İLAHİYAT FAKÜLTESİ AKADEMİK ÖĞRENCİ REHBERİ

Transkript

1 BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ AKADEMİK ÖĞRENCİ REHBERİ HAZIRLAYANLAR Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN Yrd. Doç. Dr. Ali ARSLAN Arş. Gör. Mustafa Selman TOSUN Arş. Gör. Semra CEYLAN ZONGULDAK 2015

2 Kapak Resmi: Osman Hamdi Bey in ( ) İlahiyatçı isimli tablosundan alınmıştır. Kapak Tasarımı: Öğr. Gör. Selvinaz Aydın BULUŞ Tasarım ve Matbaacılık Hizmetleri San. Tic. Bahriye Üçok Caddesi 9/1 Beşevler, ANKARA Tel: (312) Faks: (312)

3 3

4

5 İÇİNDEKİLER Akademik Kadro...7 İdari Personel...35 Genel Bilgiler...38 Vizyonumuz...38 Misyonumuz...38 Bölümlerimiz Öğretim Planı...42 İlahiyat Fakültesi Öğrencileri İçin Okuma Rehberi...57 a) Temel İslam Bilimleri ) Tefsir ) Kıraat İlmi ) Hadis ) Fıkıh ) Kelam ve İslam Mezhepleri Tarihi ) Tasavvuf...75 b) Felsefe ve Din Bilimleri ) İslam Felsefesi Tarihi ) Mantık ) Din Sosyolojisi ) Din Psikolojisi ) Din Eğitimi ) Din Felsefesi ) Felsefe Tarihi ) Dinler Tarihi c) İslam Tarihi ve Sanatları ) İslam Tarihi ) Türk İslam Edebiyatı ) İslam Sanatı ve Estetiği İslam Düşüncesinde Felsefenin Yeri ve İşlevi Kulüplerimiz Akademik, Kültürel ve Sosyal Etkinlikler Fakültemizden Görüntüler Yayınlarımız

6

7 TAKDİM Prof. Dr. Mahmut ÖZER Rektörümüz Sevgili Öğrenciler, Medeniyetimizin bilim ve düşünce dünyasını en yüksek seviyede temsil eden kurumlar olarak üniversiteler kadim değerlerimizin araştırılması, kayıt altına alınarak yeni kuşaklara taşınması ve yaşanılan çağın imkânlarından yararlanılarak geliştirilmesi sorumluluğunu taşımaktadır. Köklü bir geçmişten geleceğe güvenle yürüyen bir üniversite olma vizyonuna sahip üniversitemiz tevarüs ettiği medeniyet değerlerini anlayan ve bunlardan güncel bilgi ve yaşam formları üretebilen öğrenciler yetiştirmeyi temel gaye edinmiştir. Medeniyetler aşkın değer dünyalarının yaşayan formlarıdır. Medeniyeti anlamak ve geliştirmek onun dayandığı aşkın değerler dünyasını anlamak ile mümkündür. Bu bağlamda temel misyonu aşkın değerler dünyamızı anlamak ve anlatmak olan İlahiyat Fakültemizin kadim medeniyetimizin eşsiz mirasının güncellenerek günümüz ve geleceğimize ışık tutması adına büyük bir sorumluluk yüklendiğini belirtmek isterim. Fakültemizin yüklendiği bu önemli sorumluluğun farkında olan bizler üniversitemizin tüm imkânları ile öğrencilerimizin huzur içerisinde eğitim alabilecekleri ortamları sağlamanın gayreti içerisindeyiz. Kısa bir süre önce kurulmuş olmasına karşın İlahiyat Fakültemizin akademik yapılanmasını büyük oranda tamamlayarak sahip olduğu yerli ve yabancı öğretim üyeleri ile uluslararası bir fakülte haline gelişini büyük bir takdirle takip ediyorum. Fakültemiz yürüttüğü akademik ve sosyo-kültürel faaliyetlerle üniversitemiz ve şehrimize renk katmakta; Zonguldak ın deniz mavisi, orman yeşili ve emek karası renklerine kendi altın sarısı rengi ile katkıda bulunmaktadır. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde sizleri sürekli gelişen genç ve dinamik bir kadro; Farabi Kampüsümüzün geniş akademik, sosyal ve kültürel imkânları ve şehrimizin eşsiz doğal güzellikleri karşılayacaktır. Üniversitemizin yetkin ve öğrenci merkezli eğitimi esas alan akademik kadrosu, kütüphanesi, spor alanları, sosyal mekânları ile size sunacağı geniş imkânları en verimli şekilde kullanarak geçireceğiniz öğrencilik yıllarının ardından medeniyet mirasımızın eşsiz sermayesini yüklenmiş ve geleceğe güvenle bakan bireyler olarak üniversitemizden ayrılacağınıza inanıyorum. Bu doğrultuda siz değerli öğrencilerimizin kendilerini en iyi şekilde yetiştirmelerine katkı yapmak amacıyla hazırlanmış olan bu Akademik Öğrenci Rehberi nin amacına ulaşmasını ümit ediyor ve emeği geçenleri tebrik ediyorum. 7

8 Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA Dekanımız Sevgili öğrencilerim, İlim ve irfan yolunda gelenek ve geleceği birlikte kucaklayarak inançlı, bilgili, alanında yetkin ve üretken ilahiyatçılar yetiştirme idealini hedef edinen fakültemize hoş geldiniz. Uzun ve başarılı eğitim hayatınızı fakültemizi tercih ederek taçlandırmış olmanız nedeniyle sizleri ve ailelerinizi kutluyorum. Fakültemizin sizlerin akademik açıdan en iyi şekilde yetişmeniz ve öğrencilik hayatının zorluklarını en kolay şekilde aşmanız için üniversitemizin ve şehrimizin imkânlarını en ileri düzeyde kullanmanızı sağlayacağından kuşkunuz olmasın. Fakültemiz sahip olduğu genç, dinamik ve heyecan dolu kadrosu ile yakın gelecekte hem akademik hem de fiziki ve sosyal açıdan ön sıralarda yer alan bir ilahiyat fakültesi olmayı amaçlamaktadır. Kuruluşunun üzerinden henüz üç-dört yıl gibi kısa bir süre geçmiş olmasına rağmen göstermiş olduğu akademik, sosyal ve kültürel gelişimle fakültemiz ayakları güçlü yere basan bir eğitim yuvası olma yolunda emin adımlarla ilerlemektedir. Elinizde bulunan bu akademik rehberde de göreceğiniz üzere fakültemiz yerli ve yabancı öğretim elemanı kadrosu, akademik yayın ve faaliyetleri, sosyo-kültürel hareketliliği ile öğrencileri ve hitap ettiği kitleler için zengin bir irfan kaynağı olmuştur. Siz değerli öğrencilerimizin de ilim ve irfan talebeleri olarak bu fakültenin büyümesinde özel bir yeriniz olacaktır. Eğitiminizi bitirip fakültemizden ayrılırken insanlığa ilim, hikmet ve irfan sunabilecek yetkinlik ve yeterliliğe ulaşmış ilahiyatçılar olarak iş hayatına adım atacağınıza ve gittiğiniz her yerde fakültemizi en güzel şekilde temsil etmeye devam edeceğinize inanıyorum. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi olarak sizlerin ilmi ve ahlaki açıdan en iyi şekilde yetişmeniz için var gücümüzle çalışacağımızı bilmenizi istiyorum. Bu duygu ve düşüncelerle sizleri ve ailelerinizi kutluyor, yarınların hepimize hayır ve bereket getirmesini diliyorum. 8

9 1967 yılında Konya da doğdu yılında Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi nden mezun oldu. Yüksek lisansını 1994 te, doktorasını 1999 da Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde tamamladı. Bu arada yılları arasında Ankara da öğretmenlik görevinde bulundu yılında Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü ne araştırma görevlisi olarak atandı yılında doçent, Aralık 2009 yılında profesör oldu. Evli ve iki çocuk babası olup İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nde Felsefe Tarihi anabilim dalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Aynı zamanda Bülent Ecevit Üniversitesi nde rektör yardımcılığı ve ilahiyat fakültesi dekanlığı görevlerini ifa etmektedir. Biri ingilizceye çevrilmiş çok sayıda kitabının yanı sıra, ulusal ve uluslararası düzeyde tebliğleri ve çeşitli akademik dergilerde yayımlanan makaleleri bulunmaktadır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: İzmirli İsmail Hakkı Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İnsan Yayınları, İstanbul 2000; Türkiye nin Modernleşme Sürecinde Şemseddin Günaltay, Araştırma Yayınları, Ankara 2003; İhvân-ı Safâ nın Dinî ve İdeolojik Söylemi, Elis Yayınları, Ankara 2003; Şems-Mevlânâ Dostluğu Benlik Duvarından Kerpiç Koparmak, İnsan Yayınları, İstanbul 2007; Yitik Bilgi ve Hikmet, Nasihat Yayınları, Ankara 2007; Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikleri İhvân-ı Safâ Modeli-, İnsan Yayınları, İstanbul 2008; Batı Doğu İlişkisinin Entelektüel Boyutu İbn Rüşd ü Yeniden Düşünmek (editör), Sivas 2009, I-II; İlkçağ Felsefesi Tarihi, İnsan Yayınları, İstanbul 2011; İrfan ve Hikmet Peygamberi, İnsan Yayınları, İstanbul 2011; Doğu Batı Düşünce Günleri (editör), İstanbul 2011; Dini ve Felsefi Metinler Yirmibirinci Yüzyılda Yenidan Okuma, Anlama ve Algılama (editör), İstanbul 2012, I-II; İslam Felsefesi Tarihi, Grafiker Yayınları (editör), İstanbul 2012, I-II; İzmirli İsmail Haqqi His Life, Works and Views, Translated by Erdinç Atasever, insan publications, İstanbul 2013; Türkiye de Aydın ve Devlet Adamı Kimliği, Pınar Yayınları, İstanbul 2013;İslam Medeniyetinin Dinamikleri, İnsan Yayınları, İstanbul 2014 (Akşam Gazetesi nin İslam Medeniyeti dalında 2014 Kitap Ödülü); Medineden Medeniyete, İnsan Yayınları, İstanbul

10 Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN Dekan Yardımcımız Elektronik Posta: / Yazışma Adresi: Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, Merkez Kampüsü, İncivez Zonguldak / 1977 yılında Bartın da dünyaya geldi. İlk ve ortaöğrenimini Bartın ve Zonguldak ta tamamladı yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığında çalıştı yılından bu yana Bülent Ecevit Üniversitesinde çalışmaktadır. Fakültemizin Felsefe Din Bilimleri Bölüm Başkanlığı ve Din Eğitimi Bilim Dalı Başkanlığını da yürüten hocamız İngilizce ve Arapça bilmektedir. İlgi Alanları: Değerler Eğitimi, Vatandaşlık Eğitimi ve Din Öğretimi, Ahlak Eğitimi, Yüksek Din Öğretimi, Manevi Gelişim / Lisans Eğitimi: Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (2000) / Yüksek Lisans Eğitimi: Sakarya Üniversitesi: Felsefe ve Din Bilimleri, Din Eğitimi (2009: Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları Bağlamında Din Öğretimi) / Doktora Eğitimi: Sakarya Üniversitesi Felsefe ve Din Bilimleri, Din Eğitimi (2012: İlköğretim Okullarında Değerler ve Karakter Eğitimi) Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: Zeynizade Mehmet Hazık ın Terbiye İsimli Eserinin Ahlak Terbiyesi Bölümünün Günümüz Türkçesine Aktarım ve Tetkiki, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt XVII, Sayı 30 (2014/2), s: Meydan, H. (2014) Gelenekçi Bir Yeni Adam Eğitimcisi: Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014 (2); Kaymakcan, R. & Meydan, H. (2010) Demokratik Vatandaşlık ve Din Öğretimi: Yeni Yaklaşımlar ve Türkiye de DKAB Dersleri Bağlamında Bir Değerlendirme, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 1, Sayı:1, sayfa: Kaymakcan, R. Meydan, H. (2012) Yerel-Evrensel İkileminde DKAB ve Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında Değerler, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (Değerler Eğitimi Özel Sayısı), 12 (2), s Kaymakcan, R. Meydan, H. (2011) DKAB Programları ve Değerler Eğitimi: DKAB Programları ve Öğretmenlerinin Görüşleri Bağlamında Bir Değerlendirme, Değerler Eğitimi 9 (21), s Meydan, H. (2013) Din, Ahlak ve Değerler Alanı Seçmeli Derslerinin Öğrenci Görüşleri Doğrultusunda Değerlendirilmesi, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40, Kaymakcan, R; Meydan H. Telli, A.; Cevherli K. (2013) Paydaşlarına Göre İlahiyat Lisans Tamamlama (İLİTAM) Programının Değerlendirilmesi, Değerler Eğitimi Dergisi, 11 (26) ). 10

11 Yrd. Doç. Dr. Ali ARSLAN Dekan Yardımcımız 1974 yılında Karabük/Eflani ilçesinde doğdu yılında Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ni bitirdi. Aynı yıl Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde öğretmenliğe başladı yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Temel İslam Bilimleri Hadis Anabilim Dalında Hadislerde Meseller ve Benzetmeler isimli yüksek lisans tezini tamamladı. Aynı yıl doktora öğrenimine başladı yılında aynı üniversitede Hadis Kaynaklarındaki Tarihe/Vakıaya Aykırı Rivayetlerin Değerlendirilmesi isimli teziyle doktorasını tamamladı yılına kadar çeşitli okullarda öğretmenlik ve Okul Müdürlüğü görevine devam etti. Aynı yıl Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ne Hadis Anabilim Dalında Yrd. Doç. Dr. olarak atandı. Halen aynı fakültede öğretim üyesi, Hadis Anabilim Dalı Başkanı, BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi Sorumlu Yazı İşleri Müdürü ve Dekan Yardımcısı olarak görev yapmaktadır. Arapça ve İngilizce bilmekte olup, alanıyla ilgili kitap, bilimsel dergilerde yayınlanmış makale, kitap tenkidi yazıları bulunmaktadır. Evli ve üç çocuk babasıdır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: Hadis kaynaklarındaki tarihe/vâkıaya aykırı rivayetlerin değerlendirilmesi, Resulullah (Sav) in anlatım tarzında beden dili unsurları: jestler ve çizimler. 11

12

13 TEMEL İSLAM BİLİMLERİ BÖLÜMÜ

14 Doç. Dr. Yusuf ALEMDAR (Bölüm Başkanı) Tefsir Anabilim Dalı 1988 yılında Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi nden mezun oldu. Bir süre DİB ve MEB bünyesinde çalıştıktan sonra 1994 te Cumhuriyet Üniversitesi (Sivas) İlâhiyat Fakültesi Tefsîr/Kur ân-ı Kerîm (Kıraat) öğretim görevlisi olarak akademik hayata başladı. Lisansüstü eğitimine Ankara Üniversitesi SBE nde devam etti ve buradan XV-XVI. Asırlarda İstanbul Dâru l-kurrâ ları başlıklı teziyle master derecesi (1996), Osmanlı da Dâru l-kurrâ Müessesesi ve Kıraat Öğretimi konulu teziyle de (2003) doktor ünvanı aldı senesinde AB Leonardo da Vinci Eğitim ve Gençlik Programları çerçevesinde proje ortağı olarak bir süreliğine İngiltere-Birmingham Üniversitesi nde bilimsel araştırmalarda bulundu tarihi itibariyle İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Tefsîr/Kıraat Anabilim Dalı öğretim üyeliğine Yardımcı Doçent olarak atandı tarihinde BEÜ Ereğli Eğitim Fakültesi İDKAB Eğitimi Bölümü ne yine aynı statüde naklen geçiş yaptı. Kur an Astronomi İlişkisi (el-musâhabâtü l-felekiyye fi l-işârâti l-kur âniyye Adlı Eser Bağlamında) isimli kitabıyla Doçent oldu (2013) ve aynı üniversitede yeni kurulan/açılan İlâhiyat Fakültesi ne bu kadroyla tayin edildi. Hâlen burada Tefsir Anabilim Dalı ve Temel İslam Bilimleri Bölüm başkanlıkları ile Senato üyeliğini yürütmeye devam etmektedir. Kur an ve Kıraat tarihi, Kur an eğitimi ve Kıraat öğretim kurumları (=Dâru l-kurrâ lar), İlmî Tefsir (özellikle Kur an ve Uzay/Gök Bilimleri kapsamında) ilgilendiği konular arasındadır. Akademik faaliyetlerinin yanı sıra (güzel Kur an okumanın müzikal yönü ağırlıklı olmak üzere) Klâsik Türk Mûsıkîsi ile de uğraşmaktadır genel seçimlerinde İstanbul I. Bölge den, 2011 de ise Bayburt tan milletvekili aday adayı oldu. Evli ve bir çocuk babasıdır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: İlahi din(ler) mensuplarının hayırlı olanlarına Allah ın Kur an da öngördüğü ortak isim ümmet-i kâime, Kıraatlerin oluşumu baglamında Kur an ın cem i konusuna yeni(den) bir bakış, Kur an-ı Kerim ögretimi, Kıraatlerin ortaya çıkışı meselesine yeni(den) bir bakış, İspanya da Arap hâkimiyetinin izleri, İlahiyat fakültelerinde Kur an dersleri ile ilgili problemler ve çözüm önerileri, Teknik ve estetik açıdan Kur an öğretme ve okumaya dair bazı gözlem ve görüşler, Osmanlı nın kırılma cumhuriyet in kurulma noktasında bir müslüman-türk münevveri General Abdurrahman Aygün( ) ün Barnaba İncili ni değerlendirmesi. 14

15 Prof. Dr. Osama HAMWİ Arap Dili ve Belağatı Anabilim Dalı 1961 yılında Suriye Şam da doğdu. Şam Üniversitesi bünyesinde İslam Hukuku ve İslam Hukuk Usulü alanlarında çalıştı. Şeriat ve Hukuk fakültelerinde okutulan beş akademik eser kaleme almıştır.ayrıca İslam Hukuku alanında birçok makale ve akademik araştırmalara sahiptir. Yine Yüksek Lisans ve Doktora jürilerinde başkanlık yapmıştır. Halen Bülent Ecevit Üniversitesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Evli ve dört çocuk babasıdır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: İslam Hukuku Tarihi, İslam Hukukuna Giriş, Suriye Ahval ı Şahsiyye Hukuku Şerhi, Mebadii ş-şeriati l İslami, Şerh Kanunu l Ahvâli ş-şahsiyyeti s- Suriyye fi l-ehliyye ve l- Vasiyye ve n-niyâbe eş-şer iyye ve t-terikât, İslam Mezhepleri, Tarih ve Tevsik, İstihsan Nazariyyesi, Eş-Şartu l Cezâi fi l-fıkhi l-islami ve Sultatu l-kâdi fi Ta dilihi. Yrd. Doç. Dr. Ali ARSLAN Hadis Anabilim Dalı Başkanı 15

16 Yrd. Doç. Dr. Harun Savut Tefsir Anabilim Dalı 1970 yılında doğdu yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinden mezun oldu yılında Ankara Üniversitesinde Tefsir Anabilim Dalında Yüksek Lisansını tamamladı yılında aynı Üniversite ve Anabilim Dalında doktorasını tamamladı yılında Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesine Yrd. Doç. Dr. olarak atandı yılında Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde dekan yardımcısı olarak görev yaptı. Halen aynı fakültede öğretim üyesidir. Arapça ve İngilizce dillerini bilmektedir. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: İbn Kesr in İsr liyyta Yaklaşımı, İbn Kesir ve Tefsir İlminin Rivayet Kaynaklı Problemlerine Yaklaşımı, Tefsir İlminin Rivayet Kaynaklı Sorunlarına Bir Çözüm Arayışı İbn Kesirin (774/1373) Tefsirul Kuranil -Azimi i Yrd. Doç. Dr. Zeki YAKA İslam Hukuku Anabilim Dalı Başkanı 1969 yılında Antalya nın Korkuteli ilçesinde doğdu yılında Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ni bitirdi. Aynı yıl Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde öğretmenliğe başladı yılında Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde İslam Huku Anabilim Dalında İslam da Kölelik isimli yüksek lisans tezini tamamladı. Aynı yıl doktora öğrenimine başladı yılında aynı üniversitede İslam Hukukunda Zilyedlik isimli teziyle doktorasını tamamladı yılına kadar Konya ve İstanbul da Milli Eğitim Bakanlığına bağlı çeşitli okullarda öğretmenlik görevine devam etti yılında Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesine Yrd. Doç. Dr. olarak atandı. Halen aynı fakültede öğretim üyesi, İslam Hukuku Anabilim Dalı Başkanı ve Dekan Yardımcısı olarak görev yapmaktadır. Arapça ve Almanca bilmektedir. Evli ve üç çocuk babasıdır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: İslam hukukunda zilyedliğin hukuki fonksiyonu 16

17 Yrd. Doç. Dr. Recep ÇETİNTAŞ İslam Hukuku Anabilim Dalı 1959 yılında Kahraman Maraş ta doğdu yılında Erciyes Üniversitesi İlahiyat fakültesinden mezun oldu yılında Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tefsir Bilim Dalı nda tefsirde esbâb-ı nüzûl problemi adlı yüksek lisansını tamamladı yılında Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Hukuku Bilim Dalı nda ilk beş asır fıkıh usulü literatüründe teklifi hüküm terminolojisi isimli doktorasını tamamladı yılları arasında Milli Eğitime bağlı okullarda çalıştı. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: Devlet, Siyaset, İbadet Üçgeninde Cuma Namazı, Kur an da Velayet Kavramı, İbadetler Fıkhı (Arapça Çeviri. Eserin Özgün Adı: Teysîrıı Fıkhi l-ibâdât. Yrd. Doç. Dr. Bassam M. Al-QAWASMİ Arap Dili ve Belağatı Anabilim Dalı 1970 yılında Ürdün Amman da doğdu. Lisans eğitimini 2000 yılında Belka Üniversitesi Usûlü d-din fakültesinde tamamladı yılında Kan bağı ve DNA nın miras ve ceza hukukundaki rolü başlıklı yüksek lisans tezini yine aynı fakültede tamamladı. Doktora eğitimini 2011 yılında Kahire Üniversitesi Dâru l-ulûm Fakültesi nde derece ile bitirdi. Doktora tezinin konusu; Bedreddin b. Cemâ a nın İslam Hukuku alanındaki gayretleri dir yılları arasında Vakıflar ve Diyanet İşleri Bakanlığında imam-hatip ve müftî olarak çalıştı, buna ilave olarak da vakıf müdürlüğü ve Kur ân Kurslarında öğretmenlik görevlerinde bulundu yılları arasında eğitici olarak Özel Hikmet Lisesi nde çalıştı yılında Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesine katıldı. Evli ve dört çocuk babasıdır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: İmam el-kadı Bedruddin bin Cema ya göre tartışma edebinin fıkhı. 17

18 Okutman İbrahim TÜRKOĞLU Arap Dili ve Belağatı Anabilim Dalı 1973 yılında Kdz. Ereğli de doğdu yılında Medine İslam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ni bitirdi yılında Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri ABD Arap Dili ve Belagatı Bilim Dalında Ebû Hâtim Ahmed b. Hamdân Er-râzî, Hayatı, Eserleri ve Arap Dilbilimindeki Yeri isimli yüksek lisans tezini tamamladı yılları arasında Azerbaycan da özel okullarda öğretmenlik yaptı yılları arasında Diyanet İşleri Başkanlığı nda imam-hatip olarak görev yaptı yılları arasında DİB Erzurum Dini Yüksek İhtisas Merkezinde kursiyer olarak bulundu yılında Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nde Arapça okutmanı olarak göreve başladı. Evli ve iki çocuk babasıdır. Okutman Mustafa SEZER Arap Dili ve Belağatı Anabilim Dalı 1974 yılında Zonguldak ın Kdz. Ereğli ilçesinde doğdu yılında Medine İslam Üniversitesinden mezun oldu yılları arasında Azerbaycan Bakü İslam Üniversitesinde Arapça-Kur an dersleri okutmanlığı yaptı. Daha sonra Diyanet İşleri Başkanlığında farklı yerlerde imam-hatiplik görevi yaptı yılı Diyanet Haseki Eğitim Merkezi Tashih-i Huruf kursunu dereceyle bitirdi yılı Kdz. Ereğli Merkez Ali Molla Camii ne atandı. Müftülük bünyesinde imamlara ve cemaate yönelik Kur an eğitimi programlarında çeşitli seminer ve kurslar verdi yılları arası gerçekleşen Diyanet Haseki Eğitim Merkezi İhtisas Eğitimini başarıyla tamamlayarak Haseki Eğitim Merkezi bünyesine vaiz olarak atandı. Bu esnada Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi alanında doktora eğitimine başladı. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nde Arapça okutmanı olarak görev yapmaktadır. Evli ve iki çocuk babasıdır. 18

