ORTA ANADOLU ĠHRACATÇI BĠRLĠKLERĠ GENEL SEKRETERLĠĞĠ

Transkript

1 ORTA ANADOLU ĠHRACATÇI BĠRLĠKLERĠ GENEL SEKRETERLĠĞĠ SÜS BĠTKĠLERĠ SEKTÖR RAPORU EYLÜL 2011 Orta Anadolu Süs Bitkileri ve Mamulleri ihracatçıları Birliği Adres: Mahatma Gandhi Caddesi No:103 G.O.P. ANKARA Tel: (312) (pbx) Faks: (312) E-posta: Web: Antalya Ofis: Aspendos Bulvarı No: ANTALYA Tel: (242)

2 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa Süs Bitkileri Sektörü Sınıflandırması 2 Dünyada Süs Bitkileri Sektörü 3 Türkiye de Süs Bitkileri Sektörü 5 Türkiye nin Süs Bitkileri Üretimi 5 Türkiye nin Süs Bitkileri Ġhracatı 7 Hazırlayan: Gülşen BAY EYLÜL

3 SÜS BĠTKĠLERĠ SEKTÖRÜ SINIFLANDIRMASI Süs bitkileri sektörü, bitkisel üretim içinde önemli bir yere sahip olan ve ekonomiye büyük katma sağlayan etkili bir sektör olarak kabul edilmektedir. Ülkemiz çok çeşitli ekolojik bölgeye sahip olup, iklim ve toprak özellikleri bakımından süs bitkileri yetiştiriciliğine son derece uygundur ve aynı zamanda bir çok süs bitkisinin gen kaynağıdır. Süs bitkileri, yaygın olarak kullanım amaçlarına göre sınıflandırılmaktadır. Kesme Çiçekler Kesme çiçek amaçlı yetiştiricilik ve yetiştirilen türleri içermektedir. Ġç Mekan (Saksılı) Süs Bitkileri Ġç mekanda kullanılmak üzere saksı ve kaplarda yetiştirilerek pazarlanan bitki tür ve çeşitlerini kapsamaktadır. Dış Mekan Süs (Tasarım) Bitkileri Dış mekanda peyzaj uygulamalarında kullanılmak üzere üretilip pazarlanan tür ve çeşitleri içermekte, süs ağaç ve ağaççıkları, mevsimlik tek ve çok yıllık çiçekler, yer örtücü olarak kullanılan diğer türler ve süs çimleri bu sınıf içinde değerlendirilmektedir. Çiçek Soğanları Bu sınıf ülkemiz gerçeklerinden doğmuş, ihraç edilmek üzere doğadan toplanan ve/veya kültür koşullarında üretimi yapılan doğal soğanlı, yumrulu ve rizomlu bitki türlerini (geofitleri) kapsamaktadır Armonize sisteme göre, kağıt ve kağıt ürünleri Gümrük Tarife Ġstatistik Pozisyon Kodları (GTĠP) aşağıda verilmektedir. GTĠP NO ÜRÜN TANIMI 0601 ÇĠÇEK SOĞANLARI 0602 CANLI BĠTKĠLER 0603 KESME ÇĠÇEKLER 0604 YOSUNLAR VE AĞAÇ DALLARI 2

