VÜCUT SIVILARI. Yrd.Doç.Dr. Önder AYTEKİN. Copyright 2004 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings

Transkript

1 VÜCUT SIVILARI Yrd.Doç.Dr. Önder AYTEKİN

2 Su Dengesi Vücudumuzun önemli bir bölümü sudan oluşur ve su dengesi vücudun en önemli sorunlarından birisidir. Günlük olarak alınan ve vücuttan atılan su miktarı biribirine eşit olmalıdır ve ortalama olarka yaklaşık 2500ml civarındadır. Alınan su esas olarak besinler ve içeceklerle, ayrıca metabolik tepkimelerle elde edilir. Atılan su ise en büyük oranda böbreklerle olmak üzere, akciğer ve deriden hissedilmeyen su kaybı şeklinde (0.9 litre) ve az miktarda da dışkıyla (100 ml veya 0.1 litre) atılır. Girdi ve çıktının dengeli olması yaşam açısından çok önemlidir.

3 Su Dengesi Yeme ve içme Böbreklerde su geri emilimi Kazanılan = atılan

4 Su Dengesi Feçes %4 Terleme %8 Deri ve Akciğerden gizli kayıp %28 Metabolizma Besinlerle Sıvılarla İdrar %60 Günde ortalama alınan Günde ortalama çıkan

5 Su dengesi-böbrekler Böbreklerimiz vücut su dengesi için temel işlev görürler. Glomeürler Filtrasyon (GF) denen bir işlemle kandaki plazmayı sürekli süzen böbrekler, vücudun ihtiyacına göre ne kadar su tutulup ne kadarının atılacağına karar verirler. Böylece vücut suyu, iç ve dış ortamın gerekliliklerine göre ayarlanarak sabit tutulur. GFR, böbreklerin süzme hızıdır ve vücut suyu azaldığında bu süzme işi de kendiliğinden azalır; böylece vücutta su tutulur.

6 Su dengesi-böbrekler

7 Vücut sıvıları toplam üç bölmeye ayrılır: Kanın sıvı kısmı olan plazma Hücreler ve kan dışında kalan doku sıvısı (ki bu ikisine hücre dışı sıvı da denir) Hücre içi sıvı.

8 Kapiller endoteli Hücre zarı Kan hücreleri Kan damarı Hücre içi sıvı Dokus sıvısı Plazma HDS HİS Hücre zarı

9 Vücut sıvı bölmelerinin nisbi miktarları ve birbirleri ile ilişkileri Vücut su bileşimi

10 Vücut su bileşimi TOPLAM VÜCUT SUYU 42L İNTRASELLÜLER SIVI (hücre içi) 28L EKSTRASELLÜLER SIVI (hücre dışı) 14L PLAZMA (damar içi) 4L İNTERSTİSİYEL (doku arası) 10L

11 Transsellüler sıvılar Hücre dışı sıvının bulunduğu yerler Hücre dışı-doku sıvısı bölümü Yaklaşık 1-2 L Sinoviyal (eklem sıvısı) Perikardiyal (kalp zarı sıvısı) Göz içi Peritoneal (karın zarı sıvısı) Beyin-omurilik sıvısı

12 Vücut suyu, yaşa cinsiyete ve bir çok faktöre göre değişiklik gösterir. Ayrıca organların içerdikleri su oranları da çok farklı olabilir.

13 Çeşitli dokulara ve yaşa göre su oranı Doku Kan Böbrek Kalp Akciğer Dalak Kas Beyin Deri Karaciğer Kemik Yağ Tüm vücut Su % 83,0 82,7 79,2 79,0 75,8 75,7 74,8 72,0 68,3 31,0 10,0 62,0 Yaş Su % 15 günlük embriyo günlük embriyo 80 Yenidoğan 77 9 günlük günlük 73 3 aylık yaş yaş yaş yaş üstü 52

14 Hücrenin içi ve dışı arasında iyon dağılımında bir dengesizlik vardır. Sodyum (Na) hücre dışında fazla iken, potasyum (K) hücre içinde fazladır. Bunlar vücudumuzun ana katyonlarıdır (artı yüklü iyonlar). Hücre dışında en fazla bulunan anyon (eksi yüklü iyon) ise Klor (Cl)dur. Hücre içinin esas anyonu ise fosfatlar ve proteinlerdir.