19 Öğretim Gör. Kadir Emrah DİVANLIOĞLU Tefsir Anabilim Dalı Kur an-ı Kerimi Okuma ve Kıraat İlmi Bilim Dalı 1976 yılında Ankara da doğdu yılında hafızlığını tamamladı yılında Marmara Üniversitesi matematik öğretmenliği fakültesinden mezun oldu yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat fakültesinden mezun oldu. 12 yıl özel sektörde matematik öğretmenliği yaptı den itibaren Düzce Üniversitesi Akçakoca Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Meslek Yüksek Okulu nda öğretim görevlisi olarak çalıştı. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü nde Ortaöğretim Matematik Eğitimi alanında yüksek lisans eğitimine devam etmektedir. İyi derecede Arapça ve İngilizce bilmektedir. Okutman Muhammed JAMOUS Arap Dili Belağatı Anabilim Dalı 1983 yılında Suriye Halep te doğdu. Lisans eğitimini 2009 yılında Şam Üniversitesi İslam Hukuk Fakültesinde tamamladı. Halen Şam Üniversitesi bünyesinde yüksek lisansını İmâm Aclûnî nin Buhârî Şerhi Feydu l-cârî Kitâbu l-iydeyn bölümünün tahkiki adlı konuda sürdürmektedir. Buna ilave olarak Ebû Dâvûd un sükût ettiği meseleler ve Hatîbu l- Bağdâdî nin el-câmi fî Âdâbi r-râvî ve s-sâmi adlı kitabının metodu adlı konuları çalışmıştır. 19

20 Okutman Mahmud ABS Arap Dili Belağatı Anabilim Dalı 1984 yılında Suriye Halep te doğdu yılında Halep Üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesinden mezun oldu yılında Nahiv usûlü açısından İstishâb delilinin ihtilaflı meselelere uygulanışı adındaki yüksek lisans tezini yine aynı üniversite ve aynı bölümde tamamladı. Aynı zamanda yılları arasında talim-terbiye bakanlığı bünyesindeki liselerde Arap Dili öğretmenliği yaptı. Halen ise Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde Okutman olarak çalışmaktadır, doktora eğitimine devam etmektedir. Okutman Mohammed Jouma HAMDOUSH Arap Dili Belağatı Anabilim Dalı 1983 yılında Suriye Halep te doğdu yılında pedagoji üzerine eğitim aldı yılında Yüksek Lisans Tezini Şam Üniversitesi İslam Hukuk Fakültesi nde Tefsir Usûlü alanında yaptı. Kur ân ın farklı anlayışlara hitap edebilirliği ve Kur ân ın cem i gibi Ulûmu l-kur ân alanında araştırmaları vardır. Evli ve iki çocuğu vardır. 20

21 Arş. Gör. Semra CEYLAN (ÖYP) Kelam ve İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalı 2005 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ni bitirdi yılında alanı ile ilgili araştırma yapmak üzere Milli Eğitim Bakanlığı bursu ile 1 yıllığına Tunus Zeytuna Üniversitesine gitti yılında Diyanet İşleri Başkanlığı nda vaize olarak göreve başladı yılına kadar bu görevine devam etti yılında Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam ve İslam Mezhepler Tarihi Anabilim Dalı na Araştırma Görevlisi olarak atandı. Aynı yıl Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Kelam Anabilim Dalında Doktora eğitimine başladı. Halen aynı bilim dalında doktora eğitimini sürdürmektedir. Arapça, İngilizce bilmektedir. Arş. Gör. Hatice Kübra ÖZCAN (ÖYP) Arap Dili ve Belağatı Anabilim Dalı İstanbul da doğdu. Kartal Anadolu İmam Hatip Lisesinden mezun oldu. Lisans eğitimini Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde tamamladı yılında Sakarya Üniversitesi Arap Dili ve Belağatı alanında yüksek lisansa başladı yılının Şubat ayında Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belağatı Anabilim Dalına araştırma görevlisi olarak atandı. 21

22 Arş. Gör. Ahmet Bedri YAVUZ (ÖYP) Kelam ve İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalı 1988 yılında Balıkesir de doğdu yılında Balıkesir İmam-Hatip Lisesini bitirdi ve 2012 yılında Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nden mezun oldu. Aynı yıl Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalı nda yüksek lisans eğitimine başladı. Halen aynı enstitüde İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Ahmet Cevdet Paşa adlı teziyle yüksek lisans eğitimine devam etmektedir. Arş. Gör. Ramazan ÖGTEM Hadis Anabilim Dalı Arş. Gör. Adem GÖRMÜŞ Tefsir Anabilim Dalı Arş. Gör. Salih ZIVALI İslam Hukuku Anabilim Dalı Arş. Gör. Sabri BERBER (ÖYP) Tefsir Anabilim Dalı Arş. Gör. Kübra ÇAKMAK (ÖYP) Hadis Anabilim Dalı Arş. Gör. Sami UZUNER (ÖYP) Tasavvuf Anabilim Dalı Arş. Gör. Güvenç ŞENSOY (ÖYP) Kelam ve İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalı 22

23 FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ BÖLÜMÜ

24 Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN (Bölüm Başkanı) Din Bilimleri Anabilim Dalı Başkanı Din Eğitimi Bilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Behram HASANOV Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı 1979 yılında Azerbaycan ın Berde ilinde doğdu yılında Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ni bitirdi. Aynı yıl TDV bursu ile Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Din Sosyolojisi Anabilim Dalında yüksek lisans eğitimine başladı ve 2003 yılında Clifford Geertz e Göre Kültürel Bir Sistem Olarak Din isimli yüksek lisans tezini tamamladı. Aynı yıl yine TDV bursu ile doktora öğrenimine başladı ve 2008 yılında aynı üniversitede Sovyet Kuşağından Sovyet Sonrası Kuşağına Azerbaycan da Din isimli teziyle doktorasını tamamladı yılında Zonguldak Karaelmas Üniversitesi (sonradan Bülent Ecevit Üniversitesi adını aldı) Ereğli Eğitim Fakültesi İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Bölümünde Yrd. Doç. Dr. olarak göreve başladı yılında aynı üniversitede kurulan İlahiyat Fakültesi nde görevini sürdürdü. Halen aynı fakültede Yrd. Doç. Dr. olarak görev yapmaktadır. İyi düzeyde İngilizce ve orta düzeyde Arapça bilmekte olup, alanıyla ilgili kitap, bilimsel dergilerde yayınlanmış makale, çeviri ve sempozyum bildirileri bulunmaktadır. Evli ve bir çocuk babasıdır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: Bilim, bilim idesi üzerine sosyolojik bir deneme, Azerbaycan da Sovyet Sistemi içinde islam. 24

25 Yrd. Doç. Dr. Anar GAFAROV İslam Felsefesi Anabilim Dalı 1979 senesinde Azerbaycan da Bakü de doğdu yılında Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat fakültesini bitirdi. Aynı yıl Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezinin bursuyla T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalında yüksek lisans eğitimine başladı ve 2004 senesinde Ragıb el-isfahânî in İnsan ve Ahlak Anlayışı isimli yüksek lisans tezini tamamladı. Aynı yıl Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalında doktora eğitimine başladı senesinde Nasîruddîn et-tûsî nin Ahlak Felsefesi isimli teziyle doktorasını tamamladı senesinde Azerbaycan da Dini Kurumlarla İş Üzere Devlet Bakanlığında Bakan Müşaviri, senesinde Azerbaycan Milli İlimler Akademisi nin Şarkşünaslık Enstitüsü nde araştırmacı, senesine kadar Azerbaycan Milli İlimler Akademisi nin Felsefe, Sosyoloji ve Hukuk Enstitüsü nde araştırmacı olarak çalıştı. Ayrıca, yılları arasında Türkiye Diyanet Vakfı Bakü Türk Lisesinde Felsefe, Bakü Hazar Üniversitesi nde Eğitim tarihi ve felsefesi, Bakü İktisat (Ekonomi) Üniversitesi nde Felsefe tarihi derslerini vermiş, aynı dönem içinde Bakü de Gençlerin İlmi Araştırmalarına Destek İçtimai Birliğinde proje bölüm başkanı görevinde çalışmıştır. A.Gafarov, 2011 senesinde Azerbaycan da Dini Kurumlarla İş Üzere Devlet Bakanlığını temsilen Amerika Birleşik Devletleri nin Open Word Programı na katıldı. Aynı yılda yine Bakanlığı temsilen Kuveyt Cumhuriyeti nde Social Leadership programına katıldı senesinde Chicago da Meadeville Lombard Üniversitesi nin davetiyle Üniversitenin Teoloji fakültesinin düzenlediği Dünya Dinleri, Liberal Teoloji ve Manevi Seyahat isimli programa Azerbaycan ı temsilen İslam Düşüncesinde Kamil İnsan Anlayışı ve İslam ve Müslümanlık konulu bildirileriyle katıldı yılından itibaren Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ne Yrd. Doç. Dr. olarak atandı. Halen aynı fakültede öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Türkçe, Arapça, Farsça ve İngilizce bilmekte olup alanıyla ilgili kitap, bilimsel dergilerde yayınlanmış makale, çeviri ve sempozyum bildirileri bulunmaktadır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: Nasîruddîn Tûsî nin ahlak felsefesi, Râgıb el-isfahânî de İnsan Tasavvuru, Nasîruddîn Tûsî nin Ahlak Felsefesinde Adâlet Kavramı. 25

26 Yrd. Doç Dr. Tahir AŞİROV Dinler Tarihi Bilim Dalı 1976 yılında doğdu. Mahtumkulu Devlet Üniversitesi İlahiyat fakültesinden mezun oldu. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi felsefe ve din bilimleri alanında 2002 yılında yüksek lisansını, 2005 yılında da doktorasını tamamladı. Ulusal ve uluslararası yayınlarda kitapları ve makaleleri bulunmaktadır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: Türkmen Kültür Hayatında Hz. Muhammed Sevgisi Uluslararası Kültür Coğrafyamizda Hz. Muhammed Sempozyumu, Mart 2009 Sakarya, İbn Hazm ın Yeni Ahit Mektuplarına Bakışı, Uluslar Arası Katılımlı İbn Hazm Sempozyumu, Ekim 2007 Bursa-Türkiye, Selçuklular Döneminin Felsefi Ve Düşünce Yapısı: Şehristani Örneği, II. Uluslararası Selçuklu Kültür Ve Medeniyeti Selçuklularda Bilim Ve Düşünce Sempozyumu, Ekim 2011 Konya, Elyazmaların Kültür Mirasımızdaki Değeri, Türk Dünyası Kültürel Değerleri (Uluslararası Sempozyumu), 4-8 Kasım 2013 Eskişehir, Ibn HaldunyTaryh Fılosofıasy, Berkarar döwleti bagtyarlyk döwründe taryh ylmyny ösüşi we ony okatmagy döwrebap usullary, Aşgabat: Ylym, 2013, Şinasi Gündüz, Missionerlik, (Ter. Tahyr Aşyrow), 128 S. Aşgabat 2008, Mehmet S. Aydın, Din Filosofiasy, (Ter. Dr. Tahyr Aşyrow), 333 s. Aşgabat Arş. Gör. Aliye GÜLER (ÖYP) İslam Felsefesi Anabilim Dalı Arş. Gör. Eyüpcan YAVUZ (ÖYP) Din Bilimleri Anabilim Dalı 26

27 Öğr. Gör. Nilüfer ÜNALDI Din Bilimleri Anabilim Dalı 1971 de Gümüşhane de doğdu. İlk, Orta ve Lise öğrenimini Ankara da tamamladı de Gazi Ü. İletişim Fakültesinden mezun oldu yılları arasında Ankara da öğretmenlik yaptı yılları arasında özel sektörde çalıştı yılında 9 Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri ABD, Felsefe Tarihi Bölümünde yüksek lisansa başladı. Bir yıl ingilizce hazırlık okudu yılında Descartes ın Ahlak Felsefesi tezi ile yüksek lisansı tamamladı yılında Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri ABD, Felsefe Tarihi Bölümünde doktoraya başlayan Ünaldı tez aşamasındadır. Evli ve bir çocuk annesidir.2013 yılı İLEM toplantılarında Descartes ın Ahlak Felsefesi konulu bir bildiri sundu ve konuyla ilgili makalesi İLEM kitabında yayınlanmak üzere hazırlandı. Arş. Gör. Mustafa Selman TOSUN İslam Felsefesi Anabilim Dalı 1989 yılında konya da doğdu yılında Konya Mahmut Sami Ramazanoğlu Anadolu imam Hatip lisesinden mezun oldu yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesini bitirdi. Aynı yıl Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde Yüksek Lisans eğitimine başladı. Ders döneminin ardından İslam Düşüncesinde Sudur Nazariytesi ne Yöneltilen Eleştiriler başlıklı tezini hazırlıyor. 27

28 Arş. Gör. Fatmanur DİKMEN Din Bilimleri Anabilim Dalı 1990 yılında Bursa da doğdu. İlk ve Orta öğrenimini Bursa Reşit Paşa İlköğretim Okulu nda, liseyi de Bursa İpekçilik Anadolu İmam Hatip Lisesi nde tamamladı yılında Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nden mezun oldu yılında Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri anabilim dalında Din Sosyolojisi alanında Efsane ve Mitlerin İşlevleri ve Modern Toplumdaki Yansımaları: Sarıkız Efsanesi Örneği isimli teziyle yüksek lisansını tamamladı. Halen aynı bilim dalında doktora eğitimini sürdürmektedir. Arş. Gör. Mustafa DİKMEN Din Bilimleri Anabilim Dalı (Din Felsefesi Bilim Dalı) 28

29 İSLAM TARİHİ VE SANATLARI BÖLÜMÜ

30 Yrd. Doç. Dr. Mehmet Nadir ÖZDEMİR (Bölüm Başkanı) İslam Tarihi Anabilim Dalı Başkanı Türk İslam Edebiyatı ve İslam Sanatları Anabilim Dalı Başkan Vekili 1972 yılında Kastamonu nun Daday ilçesinde doğdu yılında Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ni bitirdi. Aynı yıl Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde öğretmenliğe başladı yılında Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde İslam Tarihi Anabilim Dalında Abbasi Halifeleri İle Büyük Selçuklu Sultanları Arasındaki Münasebetler isimli yüksek lisans tezini tamamladı. Aynı yıl doktora öğrenimine başladı yılında aynı üniversitede Abbasilerin İlk Döneminde Kölelik (H. 132-M. 749/ H. 232-M.847) isimli teziyle doktorasını tamamladı yılına kadar çeşitli okullarda öğretmenlik görevine devam etti. Aynı yıl Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Bölümüne Yrd. Doç. Dr. olarak atandı. Bu bölümün kurucu bölüm başkanlığını yaptı yılında kurulan Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nin kuruluşunda dekan yardımcısı ve senato üyesi olarak görev yaptı. Halen aynı fakültede öğretim üyesi ve İslam Tarihi ve Sanatları Bölüm Başkanı olarak görev yapmaktadır. Arapça, İngilizce ve Farsça bilmekte olup, alanıyla ilgili kitap, bilimsel dergilerde yayınlanmış makale, çeviri ve sempozyum bildirileri bulunmaktadır. Evli ve üç çocuk babasıdır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: Bir deneme, insan hak ve hürriyetleri açısından ilk dönem islam tarihini yeniden okumak, Hz. Peygamber in toplumu dönüştürürken köleleri hürriyetlerine kavuşturması ve konunun günümüz insan hakları bağlamında değerlendirilmesi, İnsan hakları bağlamında Hz. Peygamber in köleliğe yaklaşımı, Sakâlibe unsuru ve islam dünyasına girişi - islam kaynaklarına göre islam dini tarihi isimli eseriyle yusuf ziya yörükan ın siyer metodolojisine katkıları Arş. Gör. Fatma ÖZDEMİR (ÖYP) Türk İslam Edebiyatı ve İslam Sanatları Tarihi Anabilim Dalı Arş. Gör. Halil ORTAKÇI (ÖYP) İslam Tarihi Anabilim Dalı 30

31 İLKÖĞRETİM DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ EĞİTİM BÖLÜMÜ

32 Doç. Dr. Osman KABAKÇILI (Bölüm Başkanı) İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi 1966 yılında Edirne nin Keşan ilçesinde doğdu yılında Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ni bitirdi yılında Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde öğretmenliğe başladı yılında Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalında İslam Hukukuna Göre Evlilikte Kadının Hakları ve Görevleri isimli yüksek lisans tezini tamamladı yılında doktora öğrenimine başladı yılında Dokuz Eylül Üniversitesinde Yöntem ve İçerik Açısından Kuşeyri nin Letaifu l-işarat ı isimli teziyle doktorasını tamamladı yılına kadar çeşitli okullarda öğretmenlik görevine devam etti. Aynı yıl Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Bölümüne Yrd. Doç. Dr. olarak atandı yılında Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nin kuruluşuyla İlahiyat Fakültesi bünyesinde görevine devam etti. Halen aynı fakültede İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Bölümü Bölüm Başkanı olarak görev yapmaktadır. Arapça ve İngilizce bilmekte olup, alanıyla ilgili kitap, bilimsel dergilerde yayınlanmış makale, çeviri ve sempozyum bildirileri bulunmaktadır. Evli ve iki çocuk babasıdır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: Harut ve Marut kıssasının eş uyumu açısından değerlendirilmesi, 2014, Kurtubi Tefsirinde İstiare sanatı,

33 MİSAFİR ÖĞRETİM ÜYELERİ

34 Prof. Dr. Tahir Yaren İslam Felsefesi Anabilim Dalı Mantık Bilim Dalı Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nden mezun oldu. Aynı fakültede görev aldı. Doktora çalışmasını İslam Kültüründe Mantık Çalışmalarına Karşı Fikirler konusunda yaptı. İbni Sîna Mantığına Giriş başlıklı çalışma başta olmak üzere Mantık a dair çalışmalarıyla doçent unvanını aldı yılında Kıyasların Yapısı, Kıyasta Kullanılan Bilgiler başlıklı telif ve Tümevarımın Mantıksal Problemiadlı tercüme eserleriyle Profesör unvanını aldı. Kendi üniversitesi dışında Gazi Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi nde dersler verdi. Çok sayıda yüksek lisans ve doktora tezi yönetti. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: Jean Nicod, Tümevarımın Mantıksal Problemi (çeviri), Mantık Ünitesi. Doç. Dr. Ali Öztürk Türk-İslam Edebaiyatı Anabilim Dalı 1968 yılında Kastamonu Çatalzeytin de doğdu yılında Karabük İHL, 1991 yılında AÜ İlâhiyat Fakültesinden mezun oldu yılları arasında Gaziantep ve Ankara da muhtelif liselerde öğretmenlik yaptı yılları arasında Gazi Üniversitesi Çorum İlâhiyat Fakültesi nde Araştırma Görevlisi, yılları arasında Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Öğretim Görevlisi olarak çalıştı. Hâlen İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Öğretim Üyeliği görevine devam etmektedir. Ali Öztürk evli ve iki çocuk babasıdır. Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler: Klasik Edebiyatımızda Hz. Peygamber Sevgisi, Örnek İnsan Hz. Muhammed, Çağrı Eğitim Vakfı Yayınları, Çorum 2006; Makâlât Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2007; Sebîlürreşâd ve Sırâtımüstakîm Dergileri Çerçevesinde Mehmet Âkif in Matbuat Hayatı, Mehmed Âkif, Kültür Bakanlığı Yayınları (Editör: Mustafa İsmet Uzun), Ankara

35 İDARİ PERSONEL

36 Ali KAHVECİ Fakülte Sekreteri Yasemin ÜYÜM Dekan Sekreteri Emrah ÇAĞLIYAN Bilgisayar İşletmeni Çiğdem ÇAKIL Personel Özlük İşleri Rahşan AŞKAR Öğrenci İşleri Aysel KARAKULAK Bölüm Sekreteri 36

37 Yusuf EKİNCİ Bilgisayar İşletmeni Aşkın TOPRAKLI Yardımcı Personel Okay ŞENTÜRK Yardımcı Personel Barış BUDAK Yardımcı Hizmetler Müjdat GÖKDEMİR Firma Elemanı 37

38 GENEL BİLGİLER Fakültemiz tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararına dayanarak kurulmuş ve Eğitim Öğretim yılında Yükseöğretim Kurulu Başkanlığı nın tarihli kararı gereği Ereğli Eğitim Fakültesi bünyesindeki İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Bölümünün öğretim elemanları ve öğrencileri ile fakültemiz bünyesine aktarılmasıyla eğitime başlamıştır. Fakültemiz İlahiyat Programına ve İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği bölümüne eğitim öğretim yılı itibariyle öğrenci almaya başlamıştır. VİZYONUMUZ Temel İslam Bilimleri, Felsefe ve Din Bilimleri, İslam Tarihi ve Sanatları ve Din ve Ahlak Eğitimi alanlarında ilmi esaslar çerçevesinde araştırma yaparak özgün ve evrensel geçerliliğe sahip bilgi üreten; ürettiği bilgiyi birey ve toplumun huzur ve refahı ile tarihi ve kültürel birikimimizin geliştirilmesi doğrultusunda yayan; dini değerleri çağın ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde yorumlayan; Türkiye ve Dünya da tanınmış, ilk sıralarda tercih edilen bir fakülte olmaktır. MİSYONUMUZ Din bilimleri alanında ulusal ve uluslararası literatürü izleyerek alanındaki bilgi birikimine katkı yapabilme becerisi kazanmış, Topluma ve insanlığa yararlı olma idealini yaşam felsefesi haline getirmiş, Ülkesini, milletini ve mesleğini seven, Analitik, sistematik ve eleştirel düşünebilen, Etik ve estetik değerlere sahip, İnançlı, bilgili, aydın ve mesleki açıdan yetkin din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenleri, din görevlileri ve ilahiyatçılar yetiştirmektir. 38

39 BÖLÜMLERİMİZ 1. Temel İslam Bilimleri Bölümü Tefsir Anabilim Dalı Tefsir Tarihi ve Usulü Bilim Dalı Tefsir Bilim Dalı Kur an-ı Kerim I Okuma ve Kıraat Bilim Dalı Hadis Anabilim Dalı Hadis Tarihi ve Usulü Bilim Dalı Hadis Bilim Dalı İslam Hukuku Anabilim Dalı İslam Hukuku Tarihi ve Usulü Bilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı Kelam Ve İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalı Kelam Tarihi Bilim Dalı Kelam Bilim Dalı İslam Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı Tasavvuf Anabilim Dalı Tasavvuf Tarihi Bilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı Arap Dili ve Belağatı Anabilim Dalı 2. Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü İslam Felsefesi Anabilim Dalı İslam Felsefesi Bilim Dalı İslam Ahlakı Bilim Dalı Mantık Bilim Dalı Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı Din Psikolojisi Bilim Dalı Din Eğitimi Bilim Dalı Dinler Tarihi Bilim Dalı Din Felsefesi Bilim Dalı 39

40 3. İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü İslam Tarihi Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı İslam Kurumları Tarihi Bilim Dalı Türk İslam Edebiyatı ve İslam Sanatları Ana bilim Dalı Türk-İslam Edebaiyatı Bilim Dalı İslam Sanatları Bilim Dalı Türk Din Musikisi Bİlim Dalı 4. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Bölümü 40

41 AKADEMİK KADROLAR 2014/ARALIK ÖĞRETİM ÜYESİ ÖĞRETİM ELEMANI Prof. Dr. Doç. Dr. Yrd. Doç. Dr. Öğr. Gör. Okutman Araş. Gör. Araş. Gör. Mis. Yb. Uy. Kd. Mis. Yb. Uy. Kd. Yb. Uy. Kd. Yb. Uy. Kd. Yb. Uy. 33/a ÖYP TOPLAM TOPLAM TOPLAM TOPLAM TOPLAM TOPLAM ÖĞRENCİ BİLGİLERİ 2014/ARALIK BÖLÜM DİKAB İLAHİYAT ÖĞRENCİ SAYILARI HAZIRLIK 2. SINIF TOPLAM DİKAB DİKAB (İÖ) İLAHİYAT İLAHİYAT (İ.Ö) TOPLAM

