantrasyonu ph ölçümünde kullanılan teknikler iki grupta incelenir. Elektrometrik Yöntemler: İki elektrot arasındaki potansiyel farkın bir galvanometre ile ölçülmesi esasına dayanır. Kolorimetrik Yöntemler: Bazı boya maddelerinin belirli ph değerlerinde renk değiştirmesi esasına dayanır. Ortamın H iyon konsantrasyonuna göre renk değiştiren maddelere indikatör denir.

97 Hidrojen İyon Konsantrasyonu İndikatörler Çözeltinin ph sına bağlı olarak renk değiştiren kompleks yapıdaki organik bileşiklere indikatör denir. Bu tür çözeltiler titrasyonun bitiş noktasını saptamak amacıyla kullanılır. İndikatörleri asit baz, redoks ve çöktürme indikatörleri olarak ayırabiliriz. İndikatörün renk değiştirdiği noktaya dönüm noktası denir. İndikatörler genellikle zayıf asit ve bazlardır. Kesin sonuç değil, yaklaşık sonuç verirler.

98 Hidrojen İyon Konsantrasyonu İndikatör İsmi ph Sınırları Renk Değişikliği Timol mavisi Kırmızı Sarı Bromfenol mavisi Sarı Mavi Metil kırmızısı Kırmızı Sarı Brom krezol moru Sarı Mor Fenol kırmızısı Sarı Kırmızı Meitl oranj Kırmızı Sarı Fenolftalein Renksiz Pembe Turnusol 7.0 Kırmızı Mavi

99 Hidrojen İyon Konsantrasyonu

100 ph Değerinin Sağlık Açısından Önemi Kanın normal ph değerinin asit yöne kayması asidoz, alkali yöne kayması ise alkaloz olarak tanımlanır. Vücutta bir dizi fonksiyon ph değeri tarafından etkilenir. Hemoglobinin oksijen bağlama yeteneği, Protein yükleri ve protein molekülleri arasındaki hidrojen köprüleri, Kemik yapımı ve yıkımı.

101 Amfolitler (Amfoter Elektrolitler) Hem asitlerle hem de bazlarla tuzlar oluşturabilen maddelere amfolitler ya da amfoter elektrolitler denir. Özellikleri; 1. Asit ortamda katyonlar, alkalik ortamda ise anyonlar oluştururlar. 2. Bir amfolit belirli ph da aynı sayıda negatif ve pozitif yük taşırlar. Bu ph ya amfolitin izoelektrik noktası denir. 3. Bir amfolit asit reaksiyonda katoda, alkali reaksiyonda anoda göç ettiği halde izoelektrik noktada hareket etmez.

102 Amfolitler (Amfoter Elektrolitler) 4. Amfolitler ortamın ph sına göre hem H + iyonlarını, hem de OH - iyonlarını bağlayabilirler. Bu nedenle amfolitler gerek asitlere karşı gerekse bazlara karşı tampon görevi görürler. 5. H + + OH - iyonlarının konsantrasyonlarının birbirlerine eşit olduğu noktaya nötral nokta adı verilir. 6. H + + OH - iyonlarının konsantrasyonları birbirleri ile ters orantılıdır. 25 C deki saf suda H + ve OH - in molar konsantrasyonu eşittir ve çözelti nötraldir.

103 Tamponlar Zayıf bir asit (proton donörü) ve onun konjuge bazını (proton akseptörü) eşit miktarlarda içeren karışımlar tampon sistemi olarak bilinirler. Tamponlar, küçük miktarlarda asit (H + ) veya baz (OH - ) eklendiğinde ph değişikliklerine karşı koyma eğiliminde olan sulu sistemlerdir.

104 Biyolojik Tamponlar Organizmada meydana gelen reaksiyonların hepsi belli ph sınırları içerisinde oluşurlar. ph değişmeleri, reaksiyonun oluşumunu engeller. Organizmada ph nın değişmesine neden olacak olaylar meydana geldiğinde, aynı laboratuvar koşullarındaki tampon sistemlere benzer, ph değişimine mani olacak tampon sistemler/ mekanizmalar devreye girerler.

105 Biyolojik Tamponlar Vücut sıvılarında asit-baz dengesinin bozulması başlıca üç öğe ile kendini belli eder. Bunlar; 1. Kanın ph değeri, 2. Kandaki H 2 CO 3 kısmi basıncı (pco2 mmhg) 3. Kandaki HCO 3- miktarı Plazma ph sı H 2 CO 3 :HCO 3- oranı ile koreledir.