15 Çeşitli iyonların hücre içi (eritrosit) ve hücre dışı konsantrasyonları (mmol/l) iyon hücre içi hücre dışı Na 12±3 142±4 K 140±? 4,2±0,4 Mg 30±2 1,4±0,2 Ca <10-3 1,2±0,2 Cl 10±5 108±5

16 Vücut sıvılarının iyon bileşimi İyonların hücre içi ve dışındaki Katyonlar dağılımları H. Dışı Sıvı Na+ Cl HCO3 Ca2+ Mg2+ H. içi Sıvı Anyonlar Protein-- K+ Fosfat ve organik anyonlar

17 Sıvı Hareketleri Sıvı bölmeleri arasında Starling güçleri ve osmos aracılığıyla madde ve su geçişi gerçekleşir Plazma Starling Güçleri İnterstisyel Sıvı Osmoz Osmoz Intrasellülar Sıvı

18 Osmoz Suyun blmeler arası difüzyonu osmoz aracılığıla olur. Suyun seçici geçirgen membranlardan net geçişi. Hareket, suyun çok olduğu bölümden az olduğu bölüme doğru. Ozmoz için: Membranın iki tarafındaki solüt (çözünmüş madde) miktarı farklı olmalı. Membran solüte geçirgen olmamalı. Ozmotik aktif solüt: Zardan serbestçe geçemeyen maddeler...

19 Suyun az yoğun olduğu ortamdan çok yoğun ortama kendiliğin den geçişine osmoz denir Seyreltik Çözünen SU Yoğun (derişik)

20 Osmol-Mol ilişkisi Ozmolarite, molariteden farklıdır. Ozmotik olarak aktfi paritkül sayısına bağlıdır. Örneğin glikoz, suda çözüldüğünde molekülleri parçalanmadığından mol sayısı kadar aktif partikül oluşturur. Bu yüzden osmolaritesi molaritesine eşittir (1 mol glikoz çözündüğünde 1 osmol çözelti oluşur). Fakat NaCl (sofra tuzu) çözündüğü zaman Na ve Cl olarka ayrıldığından molaritesinin iki katı osmolariteye sahip olru (1 mol NaCl çözündüğünde 2 osmollük bir çözelti oluşturur).

21 Osmol-Mol ilişkisi Sıvının içerisindeki su yoğunluğu, çözeltideki madde partiküllerinin sayısına bağlıdır. Çözeltideki partiküllerin toplam sayısı = OSMOL 1 osmol (Osm) = 1 mol katı partikül OSMOL= osmotik aktif partikül sayısı OSMOLALİTE: osmol/kg su OSMOLARİTE: osmol/litre

22 Osmozun etkisi Osmoz sonucund a net su hareketin in olduğu kısımda bir basınç veya seviye artışı olur

23 Osmotik Basınç Bu hacim artışını durduracak zıt kuvvete osmotik basınç denir. Seçici geçirgenliğe sahip bir zardan osmozu engelleyen zıt kuvvet. Madde yoğunluğuna bağlıdır. Osmotik aktif partikül sayısı ile doğru orantılı

24 Osmoz ve Osmotik denge Osmotik basıncın şematik gösterimi

25 Vücut sıvılarının osmolaritesi Kriyosopi, çözünmüş madde miktarına göre donma noktasının değişmesi prensibiyle osmolarite hesaplanmasına denir Osmolaritenin ölçümü : Kriyosopi 1 mol çözünen madde, suyun donma noktasını 1.86oC ye düşürür. Plazma 0.56oC de donar 0.3 Osm veya 300 mosm.

26 Tonisite İzotonik: Plazma ile eş ozmotik basınçta. Hipotonik: Osmotik aktif partikül sayısı dolayısıyla osmotik basıncı plazmadan daha az. Hücrelerle ile sıvı arasında net su hareketi yok. Hücrelere net su girişi hemoliz. Hipertonik: Osmotik aktif partikül sayısı dolayısıyla osmotik basıncı plazmadan daha fazla. Hücrelerde büzüşme (krenasyon).

27 Kırmızı kan hücrelerinin (eritrosit) farklı derişimdeki çözeltilerdeki durumları. Hipertonik ortamda su kaybeden eritrositler büzülürken (krenasyon); hipotonik ortamdakiler şişer ve hatta parçalanır (hemoliz). İzotonik ortamda Hipotonik ortamda Hipertonik ortamda

28 Klinikte kullanılan izotonik çözeltiler % 0.9 luk NaCl (SF) % 5 Dekstroz % 1.4 lük sodyum bikarbonat

29 Vücut sıvı kompartmanları-özet

30 Anyon ve katyonların hücre içi ve dışı dağılımlarıözet

31 Plazmanın non-elektrolitleri-özet

32 Lenf damarları ve Ödem Dokularda bulunan lenf damarları, damarlarda sızan küçük protein moleküllerini ve sıvı fazlasını emerek tekrar dolaşıma veren yapılardır. Bu sayede dokularda sıvı birikimi önlenir. Eğer lenf sistemi doğru çalışmazsa dokularda sıvı birikimi meydana gelir ki buna ödem adı verilir.

33 Lenf damarları ve Ödem

34 Bitti...