42 ÖĞRETİM PLANI İlahiyat Bölümü Ders Kodu Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Ders Kodu Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS İLA000 Hazırlık (Arapça) Arabic Preparatory School 0 30 İLA000 Hazırlık (Arapça) Arabic Preparatory School 0 30 Ders Kodu İLA 101 I.YARIYIL (GÜZ) II. YARIYIL (BAHAR) Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Kur an Okuma ve Tecvid I Quranic Recitation and Tajvid I Ders Kodu İLA102 Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Kur an Okuma ve Tecvid II Quranic Recitation and Tajvid II İLA 103 Arapça I Arabic I İLA104 Arapça II Arabic II İLA 105 Akâid Esasları İLA 107 Siyer-i Nebî I İLA 109 İbadet Esasları I İLA 111 Kur an İlimleri ve Tefsir Usulü I İLA 113 Hadis İlimleri ve Usulü I Fundamentals Faith Of Islam Life of Prophet Muhammed I Essentials of Islamic Worship Quranic Science and Methodology of Exegesis I Hadith Science and Methodology I İLA106 İbadet Esasları II İLA108 Siyer-i Nebî II Essentials of Islamic Worship II Life of Prophet Muhammed II İLA110 Din Psikolojisi Psychology of Religion İLA112 Kur an İlimleri ve Tefsir Usulü II İLA114 Hadis İlimleri ve Usulü II Quranic Science and Methodology of Exegesis II Hadith Science and Methodology II İLA 115 Dini Musıki Religious Music İLA116 İtikadî İslam Mezhepleri Theolojical İslamic Sects TÜR181 Türk Dili I Turkish Language I İLA118 İslam Sanatları Islamic Arts AİT181 Atatürk İlkeleri ve İnkılapları Tarihi I Principles Of Atatürk And History Of Turkish Revolution I YDL185 Yabancı Dil I Foreign Language I AİT TÜR182 Türk Dili II Turkish Language II Atatürk İlkeleri ve İnkılapları Tarihi II Principles Of Atatürk And History Of Turkish Revolution II YDL186 Yabancı Dil II Foreign Language II TOPLAM TOPLAM

43 Ders Kodu III. YARIYIL (GÜZ) IV. YARIYIL (BAHAR) Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Ders Kodu Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS İLA 201 Kur an Okuma ve Tecvid III Quranic Recitation and Tajvid III İLA 202 Kur an Okuma ve Tecvid IV Quranic Recitation and Tajvid IV İLA 203 Arapça III Arabic III İLA 204 Arapça IV Arabic IV İLA 205 Hadis I Hadith I İLA 206 Hadis II Hadith II İLA 207 Tefsir I Exegesis of Quran I İLA 208 Tefsir II Exegesis of Quran II İLA 209 Mantık Logic İLA 210 Fıkıh Usulü II Mothodology of Islamic Law II İLA 211 Din Sosyolojisi Sociology of Religion İLA 212 Din Eğitimi Religious Education İLA 213 Fıkıh Usulü I Mothodology of Islamic Law I İLA 214 Kelam I Kalam (Islamic Theology) I İLA 215 Osmanlı Türkçesi Ottoman Turkish İLA 216 İslam Tarihi II Islamic History II İLA 217 İslam Tarihi I Islamic History I İLA 218 Dinler Tarihi History of Religions I Seçmeli Alan Dersi I Seçmeli Alan Dersi III Seçmeli Alan Dersi II Seçmeli Alan Dersi IV TOPLAM TOPLAM

44 Seçmeli Alan Dersleri(Elective Courses For Theology Programmele) Seçmeli Alan Dersleri(Elective Courses For Theology Programmele) İLA219 İslam ve Çağdaş İnsan Hakları Islam and Contemporary Human Rights İLA220 Günümüz İslam Ülkeleri Tarihi Today s History Of Islamic Countries İLA221 Kur an da Ana Temalar Main Subjects Of The Quran İLA222 Kur an Kavramları Concepts of the Quran İLA223 Tefsir Metinleri I Exegesis Texts I İLA224 Tefsir Metinleri II Exegesis Texts II İLA225 Arapça Yazılı Anlatım Written Expression in Arabic İLA226 Arapça Sözlü Anlatım Oral Expression in Arabic İLA227 Osmanlıca I Ottoman Türkish I İLA228 Osmanlıca II Ottoman Türkish II İLA229 Dini Rehberlik ve İletişim Religious Guidance and Comunication İLA230 İslam Eğitim Tarihi Islamic Education History İLA İLA232 İslam ve Çağdaş İnsan Hakları İLA İLA İLA İLA İLA İLA238 İlmihal Bilgisi İLA239 İslam Sosyolojisi İLA İLA İLA İLA

45 Seçmeli Alan Dışı Dersler(Elective Courses For Other Programs) Seçmeli Alan Dışı Dersler(Elective Courses For Other Programs) İLA901 Karşılaştırmalı Günümüz Dünya Dinleri Comparative Contemporary World Religions İLA902 Hz. Muhammed i Anlamak Understanding Of Prophet Muhammad İLA903 Kur an Okumaya Giriş Introducing to Read the Qur an İLA904 Kurallarına Göre Kur an Okuma According To The Rules Of Reading The Qur an İLA İLA906 İslam ve Çağdaş İnsan Hakları İLA İLA İLA İLA İLA İLA912 İlmihal Bilgisi İLA913 İslam Sosyolojisi İLA İLA İLA İLA

46 Ders Kodu İLA301 V.YARIYIL (GÜZ) VI. YARIYIL (BAHAR) Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Kur an Okuma ve Tecvid V Quranic Recitation and Tajvid V Ders Kodu İLA302 Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Kur an Okuma ve Tecvid VI Quranic Recitation and Tajvid VI İLA303 Tefsir III Exegesis of Quran III İLA304 Tefsir IV Exegesis of Quran IV İLA305 Hadis III Hadith III İLA306 Tasavvuf II Islamic Sufism II İLA307 Fıkıh I İslamic Law I İLA308 Hadis IV Hadith IV İLA309 Kelam II Kalam (Islamic Theology) II İLA310 Türk İslam Edebiyatı The Turkish-Islamic Literature İLA311 Tasavvuf I Islamic Sufism I İLA312 Fıkıh II İslamic Law II İLA313 Dinler Tarihi II History of Religions II İLA314 Dinler Tarihi II History of Religions II İLA315 Arap Dili Belagatı I Rhetoric of Arabic Language I İLA316 Arap Dili Belagatı II Rhetoric of Arabic Language II İLA317 İslam Medeniyeti Islamic Civilization İLA318 Bitirme Ödevi Seminar Study İLA319 Felsefe Tarihi I History of Philosophy I İLA320 Felsefe Tarihi II History of Philosophy II Seçmeli Alan Dersi V İLA322 İslam Felsefesi I Islamic Philosophy I Seçmeli Alan Dersi VI Seçmeli Alan Dersi VII Seçmeli Alan Dışı Dersi(1) Seçmeli Alan Dersi VIII Seçmeli Alan Dışı Dersi (1) TOPLAM TOPLAM

47 İLA321 Seçmeli Alan Dersleri (Elective Courses For Theology Programme) Seçmeli Alan Dersleri (Elective Courses For Theology Programme) Karşılaştırmalı Siyer Okumaları I Readings In Comparative Siyar (the life of Prophet Muhammad) I İLA324 Karşılaştırmalı Siyer Okumaları II Readings In Comparative Siyar (the life of Prophet Muhammad) II ÎLA323 Tefsir Metinleri I Exegesis Texts III İLA326 Tefsir Metinleri II Exegesis Texts IV İLA325 Kur an Musikîsi I Qur an Music I ÎLA328 Kur an Musikîsi II Qur an Music II İLA327 Farsça I Persian I İLA330 Farsça II Persian II İLA329 İslam İktisadına Giriş Introduction To Islamic Economics İLA332 Mukayeseli İslam Hukuku İLA331 Klasik Fıkıh Metinleri I The Classical Fiqh Texts I İLA334 Klasik Fıkıh Metinleri II Comparative Islamic Law The Classical Fiqh Texts II İLA İLA İLA İLA İLA337 İslam Aile Hukuku İLA340 İslam İktisadına Giriş İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA352 İslam Bilim Tarihi İLA İLA354 Çağdaş Felsefe Akımları İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA

48 Seçmeli Alan Dışı Dersler (Elective Courses For Other Programs) Seçmeli Alan Dışı Dersler (Elective Courses For Other Programs) İLA917 İslam a Giriş Introduction to Islam İLA920 Çağdaş Problemler Karşısında İslam Islam in the Face of Contemporary Problems İLA919 Ahlakın Temelleri Foundations of Morality İLA922 İslam Ahlakı Islamic Ethics İLA921 İnsanlık Tarihi ve İslam I History of Humanity and Islam I İLA924 İnsanlık Tarihi ve İslam II History of Humanity and Islam II İLA İLA İLA İLA İLA927 İslam Aile Hukuku İLA930 İslam İktisadına Giriş İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA942 İslam Bilim Tarihi İLA İLA944 Çağdaş Felsefe Akımları İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA İLA

49 Ders Kodu VII. YARIYIL (GÜZ) VIII. YARIYIL (BAHAR) Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Ders Kodu Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS İLA401 Kuran Okuma ve Tecvid VII Quranic Recitation and Tajvid VII İLA402 Kuran Okuma ve Tecvid VIII Quranic Recitation and Tajvid VIII İLA403 İslam Felsefesi II Islamic Philosophy II İLA404 İslam Ahlak Felsefesi Islamic Moral Philosophy İLA405 Fıkıh III İslamic Law III İLA406 Din Felsefesi Philosophy of Religion İLA407 Tefsir V Exegesis of Quran V Seçmeli Alan Dersi XV İLA409 Hadis V Hadith V Seçmeli Alan Dersi XVI İLA411 Hitabet ve Mesleki Uygulama Rhetoric and Vocational Practice Seçmeli Alan Dersi XVII Seçmeli Alan Dersi IX Seçmeli Alan Dersi XVIII Seçmeli Alan Dersi X Seçmeli Alan Dersi XIX Seçmeli Alan Dersi XI Seçmeli Alan Dersi XX Seçmeli Alan Dersi XII Seçmeli Alan Dışı Dersi(1) Seçmeli Alan Dersi XIII Seçmeli Alan Dersi XIV Seçmeli Alan Dışı Dersi(1) TOPLAM TOPLAM

50 Seçmeli Alan Dersleri (Elective Courses For Theology Programme) Seçmeli Alan Dersleri (Elective Courses For Theology Programme) İLA413 Arapça Modern Metinler I Modern Arabic Texts I İLA408 Arapça Modern Metinler II Modern Arabic Texts II İLA415 Dinler Arası Diyalog Interreligious Dialogue İLA410 Türkiye de Misyonerlik Hareketleri Missionary Movements in Turkey İLA417 Yabancı Dilde Dini Metinler I Religious Texts in a Foreign Language I İLA412 Yabancı Dilde Dini Metinler II Religious Texts in a Foreign Language II İLA419 Bilim Tarihi History of Science İLA414 İslam Aile Hukuku Islamic Family Law İLA İLA İLA İLA418 Örnek Kur an Meali Çalışması II İLA425 Örnek Kur an Meali Çalışması I İLA İLA İLA422 İslam Tarihinin Dinamikleri İLA İLA424 İslam Düşünce Ekolleri İLA431 İslam Tarihinin Çağdaş Yansımaları İLA İLA433 İslam Düşünce Tarihi İLA428 İslam Düşüncesiyle Batı Düşüncesinin Mukayesesi İLA İLA437 İslam Felsefesinin Batı Düşüncesine Etkileri

51 Seçmeli Alan Dışı Dersler (Elective Courses For Other Programs) Seçmeli Alan Dışı Dersler (Elective Courses For Other Programs) İLA951 Anadolu Türk Kültürü ve İslam Anatolian Turkish Culture and Islam İLA954 Kur an ve Kültürümüz Quran And Our Culture İLA953 Kur anı Anlama ve Yorumlama Understanding and Interpreting of the Quran İLA956 Kur an ve Sosyal Psikoloji Quran And Social Psychology İLA955 İslam da Evlilik ve Aile Eğitimi I Marriage and Family Education in Islam I İLA958 İslam da Evlilik ve Aile Eğitimi II Marriage and Family Education in Islam II İLA İLA İLA İLA962 Örnek Kur an Meali Çalışması II İLA961 Örnek Kur an Meali Çalışması I İLA İLA İLA966 İslam Tarihinin Dinamikleri İLA İLA968 İslam Düşünce Ekolleri İLA967 İslam Tarihinin Çağdaş Yansımaları İLA İLA969 İslam Düşünce Tarihi İLA972 İslam Düşüncesiyle Batı Düşüncesinin Mukayesesi İLA İLA973 İslam Felsefesinin Batı Düşüncesine Etkileri

52 İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği Bölümü Ders Kodu Ders Adı I.YARIYIL (GÜZ) II. YARIYIL (BAHAR) İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Ders Kodu Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS DAO101 Temel Dini Bilgiler I DAO102 Temel Dini Bilgiler II DAO103 Arapça I DAO104 Arapça II DAO105 Hz. Muhammed in Hayatı DAO106 İslam Tarihi Kur an Okuma Bilgi ve Becerisi DAO DAO142 Sosyolojiye Giriş I DAO141 Psikolojiye Giriş DAO144 Türkçe II: Sözlü Anlatım DAO143 Türkçe I: Yazılı Anlatım DAO146 Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi II DAO145 Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi I DAO148 Yabancı Dil II DAO147 Yabancı Dil I DAO172 Eğitim Psikolojisi DAO171 Eğitim Bilimine Giriş TOPLAM TOPLAM

53 Ders Kodu Ders Adı III. YARIYIL (GÜZ) IV. YARIYIL (BAHAR) İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Ders Kodu Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS DAO201 Din Psikolojisi DAO202 Din Sosyolojisi DAO203 Kuran Okuma Bilgi ve Becerisi II DAO204 Tefsir DAO205 Arapça III DAO206 İslam da Sanat ve Estetik DAO207 Hz. Muhammed in Hadisleri ve Öğretileri DAO208 Arapça IV DAO241 Felsefeye Giriş DAO210 İslami Türk Edebiyatı DAO271 Öğretim İlke ve Yöntemleri DAO242 Türk Eğitim Tarihi DAO243 Bilgisayar I DAO272 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Seçmeli Alan Dersi (A) DAO244 Bilgisayar II Genel Kültür Seçmeli Dersi(GK) Alan Seçmeli Dersi(A) TOPLAM TOPLAM

54 Seçmeli Dersler Seçmeli Dersler DAO209 Hadis İlminin Temel Kaynakları DAO212 Seçme Hadis Metinleri(A) DAO213 Kur an Yorum Bilimi(A) DAO214 İslam Hukuku Usulü(A) DAO215 Türk-İslam Tarihi Problemleri(A) DAO216 İslam ve Çağdaş İnsan Hakları(A) DAO245 Bilim ve Etik(GK) DAO218 Güzel Kur an Okuma I DAO249 Eğitim ve Etik DAO220 İslam da Ahlak DAO251 Etkili İletişim Ders Kodu Ders Adı V.YARIYIL (GÜZ) VI. YARIYIL (BAHAR) İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Ders Kodu Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS DAO301 Ahlak Felsefesi DAO302 Yaşayan Dünya Dinleri DAO303 Kur an Okuma Bilgi ve Becerisi III DAO304 Dini Musiki DAO305 Kelam DAO306 Din Felsefesi DAO341 Medya ve İletişim DAO308 Mezhepler Tarihi DAO371 Ölçme ve Değerlendirme DAO310 Ahlak ve Değerler Eğitimi DAO373 Sınıf Yönetimi DAO342 Topluma Hizmet Uygulamaları* Alan Seçmeli Dersi(A) DAO372 Özel Öğretim Yöntemleri I Meslek Bilgisi Seçmeli Dersi(MB) Alan Seçmeli Dersi(A) TOPLAM TOPLAM

55 Seçmeli Dersler Seçmeli Dersler DAO307 Tasavvufi Ahlaki Metinler(A) DAO312 Kur an da Kıssalar(A) DAO309 İslam Hukuku Metinleri(A) DAO314 Türk Kültüründe Hadis(A) DAO311 Hadis ve Sünnete Çağdaş Yorumlar(A) DAO316 İslam Felsefesi Tarihi(A) DAO313 Günümüz Fıkıh Problemleri(A) DAO318 Günümüz Kelam Problemleri(A) DAO315 Siyer Okumaları DAO324 Güzel Kur an Okuma II DAO317 Arapça Metin Okumaları DAO326 Çağdaş İslam Ülkeleri Tarihi DAO375 İslam Bilim Tarihi(MB) DAO328 Arapça Sözlü ve Yazılı Anlatım DAO377 Program Geliştirme ve Öğretim(MB) DAO379 Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programı(MB) DAO383 Araştırma Projesi Geliştirme(MB) 55

56 Ders Kodu Ders Adı VII. YARIYIL (GÜZ) VIII. YARIYIL (BAHAR) İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS Ders Kodu Ders Adı İngilizce Ders Adı TE PR KR AKTS DAO401 Özel Öğretim Yöntemleri II DAO402 Kur an da Ana Temalar DAO403 Din Eğitimi DAO404 Kültürler Arası Din Öğretimi DAO441 Bilimsel Araştırma Yöntemleri DAO406 Osmanlı Türkçesi DAO471 Okul Deneyimi DAO472 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi DAO473 Rehberlik DAO474 Öğretmenlik Uygulaması DAO475 Özel Eğitim Alan Seçmeli Dersi I Alan Seçmeli Dersi(A) Alan Seçmeli Dersi II TOPLAM TOPLAM Seçmeli Dersler Seçmeli Dersler DAO405 Seçme Tefsir Metinleri(A) DAO408 Kur an a Çağdaş Yaklaşımlar I (A I) DAO407 Günümüz Hadis Problemleri(A) DAO410 Türk Düşünce Tarihi I (A I) DAO409 Hz. Muhammed e Çağdaş Yaklaşımlar(A) DAO424 Türk Modernleşmesi ve Din II (A II) DAO411 Güncel Dini Konular(A) DAO426 Çağdaş İslam Düşünürleri II (A II) DAO413 Güzel Kur an Okuma III DAO430 Dinlerde Ahlak ve Dünyada Ahlak Eğitimi DAO415 Karşılaştırmalı Din Eğitimi İncelemeleri 56

57 İLAHİYAT FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİ İÇİN OKUMA REHBERİ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ TEFSİR 1 Tefsir; Kur an-ı Kerim in açıklamasını ve beyanını konu eden ilim dalıdır. Tefsir ilmi, Kur an-ı Kerim in manalarını keşfetmeye, ondaki müşkül ve garib lafızlardan kastedileni açıklamaya çalışır. Tefsir, insanın gücünün yettiği kadarıyla Kur an-ı Kerim de Allah ın muradını araştıran bir disiplindir. Bunun için Tefsir ilmi, Kur an ayetlerini tek tek, kelime kelime inceleyerek ilahi mesajlardaki muradı ilahinin ne olduğunu tespite çalışır. Bu ilmin inceleme alanı Kur an ayetleridir. Kur an ın konumu, insan hayatındaki yeri ve değeri, tefsir öğrenmenin önemine de işaret etmektedir. Kur an Allah ın kelamı, O nun insanlara ulaştırdığı mesajıdır. Kur an, kedisine tutunanı en doğru yola yönelten, dünya ve ahıret mutluluğuna ulaştıran bir hidayet rehberidir. Kur anhayatı en güzel şekilde değerlendirmeyi öğretir. Kur an ın kılavuzluğunu kabul edip ona uyanlar yaratılış amaçlarına uygun, fıtrat üzere bir hayat sürerler ve dünya hayatından en üstün faydayı elde ederler. Böylece kendisine hedef gösterilen kemal sıfatlara ulaşabilirler. Kur an ın bu özelliği sebebiyle Tefsir ilmi Allah ın kitabını, O nun ifade etmek istediği maksada yakın olarak anlamak, anlatmak ve faydalı sonuçlar çıkarmaya çalışmayı gaye edinmiştir. Hazreti Peygamberin (sas) beyan ettiği üzere sözlerin en üstünü Kur an-ı Kerim olduğuna göre; onu anlamaya yönelik ilimler de ilimlerin en üstünü, bunun için ortaya konan gayret de gayretlerin en yücesidir. Kur an kendisinin tefsir edilmesini bizzat kendi emretmektedir. Ayetlerinbildirdiğine göre Allah Rasulünün bir görevi de, Kur an ın insanlara açıklanmasıdır. Allah Rasulüne yüklenen bu vazife Tefsir faaliyetinin öneminin de bir ifadesidir. Söz konusu ayetler aynı zamanda Kur an tefsirinin temeli, aslı ve esasının Hazreti Peygamber olduğunu 1 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Harun SAVUT ve Yrd. Doç. Dr. Osman KABAKÇILI. 57

58 da işaret etmektedir. Zira Kur an onun sadrına indirilmiş, onun mübarek ağzından çıktığı şekliyle kaydedilmiş, onun tebliğ ve tebyin ettiği şekilde de yaşanmıştır. İnsanlar içerisinde Kur an ı en iyi bilen de odur. Bunun için tefsir ilminin Kur an dan sonra ilk müracaat edeceği kaynak Hazreti Peygamberin sünnetidir. İmam Şafii nin Rasulullah ın uygulamalarının tamamı Kur an ın Rasulullah tarafından anlaşılması idi sözü sünnetin müfessire nasıl bir malzeme sunduğunu ortaya koymaktadır. Bu durum bize, doğru bir tefsir için müfessirin Kur an a müracaatı nasıl bir zorunluluksa, Rasulullah ınayetlerveya ayetlerde geçen konular hakkında ki beyanına damüracaatının bir zorunluluk olduğunu gösterir. Böylece tefsir faaliyeti sırasında ortaya konan yorum ve açıklamaların, verilen bilgilerin Kur an ın muhtevasıyla, diğer ayetlerdeki bilgilerle çelişmesinin de önüne geçilmiş olacaktır. Yukarıda zikrettiğimiz iki ana kaynaktan sonra tefsir faaliyetinde müracaat edilecek diğer kaynak ise sahabenin görüşleridir. Nüzul ortamında yaşamaları, ayetlerin inişlerine şahit olmalarısahabileri, ayetleri anlama ve ayetlerle hükümler arasında irtibat kurma hususunda diğer insanların önüne geçirmektedir. Bunların dışında müfessire gereken bilgiler arasında şunları da zikredebiliriz: Arapça, Kur an ilimleri, Fıkıh, Hadis, Kelam, Tasavvuf, Tarih, Sosyoloji, Psikoloji, Astronomi Tefsir ilminin kişiye kazandırdıkları Kur an medeniyetlerin temelini oluşturan erdemleri öncelemektedir. Kur an ı doğruanlama medeniyetin tesisinde toplumlara önemli katkılar sağlayacaktır. Kur an ın muhatabı insandır, dünya hayatı iseinsan ve sevgi merkezlidir. Toplumların muhtaç oldukları sevgi merkezli yaklaşım ancak Kur an ı doğru anlayan bireyler tarafından tesis edilebilecektir. İnsan yaratılışı gereği bir takım olumlu ve olumsuz özelliklerle donatılmıştır. Bu özellikler arasında denge kurulamayınca, kişi anlam arayışı içerisinde buhranlara sürüklenmekte ve kendisini tüketmektedir. Toplumların içine düştükleri zulüm, haksızlık, ahlaksızlık gibi tüm problemler ise kendini tüketmiş insanların elinden çıkmaktadır. İnsanlığın içte ve dışta yaşadığı tüm çatışmalarının çözümü ise, insanın varoluş programına/fıtratına uygun bir hayat sürmesinden geçmektedir. Bunun gerçekleşmesinde Kur an ın doğru anlaşılması önemli bir yer tutmaktadır.kur an ı doğru anlamak hayatı anlamlandırma çabasındaki insanın bu arayışına da cevap bulmasına katkı sağlayacaktır. Kur an, İslam ın ana kaynağı olmasının yanı sıra, İslami ilimlerin diğer disiplinlerinin de temel kaynağıdır. İslami literatürün merkezinde de Kur an bulunmaktadır. Bunun için her fırka, her mezhep, her görüş kendini temellendirebilmek için Kur an ayetlerini referans gösterir. Kur an ı doğru anlamak diğer disiplinlerin de doğru anlaşılasına katkı sağladığı gibi, fırka ve mezheplerin ortaya attıkları görüşlerin sağlıklı değerlendirilmesine de katkı sağlayacaktır. 58

