TÜRKİYE KESME ÇİÇEK ÜRETİMİ VE DIŞ TİCARETİ

Transkript

1 TÜRKİYE KESME ÇİÇEK ÜRETİMİ VE DIŞ TİCARETİ Mükremin TEMEL Mustafa ÖZTÜRK Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü-Yalova ÖZET Araştırmada, birincil ve ikincil verilerle diğer süs bitkisi gruplarına göre farklılık gösteren kesme çiçeklerin geçmişten günümüze üretim, ithalat ve ihracat miktarları ortaya konulmaktadır yılı verilerine göre Akdeniz Bölgesi, 46 lık pay ve dekarla en fazla kesme çiçek üretim alanına sahiptir. İller arasında Antalya, 39 lık payla ilk sırada yer alırken, İzmir 37 lik payla 2. sırada, Yalova 6 lık payla 3. sırada yer alır. Türkiye nin son 15 yıl içerisinde süs bitkileri ihracatı yaklaşık 300 lük artışla 71 milyon $ a yükselmiş ve bu değerle dünya süs bitkileri ihracatının 25. sırasında yer almıştır. Ürün grupları (süs bitkileri) içerisinde 49 oranla en fazla ihracat 35 milyon $ değerle kesme çiçeklerde gerçekleşmiştir. En fazla kesme çiçek ihracatı yapılan ülkelerin başında İngiltere (32), Hollanda (24), Ukrayna (9) ve Almanya (8) gelmektedir. Kesme çiçek ihracatı türler bazında değerlendirildiğinde, uzun yıllar yaşanan tek ürüne bağımlılığın devam ettiği ve karanfilin ihracattaki payının 76 olduğu görülmektedir. Türkiye, avantajlarını kullanarak önemli bir ihracatçı haline gelebilir. Anahtar Kelimeler: Kesme çiçekler, üretim, ithalat, ihracat TURKEY CUT FLOWER PRODUCTION AND ITS FOREIGN TRADE ABSTRACT In this study, production, import and export volumes of cut flower differ from other groups of ornamental plants were determined by using primary and secondary data. According to data of 2013 year Mediterranean Region of Turkey has the highest cut flower production area which were decares and 46 share. Ranks of provinces, Antalya had first share with 39, Izmir had second share with 37 and Yalova had third share with 6. Exports of ornamental plants of Turkey increased at 300 and reached to about 71 million in last 15 years and Turkey was at 25st order in world exports of ornamental plants this value. Cut flowers had 49 share in product groups (ornamental plants) had $ 35 million export value. Highest cut flower exports values of Turkey took place to Great Britain (32), the Netherlands (24), Ukraine (9) and Germany (8). When cut flower export was evaluated on the basis of the type it is seen that 76 of the share of clove exports and export continued dependence on a single product for many years. Turkey could become a major exporter by using its advantages. Keywords: Cut flowers, production, import, export 2147