4 DÜNYADA SÜS BĠTKĠLERĠ SEKTÖRÜ Dünya üzerinde 50 den fazla ülkede süs bitkileri üretimi yapıldığı bilinmektedir. Dünyada toplam süs bitkileri üretim alanları 2009 yılı itibariyle hektardır. Üretim yapılan önemli bölgeler alan büyüklüklerine göre Asya, Kuzey ve Güney Amerika, Avrupa, Afrika ve Orta Doğu dur. Asya: Asya ülkeleri Dünya kesme çiçek üretim alanlarının % 64 üne sahip olup; en önemli üreticileri Çin ve Hindistan dır. Çin, dünya kesme çiçek üretim alanlarının % 54 üne sahiptir; tek başına dünya üretiminin % 11 ini sağlamaktadır. Japonya da çiçekler ve saksı bitkilerinde önemli bir üretici ülkedir. Ancak iç pazara yönelik üretim yapmaktadır. Japonya da yaklaşık ha alanda çiçek, ha alanda saksı bitkileri üretimi yapılmaktadır. Asya pazarında Tayland, Malezya gibi ülkelerde de üretim artmaktadır. Özellikle Japonya pazarına yönelik üretim vardır. Güney Kore, Tayland ve Tayvan ın üretiminde orkide gibi kesme çiçekler ağırlıklıdır. Hindistan da süs bitkileri sektörü oldukça önemli bir sektör konumuna gelmiştir. Hindistan'ın bazı özellikleri süs bitkileri üretimi için oldukça elverişlidir. Yeterli güneş ışığı, yüksek sıcaklık, iyi toprak kalitesi, su kaynakları, düşük işçilik ve yatırım ücretleri avantajlarına sahip olan ülkenin kalite standartları henüz Avrupa ve Asya pazarlarının gereksinim duyduğu yüksek standartları karşılayamayacak kadar düşüktür. Ġhracat yüksek taşıma ücretleri ve Avrupa nın yüksek gümrükleriyle ve havaalanındaki yetersiz soğutma alanları nedeniyle yaygın değildir. Avrupa Avrupa Birliği, dünya üzerinde hektar (ha) başına verimliliğin en fazla olduğu bölgedir. Avrupa Birliği ülkeleri, dünya kesme çiçek üretim alanlarının %11 ine sahip olup; dünya üretim değeri içerisinde % 38 lik bir paya sahiptir. En önemli üretici ülkeler; Hollanda, Ġtalya, Almanya, Birleşik Krallık ve Ġspanya dır. Avrupa Birliği ülkelerinde üretim alanları ve üreticilerin sayıları giderek azalmaktadır. Buna karşın üretim miktarı kesme çiçeklerde değişmezken, canlı bitkiler ve soğanlarda artmaktadır. Toplam üretim miktarının değişmemesi üretimde sağlanan verimlilik artışının göstergesidir. Orta Amerika Orta Amerika da; Meksika, Kolombiya, Ekvador; Güney Amerika da ise Brezilya önemli üretici ülkelerdir. Bu ülkelerin iklim şartlarının elverişli olması, arazi ve işçilik maliyetlerinin düşük olması gibi üretim avantajları bulunmaktadır. Latin Amerika ülkeleri uygun iklim şartları, yabancı yatırımlar ve bilgi sayesinde hem Amerika hem Avrupa pazarı için önemli bir ihracatçı bölge haline gelmiştir. Bu bölgenin süs bitkileri üretiminde sahip olduğu avantajların başında iklimsel koşullar, ucuz arazi ve ucuz işgücü ve Kuzey Amerika pazarına yakınlık gelmektedir. Son yıllarda bu ülkelere süs bitkileri üretimi üzerine Avrupalılar tarafından yabancı yatırımlar yapılmıştır. Afrika Afrika ülkelerinde ekonominin tarıma dayalı olması, uygun iklim koşulları ve ucuz işçilik gibi avantajlar süs bitkileri üretiminin gelişmesine neden olmuştur. Afrika da; Kenya, Tanzanya, Zimbabve, Uganda,Zambia, Etiyopya gibi ülkeler önemli üreticilerdir. Afrika da kesme çiçek üretimi yapan geleneksel aile tarlaları çok azdır. Üretim alanları profesyonel şirketler tarafından işlenmekte olup, yabancı yatırımcıların sahip olduğu büyük ölçekli fidanlıklardan oluşmaktadır. Büyük üretim yerlerinde çalışan işçi 3

5 sayısı binlerce kişiye ulaşmaktadır. Bu tarlaların yöneticileri genellikle Ġngiltere, Hollanda, Almanya veya Ġsrail den gelen yöneticilerdir. Üretim özellikle Avrupa pazarına ihracat amacıyla yapılmaktadır. Afrika da çiçek üretimi yıllık ortalama % 10 un üzerinde bir artış oranına sahiptir. Afrika menşeli çiçeklerin Avrupa süpermarketlerinde giderek artan payı da üretim ve lojistik konularındaki büyük gelişimin göstergesidir. Kaliteyi arttırmak, çeşitliliği sağlamak ve sosyal standartları uygulamak için sektörde çok yoğun çaba harcanmaktadır. Afrika çiçek endüstrisi Avrupa pazarına odaklanmış durumdadır. Afrika da üretilen çiçeklerin % 90 ının Avrupa da satıldığı tahmin edilmektedir. Afrika kökenli kesme çiçeklerin 2/3 ü Hollanda mezatları (VBA, Flora Holland, TFA) aracılığıyla satılmaktadır. Kalite ve fiyat özellikleri açısından birçok ürün süpermarket kanalları aracılığıyla satılmak üzere gönderilmektedir. Tablo: Dünya Süs Bitkileri Üretim Alanları ve Üretim Değeri (2009) KITA ÜRETĠM ALANI (ha) Kesme Çiçek ve Saksılı Bitkiler Fidanlıklar Çiçek Soğanları Toplam Yüzde (%) Avrupa Orta Doğu ,3 Afrika ,5 Asya-Pasifik Kuzey ve Güney Amerika TOPLAM Kesme Çiçek ve Saksılı Bitkiler Kaynak: AIPH International Statistical Yearbook 2010 ÜRETĠM DEĞERĠ (Milyon Avro) Fidanlıklar Çiçek Soğanları Toplam Yüzde (%) Avrupa , ,5 38 Orta Doğu Afrika ,4 Asya-Pasifik , ,27 17 Kuzey ve Güney Amerika TOPLAM , ,