59 Tefsir ilmi Kur an ın verdiği mesajları algılayıp günümüz insanına en iyi bir şekilde sunmaktır. Bu açıklamamız Mehmet Akif in ifadesi ile şöyledir: Doğrudan doğruya Kur an dan alacaksın ilhamı, asrın idrakine söyleteceksin Kur an ı. Tefsir ilmi birçok alanın temelini oluşturur. Çünkü İslami Edebiyatın tamamı gücünü Kur an dan alır. Bu sebeple İslami değerler üzerindeki tüm çalışmalar bir yönüyle Kur an ın açıklaması hükmündedirler. Ancak geçerlilikleri şüphesiz tartışmaya açıktır. İlahiyat öğrencilerinin kendilerini geliştirebilmeleri için Kur an dan esinlenilerek çıkarılan hükümlerin hangi prensipler doğrultusunda çıkarıldığını anlaması ve örnek uygulamaları görmeleri çok önemlidir. Tefsir ilmini iyi bir şekilde anlaya bilmek için Abdullah İbn Abbas gibi sahabelerin ve Mücahid gibi tabiinlerin tefsir çalışmalarını incelemek önemlidir. Bu çalışmaların bulunabileceği temel kaynak Taberî Tefsiridir. Kur an dan çıkarılan hükümlerin nasıl çıkarıldığını ve hangi prensiplere dayandığını anlayabilmek için Kurtubî tefsirini incelemek büyük önemli arz eder. Kur an la ilgi yapılmış çalışmalar ilk zamandan günümüze doğru bir sıra takip edilerek incelenirse daha verimli bir tefsir okumasının olacağını düşünmekteyim. Suya atılan bir taşın dalgalarının yayılması gibi Kur an üzerine yapılan çalışmalar da günden güne gelişmektedir. Bu sebep günümüzde Kur an üzerine yapılmış ve yapılmakta olan çalışmalar oldukça çoğalmıştır. Bu alanda İlahiyat öğrencisinin kendisini geliştirebilmesi için aşağıdaki listeyi sunmamız mümkündür: MEALLER Çantay, Hasan Basri, Kur an-ı Hâkim ve Meal-i Kerim, Mürşid Çantay, İstanbul Feyizli, Hasan Tahsin, Feyzü l-furkan Kur an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Server İletişim, İstanbul Yazır, M. Hamdi, Kur an-ı Kerim ve Meal-i Şerifi, nşr. Ertuğrul Özalp, İşaret Yay. İstanbul DİĞER ESERLER Albayrak, Halis, Tefsir Usulü, Şule Yay., İstanbul Albayrak, Halis, Kur an ın Bütünlüğü Üzerine Kur an ın Kur an la Tefsiri, Şule Yayınları, İstanbul Aydemir, Abdullah, Tefsirde İsrâiliyyât, Beyan Yayınları, İstanbul Aydüz, Davut, Tefsir Tarihi, Çeşitleri ve Konulu Tefsir, Yeni Akademi Yayınları, İzmir Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatu l-müfessirin), Bilmen Yayınevi, İstanbul Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara

60 Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul Demirci, Muhsin, Vahiy Gerçeği, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul Demirci, Muhsin, Tefsir Usulü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul Demirci, Muhsin, Kur an ın Ana Konuları, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul Dereli, Muhammed Vehbi, Tefsirde Yanılgı Sebepleri ve Bunlardan Korunma Yolları, Fecr Yayınları, Ankara Derveze, İzzet, Kur an ı Anlamada Usûl (el-kur anu l-mecîd), çev. Vahdettin İnce, Ekin Yayıınları, İstanbul Draz, M. Abdullah, En Mühim Mesaj Kur an, çev. Suat Yıldırım, Yeni Akademi Yayınları, İzmir, Eroğlu, Ali, Tarihte Tefsir Hareketleri ve Tefsir Anlayışları, Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınevi, Erzurum, Genç, Mustafa, Sünnet-Vahiy İlişkisi, Kitabî Yayınevi, İstanbul İbnTeymiyye, Tefsir Üzerine, Pınar Yayınları, İstanbul Koç, Mehmet Akif, İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faaliyetleri İbn Ebi Hatim (ö.327/939)tefsiri Örneğinde Bir Literatür İncelemesi, Kitâbiyât, Ankara Koç, Mehmet Akif, Tefsirde Bir Kaynak İncelemesi -e-a leb(427/1036) Tefsirinde Mitil ibn Suleymn (150/767) Rivayetleri-, Kitâbiyât, Ankara Koç, Mehmet Akif/Albayrak, İsmail, Tefsire Akademik Yaklaşımlar, Otto, Ankara Serinsu, Ahmet Nedim, Kur an ve Bağlam, Şule Yayınları, İstanbul Sezgin, Fuad, Buhârî nin Kaynakları, Kitâbiyât, Ankara Şengül, İdris, Kur an Kıssaları Üzerine, Işık Yayınları, İzmir Turgut, Ali, Tefsir Usulü ve Kaynakları, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul Yazır, M. Hamdi, Hak Dini Kur an Dili, Eser Neşriyat, ty. Yıldırım, Suat, Kur an da Uluhiyyet, Kayıhan Yayınları, İstanbul Yıldırım, Suat, Peygamberimizin Kur an ı Tefsiri, Yeni Akademi Yayınları, İzmir

61 KIRAAT İLMİ 2 Kıraat İlmi, Ulûmu l-kur an diye bilinen/anılan bilimsel araştırma konularının başta gelen, en fazla tartışılan ve hâlâ güncelliğini koruyan meselelerinden biridir. Kıraatler bahsi, Tefsir ve Fıkıh disiplinleri için de çok önemli bir yere sahiptir. Öyle ki farklı kıraatler, bu iki alanda hem çeşitli ihtilafların/görüş ayrılıklarının meydana gelmesinde hem de var olan anlaşmazlıkların çözümünde rol oynamaktadır. Kur ân-ı Kerîm in nazm-ı celili (Kelâmullah denilen yüce ve eşsiz lafızlardan oluşan orijinal metni)nin hem kitâbeti/imlâsı hem de kıraati/tilâveti İlâhî vahye ve tevatüre (kesintisiz senede) dayanmaktadır. Bir başka söyleyişle Kur an ın yazıya dökülmüş hâli nasıl vahyin ve icmaya dayanan kuvvetli naklin eseri ise okunan hâli de aynen vahyin ve sağlam rivayetin mahsulüdür. Şöyle ki Hz. Muhammed (sas), Allah tarafından kendisine bildirilen Kur an ayet ve surelerini yanından eksik etmediği ve sayıları bazen 40 ı bulan ve hatta aşan vahiy kâtiplerine yazdırıyor ve akabinde kaydedilenleri onlara okutarak bizzat kontrolünü de yapıyordu. Bu suretle Kur an ın tümü âdeta yazılı vesikayı andırırcasına- Allah Rasûlü nün gözetim ve denetiminde olmak üzere kayıt ve koruma altına alınmıştı. Diğer yandan yine Hz. Muhammed, gelen Kur an pasajlarını gerek namaz vesilesiyle gerekse sair ortamlarda sahabesine okuyor, kimi zaman onların okumalarını dinliyor ve icap ettiğinde hatalarını düzeltiyordu ki Rasûlüllah ın Kur an Okuyuşu, bu noktada ümmetine örnek teşkil etmesi bakımından muhtelif hadis mecmualarında bu mevzuya özel bir yer ayrılmıştır. Dahası O, Kur an öğrenimine hususi bir ehemmiyet atfetmiş ve bu sahada öğreticilik yapacak düzeyde ileri seviyede bulunan sahabesine hem bazı devlet işlerinde istihdam için pozitif ayrıcalık tanımış ve öncelik vermiş hem de onları birtakım merkezlere Kur an muallimi olarak göndermiş/görevlendirmiştir. Vahyin muhatabı, alıcısı ve yayıcısı bir tek kişi iken buna konu olan Kur an metninin değişik vecihlerde okunması nasıl ve neden ortaya çıktı? Bu gelişmenin tarihsel arka planına baktığımızda kısaca şunları görürüz: Kıraatlerin zuhuruna zemin hazırlayan en mühim faktör Hz. Peygamber (sas) den nakledilen ve 20 nin üstünde varyantı bulunan, en yalın ve yaygın biçimiyle; Kur an yedi harf üzere indirilmiştir. Hangisi kolayınıza geliyorsa onunla okuyun şeklinde ifade edilen hadistir. Burada anahtar kelime harf tir. Bu sözcüğün ne manaya geldiği hakkında pek çok yorum ileri sürülmüşse de bunlar içerisinde en fazla itibar göreni, bunun lügat, lehçe ve şive olduğu yönündedir. Bu haberden esinlenerek Kur an ı anlam kayması ve bozulmasına yol açmamak şartıyla- indiği dil olan Arapça nın farklı versiyonlarıyla okumak caizdir hükmünü çıkarmak mümkündür. Bu imkân, ümmet için çok büyük kolaylık ve izin demektir. 2 Hazırlayan: Doç. Dr. Yusuf ALEMDAR 61

62 İşte bu ruhsattan hareketle sahabe, bilhassa Allah Rasûlü nün ahirete irtihallerinden sonraki süreçte bilgisi, görgüsü ve becerisi nispetinde kendilerini takip eden tabiûn nesline Kur an ı öğretiyordu. Böylece sahabenin önde gelen Kurrâ sınıfı etrafında birtakım Kıraat halkaları oluşmuştu ki bunların başlıcaları şunlardır: Osman b. Affân, Ali b. Ebî Tâlib, Übeyy b. Ka b, Abdullah b. Mes ûd, Zeyd b. Sâbit, Ebû Mûsâ el-eş arî, Ebu d-derdâ, Ebû Huzeyfe nin mevlâsı Sâlim ve Ebû Zeyd. Bu Kur an talimi faaliyeti, doğal olarak farklı okuyuş tarzlarının temellerinin atılması sonucunu doğurmuştu. Bunların haricinde bir de yine aynı devirde Kur ân-ı Kerîm Kıraati sahasında otorite kabul edilen hâfız-kurrâ sahabîlerin öncülüğünde bazı Kıraat Akımları boy göstermeye başlamıştı ki bunlar da şöyledir: Mekke akımı: Muaz b. Cebel, Abdullah İbn Abbâs; Suriye/Şam Bölgesi akımı: Übeyy b. Ka b, Ebu d-derdâ; Suriye/Hıms Bölgesi akımı: Mikdâd b. el-esved; Irak/Basra Bölgesi akımı: Ebû Mûsâ el-eş arî; Irak/Kûfe Bölgesi akımı: Abdullah İbn Mes ûd. Neticede ashaptan bu Yedi Kurrâ çevresinde ve söz konusu yerlerde yöresel ağız/aksanlarla yayılan bir tür Mahallî Kıraatler, sonraki kuşak olan tabiûn a intikal etmiş oldu. Ayrıca Hz. Osman, muhtelif bölgelere gönderdiği Mushaflarla birlikte üzerinde ittifak edilen ve bir nevi resmiyet kazanan kıraati (okuma biçimini) o yöre sakinlerine öğretmek için oralara birer Kur an öğreticisi tayin etti. Bu bağlamda Zeyd b. Sâbit in Medine de kalmasını uygun bulan Osman, Abdullah b. es-sâib in Mekke ye, el-muğîre b. Ebî Şihâb ın Şam a, Ebû Abdirrahman es-sülemî nin Kûfe ye ve Âmir b. el-kays ın da Basra ya gitmesini emretti. Tabiûn zamanına gelindiğinde ise artık gelenekselleşen Kur an öğretme usulleri doğrultusunda Kıraat, kaçınılmaz ve kesin olarak bir okullaşma/ekolleşme evresine girmiş oldu. Buna göre imamlarının ismiyle özdeşleşen mütevâtir kıraatler ve bunların ilk temsilcileri şunlardır: Medine de Nâfi b. Abdirrahman, Mekke de Abdullah b. Kesîr, Kûfe de önce Âsım b. Behdele, sonra Hamza b. Habîb, daha sonra Ali b. Hamza el-kisâî, Basra da Ebû Amr Zebbân b. el-alâ ve Dımeşk te, yani Şam da Abdullah b. Âmir. Kıraatler, H. II. Asırdan itibaren Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm ın eseriyle tedvin dönemine girmiştir. Dolayısıyla bu zamana dek şifahî kültürün bir parçası olan kıraatler, bundan böyle kitabî kültürün mevzuu hâline gelmiştir. Ancak o vakitler oldukça fazla kıraat çeşidinden bahsedilirken yukarıda adı geçen Kıraat imamlarına nispet ederek kıraatleri ilk defa yediye indiren, daha doğrusu yedi ile sınırlandıran; böylece Kur an İlimleri literatürüne Kırâât-ı Seb a (Yedi türlü okuyuş) tabirini sokan kişi, Kitâbü s-seb a fî l- Kırâât isimli eserin sahibi Ebûbekr b. Mücâhid dir. Aynı zamanda Mütevatir Kıraatler kategorisine giren bu yedi okuyuş tarzının dışında Muhammed İbnü l-cezerî marifetiyle kıraatlerin sayısı 10 a yükselmiştir ki o, en-neşr fi l-kırââti l-aşr ünvanlı kitabında ortaya koyduğu kıraatleri kabul ve red şartları sayesinde Kıraat İlmi artık sistematik hâle, dolayısıyla bilimsel bir disiplin hâline gelmiş ve bu çerçevede o, bu kriterlere uyan üç kıraati daha bunlara ekleyerek sahih kıraatleri ona çıkarmıştır. Onun belirlediği bu üç kıraate ise Meşhur Kıraatler denmiştir ki onlar da şunlardır: Medine de Ebû Ca fer, Basra da Ya kûb b. İshâk ve Bağdat ta Halefü l-âşir diye de bilinen Halef b. Hişâm dır. 62

63 Bu katılımla birlikte Kıraat İlmi terminolojisine Kırâât-i Aşere (On türlü okuyuş) deyimi girmiş oldu. Bundan sonra da kıraatlere birtakım ilaveler yapıldı ama bunlar ümmet tarafından rağbet görmediği için bunlara Şazz Kıraatler denildi ki bunlar içerisinde özellikle dört tanesi, şazz olmasına rağmen tefsir ve kıraat ehli tarafından vazgeçilmez ve zikre değer görülmektedir. Nitekim bundan böyle tüm kıraat çeşitlerini Kırâât-i Erbaat-i Aşer (On dört türlü okuyuş) kavramıyla ifade etmek adet olmuştur. Sonuç itibariyle bunca kıraat içerisinden günümüz İslam Dünyası nda bunlardan yalnızca üç tanesi uygulamada kullanılmaktadır. Diğerleri ise sadece entelektüel ve akademik çapta bir inceleme envanteri/konusu olarak değerlendirilmektedir. Müslümanlar tarafından ibadetlerde takip edilen bu üç kıraat tarzı ve bunların yaygın olduğu bölgeler şöyledir: Ebû Amr Kıraati, Sudan ın bir kısmında tutunmuş olup bugün en az okuyanı bulunan kıraattir. Nâfi Kıraati, bu kıraatin Verş nakliyle gelen varyantı, bugün Mısır hâriç- bütün Afrika da okunmaktadır. Âsım Kıraati, bu kıraatin de Hafs tarîkıyla oluşan versiyonu, adı geçen yerlerin dışında kalan çoğunluk tarafından kabul görmüştür. Bu arada yeryüzünde basılmakta olan Kur ân-ı Kerîm lerin/mushafların çok büyük kısmı, yine Âsım Kıraati nin Hafs rivâyeti esas alınarak yazılıp yayımlanmakta ve yayılmaktadır. KIRAAT İLMİ NE DAİR BELLİ BAŞLI KAYNAKLAR ALEMDAR, Yusuf, İstanbul da Kur an Okulları (XV-XV. Yüzyıllar)., Osmanlı da Dâru l-kurrâ Müessesesi ve Kıraat Öğretimi. AYNÎ, Mehmet Ali, Sualli-Cevaplı Tecvîd. BAZMÛL, Muhammed b. Ömer b. Sâlim, el-kırâât ve Eseruhâ fi t-tefsîr ve l-ahkâm. el-bennâ, Ahmed b. Muhammed Ahmed b. Abdulganî ed-dimyâtî, İthâfu Fudalâi l- Beşer bi l-kırââti l-erba a Aşer/Müntehe l-emânî ve l-meserrât fî Ulûmi l-kırâât. CERRAHOĞLU, İsmail, Tefsir Usûlü., Tefsir Tarihi. ÇETİN, Abdurrahman, Kıraatların Tefsire Etkisi/Kur ân ın Farklı Yorumlar (-nmas)ına Tesir Eden Kıraatlar., Kur ân-ı Kerîm Tarihi., Kur an Okuma Esasları Tecvîd-. DAĞ, Mehmet, Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. ed-dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd, el-mukni fî Resm-i Mesâhifi l-emsâr mea Kitâbi n- Nukat. GÜNEŞ, Arif, Kur ân-ı Kerîm in Ortaya Çıkış Süreci. HALİL b. AHMED, Ebû Abdirrahman el-ferâhîdî, Kitâbü l-ayn. HAMİDULLAH, Muhammed, K ur anı Kerîm Tarihi. 63

64 el-isbehânî, Hüseyin b. Muhammed er-râğıb, el-müfredât fî Ğarîbi l-kur an. İbn MÜCÂHİD, Ebû Bekr Ahmed b. Musâ b. el-abbâs, Kitâbü s-seb a fi l-kırâât. İbnü l-cezerî, Şemsüddîn Ebu l-hayr Muhammed b. Muhammed, Ğâyetü n-nihâye fî Tabakâti l-kurrâ., el-mukaddime fi t-tecvîd., en-neşr fî l-kırââti l-aşr., Takrîbü n-neşr fi l-kırââti l-aşr. İZMİRLİ, İsmail Hakkı, Tarih-i Kur an (Kuranı Kerimin Tarihi). KARAÇAM, İsmail, Kıraat İlminin Kur an Tefsirindeki Yeri ve Mütevatir Kıraatların Yorum Farklılıklarına Etkisi., Kur ân-ı Kerîm in Fazîletleri ve Okunma Kâideleri Mufassal Tecvîd-., Kur ân-ı Kerîm in Nüzûlü ve Kırâati. KÂTİP ÇELEBİ, Mustafa b. Abdillah Hacı Halîfe, Keşfu z-zunûn an Esâmi l-kütüb ve l- Fünûn. el-kattân, Mennâ, Mebâhis fî Ulûmi l-kur an. KESKİOĞLU, Osman, Kur an-ı Kerim Bilgileri. KOMİSYON, Kur an-ı Kerîm i Okuma Kâideleri Tecvid. el-kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-ensârî, el-câmi li-ahkâmi l- Kur ân. el-makdisî, Şihâbüddîn Abdurrahman b. İsmail Ebû ŞÂME, el-mürşidü l-vecîz ilâ Ulûm Tetealleku bi l-kitâbi l-azîz. el-mekkî, Takıyyüddîn Muhammed b. el-fehd, Zeylü Tabakâti t-tezkireti l-huffâz li z- Zehebî. Muhammed EMÎN, Ebû l-âkif Abdullah Efendî-zâde, Umdetü l-hullân fî İdâh-ı Zübdeti l- İrfân. MUHAYSIN, Muhammed Sâlim, Fî Rihâbi l-kur âni l-kerîm. NÖLDEKE, Theodor, Kur an Tarihi. en-nuaymî, Abdülkâdir b. Muhammed ed-dımeşkî, ed-dâris fî Târîhi l-medâris. SAĞMAN, Ali Rıza, Tecvîd. es-sâlih, Subhî, Mebâhis fî Ulûmi l-kur an. SEZGİN, Fuad, Târîhu t-türâsi l-arabî. es-suyûtî, Celâlüddin Abdurrahman, el-itkân fî Ulûmi l-kur an. el-pâlevî, hâmid b. Abdilfettâh, Zübdetü l-irfân. et-taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmiu l-beyân an Te vîl-i Âyi l-kur an. TAŞKÖPRÎZÂDE, İsâmüddîn Ebu l-hayr Ahmed b. Mustafa Efendi, Mevdûâtü l-ulûm. Tecvîd-i Karabaş. TEMEL, Nihat, Kırâat ve Tecvîd Istılahları., Kur an Kıraâtında Vakıf ve İbtidâ. TETİK, Necati, Başlangıçtan IX. Hicrî Asra Kadar Kırâat İlmi nin Ta limi. 64

65 ÜNAL, Mehmet, Kur an ın Anlaşılmasında Kırâât Farklılıklarının Rolü. ÜNLÜ, Demirhan, Kur ân-ı Kerîm in Tecvîdi. YAZIR, Elmalı lı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur an Dili/Yeni Mealli Türkçe Tefsir. YILDIRIM, Suat, Kur ân-ı Kerîm ve Kur an İlimlerine Giriş. ez-zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Ma rifetü l- Kurrâi l-kibâr Ale t-tabakâti ve l-a sâr. ez-zencânî, Ebû Abdillah, Târîhu l-kur an. ez-zerkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilu l-irfân fî Ulûmi l-kur ân. ez-zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah, el-burhân fî Ulûmi l-kur ân. ZERZÛR, Adnan Muhammed, Ulûmu l-kur an/medhal ilâ Tefsîri l-kur an ve Beyâni İ câzihi. 65

66 HADİS 3 Allah a hamd-ü senâ ve Resülüne salât ve selâm olsun... Yüce dinimiz İslam ın iki temel kaynağı bulunmaktadır. Kur an-ı Kerim ve Sünnet-i Seniyye. Kur an-ı Kerim üzerine yazılan eserler incelendiğinde, bu konudaki tefsir kitaplarının ilk örneklerinden itibaren, ekserisinin ya doğrudan hadislere dayandığı veya sahabe ve tabiin yaptığı te vil ve tefsirlere dayandığı görülür. Kur an ilimleri dışındaki diğer İslami bilimlere baktığımızda da aynı durum müşâhede edilir. Bu münasebetle, İslamî ilimler arasında literatür olarak incelendiğinde en çok sayıda ve çeşitlilikte kitap koleksiyonlarına hadis ilmi sahiptir. İslami İlimlerin hiçbirinde alt dallar ve çeşitler, hadisteki kadar çok değildir. Ayrıca hadiste kullanılan isnad yöntemi, diğer ilimler için de vazgeçilmez bir metod olmuştur. İslam ümmetinin Hz. Peygamber (sav) Efendimize gösterdiği ilgi ve teveccühün de bir göstergesi olan bu durum, O ndan ulaşan haberlere, bilgilere, verilere ayrı bir önem verilmesine sebep olmuştur. Neticede kültürel ve ictimâî hayatın bütün yönlerinde hadisin ve sünnetin izini görmek mümkün olmuştur. Aşağıda bunlardan bazılarına küçük bir liste halinde, daha ziyade dilimizde yazılmış veya tercüme edilmiş olanlardan bir kısmına işaret edilecektir. Bu kitapların içerisindeki bazı kitaplar (Kettani nin eseri gibi) çok geniş çaplı olarak bu eserlere işaret etmektedir. A) HADİS USULÜ VE TARİHİ İLE İLGİLİ KİTAPLAR Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü, İFAV Yayınları. Ahmet Yücel, Hadis Tarihi, İFAV Yayınları. Ali Yardım, Hadis I-II, Damla Yayıncılık. Bünyamin Erul, Sahabenin Sünnet Anlayışı, Diyanet Vakfı Yayınları. İ. Lütfi Çakan, Hadis Usulü, İFAV Yayınları. İbn Kuteybe, Hadis Müdafaası, çev. Hayri Kırbaşoğlu, Kayıhan Yayınları. İsmail Hakkı Ünal, Ebu Hanife nin Hadis Anlayışı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. İsmail Lütfi Çakan, Hadis Edebiyatı, İFAV Yayınları. İsmail Lütfi Çakan, Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları, İFAV. Kettânî, Hadis Literatürü er-risâletül-mustatrafe, tercüme, Yusuf Özbek, İz Yayıncılık. Mucteba Uğur, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Diyanet Vakfı Yayınları. Mücteba Uğur, Hadis İlimleri Edebiyatı, Diyanet Vakfı Yayınları. Salahattin Polat-Doç. Dr. Habil Nazlıgül-Dr. Süleyman Doğanay, Hadis Araştırma ve Tenkit Klavuzu, İFAV Yayınları. Subhi Salih, Hadis İlimleri ve Istılahları, çev. M. Yaşar Kandemir, İFAV. Talat Koçyiğit, Hadis Usulü, Diyanet Vakfı Yayınları. Talat Koçyiğit, Hadis Tarihi, Diyanet Vakfı Yayınları. 3 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Ali ARSLAN 66