2 1.GİRİŞ Yüzyıllar önce estetik amaçlarla kullanılmaya başlanan süs bitkileri, günümüzde kentleşme, insanların doğa özleminin giderilmesi, kentlerin daha yaşanılır ortamlar haline getirilmesi gibi amaçlarla kullanılmaktadır. Bugün süs bitkileri üretim ve ticareti birçok ülkenin ekonomik kalkınmasında çok önemli rol oynayan ticari bir faaliyet olarak dikkat çekmektedir. Doğadaki bütün bitkiler süs bitkisi olarak kullanılabilmektedir. Dolayısıyla süs bitkileri deyimi genel bir kavram olup anlaşılabilirliğini artırmak için süs bitkileri (DPT, 2001); 1-Kesme Çiçekler, 2-İç Mekan Süs (Saksılı-Salon) Bitkileri, 3-Dış Mekan Süs (Park-Bahçe) Bitkileri, 4-Doğal Çiçek Soğanları (Geofitler) olarak 4 ana grupta incelenmektedir. Kesme çiçek kavramı; vazo, buket, sepet, çelenk ve aranjmanlarda kullanılan, çiçek, gonca, dal ve yaprakların taze, kurutulmuş veya boyanmış olarak kullanıma sunulmuş durumlarını ifade etmektedir. Dünyada ticareti en fazla yapılan süs bitkileri grubu kesme çiçeklerdir. Kitlesel üretim yapılabilmesi ve taşınmalarının kolay oluşu ticaretini kolaylaştırmaktadır. Türkiye de kesme çiçek üretimi 1940 lı yıllara dayanmaktadır. Önceleri İstanbul civarında ve adalar da başlayan kesme çiçek üretimi daha sonra Yalova ya ve oradanda ülkenin diğer illerine yayılmıştır yılından itibaren Antalya dan yapılmaya başlayan kesme çiçek ihracatı, çiçek üretim alanlarını bu bölgede hızla artırmıştır. İhracata yönelik üretimin dolaylı yollarla teşvik edilmesi ve bitki materyali ithaline getirilen kolaylıklar, kesme çiçek üretim alanı ve miktarında önemli artışların ortaya çıkmasını sağlamıştır (DTM ve AİBGS, 2009). 2. ÜRETİM Dünyada 2009 yılında ha olan kesme çiçek ve saksılı süs bitkileri üretim alanları 2012 yılında 7,2 lik bir azalışla hektar olarak gerçekleşmiştir. Kıtalar arasında Asya-Pasifik ha alan ve 71,8 lik payla süs bitkileri üretim alanlarında lider konumunda iken bunu 12,7 lik payla Güney Amerika, 9,4 lük payla Avrupa izlemektedir. Kesme ve saksılı bitkilerin üretim değeri 2009 yılında 26 milyar 196 milyon Euro iken 2012 yılında 7,6 lık artışla 28 milyar 192 milyon Euro ya ulaşmıştır. Üretim değeri olarak 12 milyar 300 milyon Euro değer ve 43,6 lık payla Avrupa ilk sırayı alırken bunu 30 ile Asya/Pasifik, 13,8 ile K. Amerika izlemektedir. (Çizelge 1). Çizelge1 1. Dünya kesme çiçek üretiminin kıtalara göre değişimi Kesme Çiçek ve İç Mekan Kesme Çiçek ve İç Mekan Süs Bitkileri i Süs Bitkileri Alanı Kıta ( ) ( ) Alan (Ha) Ha Ha Milyon Milyon Milyon Avrupa , , , ,4 Orta Doğu ,6 74 1, , ,6 Afrika , , , ,4 Asya/ Pasifik , , , ,6 K. Amerika , , , ,4 G. Amerika , , , ,6 Toplam , , , ,6 AIPH ve Union Fleurs, 2010;

3 Kesme çiçek ve saksılı bitkiler faaliyet alanında dünyada en fazla üretim değerine sahip ülkeler Çin (4.97 milyar ), Hollanda (4.13 milyar ), ABD (3.21 milyar ), Japonya (2.5 milyar ), Almanya (1.7 milyar ) ve İtalya (1.37 milyar ) ülke konumundadır (Kazaz ve ark. 2015). Başlangıçta bilgi birikimi ve hızla uygulamaya aktarılabilen teknolojik gelişmeler sonucu dünya kesme çiçek üretimi, ağırlıklı olarak ABD, Hollanda ve Japonya gibi gelişmiş ülkelerde hızlı bir büyüme göstermiştir. Ancak 1970 li yıllardan sonra gelişmekte olan bazı ülkeler, bu sektörün karanfil ve gül gibi ana ürünleri açısından ekolojik avantajlarının