6 TÜRKĠYE DE SÜS BĠTKĠLERĠ SEKTÖRÜ 1- TÜRKĠYE NĠN SÜS BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠ Türkiye, süs bitkileri yetiştiriciliğinde uygun iklimsel ve coğrafi koşulları, pazar ülkelere yakınlığı ve ucuz işgücüne sahip olması gibi nedenlerle önemli avantajlara sahiptir. Türkiye de ticari anlamda kesme çiçek üretimi, 1940 lı yıllarda Ġstanbul ve çevresinde başlamış, daha sonra Yalova da önemli bir üretim merkezi konumuna gelmiştir yılından itibaren Antalya dan yapılmaya başlayan kesme çiçek ihracatı, çiçek üretim alanlarını bu bölgede hızla artırmıştır. Ġhracata yönelik üretimin dolaylı yollarla teşvik edilmesi ve bitki materyali ithaline getirilen kolaylıklar, kesme çiçek üretim alanı ve miktarında önemli artışların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Türkiye de 2009 yılında toplam ha. alanda süs bitkileri üretimi yapılmaktadır. Üretim alanlarının yıllara göre değişimi aşağıdaki tabloda verilmiştir sezonunda toplam ha olan süs bitkileri üretim alanı, sezonunda hektara yükselmiştir. Tablo : Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanları (da) ÜRETĠM ALANI (da) Ürün Grubu Kesme Çiçek Ġç ve Dış Mekan Bitkileri Yabani Soğanlı, Rizomlu Bitkiler Toplam Kaynak: T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2009 yılı verilerine göre Türkiye süs bitkileri üretiminin % 62 sini iç ve dış mekan bitkileri, % 36 sını kesme çiçekler, % 2 sini doğal çiçek soğanları oluşturmaktadır. Tablo : Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanları (ha) SÜS BĠTKĠLERĠ ÜRETĠM ALANLARI ( ) ÜRÜN GRUPLARI Cam Sera Plastik Sera Açık Alan Toplam % Dış Mekan Bitkileri Kesme Çiçekler Ġç Mekan Bitkileri Çiçek Soğanları TOPLAM Kaynak: T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 5

7 Türkiye de 28 ilde süs bitkileri üretimi yapılmaktadır. Üretimin en fazla yapıldığı iller sırasıyla Ġzmir, Sakarya, Antalya, Yalova, Bursa ve Isparta dır. Antalya ve Ġzmir kesme çiçek üretiminde en önemli illerdir. Marmara ve Ege Bölgesinde (Ġstanbul, Yalova, Ġzmir, Aydın) yapılan kesme çiçek üretimi genellikle iç pazara yöneliktir. Antalya bölgesinde ise çoğunluğu seralarda olmak üzere yüksek kaliteli ve ihracata yönelik üretim yapılmaktadır. Sakarya, Yalova, Ġstanbul, Adana, Osmaniye iç ve dış mekan bitkileri üretiminde önemli yere sahiptir. Sakarya bölgesi de istatistiklerden görülmeyen ama son 5 yıldır çok önemli dış mekan süs bitkileri üretimi yapılan bir bölgedir. Bu bölgede üretimin ihracata yönelik konumlandırıldığı 500 hektara yakın üretim alanı bulunmaktadır. Özellikle Sakarya merkez olmak üzere Arifiye, Sapanca, Pamukova ilçelerinde yoğun üretim alanları görülmektedir. Tablo : Ġllere Göre Süs Bitkileri Üretimi 2009 ĠLLER ÜRETĠM ALANI (da) PAY (%) İzmir Sakarya Antalya Yalova Bursa Isparta Kocaeli Balıkesir Samsun Adana Diğer TOPLAM Kaynak: T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Türkiye süs bitkileri üretimi itibariyle dünya üretiminde yaklaşık binde 7 lik bir paya sahiptir. Kesme Çiçekler 2009 yılında Türkiye de toplam ha alanda kesme çiçek üretimi yapılmaktadır. Örtüaltı alan üretim alanının üçte ikisini oluşturmaktadır. Seralarda yapılan üretimin büyük çoğunluğu ihracata yöneliktir. Ülkemizde kesme çiçek üretimi Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgelerinde yer alan mikroklimatik alanlarda yoğunlaşmaktadır. Ayrıca kıyı bölgelerinden içerde yayla kesimlerinde yaz aylarında yüksek kaliteli karanfil ağırlıklı üretim de yapılmaktadır. Bu sayede yılın 10 ayı karanfil üretilebilmektedir. Kesme çiçek üretiminde, türler itibariyle karanfil, gül ve gerbera önde gelmektedir. Bunların toplam kesme çiçek üretim alanlarından aldığı pay sırasıyla % 63, % 15 ve % 10 dur. Kesme çiçek üretimi yapısal özellikleri açısından, işçilik yoğun bir tarımsal üretim biçimidir ve az yatırımla çok istihdam yaratan bir alandır. Özellikle iç tüketime yönelik üretim yapan işletmeler büyük ölçüde aile işletmeleri olup, aile bireylerine iş yaratmaktadır. 6