67 B) HADİS METİNLERİ VE ŞERHLERİ İLE İLGİLİ KİTAPLAR (Mezun olmadan önce mutlaka bir tanesi, dikkatli bir şekilde, not alarak, gerekli fişlemeler yapılarak okunmalı). Ahmed Davudoğlu, Büluğu l-merâm Tercümesi ve Şerhi Selamet Yolları (4 cilt). Ahmed Naîm-Kâmil Miras, Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi (12 cilt). Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi (Türkçe de iki ayrı tercüme ve şerhi bulunmaktadır. a- İbn ül-esir el-cezerî, Câmiu l-usul, tercüme ve şerh: Kemal Sandıkçı-Muhsin Koçak; b- Kütüb-ü Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, İbrahim Canan, 16+2 cilt). Nevevi, Riyâzü s-sâlihîn Peygamberimizden Hayat Ölçüleri (tercüme ve şerh: M. Yaşar Kandemir-İsmail Lütfi Çakan, Raşit Küçük 7+1 cilt). C) İLERİ DÜZEY OKUMALAR İÇİN Abdulkadir Evgin, Hadislerde Hızır-Gayb İlişkisi, İlahiyat Yayıncılık. Abdullah Karahan, Hadis Ravilerinin Güvenilirliği (Tespiti, İmkanı, Hadisin Sıhhatine Etkisi), Sır Yayıncılık. Ahmet Keleş, Hadislerin Kur an an Arzı, İnsan Yayınları. Ahmet Turhanoğlu, Hadislerde Koruyucu Hekimlik, Rağbet Yayınları. Ahmet Ürkmez, Ahlak Ekseninde Hadis, Diyanet Vakfı Yayınları. Ahmet Yıldırım, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Diyanet Vakfı Yayınları. Ali Osman Koçkuzu, Hadiste Nasih ve Mensuh, Marmara İlahiyat Yayıncılık. Ali Osman Koçkuzu, Rivayet İlimlerinde Haber-i Vahitlerin İtikad ve Teşri Yönlerinden Değeri, Diyanet Yayıncılık. Ali Özek, Hadis Ricali, Hadis İlimleri ve Kaynakları, Fatih Yayınevi. Ayhan Tekineş, Bilgi Kaynağı Olarak Hadis, Yeni Akademi Yayınları. Bilal Saklan, Hadis Tarihinde Muhaddis Sufiler. Bünyamin Erul, Hadislerin Dili (İlk Hadis Belgesi Hemâm ın Sahifesi), Diyanet VakfıYayınları. Dumeynî, Hadiste Metin Tenkidi Metodları, Çev. Ahmet Yücel, KitabeviYayınları. Enbiya Yıldırım, Geleneksel Hadis Yorumculuğu, Rağbet Yayıncılık. Enbiya Yıldırım, Hadis Problemleri, Rağbet Yayınları. Enbiya Yıldırım, Hadiste Metin Tenkidi, Rağbet Yayınları. Enbiya Yıldırım, Hadisçiler ve Çelişki, Rağbet Yayınları. Fuad Sezgin, Buhari nin Kaynakları, Kitabiyat. G.H.A. Juynboll, Modern Mısırda Hadis Tartışmaları, Ankara Okulu Yayınları. G. H. A. Juynboll, Oryantalistik Hadis Araştırmaları, Ankara Okulu Yayınları. H.Musa Bağcı, Sahabenin Kavrama ve Nakletme Sorunu, İlahiyat Yayıncılık. Hayri Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, Ankara Okulu Yayınları. 67

68 Hayri Kırbaşoğlu, İslam Düşüncesinde Sünnet, Ankara Okulu Yayınları. İshak Emin Aktepe, Erken Dönem İslam Hukukçularının Sünnet Anlayışı, İnsan Yayınları. İ. Lütfi Çakan, Hadis Öğrenimi Tarihi ve Güncel Boyut, İFAV Yayınları. Kemal Sandıkçı, İlk Üç Asırda İslam Coğrafyasında Hadis, Diyanet Yayıncılık. Kemal Sandıkçı, Sahih-iBuhari Üzerine yapılan Çalışmalar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. M. Said Hatiboğlu, Hadis Tetkikleri, Otto Yayınları. M. Said Hatiboğlu, Hz.Peygamber ve Kur an Dışı Vahiy, Otto Yayınları. Muhammed Ebu Zehv, Hadis ve Hadisçiler, Ensar Neşriyat. Mehmet Emin Özafşar, Hadis ve Kültür Yazıları, Kitabiyat Yayınları. Mehmet Emin Özafşar, Hadisi Yeniden Düşünmek, Ankara Okulu Yayınları. Mehmet Emin Özafşar, İdeolojik Hadisçiliğin Tarihi Arka Planı, Ankara Okulu Yayınları. Mehmet Emin Özafşar, Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar, Ankara Okulu Yayınları. Mehmet Erdoğan, Akıl Vahiy Dengesi Açısından Sünnet, İFAV yayınları. Mehmet Görmez, Sünnetve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Diyanet Vakfı Yayınları. Mucteba Uğur, Hicri I. Asırda İslam Toplumu, Çağrı Yayıncılık. Muhammed Avvame, İmamların Fıkhi İhtilaflarında Hadislerin Rolü, çev. HayriKırbaşoğlu, Kayıhan Yayınları. Muhammed Ebu Şehbe, Sünnet Müdafaası, Rehber Yayıncılık. Muhammed Gazali, Fakihler ve Muhaddislere Göre Nebevi Sünnet, İslami Araştırmalar. Muhammed Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife- i Hemam ibn Münebbih, Beyan Yayınları. Muhammed Mustafa el-azami, İslam Fıkhı ve Sünnet & Oryantalist Schacht a Eleştiriler, İz Yayıncılık. Muhammed Tahir Hekim, Sünnetin Etrafındaki Şüpheler, Pınar Yayıncılık. Muhammed Zübeyr Sıddıki, Hadis Edebiyatı Tarihi, Yeni Zamanlar Yayınları. Mustafa Ertürk, Hadis Çözümlemeleri, Ensar Neşriyat. Musa Bağcı, Hadis Rivayetinde Sahabenin Kavrama ve Nakletme Sorunu, İlahiyat Yayınları. Nuri Topaloğlu, Selçuklu Devri Muhaddisleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Nusrettin Bolelli, Kadınların Hadis İlmindeki yeri, İFAV Yayınları. Osman Güner, Ebu Hureyre ye Yönelik Eleştiriler, İnsan Yay. Ömer Özpınar, Hadis Edebiyatının Oluşumu, Ankara Okulu Yayınları. Ömer Özpınar, Mutezile ve Hadis, Ankara Okulu Yayıncılık. Saffet Sancaklı, Hadislerde Zenginlik Fakirlik Problemi, Elif Yayınları. Selahattin Polat, Hadiste Metin Tenkidi, İFAV yayınlar. Selahattin POLAT, Metin Tenkidi, İFAV Yayınları. Selahattin Polat, Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri, Diyanet VakfıYayınları. Süleyman Doğanay, Hadis Rivayetinde Ravi Tasarrufları ve Doğurduğu Problemler, İSAM. 68

69 Talat Koçyiğit, Kelamcılarla Hadisçiler Arasındaki Münakaşalar, Diyanet Vakfı Yayınları. Talat Sakallı, Hadis Tartışmaları (İbn hacer Ayni arasında), Diyanet Vakfı Yayınları. Yaşar Kandemir, Mevzu (Uydurma) Hadisler, İFAV Yayınları. Yavuz Ünal, Cumhuriyet Türkiyesi Hadis Çalışmaları, Etüt Yayıncılık. Yavuz Ünal, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, Etüt. Yavuz Ünal, Hadisleri Tesbitte Yöntem Sorunu, Etüt Yayıncılık. Yusuf el-karadavi, Bilgi ve Medeniyet Kaynağı Olarak Sünnet, Yörünge Yayınları. Yusuf el-karadavi, Sünneti Anlamada Yöntem, Rey Yayınları. Zerkeşi, Hz.Aişe nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler, Çev. Bünyamin Erul, Kitabiyat. 69

70 FIKIH 4 Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: Allah kimin hayrını dilerse onu dinde fakih (ince anlayışlı/ müctehid) kılar. (Buhari- Müslim). Sevgili Peygamberimiz (sav) in bu müjdesi; Niçin Fıkıh okumalıyız? Ya da Fıkhı neden okuyoruz? sorularının en anlamlı cevabıdır. Hayırlı bir insan olmak, hayırlı nesiller yetiştirmek bizim öncelikli vazifemizdir. Bunu için de öncelikle, İslam ın en güzel şekilde öğrenilmesi, öğretilmesi ve öğretilenlerin hayata tatbik edilmesi gerekmektedir. Günümüz insanı teknolojik gelişme ve teknolojiyi kullanmada sınır tanımazken, maalesef bu gelişme onu mutlu etmemektedir. İnsanoğlu teknolojideki gelişimini ferdi ve toplumsal huzur boyutuna maalesef taşıyamamıştır. Bu sebeple gün geçtikçe mutsuz insan sayısı artmakta ve bunların oluşturduğu toplumlarda da sosyal denge bozulmaktadır. Artık can, mal ve namusa kasten tecavüz ve saldırılar önlenemez boyutlara ulaşmaktadır. Hiçbir polisiye tedbir de bu olumsuz çöküşü önleyememektedir. Din ve dini değerlerden uzaklaşan insan, tekrar bu değerlere dönmedikçe de huzur bulamayacaktır. Bu sebeple günümüzde dini ilimlerin öğrenilmesi, öğretilmesi ve yaşatılması Müslümanlar için bir zorunluluk ve önem önem arzetmektedir. Bu çerçevede Hz. Peygamber (sav) in ifadesiyle hayırlı insan yetiştirmenin metotlarından biri olan Fıkıh Eğitimini İslami ilimlerin önemli bir bölümü görüyoruz. Dinin doğru anlaşılıp, yaşanılan çağa doğru aktarılması ve tatbiki ancak hayatın içinde bir fıkıhla mümkün olabilir. Çünkü fıkıh tarih boyunca İslam toplumlarına yön veren onları Allah ın rızasına, hayırlı insanlar zümresine ulaşmasında rehberlik eden bir hayat klavuzu olmuştur. Bugün de aynı titizlikle ferdi ve toplumsal hayatın başta fıkıh olmak üzere diğer İslami ilimlerle canlandırılması gerekmektedir. Bu amaçla öncelikle, Müslüman bir toplumun din eğitimine yön verecek ilahiyatçıların en güzel şekilde yetiştirilmesi gerekmektedir. Resmi olarak, din eğitiminin en üst seviyede yapıldığı İlahiyat Fakültelerinde okuyan öğrencilerin yetişmelerine yardımcı olacak bazı eserlerin okunmasında büyük faydalar bulunmaktadır. Allahın hayır murad ettiği insanların yetişmesine katkıda bulunacak, sahasında gerçekten yetkin hocalarımızın da tavsiye ettiği ve fıkıh ilmine kaynaklık eden aşağıdaki eserler listesini biz de öğrencilerimize tavsiyeediyoruz: FIKIH (İSLAM HUKUKU) ALANINA DAİR ESERLER: A.bin Mahmut el-mevsili, el-ihtiyar, Çev. Celal Yeniçeri, Şamil Yay. Ahmet Hasan, İlk Dönem İslam Hukuk Biliminin Gelişimi, İstanbul Ahmet Hassan, İslam Hukukunun Doğuşu ve Gelişimi, İz Yayıncılık. Ahmet Yaman, İslam Hukukunun Oluşum Sürecinde Siyaset Hukuk İlişkisi, Yediveren Kitapçılık. 4 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Zeki YAKA 70

71 Ahmet Yaman, Makâsıd ve İctihad, Yediveren Kitap. Ali Bakkal, İslam Fıkıh Mezhepleri, İstanbul Ali Kaya, İslam Hukukunda Cismanî Zararların Tazmini, Bursa Ali Kaya, İslam Hukukunda Sebepsiz Zenginleşme, Bursa Bilal Aybakan, Fıkıh İlminin Oluşum Sürecinde İcmâ, İz Yayıncılık. Bilal Aybakan, İmam Şâfiî ve Hukuk Düşüncesinin Mezhepleşmesi, İz Yayıncılık. Cevat Akşit, İslam Ceza hukuku ve İnsani Esaslar, İstanbul Fahrettin Atar Fıkıh Usulü, İFAV Yayınları. Faruk Beşer, Bilgi, Fıkıh ve İctihad, Nun Yayınları. Faruk Beşer, Güncel Meseleler Dinî Çözümler, Nun Yayıncılık. Ferhat Koca, İslam Hukuk Tarihinde Selefî Söylem, Ankara Okulu Yayınları. H.İbrahim Acar, İslam Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi, Erzurum, Hamza Aktan, Mukayeseli İslam Miras Hukuku, İstanbul, Hayreddin Karaman, Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul, Hayreddin Karaman, Anahatlarıyla İslam Hukuku, II, İstanbul, Hayreddin Karaman, İslam Hukuk Tarihi, İz Yayıncılık. Hayreddin Karaman, Ana hatlarıyla İslam Hukuku, Ensar Neşriyat, Hayreddin Karaman, Günlük Hayatımızdaki Helaller ve Haramlar, İz Yayınclıık. Hayreddin Karaman, İslam Hukukunda İctihad, İz Yayıncılık. Hayreddin Karaman, İslam Hukuk Tarihi, İstanbul Hayreddin Karaman, İslam ın Işığında Günümüz Meseleleri, İz Yay. Hayreddin Karaman, İslamın Işığında Günün Meseleleri I-II-III, İz Yayıncılık. Hayreddin Karaman, Lâik Düzende Dini Yaşamak I-II-III-IV, İz Yayıncılık. Hilmi Ergüney, Mecelle Külli Kaideleri, İstanbul İmam Gazzali, el-mustasfa Min İlmi l-usul I-II, Çev. Yunus Apaydın, Rey ve Klasik Yay. İzzeddin b. Abdüsselam, İslamî Hükümlerin Esas ve Hikmetleri, Çev. Soner Duman Süleyman Kaya, İz Yayıncılık. Kemal YILDIZ, Fıkhın Aydınlığında İbadet Ve Hayat, Semerkant Yay. M. Ebu Zehra, Ebu Hanife, Çev. Osman Eskicioğlu, Diyanet İşleri Başkanlığı. M. Ebu Zehra, İslam Hukuk Metodolojisi, Çev. Abdülkadir Şener, Fecr Yayınları. M. Ebû Zehra, İslam Hukukunda Suç ve Ceza, İstanbul M. Ebû Zehra, İslamda Siyasi, İtikadi ve Fıkhî Mezhepler Tarihi, Harf Yayın İletişim. M. Ebu Zehra, Şâfiî, Çev. Osman Eskicioğlu, Diyanet İşleri Başkanlığı. Mehmet Akif AYDIN, Türk Hukuk Tarihi, Hars Yay. Mehmet Erdoğan, Fıkıh İlmine Giriş, İstanbul Mehmet ERDOĞAN, Fıkıh Ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşr. Mehmet Erdoğan, İslam Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, İFAV yayınları. Muhammed al-hudarî, İslam Hukuku Tarihi, İstanbul

72 Muhammed Sellam Medkur, İslam Hukuk Başlangıcı, Çev. Ruhi Özcan-Faruk Beşer, Nun Yayıncılık. Muharrem Kılıç, İbn Rüşd ün Hukuk Düşüncesi, Ensar Neşriyat. Murteza Bedir, Fıkıh, Mezheb ve Sünnet, Ensar Neşriyat. Mustafa ÖZEL, İslam Ve Terör, Küre Yay. Mustafa Yıldırım, Mecelle nin Külli Kaideleri, İzmir Ömer Nasuhi Bilmen, Hukuku İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul, Saffet Köse, Çağdaş İhtiyaçlar ve İslam Hukuku, Rağbet Yayınları. Sellam Medkur, İslam Hukuk Başlangıcı, İstanbul Servet ARMAĞAN, İslam Hukukunda Temel Hak Ve Hürriyetler, D.İ.B. Yay. Soner Duman, Şâfiî nin Kıyas Anlayışı, İSAM yayınları. Şafii, İhtilafu Malik ve ş-şafii, çev. İshak Emin Aktepe, İz Yayıncılık. Şah Veliyyullah Dehlevi, İctihad Risalesi: İslam Hukukundaki Farklı Görüşlerin Sebepleri, Rahmi Yaran, Gelenek Yayınlar. Şatıbi, El-Muvafakat I-IV, Çev. Mehmet Erdoğan, İz Yay. Tâhir İbn Âşûr, İslam Hukuk Felsefesi ve Gaye Problemi, Rağbet Yayınları. Vecdi Akyüz, Hayatın İçinden Fıkıh, Rağbet Yayınları. Vecdi Akyüz, Hz. Peygamberin Yaklaşım ve Uygulamalarında İbadet İlkeleri, İlke Yayıncılık. Yusuf el-karadavi, Öncelikler Fıkhı, Çev. Abdullah Kahraman, İz Yayıncılık. Zekiyyüddin Şâban, İslam Hukuk Metodolojisi, Diyanet Vakfı Yayınları. Zekiyyüddin Şaban, İslam Hukuk İlminin Esasları, çev. İbrahim Kafi Dönmez, Ankara,

73 KELAM VE İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ 5 Kelam ilmi İslam ilimleri içinde önemli bir yere sahiptir. Zira İslam inanç esaslarını akli ve nakli delillerle ele alıp inceleyen Kelam İlmi İslam`da dini ilimlerin temelini oluşturmaktadır. Nitekim İslami ilimler itikat üzerine bina edilir, akaidse sözkonusu ilimlerin temelidir. İslami ilimlerin her biri akaide dayanır ve ondan iktibas olunur. Şöyle ki eğer Yaratıcı Allah`ın varlığı ispat edilerek anlamı belli düzeyde idrak edilmezse, tefsir, hadis, fıkıh ve usulü gibi İslami ilimler tasavvur edilemez. Dolayısıyla sözkonusu ilimler Kelama dayanır. Diğer yandan Kelam İlminin kendine özgü ilke ve prensiplerinin olduğunu da dikkate alacak olursak, bu ilmin İslami İlimler içindeki önemi daha iyi anlaşılmış olacaktır. Kelam ilmi konu olarak din ve akaidi ilgilendiren bütün meseleleri içine alır. Bu ilim yaratıcı Allah`ın tekliği, kıdemi, kudreti, zati, subuti ve selbi sıfatları, nübüvvet, ahiret, imamet, varlık alemi ve onun kapsam alanına giren cevher ve araz, alemin yaratılmışlığı vb. konulardan İslam`a uygun şekilde bahseder ve tartışır. Nitekim bu ilimde asıl olan İslam esaslarına uygunluktur. Konuları hem nakle hem de akla dayanarak açıklayan bu ilmin amacı kişiyi taklidi ve ya icmali imandan tahkiki ve ya tafsili imana götürmek, doğru yolda olanları irşad, doğru yolu bulmak isteyenleri delillerle ikna ederek hakikati göstermek ve yoldan sapanları sözkonusu delillerle susturmak, dinin esaslarını batıl, yanlış görüş taraftarlarının şüphelerinden korumak ve dini ilimleri kelam ilmi üzerine bina kılmaktır. Kelam tarihi bizleri kelamın doğuş ve gelişim süreci, tartışmalı konuları kelamcılar ve eserleri hakkında bilgilendirmektedir. Bu ilmin tarihi önemli bir işleve sahiptir. Zira ilim tarihi o ilmin senedi olup, belli bir kelam mezhebinin doğru çizgide olduğuna dair ikna edici ve ya aksine o mezhebi mahkum edici bir role de sahiptir. Bu da özellikle kelami görüş ile kültürel ortam, ictimai ve siyasi şartlar, toplumsal değişim ve tarihi olaylar arasında irtibat kurulduğunda ortaya çıkar. Çünkü bir görüşü mahkum etmek için ona yönelik menfi bir yargıyı dogrudan dile getirmek şart değildir. Onun yalnızca bazı tarihi olaylarla; sosyal, kültürel ve siyasi şartlarla belli bir şekilde irtibatlandırmak da onun hakkında istenen yargıları zihinlerde oluşturabilir. İslam ilim ve kültür tarihinin en zengin malzemelerinden birini Kelam İlmi dalında verilen eserler ve bu alanda temayüz eden seçkin alimler teşkil eder. İlim ve medeniyet dünyamızın sönmeyen parlak yıldızları olan bu ilim, ahlak ve ibadet abideleri selefelerimizi kısa kimlik, kişilik, görüş ve eserleriyle tanımak ve tanıtmak yeni kuşağımızın ahlaki ve vicdani borcudur. İşte Kelam ilmi İslam Düşüncesinde bu borcun belli ölçüde yerine getirilmesinde büyük önemi haizdir. Ayrıca küreselleşen dünyamızda müslüman toplumların bü süreçte kaybolmamaları için kendi temel değerlerini hep sorgulayarak dinamik tutmaları ve bu değerlerin sonraki kuşaklara tevarüs edilmesi gerektiği hususu dikkate alınacak olursa, bu bağlamda öncekilerden bize tevarüs eden kelam düşünce geleneğini içeren kelam tarihinin ve bu konudaki 5 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Anar GAFAROV 73

74 literatürün iyi öğrenilmesi kaçınılmazdır. Zira kelam tarihi ve kelami literatürde tatışılan konularla bütünleşmeyen toplumsal zihin küreselleşme sonucu modern dünyanın getirdiği yeni değerler karşısında toplumun en önemli değeri olan dini değerleri asla akli bir zeminde savunamaz. Böylece kelam tarih olur ve dini değerlerin dinamik hale getirilmesi ve sorgulanarak bilinçli bir şekilde yaşatılması açısından önemi olan sosyal kelam anlayışı da gelişmemiş olacaktır. KELAM İLMİ ALANINDA OKUNABİLECEK BAZI ÇALIŞMALAR A. Saim KILAVUZ, Anahatlarıyla İslam Akaidi ve Kelama Giriş, İstanbul: Ensar Neşriyat. Ali b. Muhammed el-cürcani, Kitabu`t-Ta`rifat, Mektebetü Lübnan, Beyrut Ali b. Muhammed el-cürcani, Şerhu`l-Mevakıf, Kahire, Bekir TOPALOĞLU, Yusuf Şevki Yavuz, İlyas Çelebi, İslam`da İnanç Esasları, İstanbul, Çamlıca Yayınları. Ebu Hanife, Numan b. Sabit, El-Fıkhu`l-Ekber, thk. M. Zahid el-kevseri. Ebu Mansur el-bağdadi, el-fark beyne`l-fırak, thk. M.Muhyiddin. Abdilhamid, el-mektebetü`l-mısriyye, Beyrut, 1416/1995. Ebü`l-Müin en-nesefi, Tebsiretü`l-Edille fi Usuli`d-Din, nşr. H. Ata, Şaban Ali Düzgün, Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı. İmamü`l-Harameyn el-cüveyni, el-irşad, nşr. Esad Temim, Beyrut: Müessesetü`l- Kütübi`s-Sekayif. Kadi Abdülcebbar, Şerhü`l-Usuli`l-Hamse, nşr. Abdülkerim Osman, Ahmed Ebu Haşim, Kahire, Mektebetu Vehbe. Matüridi, Kitabu`t-Tevhid, trc. Bekir Topaloğlu, İstanbul: İSAM Yayınları. Mustafa ÖZ, İmam A`zam`ın Beş Eseri, İstanbul: Kalem Yayınları. Ramazan BİÇER, Küreselleşen Çağda İslam, İstanbul: Gelenek Yayınları. Recep ARDOĞAN, Akideden Kelama Kelam Tarihi, İstanbul: KLM Yayınları, Şaban Ali DÜZGÜN, Sosyal Teoloji: İnsanın Yeryüzü Serüveni, Ankara: Akçağ Yayınları. Şerafettin GÖLCÜK, Kelam Tarihi, Konya: 2009, Kitap Dünyası. TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), Kelam, Akaid ve İslam Mezhepleri Tarihi ile ilgili maddeler. 74