farkına varmış, İsrail, Kolombiya ve Kenya bu avantajlarını kullanarak dünyanın önemli kesme çiçek ihracatçısı konumuna gelmişlerdir. Bu süreçte gelişmekte olan ülkeler yalnızca ekolojik avantajlardan değil, kesme çiçek üretiminde önemli maliyet unsurlarından birini oluşturan işgücü ucuzluğu avantajından da yararlanmışlardır. Türkiye İstatistik Kurumu, Türkiye nin kesme çiçek üretim miktarları ile ilgili verileri ilk defa 2012 yılında yayınlanmaya başlanmıştır. Bu tarihten önceki veriler değişik kaynaklarda değişik şekillerde yer almaktadır. Ülkemizdeki süs bitkileri üretim alanlarının ini dış mekan süs bitkileri, ini kesme çiçekler, 2.45 ini iç mekan süs bitkileri ve 1.23 ünü doğal çiçek soğanları oluşturmaktadır yılında da olan kesme çiçek üretim alanlarımız 2013 yılında 38,8 artışla ,80 dekara yükselmiştir. Kesme çiçek üretim alanları bölgeler bazında değerlendirildiğinde, Akdeniz bölgesi lik pay ve 5.095,10 da alanla en fazla kesme çiçek üretim alanına sahip bölge konumundadır. Bu bölgeyi 38,21 lik pay ve 4.221,3 da alanla Ege bölgesi izlemektedir (Çizelge 2). Çizelge 2. Kesme çiçek üretim alanlarının bölgeler ve yıllara göre değişimi ( ) Bölgeler Alan (da) Yüzde Alan (da) Alan (da) Alan (da) Alan (da) Alan (da) Yüzde Yüzde Akdeniz , , , , , ,10 46,12 119,7 Ege , , , , , ,30 38,21 34,8 Marmara , , , , , ,40 9,76-57,0 Karadeniz 0 0,0 76,1 102,3 193,6 214,7 304,7 2,76 - Diğer 0 0,0 16,9 5,6 398,5 211,5 347,3 3,14 - Toplam , , , , ,80 100,0 38,8 Karagüzel ve ark., 2010; tanm.gov.tr/bugem., 2014; tuik.gov.tr., 2014a; 2014b 2013 yılı verilerine göre, ülkemizdeki kesme çiçek üretim alanlarının 80.7 si (8.914,4 da) plastik seralarda yapılırken, i (1592 da) açık alanda, 4.89 u (540,4 da) ise cam seralarda yapılmaktadır (TUİK, 2014a; TUİK, 2014b). Son yıllar içerisinde açıkta üretim alanları azalmıştır, bu durumda üretimin ağırlıklı olarak daha kontrollü koşullar olan seralara kaydığı şeklinde açıklanabilir. Kesme çiçek üretim alanları iller bazında incelendiğinde, yılları arasında en büyük değişim 99.5 lik üretim alanı artışıyla Antalya da yaşanmıştır yılı verilerine göre iller arasında Antalya lik payla ilk sırada yer alırken, İzmir lük payla 2. sırada, Yalova 5.59 lük payla 3. sırada, Isparta 4.40 lık payla 4. sırada yer almaktadır (Çizelge 3). 2149

4 Çizelge 3. Kesme çiçek üretim alanlarının iller ve yıllara göre değişimi ( ) İller Alan (da) Yüzde Alan (da) Alan (da) Alan (da) Yüzde Yüzde İzmir 2.945,00 37, , , ,60 37,94 42,30 Antalya 2.172,00 27, , , ,00 39,22 99,50 Yalova 777,00 9, , ,00 617,30 5,59-20,60 Isparta 0,00 0,00 385,00 357,00 485,50 4,40 0,00 İstanbul 1.498,00 18,83 637,60 558,70 197,00 1,78-86,80 Diğer 565,00 7,10 700,40 731, ,40 11,07 116,50 Toplam 7.957,00 100, , , ,80 100,00 38,80 tuik.gov.tr., 2014a; 2014b Kesme çiçek üretim alanları türler bazında değerlendirildiğinde, en fazla üretim alanına sahip türler karanfil (4890 da), kesme gül (1612 