8 2- TÜRKĠYE NĠN SÜS BĠTKĠLERĠ ĠHRACATI Türkiye süs bitkileri ihracatındaki ana ürün grupları canlı bitkiler (iç ve dış mekan bitkileri, fideler, fidanlar), kesme çiçekler, çiçek soğanları, yosunlar ve ağaç dallarıdır. Türkie den süs bitkileri ihracatı 20 yıl önce başlamıştır ve her yıl düzenli gelişim göstermektedir. Türkiye nin süs bitkileri ihracatının yıllar itibariyle gelişimi aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo: Türkiye Süs Bitkileri Ġhracatı YILLAR DEĞER (1.000 Dolar) Kaynak: T. C. Ekonomi Bakanlığı Grafik: Türkiye nin Süs Bitkileri Ġhracatının Gelişimi (1000 USD)

9 2010 yılı ihracat rakamlarına göre Türkiye süs bitkileri ihracatının % 47 sini kesme çiçekler oluşturmaktadır. Kesme çiçekleri sırasıyla canlı bitkiler (% 39), yosun ve ağaç dalları (% 11) ve çiçek soğanları ( %3) izlemektedir. Tablo: Türkiye nin Süs Bitkileri Ġhracatı ÜRÜN GRUBU DEĞER (1.000 DOLAR) PAY ÇĠÇEK SOĞANLARI % CANLI BĠTKĠLER % KESME ÇĠÇEKLER % YOSUN VE AĞAÇ DALLARI % TOPLAM % Kaynak: T. C. Ekonomi Bakanlığı Süs bitkileri ihracatında en önemli mal grubu kesme çiçeklerdir. Kesme çiçeklerde, son yıllarda yayla bölgesinde başlayan ihracata yönelik üretim sayesinde yıl boyu yüksek kaliteli çiçek ihracatı yapılmasına olanak sağlanmaktadır. Karanfil, gerbera, krizantem, gypsophila, solidago, lilium, lisianthus, ranunculus, anemone ve değişik türlerde yeşilliklerden oluşan kesme çiçekler toplam süs bitkileri ihracatının % 47 sini oluşturmaktadır. Son yıllarda süs bitkileri çelik ve köklü fideleri ile çelenk, yeşillik ve hazır buket üretim ve ihracatı da gelişmektedir. Yosunlar ve ağaç dalları grubunda yer alan çelenklerin ihracatında da artış görülmektedir. Noel dönemlerine yönelik yeşilliklerden oluşan çelenk yapımı yeni bir tür olarak üretilmeye ve ihraç edilmeye başlanmıştır. Çelenk ihracatında önemli pazarlarımız Hollanda ve Almanya dır. Türk ihracatçıları Türkiye nin coğrafi konumu ve büyük tüketim merkezlerine yakınlığının avantajını kullanmaktadır. Türk çiçekleri dünya üzerinde 55 ten fazla ülkeye ihraç edilmektedir. Son yıllarda Canlı bitkiler grubunda yer alan süs bitkileri çelik ve köklü fideleri, dış mekan peyzaj bitkileri ihracatı da yurtdışı müteahhitlik hizmetlerindeki gelişmelere paralel olarak artmaya devam etmektedir. Türkiye deki süs bitkileri sektöründe yatırım kararı veren firmalar için modern, bilgisayar kontrollü ve her türlü donanıma sahip yüksek teknolojili seralarda üretim yapılabilecek bir ortam mevcuttur. 8

10 Tablo: Türkiye Süs Bitkileri ihracatı (2010) ÜLKELER DEĞER ( USD) ĠNGĠLTERE HOLLANDA ALMANYA TURKMENĠSTAN RUSYA AZERBAYCAN IRAK ROMANYA UKRAYNA K.K.T.C TOPLAM Kaynak: T. C. Ekonomi Bakanlığı Türkiye de süs bitkileri sektörü % 95 oranında yüksek katma değer ve yüksek istihdam yaratan bir sektördür. Sektörün sadece ihracat kısmında 25 bin kişi istihdam edilmekte olup, sektördeki dolaylı istihdam ise yaklaşık kişidir. Sektör ülkedeki sosyal yapıya da yeni iş alanlarının yaratılması ve istihdam edilen kesimlere barınma ve eğitim imkanları sağlanması ile katkı sağlamaktadır. 9