75 TASAVVUF 6 Kâl ilmi değil de hâl ilmi klişesiyle tanımlanan, yani bizzat tecrübe edilen ve subjektif yönü ağır basan bir disiplin olan tasavvufun ilmî açıdan değerlendirilmesi bazı zorlukları beraberinde getirmektedir. Zîrâ onun diğer İslamî ilimlerden en bâriz farkı, hem pratik hem de nazarî yöne sahip olmasıdır. Tasavvufî bir hayat için vazgeçilmez olan amelî cephedir. Sûfîler seyr ü sülûk safhasında pek çok deneyim yaşarlar. Hepsi değilse de bir kısmı bunları kaleme alır veya sözle ifâdelendirir. Mutasavvıfların kendi tariklerine ilişkin esasları ve nazariyeleri belirledikleri eserleri de vardır. Ayrıca bu zümrenin İslamî ilimlerin çeşitli sahalarında kendilerine özgü düşünce ve yorumlar geliştirdikleri de bilinmektedir. Böylece zengin bir tasavvuf külliyâtı meydana gelmiştir. Tasavvuf, İslam ahlâkı ile ahlâklanmak için lâzım olan bilgileri öğreten bir ilimdir. Tıp ilmi, beden sağlığına âit bilgileri öğrettiği gibi, tasavvuf da kalbin, rûhun, kötü huylardan kurtulmasını öğretir, kalb hastalıklarının alâmetleri olan kötü işlerden uzaklaştırır, Allah rızâsı için güzel iş ve ibâdet yapmayı sağlar. TASAVVUF TARİHLERİ Abdülbaki Gölpınarlı, Yüz Soruda Mezhepler ve Tarikatlar. Abdülbaki Gölpınarlı, Yüz Soruda Tasavvuf. Ahmet Kırıkkılıç, Başlangıçtan Günümüze Tasavvuf. Arberry, Tasavvuf. Hasan Kâmil Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. Hasan Şahin, Tasavvuf. Hayrani Altıntaş, Tasavvuf Tarihi. Mahir İz, Tasavvuf. Mehmet Ali Aynî, Tasavvuf Tarihi. Mehmet Necmeddin Bardakçı, Sosyo-Kültürel Açıdan Tasavvuf. Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. Selçuk Eraydın, Tasavvuf ve Tarikatlar. Yaşar Nuri Öztürk, Tasavvufun Ruhu ve Tarikatlar. TASAVVUF KLASİKLERİ Abdülaziz Debbağ, Kitâbü l-ibrîz, Seha Neşriyat. Abdülbaki Gölpınarlı, Velâyetname (Hacı Bektaş Velî Menâkıbı). Abdülganî Nablûsî, Âriflerin Tevhidi (Vücûdu l-hakk tercümesi). Abdülganî Nablûsî, Gerçek Varlık Vahdet-i Vücûd un Müdafaası (Vücûdu l-hakk tercümesi). Abdülhakim Arvasî, Rabıta-i Şerîfe. Abdülhakim Arvasî, Tasavvuf Bahçeleri. 6 Hazırlayan: Okt. İbrahim TÜRKOĞLU 75

76 Abdülkadir Geylânî, Fethu r-rabbânî İlâhî Armağan. Abdülkadir Geylânî, Fütûhu l-gayb. Abdülkadir Geylânî, Gunyetü t-tâlibîn. Abdülkerim Cîlî, İnsân-ı Kâmil, tercüme Abdülaziz Mecdi Tolun. Ahmed Avni Konuk, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, I. Ahmed Yesevî, Hikmetler. Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevî, Velîler ve Tarîkatlarda Usûl (Câmi ul-usûl tercümesi), tercüme Rahmi Serin. Ataullah İskenderî, Hikem-i Atâiye (Tasavvufi Hikmetler), hazırlayan Mustafa Kara. Aziz Mahmud Hüdâyî, Âlemin Yaratılışı ve Hazret-i Muhammed in Zuhûru. Azîzüddîn Nesefî, İnsân-ı Kâmil. Ebu Tâlib Mekkî, Kûtü l-kulûb, I. Tercüme Muharrem Tan, II. Tercüme Yakup Çiçek, III. Tercüme Dilaver Selvi. Erzurumlu İbrahim Hakkı, Marifetname. Eşrefoğlu Rumî, Müzekki n-nüfûs. Ferid Kâm, Vahdet-i Vücûd. Feridüddin Attar, Mantıku t-tayr, hazırlayan Abdülbakî Gölpınarlı. Feridüddin Attar, Tezkiretü l-evliya, hazırlayan Süleyman Uludağ. Gazzâlî, Hakikat Bilgisine Yükseliş. Gazzalî, İhyâ, I. tercüme Ahmed Serdaroğlu, II. tercüme Yakup Üstün III. tercüme Dilaver Selvi. Hacı Bektaş Velî, Makalât, I. Esad Coşan, II. Abdurrahman Güzel. Hucvîrî, Keşfü l-mahcûb, hazırlayan Süleyman Uludağ. İbn Arabî, el-fütûhâtü l-mekkiyye, tercüme Ekrem Demirli. İbn Arabî, Fenâ Risâlesi-İttihâdü l-kevnî Risâlesi. İbn Arabî, Fusûsu l-hikem, I. Tercüme {ve şerh} Ahmed Avni Konuk, hazırlayanlar Selçuk Eraydın, Mustafa Tahralı, II. Tercüme Nuri Gencosman III. Tercüme Ekrem Demirli İbn Arabî, İlahî Aşk. İbn Arabî, Marifet ve Hikmet. İbn Arabî, Risâlet Nurları. İbn Arabî, Tedbîrat-ı İlahiye, Ahmed Avni Konuk, hazırlayan Mustafa Tahralı. İbn Haldun, Mukaddime, hazırlayan Süleyman Uludağ, I-II. İbn Haldun, Şifâü s-sâil (Tasavvufun Mahiyeti), hazırlayan Süleyman Uludağ. İmam Rabbânî, Mektûbât. İsmail Ankaravî, Minhâcü l-fukarâ. İsmail Fennî Ertuğrul, Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî. İsmail Hakkı Bursevî, Ferâhu r-rûh Muhammediye Şerhi. İsmail Hakkı Bursevî, Kırk Hadis Şerhi I. neşir Sami Erdem II. neşir Mustafa Utku. 76

77 İsmail Hakkı Bursevî, Kitâbü l-envâr. İsmail Hakkı Bursevî, Kitâbü n-netîce, I-II. İsmail Hakkı Bursevî, Mesnevî-yi Şerîf Şerhi. Kelâbâzî, Ta arruf, (Doğuş Devrinde Tasavvuf), hazırlayan Süleyman Uludağ. Kenan Rifâî, Mesnevî Şerhi. KLASİK TASAVVUF KAYNAKLARI Kuşeyrî, Risâle, hazırlayan Süleyman Uludağ. Lâmiî Çelebi, Nefehat Tercümesi, hazırlayanlar Süleyman Uludağ-Mustafa Kara. Mahmud Cemaleddin el-hulvî, Lemezât-ı Hulvî, hazırlayan Mehmet Serhan Tayşî. Mevlânâ, Dîvân-ı Kebîr. Mevlânâ, Fîhi Mâ Fîh, hazırlayan Selçuk Eraydın. Mevlânâ, Mecâlis-i Seb a. Mevlânâ, Mektuplar. Mevlânâ, Mesnevi, I. Tercüme Âmil Çelebioğlu, II. Tercüme Şefik Can III. Tercüme Veled İzbudak; IV. Adnan Karaismailoğlu V. Tercüme Abdullah Öztemiz. Mevlânâ, Rubâîler, I. Tercüme Şefik Can II. Tercüme Asaf Halet Çelebi, III. Tercüme M. Nuri Gencosman Müeyyedüddin Cendî, Vuslat Yolu: Nefhatü r-rûh ve Tuhfetü l-fütûh, trc. Hayreddin Yılmaz. Muhammed Bîcân, Muhammediye, hazırlayan Âmil Çelebioğlu. Muhasibî, Ri aye, I. Tercüme (Kalb Hayatı), Abdülhakim Yüce; II. Tercüme (Nefis Muhasebesinin Temelleri), Şahin Filiz-Hülya Küçük. Necmeddin Kübrâ, Tasavvufi Hayat, hazırlayan: Mustafa Kara. Ömer Ziyaeddin Dağıstânî, Tasavvuf ve Tarikatlarla İlgili Fetvâlar. Sadreddin Konevî, en-nefehâtü l-ilâhiyye İlâhî Nefhalar. Sadreddin Konevî, Kırk Hadis Şerhi Şerh-i Hadîs-i Erbaîn I. tercüme Hasan Kâmil Yılmaz (Tasavvufî Hadis Şerhleri içinde); II. tercüme Ekrem Demirli. Sadreddin Konevî, Marifet Yolcusuna Kılavuz Tebsiratü l-mübtedî ve Tezkiratü l-müntehî. Sadreddin Konevî, Saderddin Konevî ile Nâsireddin Tûsî Arasında Yazışmalar el-mürâselât. Serrâc, Luma, hazırlayan Hasan Kâmil Yılmaz. Şeyh Bedreddin, Vâridât. Şeyh Eşref b. Ahmed, Fütüvvetnâme. Şeyh Mûsâ es-sadrî, Regaibü l-menâkıb Sadreddin Konevî nin Menkıbeleri. Sühreverdî, Avârifü l-me arif, I. tercüme Hasan Kâmil Yılmaz, İrfan Gündüz; II. tercüme (Gerçek Tasavvuf) Dilaver Selvi. Sülemî, Kitabü l-fütüvve, hazırlayan Süleyman Ateş. Süleyman Ateş, Cüneyd-i Bağdadî ve Mektupları. Sultan Veled, Maarif. 77

78 Tâhirü l-mevlevî, Mesnevî Şerhi. Yaşar Nuri Öztürk, Hallac ve Kitabü t-tavâsin i. Yunus Emre, Dîvân. Yunus Emre, Risâletü n-nushiyye, I. neşir Mustafa Tatçı, II. neşir Osman Horata; III. neşir Umay Günay. Yusuf Ziya Yörükan, Şihabeddin Sühreverdî ve Nur Heykelleri. BİYOGRAFİK ÇALIŞMALAR Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ Celaleddin Rumi. Abdülbaki Gölpınarlı, Yunus Emre ve Tasavvuf. Ahmet Şeref Ceran, Şeyh Sadrüddin Konevî. Ali Namlı, İsmail Hakkı Bursevî. Bekir Alaaddin, Bir Çağın Öncüsü Abdülganî Nablûsî Hayatı Fikirleri. Bezmi Nusret Kaygusuz, Şeyh Bedreddin Simavenî. Dilaver Gürer, Abdülkadir Geylânî. Erhan Yetik, İsmail Ankaravî. Ethem Cebecioğlu, Allah Dostları. Ethem Cebecioğlu, Hacı Bayram Velî. Fuat Bayramoğlu, Hacı Bayram Velî I-II. Hasan Kâmil Yılmaz, Aziz Mahmud Hüdâyî ve Celvetiye Tarikatı. Hayati Develi, Ahmet Yesevi. Hüseyin Özbay, Mustafa Tatçı, Yunus Emre. İbrahim Hakkulov, Ahmet Yesevi. Kameru l-hudâ, Şihabeddin Ömer Sühreverdî Hayatı Eserleri Tarikatı. Mahmut Çetin, Hacı Bektaş Velî Hünkâr. Mustafa Bahadıroğlu, Âriflerin Kutbu Hz. Üftâde, (özeti). Mustafa Kara, Eşrefoğlu Rumî. Mustafa Kara, Niyazi-i Mısrî. Necdet Kurdakul, Bütün Yönleriyle Şeyh Bedreddin. Necdet Tosun, Bahaeddin Nakşibend. Osman Türer, Muhammed Nazmî. Şerafeddin Yaltkaya, Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin. Süleyman Uludağ, Bâyezid-i Bistâmî. Süleyman Uludağ, İbn Arabî. Yaşar Nuri Öztürk, Kuşadalı İbrahim Halvetî. Yusuf Ekinci, Hoca Ahmet Yesevi. 78

79 TARİHÎ ÇALIŞMALAR Reynold A. Nicholson, Tasavvufun Menşei Problemi. Reynold A. Nicholson, İslam Sufîleri. Neşet Çağatay, Bir Türk Kurumu Olan Ahîlik. Mikâil Bayram, Ahi Evran ve Ahilik. Mikâil Bayram, Ahi Evren Tasavvufî Düşüncenin Esasları. Mikâil Bayram, Bacıyan-ı Rum. Mikâil Bayram, Evhadiye Tarikatı. Sahih Ahmed Dede, Mevlevîlerin Tarihi. Abdülbaki Gölpınarlı, Melâmîlik ve Melâmîler. Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ dan Sonra Mevlevilik. Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlevi Âdâb ve Erkânı. Abdülbaki Gölpınarlı, Alevî-Bektaşî Nefesleri. Ahmet Yaşar Ocak, Babailer İsyanı. Ahmet Yaşar Ocak, Türk Sufiliğine Bakışlar. Ahmet Yaşar Ocak, Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. Ahmet Yaşar Ocak, Menakıbnameler. Ahmet Yaşar Ocak, Kalenderiler. Mustafa Kara, Bursa da Tarikatlar ve Tekkeler. İrfan Gündüz, Osmanlılar da Devlet-Tekke Münasebetleri. Reşat Öngören, Zeyniler. Reşat Öngören, Osmanlılar da Tasavvuf (XVI. Yüzyıl). Necdet Yılmaz, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (XVII. Yüzyıl). Ramazan Muslu, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (XVIII. Yüzyıl). Hür Mahmut Yücer, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (XIX. Yüzyıl). Halil İbrahim Şimşek, Osmanlı da Müceddidîlik (XII/XVIII. Yüzyıl). Alexandre Benningsen, Sufi ve Komiser, tercüme Osman Türer. B. G. Martin, Afrika da Sufi Direniş. Lale Bahtiyar, Bir Melek Olmak (Amerikalı Sûfî; Kadınlar). Mehmed Şemseddin, Yadigâr-i Şemsî, (Bursa Dergâhları). Hazırlayanlar Mustafa Kara, Kadir Atlansoy. Harîrîzâde, Tıbyân-ı Vesâili l-hakâik fî Beyânı Selâsili t-tarâik. Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliyâ. Şeyh Baba Mehmed Süreyya, Tarikat-ı Aliyye-i Bektaşiyye. Es ad el-hatîb, Sûfîler ve Aksiyon. Omar Michael Burke, Sûfîler Arasında. 79

80 TASAVVUF TERİMLERİ Abdülbaki Gölpınarlı, Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. Abdürrezzak Kâşânî, Tasavvuf Sözlüğü (Letâifü l-a lâm Tercümesi). Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Safer Baba, Istılâhâtü s-sûfiyye Der Vatan-i Asliyye Tasavvuf Terimleri. Suâd el-hakîm, İbn Arabî Sözlüğü, tercüme Ekrem Demirli. Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Yaşar Nuri Öztürk, Kur an ve Sünnete Göre Tasavvuf. TASAVVUF DÜŞÜNCESİ Afîfî, Fusûsu l-hikem Okumaları İçin Anahtar. Afîfî, Muhyiddin İbn Arabî de Tasavvuf Felsefesi. Ali İpek, Vahdet-i Vücûd. Annemarie Schimmel, İslam ın Mistik Boyutları. Dilaver Selvi, İrşâda Ehliyet ve Mürşid-i Kâmil. Dilaver Selvi, Kaynaklarıyla Tasavvuf. Dilaver Selvi, Mürşid-i Kâmile İntisabın Şekli ve Gayesi. Dilaver Selvi, Mürşidlerin Ferd ve Cemiyeti Islahı. Dilaver Selvi, Sûfîliğin Temel Şartları. Dilaver Selvi, Velîleri Sevmede Ölçü. Ebu l-alâ Afîfî, Tasavvuf: İslam da Manevî Hayat. Eva de Vitray Meyerovitch, Duanın Ruhu. Eva de Vitray Meyerovitch, Güneşin Şarkısı. Eva de Vitray Meyerovitch, İslam ın Güler Yüzü. Frithjof Schuon, İslam ı Anlamak. Frithjof Schuon, İslam ın Metafizik Boyutları. Hasan Kâmil Yılmaz, Tasavvuf Meseleleri. İbnü l-cevzî, Telbîsü İblîs. İbrahim Emiroğlu, Sûfî ve Dil. İdris Şah, Yol un Yolu. İsmail Kara, Bir Felsefe Dili Kurmak. Kenan Gürsoy, Bir Felsefe Geleneğimiz Var mı?. Martin Lings, Tasavvuf Nedir?. Martin Lings, Yirminci Yüzyılda Bir Velî. Michel Valsan, İslam Maneviyatı ve Batı. Muhammed Akil, Felsefî Tasavvuf. Muhammed Tancî, İslam Tasavvufu Üzerine. Muhyiddin Şekûr, Su Üstüne Yazı Yazmak. 80

81 Rene Guénon, Geleneksel Formlar ve Kozmik Devirler. Rene Guénon, İslam Maneviyatı ve Taoculuğa Toplu Bakış. Süleyman Ateş, İslam Tasavvufu. Süleyman Hayri Bolay, Osmanlılarda Düşünce Hayatı ve Felsefe. Tıblavî Mahmud Sa d, İbn Teymiye de Tasavvuf. Titus Burchardt, İslam Tasavvuf Doktrinine Giriş. Toshihiko Izutsu, İbn Arabî nin Fusûs undaki Anahtar Kavramlar. Toshihiko Izutsu, İslam Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler. Toshihiko Izutsu, İslam da Varlık Düşüncesi. William Chittick, Hayal Âlemleri. William Chittick, Tasavvuf. William Chittick, Varolmanın Boyutları. TASAVVUF VE KUR AN Abdülhakim Yüce, Râzî nin Tefsirinde Tasavvuf. Dilaver Selvi, Kur an ve Tasavvuf: Tefsirlerin Tasavvufa Bakışı. Süleyman Ateş, İşari Tefsir Okulu. TASAVVUF VE SÜNNET Abdülbârî en-nedvî, İslam da Tasavvuf ve Hayat. Abdullah Aydınlı, Tasavvuf ve Hadis. Ahmed Yıldırım, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Hasan Kâmil Yılmaz, Tasavvufi Hadis Şerhleri. Muhittin Uysal, Tasavvuf Kültüründe Hadis. TASAVVUF, EDEBİYAT VE GÜZEL SANATLAR Abdurrahman Güzel, Dinî Tasavvufî Türk Edebiyatı. Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Hasan Aktaş, Türk Şiirinde Din ve Tasavvuf. Kadir Atlansoy, Bursa Şairleri. Mahmut Erol Kılıç, Tasavvuf ve Şiir Osmanlı nın Şiir Poetikası. Mehmet Demirci, Yahya Kemal ve Mehmet Âkif te Tasavvuf. Mehmet Selimoviç, Derviş ve Ölüm. Seyyid Hüseyin Nasr, İslam Sanatı ve Maneviyatı. Süleyman Uludağ, İslam Açısından Mûsikî ve Semâ. Yahya Âgah b. Salih İstanbulî, Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm. 81

82 TASAVVUF VE PSİKOLOJİ Hayati Hökelekli, Din Psikolojisi. Llewellyn Vaughan-Lee, Çağrı ve Yankı. Lynn Wilcox, Sufizm ve Psikoloji. Michaela Mihriban Özelsel, Halvette Kırk Gün. Mustafa Merter, Dokuz Yüz Katlı İnsan. Nurettin Topçu, Mevlânâ ve Tasavvuf. Robert Frager, Aşktır Asıl Şarap. Robert Frager, Kalp, Nefs ve Ruh. Spiegelman-İnayet Han-Fernandez, Jung Psikolojisi ve Tasavvuf. TASAVVUF VE SOSYOLOJİ Abdülbaki Gölpınarlı, İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı. Erhan Yetik, Tarikatlar ve Dini Hayat. Erol Güngör, İslam Tasavvufunun Meseleleri. Mehmet Eröz, Türkiye de Alevîlik-Bektaşîlik. Muhittin Şimşek, TKY ve Tarihteki Bir Uygulaması Ahîlik. Orhan Türkdoğan, Alevî-Bektaşî Kimliği. Sabri F. Ülgener, İktisâdî Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası. Sabri F. Ülgener, Zihniyet ve Din. Saim Savaş, Bir Tekkenin Dini ve Sosyal Tarihi. Sebahattin Güllülü, Sosyoloji Açısından Ahi Birlikleri. 82

83 FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ İSLAM FELSEFESİ TARİHİ 7 Felsefe birey ve toplumun bilincinin oluşum ve gelişmesi açısından büyük önemi haiz bir alandır. Eski çağlardan bu yana bizi kuşatan varlık alemi sürekli insanların zihninde pek çok sorular doğurmuştur. Varlık alemi ve bu alemdeki olayların mahiyetini anlamak adına insanların sürekli yanıt aradığı sorular insanoğlunu mitolojik tasavvurlardan belli ölçüde kurtarıp, kainatı ve ondaki olayları mümkün olduğunca akli zeminde açıklamaya götürmüştür. Zamanla gelişen bu sorular ve yaklaşımlar böylece manevi medeniyetin temelini oluşturan felsefi düşüncesnin teşekkülü için zemin oluşturmuştur. Thales`ten Sokrata, Eflatuna, Aristoteles`e ve oradan da doğu dünyasına tevarüs ederek oluşum döneminin zirvesine ulaşan felsefi düşünce geleneğinin uzun zamandan beri aklın önderliğinde insanın kendini ve onun çevresini açıklayarak anlamlandırma hususunda sürekli bir çaba içerisinde olduğunu söyleyebiliriz. Thales`ten itibaren telif edilmiş olan bütün felsefi eserler bu anlam arayışının bir sonucudur. Bugün hayatımızın hemen her alanında bizi kuşatan ilimlerin de temelini oluşturan felsefe sadece Eski Yunan dünyası ile ilgili bir olay değil, aynı zamanda İslam Dünyası`nın dünü ve bugünüyle de ilgilir. Şöyle ki, İslamiyetin Hicri 1. asırda hızla gelişmesi ve yayılması sayesinde müslümanların kendilerine yabancı olan kültürlerle etkileşimi de artmıştır. İslamiyetin akla ve düşünceye verdiği önem, yeni kültürlerde mevcut felsefi birikimin tercümeler vasıtası ile hızla müslüman ilim adamları arasında yaygınlaşmasını da beraberinde getirmiştir. Henüz sistematik felsefe kültürü gelişmemiş olan Müslüman Arapların Yunan felsefesi ile bu ilk tanışıklıklarının daha ziyade edilgen nitelikte ve etkilenme şeklinde olduğu denebilir. Emeviler döneminde başlayan felsefi çalışmalar Abbasiler döneminde Yunan felsefi eserlerinin çeviri projeleriyle daha da ileri düzeye taşınmıştır. Bu bağlamda 832 yılında Halife Memun tarafından kurulan Felsefe Akademisinin (Daru`l-Hikme) gerçekleştirdiği hizmetlerin önemini zikretmek dikkate şayandır. İslam dünyasında tercüme hareketlerinin başlamasıyla ortaya çıkan İslam düşüncesi bir yandan kelamın, diğer yandansa İslam felsefesinin oluşum ve gelişmesiyle daha da ileri bir düzeye ulaşarak önceki kültür ve düşünce miraslarına kendi orijinal değerlerini ve özelliklerini de katmıştır. Bu düşüncenin önemli bir parçasını oluşturan İslam felsefesinin coğrafi olarak Yunanistan`la Asya`nın, kültürel olarak da Doğuyla Batı felsefesinin kesiştiği bir merkezde gelişmiş olması, onun eski Yunan felsefesinden beslenmekle yetinmeyip, Doğu (Hint, İran, Mezopotamya ve Mısır) bilgeliğinin mirasından da faydalanmasına neden olmuştur. Böylece başlangıçtan itibaren hem Eflatunculuk ve Yeni Eflatunculukla, hem de Aristotelesci felsefeyle tanışmış olan İslam filozofları onların felsefelerini yeni kavramlar ekleyerek İslam kültür çerçevesine dahil etmişlerdir. İslam felsefesi, özellikle Kindi, Ebu Bekir er-razi, Farabi, İbn Sina ve İbn Rüşd gibi İslam filozoflarının yapıtları itibariyle, genelde rasyonalist bir felsefe olarak 7 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Anar GAFAROV 83