da), gerbera (1131 da), kasımpatı (570 da) ve lilium (518 da) dur (Çizelge 4). Çizelge 4. Kesme Çiçek Üretim Alanlarının Türler ve a Göre i (Alan İller Alan (da) Adet Alan (da) Adet Alan (da) Adet Yüzde Karanfil ) ) ) ,52 Kesme Gül ,37 Gerbera ,17 Kasımpatı ,13 Lilium ,98 Glayöl ,99 Nergis ,02 Gypsophilla ,83 Frezya ,76 Lisianthus ,56 Solidago ,55 Şebboy ,39 Diğerleri ,41 Toplam ,75 tuik.gov.tr., 2014a; 2014b 3. DIŞ TİCARETİ Son 15 yıl içerisinde süs bitkileri ihracatımız lük artışla 71 milyon 345 bin $ a yükselmiş ve bu değerle dünya süs bitkileri ihracatında 25. sırada yer almıştır. Ürün grupları içerisinde 49,6 oranla en fazla ihracat 35 milyon $ değerle kesme çiçeklerde gerçekleşmiştir (Çizelge 5). 2150

5 Faaliyet Alanı Çizelge 5. Türkiye nin ürün grupları ve yıllara göre süs bitkileri ihracatı ( ) () Kesme Çiçekler , , ,6 Dış Mekan Süs Bitkileri , , , İç Mekan Süs Bitkileri 576 3, , ,6 Çiçek Soğanları , , , ,7 Toplam , ,3 Karagüzel ve ark., 2010; tuik.gov.tr., 2014a; 2014b Süs bitkileri ithalatında sürekli bir yükseliş eğilimi bulunmaktadır. Çizelge 6 da toplam ithalat 1998 yılında dolar iken 2013 yılında dolara yükselmiştir. Kesme çiçeklerde ithalat 1998 yılında dolar iken 2013 yılında dolar olmuştur. Kesme çiçeklerin süs bitkileri toplam ithalatı içerisindeki oranı 2008 yılında 2,44 iken 2013 yılında 3,75 olmuştur. İthalatın büyük kısmını dış mekan süs bitkileri oluşturmaktadır. Toplam içesindeki payı 2008 yılında 69,49 iken 2013 yılında 68,61 olmuştur. Faaliyet Alanı Çizelge 6. Türkiye nin ürün grupları ve yıllara göre süs bitkileri ithalatı ( ) Kesme Çiçekler 628 2, , , ,2 Dış Mekan Süs Bitkileri , , , ,6 0 İç Mekan Süs Bitkileri , , , ,5 Çiçek Soğanları 0 0, , , Toplam ,3 0 Karagüzel ve ark., 2010; tuik.gov.tr., 2014a; 2014b () ,1 Kesme çiçeklerde ihracat lehine, dış mekan, iç mekan ve çiçek soğanlarında ise ithalat lehine bir durumun söz konusu olduğu görülmektedir. Türkiye nin süs bitkileri dış ticareti dinamik bir yapı ortaya koymakta olup, kesme çiçek alanındaki ihracat başarısına karşın, dış mekan süs bitkilerinde ithalat lehine dengesizliğin, iç mekan (saksılı) süs bitkileri ile çiçek soğanlarında dışa bağımlılığın sürdüğünü ortaya koymaktadır. Çevre düzenlemede ihtiyaç duyulan bitki materyalinin yeteri miktarda ve istenilen standartta bulunmaması dış mekan süs bitkileri ithalatını artıran neden olarak dikkati çekmektedir. Türkiye nin kesme çiçek ihracatı son 5 yıl ( ) içerisinde artarak 35 milyon $ a yükselmiştir. En fazla kesme çiçek ihracatı yapılan ülkelerin başında İngiltere (32.81), Hollanda (24.96), Ukrayna (8.83) ve Almanya (8.22) gelmektedir. Kesme çiçek alanında yıllardır en büyük sorunlardan biri olarak gösterilen tek pazar (İngiltere) sorununun son yıllarda birçok ülkeye yapılan ihracatla giderildiği ve 1998 yılında İngiltere ye 65.4 olan ihracat oranının 2013 yılında e düştüğü görülmektedir. Son 5 yıl içerisinde Hollanda, Almanya ve Bulgaristan a kesme çiçek ihracatı oransal bazda önemli artış gösterirken, Balkan ülkeleri (Romanya, Bulgaristan ve Yunanistan) ile Rusya ve 2151