106 Biyolojik Tamponlar Sulandırma Solunum CO 2 atılması Renal Mekanizma Fazla asit yada alkalinin idrar ile atılması, veya amonyak oluşturarak bazın korunmasını sağlamak Tampon Sistemler Kan plazmasında: Bikarbonat-Karbonik asit, Fosfat-Fosforik asit, Proteinat-Protein Tamponu Eritrositlerde: Hemoglobinat-Hemoglobin, Oksihemoglobinat- Oksihemoglobin Lenf, BOS, transüdatlarda: Bikarbonat, fosfat tamponları

107 Biyolojik Tamponlar Protein Tampon Sistem COOH ya da NH 2 grupları ile, Vücutta tamponların en büyük kısmı, Albümin, hemoglobin (Hb) gibi globulinler. HCO 3- Tampon Sistem Büyük miktarlarda mevcuttur, Açık sistem, Solunum ve böbrek sistemi bu tampon sistemler üzerine etki eder. Hücre dışı sıvıların en önemli tamponudur. Fosfat Tampon Sistem Ekstrasellüler ortamda düşük, intrasellüler ortamda önemli (özellikle kas doku), Böbrek ve kemikte en iyi tampondur.

108 Kanın Tampon Sistemleri Tampon Sistem % Tamponlama Non-bicarbonat Hemoglobin 35 Organik fosfatlar 3 Inorganik fosfatlar 2 Plazma proteinleri 7 Bikarbonat Plazma 35 Eritrositler 18

109 Biyolojik Tamponlar İdeal bir tampon şu özellikleri taşımalıdır; Arzu edilen ph sınırlarına uygun tampon kapasitesine sahip olmalıdır. Çok saf olarak elde edilebilmelidir. Enzimatik ve hidrolitik olaylara dayanıklı olmalıdır. Tamponun oluşturacağı ph, ortamın ısısı, iyon içeriği ve konsantrasyonundan en az derecede etkilenmelidir. Toksik ve inhibitör etki taşımamalıdır (Çoğu enzimler fosfat tamponlarınca inhibe edilirler). Katyonlar ile yaptığı kompleksler çözünür nitelikte olmalıdır. Ultraviyole ve görünür sahada ışığı absorbe etmemelidir.

110 İzotoplar, Radyasyon

111 İzotoplar Atom, bir çekirdek ile bu çekirdeğin etrafını çevreleyen elektronlardan meydan gelir. Atom ağırlıkları birbirinden farklı, kimyasal nitelikleri ise aynı olan atom türlerine izotop denir. İzotoplar arasındaki farklılık nötron sayılarından ileri gelir. Radyoaktif izotop ve Stabil İzotop Stabil izotoplar doğada yaygın bulunur ve parçalanma göstermez. Radyoaktif izotoplar ise çekirdekleri çeşitli ışınlar yayınlayarak parçalanan izotoplardır ve yapay olarak elde edilir. Bu olaya radyoaktif bozunma denir.

112 İzotoplar İzotopların biyokimya yönünden önemi? Metabolizmasının izlenmesi Tiroid Fonksiyon Testleri RIA (Radioimmunoassay) Ette bulunan yağ yüzdesi ölçümü

113 Radyasyon (Işınım) Radient enerjinin serbest kalmasıdır. Radyoaktif maddelerin alfa, beta,gamma ve X- gibi ışınları yaymasıdır. En çok etkilenen organlar; Lenfositler, eritrositler, mide barsak kanalı, gözler, hipofiz ön lobu, yumurta follikülleri, mukoz membran Zararları; Karbonhidrat ve lipidlerin parçalanma hızını artırır. Protein ve nükleik asitlerde bağları koparır. Kromozomları parçalar, mitosizi durduru. Barsaklarda emilimi azaltır, midenin boşalma süresini uzatır. Kemik gelişim bozuklukları, dişlerde anomaliler.

114 Kaynaklar Ası T (1999). Tablolarla Biyokimya I, Nobel Tıp Kitapları Dağıtım, Ankara. Kalaycıoğlu L, Serpek B, Nizamlıoğlu M, Başpınar N,Tiftik A (2000). Biyokimya, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Engelking LR (2014). Textbook of Veterinary Physiological Chemistry. 3rd Edition. Academic Press. Sözbilir Bayşu N, Bayşu N (2008). Biyokimya, Güneş Kitabevi.

115 Soru 1 Sudan başka küçük ve basit moleküllerin veya iyonların geçmesine izin veren bir zar aracılığı ile büyük kompleks moleküllerin ayrılması olayı... olarak tanımlanır. a. Difüzyon b. Diyaliz c. Ozmozis d. Absorpsiyon e. Adsorpsiyon Cevap: b

116 Soru 2 Gerçek çözeltilere ilişkin olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğrudur? a. İç faz parçacıklarının büyüklüğü nm arası b. Ozmotik basınç düşüktür. c. Homojendirler. d. Vizkozitesi yüksektir. e. Işık geçirilirse sisli bir görünüş alır. Buna Tyndall etkisi denir. Cevap: c

117 Sorularınız?

118 Bir sonraki konu; BİYOELEMENTLER Makro ve Mikromineraller