84 ortaya çıkmıştır. Bu dönemin İslam felsefesi deneyimden çok düşünceye, duyu verileri yerine akli ilkele rle mantık kurallarına dayanır, baştan sona realist bir yaklaşım gösterir ve içinde yaşanı lan dünya yerine, ideler dünyası ile veya bu iki dünya arasındaki ilişkiyle ilgilenir. Felse feyi başlangıçta, İskenderiye de gelişen eği tim müfredatına uygun olarak, mantığı bir alet ve içinde fizik, matematik ve metafizi ğin yer aldığı teorik felsefe ve kapsamı içine etik, iktisat ve siyasetin girdiği pratik felsefe diye tasnif eden İslam felsefesi, İbni Sina dan itibaren özellikle mantık, fizik ve metafizik üzerinde yoğunlaşmıştır. Onun esas amacı dinle felsefe arasında içten bir bağlantı kurmak, dinin kapsamı içine giren konuları felsefe görüşleriyle uzlaştırmak ol muştur. İslam felsefesi inanca da yanan bir felsefe olup, inançla akıl arasındaki ayrılığı dinin lehine olacak şekil de giderici bir niteliği vardır. Bu bağlamda özellikle İbn Rüşd`ün Faslu`l-Makal adlı eseri akıl-vahiy ilişkisini göstermesi açısından zikredilmeğedeğer bir eserdir. İslam felsefesini tarihi açıdan dört ayrı döne me ayırabiliriz: 1) VIII. yüzyılın son çeyreğinden IX. yüzyılın ortasına kadar süren, en önemli temsilcisinin el-kindi ol duğu oluşum dönemi, 2) en önemli temsilcile rinin Farabi ve İbn Sina olduğu IX. yüzyıl ile XI. yüzyıl arasındaki yaratıcı dönem, 3) XII. ve XV. yüzyıllar arasında kalan, ve İslam fondemantalist gelenekçili ğinin Müslümanlara yönelik, İslamı bütün yeniliklerden ve rasyonalist felsefeden arın dırma çağrısına karşı temsilciliğini Batıda İbn Bacce, İbnTufeyl ve İbnRüşd tün, Do ğuda ise Sühreverdi nin yaptığı yeniden inşa ve tepki dönemi. 4) XVI. yüzyılın geri leme dönemi. Son olarak söylemeliyiz ki, İslam düşüncesinde felsefeyi genel kültür, medeniyet, değerler ve düşünce hayatıyla bağlantılı bir biçimde mütalea etmek gerekir. Ayrıca İslam dışı kültür ve anlayışların özellikle son yıllar içinde İslam dünyasını askeri, iktisadi ve politik olmanın yanısıra kültürel olarak da hedef almaları dikkate alınacak olursa, her şeye rağmen kendimize dönmenin ve bir takım önemli değerleri yozlaşma tehlikesiyle karşı-karşıya koyacak küreselleşme sürecinde varığımızı ortaya koymanın yolu düşünce ve değerler felsefemizi esaslı bir şekilde ele alıp tanımaktan ve onları dinamik hale getirmekten geçmektedir. Bu bağlamda İslam düşüncesnin en önemli bir parçasını oluşturan İslam felsefesine temel kaynaklarının incelenmesi büyük önemi haizdir. Sözkonusu eserelerin bazısı aşağıdakilerdir: ADAMSON Peter, Taylor Richard C, İslam Felsefesine Giriş, çev. Cüneyt Kaya, İstanbul, Küre Yay., AKARSU Bedia, Ahlâk Öğretileri, İstanbul, Remzi Kitabevi Yay., ALİ Kınalızâde, Ahlâk-ı Alâî, haz. Mustafa Koç, İstanbul, Klasik Yay., 2007;, a.g.e., haz. Hüseyin Algül, İstanbul, Tercüman Yay., [t.y.]. ALPER Ömer Mahir, İbn Sînâ, İstanbul, TDV İSAM Yay., ALTINTAŞ Hayrani, İbn Sina Metafiziği, Ankara, AÜİF. Yay., 1985., İnsan ve Psikoloji, Ankara, Kültür Bakanlığı Yay., 1989., İslam Ahlâkı, Ankara, Akçağ Yayınları, ARİSTOTELES, De Anima (Ruh Üzerine), çev. Zeki Özcan, Bursa, Alfa Yay.,

85 , Nikomakhos a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara, Ayraç Yay., 1998., Politika, çev. Mete Tuncay, İstanbul, Remzi Kitabevi, ARSLAN Ahmet, İlkçağ Felsefe Tarihi, İzmir, [y.y.], ASTER Ernst Von, Felsefe Tarihi Dersleri, çev. Macit Gökberk, İstanbul, Ahmet İhsan Matbaası Ltd., 1943, c. 1. ATAY Hüseyin, İbn Sînâ da Varlık Nazariyesi, Ankara, Gelişim Matbaası, AYDIN Mehmet, Ahlâk/İslam Felsefesi, DİA, İstanbul, 1989, c. 2. AYDINLI Yaşar, Fârâbî, İstanbul, İSAM Yay., BAYRAKDAR Mehmet, İslam Felsefesine Giriş, Ankara, TDV Yay., 1997., İbn Miskeveyh DİA, İstanbul, 1999, c. 20, s. 204, 205. BİGİN Orhan, Cüveynî, DİA, İstanbul, 1993, c. 8, s BİRCAN Hasan Hüseyin, İslam Felsefesinde Mutluluk, İstanbul, İz Yay., CEVİZCİ Ahmet, Etiğe Giriş, İstanbul, Paradigma Yay., COPLESTON Frederick, Platon, çev. Aziz Yardımlı, İstanbul, İdea Yay., ÇAĞRICI Mustafa, Edep, DİA, İstanbul, 1994, c. 10, s , Fazîlet, DİA, İstanbul, 1995, c. 12, s. 269., Hamiyet madd., DİA, İstanbul, 1997, c. 15, s. 481., Saadet, DİA, İstanbul, 2008, c. 35, s , İslam Düşüncesinde Ahlâk, İstanbul, Bileşik Yay., DALKILIÇ Mehmet, İslam Mezheplerinde Ruh, İstanbul, İz Yay., DEMİRLİ Ekrem, Sadreddin Konevî de Bilgi ve Varlık, İstanbul, İz Yay., DİLGAN Hamit, Büyük Türk Âlimi Nasîreddîn Tûsî, İstanbul, [y.y.], DODURGALI Abdurrahman, İbn Sina Felsefesinde Eğitim, İstanbul, MÜİF Vakfı Yay., DURUSOY Ali, İbn Sînâ DİA, İstanbul, 1999, c. 20, s. 326., İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri, MÜİF Yay., İstanbul, EFLATUN, Devlet, çev. Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcoz, İstanbul, Remzi Kitabevi Yay., 1975., Gorgias, çev. Mehmet Rifat ve Sema Rifat, İstanbul, Kaf Yay., 1999., Phaidon, çev. Suut Kemal Yetkin, Hamdi Ragıp Atademir, Ankara, M.E.B. Yay., 1945., Phaidros, çev. Hamdi Akverdi, İstanbul, M.E.B. Yay., 1990., Protagoras, çev. Nurettin Şazi Kösemihal, İstanbul, Maarif Matbaası, 1943., Timaios, çev. Erol Güney ve Lutfi Ay, Ankara, Maarif Vekaleti, ER-RÂZÎ Ebû Bekir, et-tıbbu r-rûhânî, çev. Hüseyin Karaman, İstanbul, İz Yay., ER-RÂZÎ Fahreddîn,el-Muhassâl, çev. Hüseyin Atay, T.C.K.B., Ankara, Öncü Basımevi FAHRİ Macit, İslam Ahlâk Teorileri, çev. Muammer İskenderoğlu ve Atilla Arkan, İstanbul, Litera Yay.,

86 FÂRÂBÎ, et-ta lîkât, thk. Cafer Âl-i Yâsîn, Beyrut, Dârü l-menahil, 1408/1988., Fusûlü l-medenî, çev. Hanifi Özcan, İzmir, İstiklâl Matbaası, 1987., Fusûlü l-müntezea, thk, Fevzî Neccâr, Beyrut, Dârü l-maşrık, 1971., Kitâbü s Siyâseti l-medeniyye,çev. Mehmet Aydın, Abdulkadir Şener, Rami Ayas, İstanbul, Kültür Bakanlığı Yay., 1980., Risâle fî İsbâti l-mufârakât, Haydarâbad, Dâiretü l-maârifi l-osmaniyye, GAZZÂLÎ, İhyâ u Ulûmi d-dîn, çev. Ahmed Serdaroğlu, İstanbul, Bedir Yay., 1974, c. 3., Kimyâu s-saâde, (Mecmûatu Resâil içinde) haz. Ahmed Şemsuddîn, Beyrut, Dârü l-kütübi l-ilmiyye, 1409/1988, c. 5, s , Mearicu l-kuds fî Medâricu n-nefs, a.g.e., Türkçe çevirisi: Serkan Özburun, İstanbul, İnsan Yay., 1995, Tehâfutü l-felâsife, çev. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul, Klasik Yay., GÖKBERK Macit, Felsefe Tarihi, İstanbul, Remzi Kitabevi Yay., GÜLŞENÎ Muhyî-i, Ahlâk-ı Kirâm, haz. Abdullah Tümsek, İstanbul, İnsan Yay., İBN RÜŞD,Tehâfütü t-tehâfüt, çev. Kemal Işık, Mehmet Dağ, Samsun, O.M.Ü. Yay., 1986., Telhîsu Kitâbi n-nefs [Psikoloji Şerhi], çev. Atilla Arkan, İstanbul, Litera Yay., İBN SÎNÂ,el-İşârât ve t-tenbîhât, çev. A. Durusoy, M. Macit, E. Demirli, Litera Yay., İstanbul, 2005., eş-şifâ, [el-mantık, el-medhal / Mantığa Giriş], çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Yay., KARLIĞA Bekir, İbn Rüşd madd., DİA, İstanbul, 1999, s KAYA Mahmut, Fârâbî DİA, İstanbul, 1995, c. 12, s , Kindî, DİA, Ankara, 2002, c. 26, s , İslam Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi, İstanbul, Ekin Yayınları, 1983., Kindî Felsefî Risâleler, İstanbul, Klasik Yay., 2002 KİNDÎ,Üzüntüden Kurtulma Yolları, çev. Mustafa Çağrıcı, MÜİF Vakfı Yay., İstanbul, KONEVÎ, çev: Ekrem Demirli (Sadreddin Konevî ile Nasîruddin Tûsî Arasında Yazışmalar), İstanbul, İz Yay., KUTLUER İlhan, İttisal, DİA, İstanbul, 2001, c. 23, s. 485., İlim ve Hikmetin Aydınlığında, İstanbul, İz Yay., 2001., İslam Felsefesi Tarihinde Ahlâk İlminin Teşekkülü, (Basılmamış Doktora Tezi) İstanbul, 1989., İslamın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru, İstanbul, İz Yay., MÜCAHİD Huriye Tevfik, Fârâbî den Abduh a Siyasî Düşünce, çev. Vecdi Akyüz, İstanbul, İz Yay.,

87 OLGUNER Fahrettin, Eflatun, DİA, İstanbul, 1994, c. 10, s SARUHAN Müfit Selim, İbn Miskeveyh Düşüncesinde Tanrı ve İnsan, Ankara, Avrasya Yay., 2005., İslam Ahlâk Felsefesinde Bilgi ve Hürriyet, (AÜİF Doktora Tezi) Ankara, SAYGILI Aydın, Hoca Nasîr-ı Tusi ve Rasadhane-i Meraga, Ankara Üniversitesi DTCFD, Ankara, 1956, c. 14, Sayı: 1-2, s SIDDIKÎ Bahtiyar Hüseyin, Nasîruddin Tûsî, İslam Düşüncesi Tarihi, ed.: M.M. Şerif, (Türkçe Baskının Editörü Mustafa Armağan), İstanbul, İnsa Yay., SIDIKA Ayşe Oktay, Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî, İstanbul, İz Yay., SUNAR Cavid, İbn Miskeveyh ve Yunan da ve İslam da Ahlâk Görüşleri, Ankara, AÜİF Yay., TOKTAŞ Fatih, İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, İstanbul, Klasik Yay., TURHAN Kasım, Âmirî ve Felsefesi, İstanbul, İrfan Yay., TÜMSEK Abdullah, Gülşenî nin Ahlâk Görüşü (Muhyî-i, Gülşenî, Ahlâk-ı Kirâm içinde), haz. Abdullah Tümsek, İstanbul, İnsan Yay., TÜRKER Ömer, Nefs, DİA, İstanbul, 2006, c. 32, s YAVUZ Yusuf Şevki, Hulûl, DİA, İstanbul, 1998, s , Kesb, DİA, İstanbul, 2002, c. 25, s

88 MANTIK 8 Mantığın ilk ele aldığı konu, kavramlar konusudur. Kavram (mefhum), üzerinde düşünmek istediğimiz şeyin zihnimizdeki karşılığıdır. Zihnimizdeki şeyi sözle ifade ettiğimiz zaman ağzımızdan çıkan söze terim (ıstılah) diyoruz. Terimlerin düşünülen şeyi ifade etmesi, sözlerin anlamlara delalet etmez, işaretlerin de anlamlara delaleti olabilir. Ama mantık, yalnızca sözlerin delaleti ile ilgilenir. Hangi kavramın hangi kavramları içine aldığının incelendiği konu kavramlar arası ilişkiler konusudur. Kavramların birbiriyle ilişkisi önemlidir. Çünkü bir çok şeyi ifade eden bir kavramla ilgili hüküm, o kavramın içinde yer alan kavramla da ilgili olacaktır. Mantığın ikinci temel konusu hükümlerdir. İki terim bir araya gelerek bir hüküm oluşturmuşsa bu hükme yüklemli(hamli) hüküm denir. Yüklemli hükümlerin birinci terimine konu ikinci terimine ise yüklem denir. Bir yüklemli hüküm, ele aldığı konunun kapsamına giren her şeyi kuşatacak şekilde bir ifade olabileceği gibi aynı konunun içinde yer alanların yalnızca bir kısmı ile ilgili bir ifade de olabilir. İki hüküm bir şartlı ifade içerirse bir araya gelir. Ve yeni bir hüküm meydana getirirse böyle ifadelere de şartlı hüküm adı verilir. Şartlı hükümlerdeki iki hükümden biri diğerine bağlı ise böyle bir ifadeye bitişik şartlı adı verilir. Bu ifadelerde genellikle birinci hüküm ikincinin sebebidir. Hükümler iki hükümden biri doğru ise diğeri yanlış olacak biçimde ya böyledir ya şöyledir kalıbı kullanılarak bir araya getirilmişse bu tür ifadelere de ayrık şartlı adı verilir. Bu bölümde, hükümler arası ilişkiler başlığı altında ele alınan önemli bir konu çelişiki (tenakuz) konusudur. Çelişki, biri doğru olduğu zaman diğeri mutlak a yanlış olan hükümden birinin diğerine karşı durumunu anlatmak için kullanılan bir sözdür. İnsanlar bazen farkında olmadan bazen de kolaycılığa kaçarak bile bile çelişkiye düşerler. Halk arasında kullanılan bu ne perhiz bu ne lahana turşusu sözü çelişkiyi en iyi anlatan sözlerdendir. Mantığın üçüncü temel konusu akılyürütme (istidlal) dir. Akılyürütmeler hükümlerin birbiriyle irtibatlandırılmasından meydana gelen ifadelerdir. Mantıkta yer alan diğer konular akılyürütmeye hazırlık bilgileridir. Bir bakımdan mantığın asıl konusu akılyürütmelerdir demek mümkündür. Hükümlerin bir araya gelerek akılyürütmeleri meydana getirmesi ancak birtakım kurallara uyulmasıyla mümkün olabilmektedir. Mantığın üzerinde en çok durduğu akılyürütme biçimi kıyasdır. Kıyaslar bitişmeli (İktiranî) ve seçmeli (istisnaî) olmak üzere ikiye ayrılır. Evren değişkendir Her değişken sonradan olmalıdır 8 Hazırlayan: Prof. Dr. Tahir YAREN. 88

89 O halde evren sonradan olmadır kıyası ile Herhangi bir kimse iradesine hâkim olursa her işte başarılı olur Bir kimse her işte başarılı olursa toplumda itibarlı bir yere sahip olur O halde herhangi bir kimse iradesine hâkim olursa toplumda itibarlı bir yere sahip olur Kıyası bitişmeli kıyasa Mıknatıs bu cismi çekiyorsa bu cisim demirdir Mıknatıs bu cismi çekmektedir O halde bu cisim demirdir Kıyası da seçmeli kıyasa örnektir. Bitişmeli kıyas, yalnız yüklemli hükümlerden oluşabileceği gibi yalnız şartlı hükümlerden veya biri şartlı diğeri yüklemli olan hükümlerden de oluşabilir. Bitişmeli kıyas için yukarıda verilen örneklerden biri yüklemli hükümlerden diğeri de şartlı hükümlerden oluşan kıyasdır. Bunlardan daha sık kullanılanı birinci örnekteki gibi yüklemli hükümlerle yapılan kıyasladır. Seçmeli kıyastaki birinci hüküm daima şartlı bir hükümdür. Bu hüküm ya yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi bitişik şartlı bir hüküm olur ya da ayrık şartlı bir hüküm olur. Bu sonuncuya şöyle bir örnek verilebilir: Bir kimse ya yeteri kadar çalışmak ya da çalışmamaktan doğacak sonuçlara katlanmak zorundadır Falan şahıs yeteri kadar çalışmamaktadır O halde çalışmamaktan doğacak sonuçlara katlanmak zorundadır Mantık, hükümleri şekil yönünden ele aldığı gibi doğruya uygunluk bakımından da ele alır. Kullandığımız hükümler arasında doğruluğundan hiç şüphe edilmeyen hükümler bulunduğu gibi doğru olma ihtimali yüksek olan bununla birlikte kesinlik taşımayan hükümler de vardır. Bunların dışında bir de yanlış olduğu ilk bakışta görülsün veya görülmesin- yanlış olan hükümler vardır. Bu hükümlerden her biriyle kıyas yapılabilir. Mantık öğrenmenin temel amacı şüpheden uzak hükümlerle diğerlerini birbirinden ayırabilme yeteneği kazanmaktır. İLAHİYAT ÖĞRENCİSİ İÇİN LİSANS EĞİTİMİ BOYUNCA OKUNMASI GEREKEN ESERLER Necati Öner, Klasik Mantık. İbrahim Emiroğlu, Klasik Mantığa Giriş. Doğan Özlem, Mantık. 89

90 DİN SOSYOLOJİSİ 9 İlahiyat alanında ağırlıklı olarak normatif düşüncenin hâkim olması İlahiyat fakültelerinde Din Sosyolojisi gibi daha ziyade tasviri ve yorumlayıcı metodu kullanan bir disiplinin eğitim-öğretimi sürecinde bazı zorlukların yaşanmasını kaçınılmaz kılmaktadır. Nitekim ilahiyat alanında amaç, olması gerekene, diğer bir ifadeyle murad-ı ilahiye ulaşmakken, sosyolojinin bir alt dalı olarak din sosyolojisinin amacı daha ziyade dinin toplumsal boyutunu anlamak, yorumlamak ve açıklamaktır. Dolayısıyla din sosyolojisi dersi veren öğretim üyeleri her şeyden önce İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin din sosyolojisinin murad-ı ilahiye ulaşma çabasında ne tür bir öneme sahip olduğu yönündeki sorularını cevaplamak durumunda kalmaktadırlar. Söz konusu sorulara verilen cevaplar öğrencilerin din sosyolojisi alanına olan ilgilerini ve bu alandaki önemli çalışmalara yönelmelerini de büyük ölçüde etkilemektedir. Toplumsal bağlamdan bağımsız bir dini yaşam mümkün görünmemektedir. Bu bağlamda din toplum hayatını düzenlerken, dini yaşamın da bir yere kadar toplumsal özelliklere göre şekillenmesi kaçınılmazdır. Nitekim İslam tarihi boyunca benzer meselelerle ilgili farklı dönemlerde ve farklı toplumlarda birbirinden farklı fetvaların veya çözümlerin uygulandığı sayısız örneklere rastlamak mümkündür. Dolayısıyla Müslüman toplumlar karşılaştığı sorunlara çözüm üretirken dini kaynakların yanı sıra içinde bulundukları toplumların yapısal, kültürel, siyasi, ekonomik vb. şartlarını da göz ardı etmemiş, onları yok saymamıştır. Bu bağlamda sorunlara çözüm üretebilmenin yolunun sadece dini kaynakları değil, sorunun ortaya çıktığı toplumsal şartları da çok iyi bilmekten geçtiği söylenebilir. Günümüzde Müslüman toplumların içinde bulundukları durumun içeriden yapılan bir bakışla, kapsamlı bir şekilde ve derinlemesine ele alındığı, açıklandığı ve anlamlandırıldığı söylenemez. Bu açıdan genelde sosyoloji, özelde de din sosyolojisi Müslüman toplumların bu gün en fazla ihtiyaç duyduğu bilimsel disiplinlerden biridir. Eski toplumlara kıyasla ekonomik, eğitim, bürokratik, siyasi vb. açılardan oldukça karmaşık bir hale gelen günümüz toplumlarını bir bütün olarak algılamak, anlamak ve açıklamak bir hayli zorlaşmıştır. Söz konusu zorluğun aşılmasında, modern toplumları anlamak üzere ortaya çıkan ve bu yolda önemli bir mesafe kat etmiş olan sosyoloji bilimi yardım alabileceğimiz çok önemli bir disiplindir. Sosyoloji ile İlahiyat alanı arasında önemli bir köprü olma kapasitesine sahip olan din sosyolojisi de sosyolojide geliştirilen metotlardan yararlanarak günümüz karmaşık toplumları ile din olgusu arasındaki karşılıklı etkileşimi anlamayı, açıklamayı ve yorumlamayı hedeflemektedir. Bu bağlamda din sosyolojisi hem ilahiyat alanında, hem de sosyoloji alanında yeterlilik gerektiren bir alandır. İlahiyat fakültelerinde ilahiyat alanıyla ilgili belli düzeyde yeterliliğin kazanılması mümkün olsa da, sadece bir dönem okutulan din sosyolojisi dersinde sosyoloji alanıyla ilgili yeterlilik kazanılması oldukça zordur. Bu nedenle din sosyolojisi alanına ilgi duyan ilahiyat öğrencilerinin, söz konusu alanda belli düzeyde yeterliliğe sahip olabilmeleri için önemli gördüğümüz kitapların listesini aşağıda sizlere sunuyoruz. 9 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Behram HASANOV 90