6 Ukrayna ya azalma göstermiştir. Kesme çiçek ithalatımız da son 5 yılda artış eğilimi göstermiş ve 2008 yılında $ olan ithalatımız 2013 yılında oranında artış göstererek 3 milyon 197 bin $ a yükselmiştir. En fazla kesme çiçek ithalatı yapılan ülkeler Hollanda (53.54), Kenya (12.22), Çin (11.91) ve Ekvator (7.82) dur (Çizelge 7). Ülkeler Çizelge 7. Kesme çiçek dış ticaretinin yıllar ve ülkelere göre değişimi ( ) İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İngiltere 8114,3 33,30 0,0 0, ,9 32,81 0,0-3369,6 41,53 0,0 - Hollanda 2250,1 9,20 194,2 59, ,672 24, ,18 53, ,6 288, ,98 781,6 6 Ukrayna 3898,9 16,00 0,0 0, ,695 8,83 0, ,2-20,70 0,0 - Almanya 509,3 2,10 2,6 0, ,473 8,22 0,0-2369,2 465,18-2,6 - Rusya 3887,1 16,00 19,9 6, ,91 6,53 0, ,2-41,22-19,9 - Romanya 3181,8 13,10 0,0 0, ,088 5,73 0, ,7-36, Bulgarist 788,1 3,20 0,0 0, ,406 3,35 0,0-383,3 48, an ABD 0,0 0,00 0,0 0, ,913 2,9 0,0-1013,9 0, Japonya - - 0,0 0,00 328,963 0,94 0,0-0,0 0, Yunanist 602,7 2,50 0,0 0,00 297,435 0,85 0, ,3-50, an Kenya ,68 12, Çin ,72 11, Ekvator ,21 7, Hindistan ,6 4, Diğerleri 1124,0 4,60 112,0 34, ,193 4,89 315,56 9,87 587,2 52, , , Toplam ,6 100,0 328,7 100, ,7 100, , , , 1 43, , , Karagüzel ve ark., 2010; tuik.gov.tr., 2014a; 2014b Kesme çiçek ihracatı türler bazında değerlendirildiğinde (Çizelge 8), uzun yıllar yaşanan tek ürüne (karanfil) bağımlılık riskinin son 5 yıl içerisinde de (10 oranında azalma olsa da) devam ettiği ve karanfilin ihracattaki payının olduğu görülmektedir yılı verilerine göre ülkemizden 26 milyon 732 bin $ değerinde 293 milyon 965 bin adet karanfil ihracatı gerçekleştirilmiştir (tuik.gov.tr). Kesme çiçek ithalatının ise hemen hemen yarısını (49.58) kesme gül oluştururken, bunu krizantem (3.24) ve orkide (2.64) izlemektedir (Çizelge 8). Kesme gül ithalatının si Hollanda, i Kenya, ü Ekvator, 6.77 si Hindistan ve 2.43 ü Etiyopya dan karşılanmaktadır (tuik.gov.tr). 2152

7 Çizelge 8. Kesme çiçek dış ticaretinin türler ve yıllara göre değişimi ( ) İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat Karanfil ,80 87,8 16, ,08 76,37 3,25 0, ,28 24,99-13,15-80,18 Gül 41,2 0,2 94,5 28,7 11,897 0, ,66 49,58-29,303-71, , ,9 5 Glayöl ,912 0,02 0,0 0, Krizantem 0,6 0,0 2,8 0,9 0,516 0,0 103,56 3,24-0, , ,5 7 Orkide 4,2 0,0 91,5 27, ,47 2,64-0,0-7,03-7,68 Lilium ,99 1, Diğerleri 2.923, ,5 37, ,24 23, ,02 42, ,54 182, , ,5 Toplam ,50 100,0 328,7 100, ,65 100, ,95 100, ,1 5 43, ,25 872,91 7 Karagüzel ve ark., 2010; tuik.gov.tr., 2014a; 2014b 4. SONUÇ Türkiye de kesme çiçek üretiminde yıllardır süregelen ikili bir yapı söz konusudur. Yapılardan biri nispeten ileri teknoloji kullanan, geniş üretim alanlarına sahip, daha profesyonel pazarlama sistemleri ile ihracata yönelik üretim yapan işletmeler, diğeri ise teknolojik yatırım yeteneği düşük, sınırlı alanlarda aile işletmesi şeklinde üretim yapan ve ürünlerini büyük oranda kooperatifler kanalıyla pazarlayan, iç pazara yönelik üretim yapan işletmelerdir. Ülkemizdeki süs bitkileri üretim alanlarının ini kesme çiçekler oluşturmaktadır. Ülkemizin kesme çiçek alanları 38 lik bir artışla ( ) yaklaşık dekardan dekara ulaşmıştır. Kesme çiçek sektörü ülkemizde özellikle son 10 yıl içerisinde yüksek oranda gelir getiren, istihdam sağlayan bir tarım faaliyeti haline gelmiştir. Son 15 yıl içerisinde ( ) süs bitkileri ihracatımız lük artışla 71 milyon 345 bin $ a yükselmiş ve bu değerle dünya süs bitkileri ihracatında 25. sırada yer almıştır. Ürün grupları içerisinde en fazla ihracat 49,6 oranla 35 milyon $ değerle kesme çiçeklerde gerçekleşmiştir. Süs bitkileri ithalatında sürekli bir yükseliş eğilimi bulunmaktadır. Bu yükseliş kesme çiçeklerde çok fazla parasal değer oluşturmamıştır. Keza kesme çiçeklerin toplam ithalat içerisindeki oranı yaklaşık 4 olarak gerçekleşmektedir. Kesme çiçek sektöründe ise ithal edilen türlerin başında yer alan kesme gülde, gerek kaliteli kesme gül üreten işletme sayısının az olması gerekse özel günler (14 Şubat Sevgililer Günü, 08 Mart Dünya Kadınlar Günü vb.) de talebin karşılanamaması ithalatı artıran nedenlerin başında gelmektedir. En fazla kesme çiçek ihracatı yapılan ülkelerin başında İngiltere (32.81), Hollanda (24.96), Ukrayna (8.83) ve Almanya (8.22) gelmektedir. Kesme çiçek ihracatı türler bazında uzun yıllar yaşanan tek ürüne (karanfil) bağımlılık riskinin son 5 yıl içerisinde de devam ettiği ve karanfilin ihracattaki payının olduğu görülmektedir yılı verilerine göre ülkemizden 26 milyon 732 bin $ değerinde karanfil ihracatı gerçekleştirilmiştir. Kesme çiçek ithalatının ise hemen hemen yarısını (49.58) kesme gül oluştururken, bunu krizantem (3.24) ve orkide (2.64) izlemektedir. İhracatta pazar payımızın artırılması amacıyla dünyadaki gelişmeler ve pazar talepleri dikkate alınmalı ve 2153

8 pazar isteğine uygun olarak ürün çeşitlendirilmesine gidilmelidir. Ürün çeşitlendirilmesinde başta krizantem olmak üzere, soğanlı kesme çiçekler (lilium, lale, ranunculus vb.) ve kesme güle öncelik verilmelidir. Üretim planlamasında her bölgede her ürün yerine uygun yerde doğru ürün politikası esas alınmalıdır. Gelişmekte olan ülkelerin iklim ve işgücü avantajlarını kullanarak kesme çiçek alanına yönelmesi ve pazar olarak ABD, AB ve Japonya pazarını hedef alması, dünya kesme çiçek üretiminde değişimlere yol açmıştır. Çok işçilik isteyen kesme çiçek üretimi, işçiliğin ucuz, ekolojinin uygun olduğu Kolombiya, Ekvador, İspanya gibi sıcak bölgelere kaymıştır. ABD ve AB ülkelerinde kesme çiçek yetiştiriciliği ile uğraşan işletmeler yatırım masrafları ve katma değeri daha yüksek olan saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğine yönelmiştir. Hollanda ise ileri teknoloji kullanımı, re-export ve Almanya pazarına yakınlık avantajları ile dünya pazarındaki yerini ve önemini korumuştur. Özellikle VI. ve VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemlerinde ihracata yönelik üretimin dolaylı yollarla teşvik edilmesi ve bitki materyali ithaline getirilen kolaylıklar, kesme çiçek üretim alanı ve miktarında önemli artışların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Ancak bu artış; bazı Afrika ve Güney Amerika ülkeleri ve İsrail kadar büyük olamamıştır. Türkiye nin kesme çiçekte öncelikli hedeflerinden biri tüketici taleplerini karşılayabilecek, iç ve dış pazarda tercih edilebilecek yerli süs bitkisi çeşitlerinin geliştirilmesi, diğeri ise süs bitkileri ihracatını 2023 yılında 200 milyon $ seviyesine çıkarmak olmalıdır. Ülkemizin coğrafi yapısından kaynaklanan bölgeler arası ekolojik çeşitlilik ve jeotermal kaynakların değerlendirilmesi ile kaliteli ve standart üretimin tüm yıla yayılması, bazı türlerde topraksız tarımda üretime geçilmesi, özellikle kaliteli gül üretimi yapan işletmelerin sayılarının artırılması, KDV oranının 18 den 1 e düşürülmesi, ihracata yönelik işletmelere ilave yatırım ve modernizasyon hibe desteklerinin verilmesi, çiçek mezat sistemlerinin yeniden düzenlenmesi, güçlü bir reklam ve pazarlama organizasyonunun oluşturulması, işletmelerin ticari işletme yerine zirai işletme olarak kabul edilmesi, kişi başına tüketilen çiçek miktarının yükseltilmesi, ıslah çalışmalarının artırılması ve AB ülkelerine yakınlık avantajları kullanılarak dünya kesme çiçek ticaretinde Türkiye nin söz sahibi olması mümkündür. KAYNAKLAR AIPH ve Union Fleurs, International Statistics Flowers and Plants AIPH/Union Fleurs International Flower Trade Association, Volume:58, 61, Netherlands. AIPH ve Union Fleurs, International Statistics Flowers and Plants AIPH/Union Fleurs International Flower Trade Association Volume:61, Netherlands. BÜGEM (Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü), Bahce-Bitkileri/Urunler-Ve-Uretim Süs Bitkileri, (Erişim tarihi: 10 Ekim 2014). Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu Süs Bitkileri Alt Komisyon Raporu, DPT:2645-ÖİK:653, Ankara. Karagüzel, O., Korkut, A.B., Özkan, B., Çelikel, F. Titiz, S., Süs Bitkileri Üretiminin Bugünkü Durumu, Geliştirilme Olanakları ve Hedefleri. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı. s: Kazaz S., Erken K., Karagüzel Ö., Alp Ş.,Öztürk M., Kaya A.S,Gülbağ F., Temel M., Erken S.,Saraç Y.İ., Elinç Z., Salman A., Hocagil M., Süs Bitkileri Üretiminde ler ve Yeni Arayışlar. TMMOB Ziraat Mühendisleri VII. Teknik Kongresi,12-16 Ocak, Ankara. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı ve Antalya İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği (DTM), Kesme Çiçek Sektör Raporu, (s.15). TÜİK, 2014a.Türkiye İstatistik Kurumu Kayıtları, (Erişim Tarihi: ). TÜİK, 2014b. Türkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret Kayıtları, Ankara.t 2154