91 EK OKUMA LİSTESİ Ali Köse, Avrupa ve İslam, İstanbul: İz Yayıncılık, Ali Köse, Sekülerizm Sorgulanıyor, İstanbul: Ufuk Kitapları, Anthony Giddens, Sosyoloji: Başlangıç Okumaları, çev. Günseli Aksoy, Say yayınları, Arif Korkmaz, Göç ve Din, Konya: Çizgi Kitabevi, Elisabeth Özdalga, İslamcılığın Türkiye Seyri, İletişim yayınları, Elisabeth Özdalga, Modern Türkiye nin Başörtüsü Sorunu, Ufuk kitapları, Erol Güngör, İslamın Bugünkü Meseleleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat, Hakan Yavuz, Modernleşen Müslümanlar, İstanbul: Kitap Yayınevi, İbn Haldun, Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, Joachim Wach, Din Sosyolojisi, çev. Ünver Günay, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), Mustafa Aydın, Moderniteye Dışarıdan Bakmak, İstanbul: Açılım Kitap, Mustafa Aydın, Sistematik Din Sosyolojisi, İstanbul: Açılım Kitap, Nilüfer Göle, İslam ın Yeni Kamusal Yüzleri: İslam ve Kamusal Alan Üzerine bir Atölye Çalışması, İstanbul: Metis Yayınları, Nilüfer Göle, Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırları, İstanbul: Metis Yayınları, İstanbul: Peter L. Berger, Kutsal şemsiye: dinin sosyolojik teorisinin ana unsurları, çev. Ali Coşkun, İstanbul: Rağbet Yayınları, Peter L. Berger, Thomas Luckmann, Gerçekliğin Sosyal İnşası, Çev. Vefa Saygın Öğütle, İstanbul: Paradigma Yayıncılık, Şerif Mardin, Din ve İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları, Şerif Mardin, Türkiyei, İslam ve Sekülerizm, İstanbul: İletişim Yayınları, Tayfun Atay, Din Hayattan Çıkar: Antropolojik Denemeler, İstanbul: İletişim Yayınları, Ünver Günay, Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları, Zygmunt Bauman, Sosyolojik Düşünmek, çev. A. Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları,

92 DİN PSİKOLOJİSİ 10 Din Psikolojisi Türkiye de genellikle Din Bilimleri kategorisinde değerlendirilen bir disiplindir. Din Bilimleri hem ilahiyat ilimlerinden, hem de sosyal-beşerî bilimlerden yararlanarak kendi araştırma nesnesini incelemektedir. Bu bağlamda araştırma nesnesi birey olan din psikolojisi hem bireyin bağlandığı dini inanç, tutum ve davranışları, hem de insanoğlunun sahip olduğu ruhsal özelliklerini vw kişilik yapısını inceleyerek bireyleri anlamaya çalışmaktadır. Dolayısıyla iyi bir din psikoloğunun hem ilahiyat alanında, hem de psikoloji alanında yeterli bilgilere sahip olması beklenir. Modern din psikolojisinin tarihi yaklaşık olarak yıl kadar öncesine dayansa da, Müslüman bilginlerin insanın kişilik yapısını ve ruh dünyasını anlamaya yönelik incelemeleri bin senelik bir geçmişe sahiptir. Müslüman filozofların bu konuda yaptığı çalışmalar oldukça derin, kapsamlı ve özgündür. Fakat kişilik yapısının ve ruh dünyasının gözlemlere, özellikle de iç gözleme dayanan incelemesinde tasavvuf erbabının ortaya koyduğu çalışmalar ayrıca zikr edilmeye değerdir. Bu bağlamda İlahiyat fakültelerindeki din psikolojisi derslerinde modern psikoloji araştırmalarının yanı sıra klasik İslam geleneğinde ortaya konan psikoloji çalışmalarına dayanan derslerin de işlenmesinin öğrenciler açısından daha verimli olduğu gözlenmektedir. İlahiyat Fakültelerinde sadece bir dönem okutulan Din Psikolojisi derslerinde söz konusu çalışmaların yeteri ölçüde kapsanmasının mümkün olmadığı açıktır. Bu nedenle de din psikolojisine özel ilgisi bulunan öğrencilerin hem klasik İslam geleneğinin insan tasavvuru ile ilgili çalışmalara, hem de modern din psikolojisi araştırmalarına daha fazla aşina olabilmeleri sadece ek okumalarla mümkün olabilir. Öğrencilerimize bu konuda yardımcı olacağını düşündüğümüz okuma listesini aşağıda sunuyoruz. EK OKUMA LİSTESİ Allport, G.W., Birey ve Dini, Çev. B. Sambur, Ankara, Alper, H., İmanın Psikolojik Yapısı, İstanbul, Arı, A- Karabulut,Y., Neden Müslüman Oldum (İhtida Öyküleri), Ankara, Ayten, A., Empati ve Din, İstanbul, Ayten, A., Erdeme Dönüş: Psikoloji ve Mutluluk Yolu, İstanbul, Bahadır, A., İnsanın Anlam Arayışı ve Din, İstanbul, Frager, R. Kalp, Nefs ve Ruh, çev. İbrahim Kapaklıkaya, İstanbul, Frankl, V., İnsanın Anlam Arayışı, Çev S. Budak, Ankara, Fromm, E., Psikanaliz ve Din, Çev. A.Arıtan, İstanbul, Hökelekli, H., Çocuk, Genç, Aile Psikolojisi ve Din, İstanbul, Hökelekli, H., Din Psikolojisi, Ankara, Hökelekli, H., İslam Psikolojisi Yazıları, İstanbul, Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Behram HASANOV 92

93 Hökelekli, H., Ölüm, Ölüm Ötesi Psikolojisi ve Din, İstanbul, Jung, C.G., Din ve Psikoloji, Çev. C.Şişman, İstanbul, Karaca, F., Dinî Gelişim Teorileri, İstanbul, Karaca, F., Ölüm Psikolojisi, İstanbul, Koç, B., Benlik ve Din, İstanbul, Köse, A., Freud ve Din, İstanbul, Köse, A., Neden İslam ı Seçiyorlar, İstanbul, Köylü, M., Yetişkinlik Dönemi Din Eğitimi, İstanbul, Kula, N., Kimlik ve Din, İstanbul, Maslow,A., Dinler, Değerler, Doruk Deneyimler Çev.H.K.Sönmez, İstanbul, Mehmedoğlu, A. U., Kişilik ve Din, İstanbul, Mehmedoğlu, A. U., Tanrıyı Tasavvur Etmek, İstanbul, Nesefî, A., Tasavvufta İnsan Meselesi, çev. M. Kanat, İstanbul, Onay, A., Dindarlık, Etkileşim ve Değişim, İstanbul, Özakpınar, Y., İnsan İnanan Bir Varlık, İstanbul, Peker, H., Din Psikolojisi, İstanbul, Sayar, K., Sufi Psikolojisi, İstanbul, Tarhan, N., İnanç Psikolojisi, İstanbul, Tillich, P., İmanın Dinamikleri, çev. F. Terkan, S. Özer, Ankara, Uysal, V., Türkiye de Dindarlık ve Kadın, İstanbul, Vergote, A., Din, İnanç ve İnançsızlık, çev. V. Uysal, İstanbul, Yapıcı, A., Ruh Sağlığı ve Din, Adana, Yıldız, M., Çocuklarda Tanrı Tasavvurunun Gelişimi, İzmir,

94 DİN EĞİTİMİ 11 Günümüz İlahiyat bilimleri yapılandırmasında Felsefe ve Din Bilimleri arasında yer alan bilim dallarından birisi olan din eğitimi her dönemde ilahiyat alanının pratik hayata en yakın yönünü temsil eden araştırma alanlarından birisi olmuştur. İlahiyatın konusu olan din haddizatında bir eğitim faaliyetidir. İnsanın Rabbi tarafından eğitilmesi ile başlayan din olgusu Rab dan gelenlerin insan aracılığıyla ve en doğru usullerle diğer insanlara ulaştırılması suretiyle genişlemiş ve kurumsallaşmıştır. Disiplinler-arası bir araştırma alanı olarak din eğitimi diğer ilahiyat bilimlerinden aldığı verileri; eğitim bilimlerinden aldığı verileri kullanarak günümüz insanının gönül dünyasına aktarmanın yollarını arar. Bu arayış hem ilahiyat bilimlerinde hem de eğitim bilimleri alanında donanımlı ilahiyatçıları gerekli kılar. Zira dini ve dini düşünceyi doğru bir şekilde öğrenmemiş/anlamamış kişilerin onu etkili biçimde anlatmanın yollarını ararken isabet etmeleri mümkün değildir. Bu yönüyle din eğitimcisi iyi bir ilahiyat bilimci olarak kendini yetiştirmek durumundadır. Öte yandan din eğitimi uygulamalı bir ilahiyat alanı olarak bilimsel süreçler kullanılarak üretilmiş deneysel bilimlerin verilerinden de sonuna kadar istifade etmek durumundadır. Bireyin gelişim aşamaları, gelişimin özellikleri, öğrenmenin oluşumu, etkili öğretim stratejileri gibi alanlarda yüzyıllardır üretilmiş olan bilimsel bilgi ilahiyat bilimlerinden elde edilen bilginin muhataplara ulaştırılma biçimini belirleme açısından din eğitimcisinin en önemli dayanak noktalarından birisidir. Bu durum din eğitimcisinin kendini iyi bir eğitim bilimci olarak yetiştirmesini gerekli kılar. Din eğitimi bilim dalında çalışmayı planlayan bir ilahiyatçı için muhtemel çalışma konularından bir kısmını şu şekilde ifade etmemiz mümkündür: Kur an ve Hadislerde Eğitim Usulleri, İslam Eğitim Tarihi ve Geleneği, Müslüman Eğitim Bilimciler ve Görüşleri, Çocuklukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişimi, İnanç Öğretim, İbadet Öğretimi, Ahlak Eğitimi, Ahlaki Gelişim, Din Eğitimi Uygulama Alanlarında (Din Dersleri, İHL, İHO, Cami, Kur an Kursu vb.) Eğitimin Kalitesinin Yükseltilmesine Yönelik Teorik/Betimsel/Deneysel Çalışmalar, Kişilik ve Karakter Eğitimi, Yaygın Din Eğitimi, Örgün Din Eğitim-Öğretimi, Farklı Eğitim Kademelerinde (Okul Öncesi, İlk, Orta ve Yüksek) Din Öğretimi, Bireyin Gelişim Dönemlerine Göre Din Öğretimi, Din Öğretimi Özel Öğretim Yöntemleri, Din Öğretiminde Materyal Geliştirme, Din Öğretiminde Program Geliştirme, Din Öğretiminde Kalite Standartlarının Geliştirilmesi, Farklı Ülkelerde Din Eğitimi ve Öğretimi. DİN EĞİTİMİ ALANINDAN LİSANS ÖĞRENCİLERİ İÇİN SEÇİLMİŞ OKUMA LİSTESİ A. Dodurgalı, Ailede çocuğun din eğitimi, İFAV. Ahmet Çağlayan, Öğretmenler Odası, DEM. 11 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hasan Meydan 94

95 Ahmet Onay, Din Ve Ahlak Eğitim Öğretimine Yeni Yaklaşımlar, DEM. Ahmet Onay, Dindarlık Etkileşim Ve Değişim, DEM. Ali Balcı, Karşılaştırmalı Eğitim Sistemleri, PEGEM AKADEMİ. Ali Ulvi Mehmedoğlu, Kişilik ve Din, DEM. Alim Kaya, Psikolojik Danışma ve Rehberlik, ANI. Aristoteles, Nikomakhos a Etik, BilgeSu Yay. Arthur T. Jersild, Öğretmenin Kendisiyle Yüzleştiği An, DEM. Aysun Enginer, Avrupa Birliği Eğitim Sistemleri, PEGEM AKADEMİ. Bahar Sevim Kuzu, Din ve Ahlak Öğretiminde Oyun Örnekleri, Nobel. Beyza Bilgin, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, Gün Yay. Bilal Yorulmaz, Perdeden Gönüllere, Rağbet Yay. Bülent Dilmaç, İnsanca Değerler Eğitimi, Nobel. Daniel Goleman, Duygusal zekâ, Varlık Yay. Erol Güngör, Değerler psikolojisi üzerinde araştırmalar, Ötüken Yay. Fahri Kayadibi, İsviçre Eğitim Sistemi Ve Türk Çocuklarının Eğitimi, DEM. Faruk Karaca, Dini Gelişim Teorileri, DEM. Gülsüm Ağırakça, Mekteplerde Ahlak Eğitim ve Öğretimi ( ), Çamlıca Yay. H. Ekşi, A. Katılmış, Karakter Eğitimi El Kitabı, Nobel. Halil F. Kanad, Pedagoji tarihi, MEB. Halis Ayhan, Türkiye de Din Eğitimi, DEM. Hasan Bacanlı, Duyuşsal Davranış Eğitimi, Nobel. Hayati Hökelekli, Çocuk, Genç, Aile Psikolojisi ve Din, DEM YAYINLARI. Heyet, Değerler Ve Eğitimi, DEM. Heyet, İHL lerinde Meslek Dersi Öğretimi Nasıl Olmalı?,DEM. Heyet, Teaching For Tolerance In Muslim Majorıiy Societies, DEM. Hüsameddin Erdem, Son Devir Osmanlı Düşüncesinde Ahlâk, DEM. Hüseyın Yılmaz, Camilerin Eğitim Fonksiyonu, DEM. İ. Sağlam, Çocuk ve İbadet, Düşünce Yay. İbn Miskeveyh, Ahlakı Olgunlaştırmak, Büyüyen Ay Yay. İbn Sahnun, Âdâbu l Muallimin, İFAV. İnayet Aydın, Eğitim ve Öğretimde Etik, PEGEM AKADEMİ. İrfan Başkurt, Din E. Açısından Kur an Öğretimi Ve Yaz K.Kursl.,DEM. İsmail Dogan, Vatandaşlık Demokrasi ve İnsan Hakları, PEGEM AKADEMİ. Ismayıl H.,Baltacıoğlu Talim ve Terbiyede İnkılap, MEB. John Dewey, Günümüzde Eğitim, PEGEM AKADEMİ. Kerim Yavuz, Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişimi, Boğaziçi Yay. M. Naci Kula, Bedensel Engellilik Ve Dini Başa Çıkma, DEM. M.F. Bayraktar, İslam Eğitiminde Öğretmen-Öğrenci Münasebetleri, İFAV. 95

96 Mahmut Zengin, İmam Hatip Liselerinde Eğitim ve Öğretim, DEM. Mehmet E. Ay, Çocuklarımıza Allah ı Nasıl Anlatalım, Timaş Yay. Mehmet Zeki Aydın, Ailede Çocuğun Ahlak Eğitimi, DEM. Mehmet Zeki Aydın, Din Öğretiminde Yöntemler, Nobel. Mehmet. E. Ay, Din Eğitiminde Mükâfat ve Ceza, Nil Yay. Muhammet Şevki Aydın, Açık Toplumda Din Eğitimi, Nobel. Mustafa Arslan, Türk Popüler Dindarlığı, DEM. Mustafa Çağrıcı, İslam Düşüncesinde Ahlâk, DEM. Mustafa Köylü, Dünya Dinlerinde Ahlak, DEM. Mustafa Köylü, Gelişimsel Basamaklara Göre Din Eğitimi, Nobel. Mustafa Köylü, Küresel Ahlâk Eğitimi, DEM. Mustafa Köylü, Yetişkinlik Dönemi Din Eğitimi, DEM. N. Altaş M. Köylü, Dini Danışmanlık ve Din Hizmetleri, ENSAR. Nasiruddin Tusî, Ahlâk-ı Nâsırî, Litera Yay. Nurullah Altaş, Çokkültürlülük ve Din Eğitimi, Nobel. Nurullah Altaş, Ortaöğretim DKAB Öğretimi Öğretmen El Kitabı, DEM. O. Taştekin, M. İnan, Alevi Gözüyle Din kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri Rağbet Yay. Orhan Oğuz, 21. Yüzyılda Eğitim Ve Türk Eğitim Sistemi, DEM. Özcan Demirel, Eğitim Sözlüğü, PEGEM AKADEMİ. R. Kaymakcan, H. Meydan; Ahlak Değerler ve Eğitimi, DEM. Recep Kaymakcan, Çokkültürlülük - Eğitim, Kültür Ve Din Eğitimi, DEM. Recep Kaymakcan, Günümüz İngiltere sinde Din Eğitimi, DEM. Recep Kaymakcan, Teorik Ve Pratik Yönleriyle Ahlâk, DEM. Robert Jackson, Din Eğitimi Yorumlayıcı Bir Yaklaşım, DEM. Sezgin Kızılçelik, Frankfurt Okulu, ANI. Suat Cebeci, Eğitim Bilimi ve Türkiye de Din Eğitimi, Akçağ Yay. Suat Cebeci, Öğretme ve Öğrenme Süreçlerinde Dini İletişim, İz Yay. Şuayip Özdemir, Müftülerin Gözüyle Din Hizmetleri, DEM YAYINLARI. Süleyman Akyürek, Din Öğretiminde Kavram Öğretimi, DEM. Tuğba Güler Bozkaya, Din ve Ahlak Öğretiminde Drama Örnekler, Nobel. Umut Kaya, Tanzimat tan Cumhuriyet e Osmanlıda Ahlak Eğitimi, Dem Yay. Yaşar Fersahoğlu, Din öğretim ve eğitiminde duygu eğitimi, Marifet Yay. Zeki Salih Zengin, II. Abdülhamit Dönemi Ör. Eğ. Kur. Din Eğ. ve Öğr.,Çamlıca Yay. Zeki Salih Zengin, Tanzimat Dön. Osmanlı Ör. Eğ. Kur. Din Eğt. ve Öğr.,MEB. Zeynep N. Özeri, Okul Öncesi Din ve Ahlak Eğitimi, DEM. 96

97 DİN FELSEFESİ 12 Din felsefesi, en kısa tarifiyle din üzerine felsefi olarak düşünmek; dinin kendisini, çeşitli görüntülerini veya türlerini, temel kavramlarını, temel iddialarını felsefenin eleştirel, tutarlı, sistemli ve akılsal incelemesinin konusu yapmaktır. O, yaşayan dinlerde karşımıza çıkan bir takım inanç ve uygulamaları rasyonel biçimde ortaya koymaya çalışır. Bu noktada din felsefesini yeterince anlaşılır hale getirebilmek için, onu aynı konuları ele alan teolojiden ayırmak gerekir. Tanrıbilim anlamındaki teoloji, tıpkı din felsefesi gibi dini ve Tanrı yı konu alır. Tanrı nın varlığını, temel niteliklerini, Tanrı nın evrenle ilişkisini temellendirmeye ve açıklamaya çalışır. Teoloji bu temellendirme ve açıklama faaliyetinde, doğrudan doğruya inanca dayanır, inancın sınırlarının dışına çıkmaz. Buna göre her din, kendi teolojisini oluşturur. Buradan hareketle ne kadar semavi din varsa o kadar ayrı ve farklı teolojilerin olduğu sonucu çıkarılabilir. Bütün teolojiler dayandıkları dini ve imanı güçlendirme amacı güderler. Oysa din felsefesi şu ya da bu dini ele almaz; genel olarak dini ve dinin temel kavram ve problemlerini ele alır. Din felsefesi yine iman karşısında akla öncelik verir, dinin temel inançlarını veri olarak ele alır ve onları mantıksal yolla analiz eder. Dahası din felsefesi, din karşısında eleştirel ve nesnel bir tavır takınır. O, dinin temel ilke ve inançlarını sorgularken, lehte ya da aleyhte bir tutum sergilemez. Din Felsefesi, ilahiyat alanındaki farklı derslerin ve tartışma konularının birbiriyle kesiştiği, felsefi-teolojik sorunların sistematik tarzda ele alındığı bir disiplin olarak, temel İslam bilimleri alanında tefsir, hadis, fıkıh ve kelam; felsefe sahasında mantık, felsefe tarihi ve İslam felsefesi gibi dersleri görmüş olan öğrencilere sahip oldukları bilgileri ve bunlar arasındaki ilişkileri felsefi bakış açısıyla tahlil etmeyi öğretmeyi amaçlar. Farklı dini inançların felsefi dayanakları hakkında rasyonel, objektif, şümullü, tutarlı ve eleştirel bir yaklaşım sunan Din Felsefesi, öğrencilerin hoşgörülü bir anlayışa sahip olmalarına imkan sağlar. Yine, çağdaş Din Felsefesi ile ilgili tartışmaların odağında yer alan, akıl-iman, vahiy, Tanrı nın varlığı ve sıfatları, Tanrı-âlem insan ilişkisi, ahlak, ahlakın kaynağı, kötülük sorunu ve din-bilim ilişkisi gibi pek çok problem ile klasik İslam düşünce geleneği içerisinde daha önceden tartışılmış benzer sorunlar arasındaki canlı felsefi bağı ortaya koyarak, öğrencilerin klasik ve modern literatürü geniş bir perspektif ile değerlendirmelerini sağlamak Din Felsefesinin başlıca amaçları arasında yer alır. Alvin Plantinga, Tanrı nın Bir Tabiatı Var mı? Cafer Sadık Yaran, Din Felsefesine Giriş. Kollektif, Din Felsefesi Üzerine Seçme Metinler, Küre Yayınları. Mehmet S. Aydın, Din Felsefesi. Rahmi Acar, Akıl ve İnanç, Küre Yayınları Recep Kılıç ve Sait Reçber (ed.), Din Felsefesi Ankara Üniversitesi İlitam Kitabı. 12 Hazırlayan: Öğr. Gör. Nilüfer ÜNALDI 97

98 Recep Kılıç ve Sait Reçber (ed.), Din Felsefesi El Kitabı, Grafiker Yayınları. Recep Kılıç, Dini Anlamak Üzerine. Recep Kılıç, Modern Batı Düşüncesinde Vahiy. Sait Reçber, Tanrı yı Bilmenin İmkanı ve Mahiyeti Üzerine. Stephen Evans ve Zachariy Manis, Din Felsefesi Üzerine İman Üzerine Rasyonel Düşünme. 98

99 FELSEFE TARİHİ 13 Felsefe tarihi, felsefenin ne olduğu, nasıl geliştiği, çeşitli felsefe öğretilerinin nasıl ortaya çıktığı gibi bir dizi felsefi soru ve sorunu; varlık, bilgi ve değer açısından değerlendiren çok yönlü ve çok boyutlu bir araştırma alanıdır. Bu alan felsefi düşüncelerin ve sistemlerin tarihsel serüvenini, felsefeyi nasıl ve hangi şartlarda oluşturduklarını ve ekollerin birbirleriyle ilişkilerini bütünsel bir bakış açısıyla ve aralarında ortak bir anlam oluşturacak şekilde inceler. Bu etkinliğin gayesi insan yaşamında ortaya çıkan soru ve sorunları belirli yöntemlerle değerlendirmek ve sonuçları bakımından sistematikleştirerek, karşılaşılan sorunları anlayacak ve çözümleyecek bir anlam ufku oluşturmaktır. Düşüncelerin serüvenini yansıtan felsefe tarihi, esasen insanın kendisini arayışı ya da kendisini ortaya koyma çabalarını temsil eder. Bu arayış ya da çabaların rasyonel, kapsamlı, tutarlı ve objektif bir çerçeve içinde icra edilmesi hayatı nasıl yaşamamız gerektiği hususunda yol gösterici bir işlev sergilediği için, felsefe sayesinde varoluşumuza sahip çıkabilmek ve onu gerçekleştirebilmek mümkün olur. Varoluşun aynası olarak felsefe tarihi düşünülmüş bir cevaplar koleksiyonundan ziyade varoluşumuza işaret eden sorular hazinesine benzer. Bu çerçevede felsefe, sadece entelektüel bir uğraş değil; varlığımızı ve karakterimizi şekillendiren bir hadise olur. Bu hadise varoluşumuzun anlamıyla ilgili temel sorular ve bunlara verilen cevaplarla karşılaşmamızı, varoluşta yolumuzu ve yönümüzü bulmamızı kolaylaştırır. Buna ilaveten insana entelektüel bir tarih perspektifi sağlayarak, kendi kültürünü diğer kültürlerle ilişki içinde görmesine zemin oluşturur. Böylece dünya görüşlerini anlamlandırma ve onlara değer biçme bakımından insan yeni ufuklar kazanır. Felsefe tarihinde filozoflar hakikat arayışlarını her zaman belli bir çerçeve ya da belli bir anlama modeli/paradigma içerisinde sistemleştirmek isterler. Bu durum bir tür indirgeme ya da basitleştirme ile mümkün olur. Sistemleşen düşünceler kendilerinin doğru olduklarını savunur ve karşıt sistemleri çürütmeye çalışır. Bu karşıtlıklar aracılığıyla da olsa felsefe tarihi, insan davranışının olgunlaştırılması tarihine dönüşebilir. Şöyle ki felsefeci kendi çağındaki problemlerden hareket edip geçmiş yüzyıllara iner ve tekrar kendi çağına dönerek tarihi yeniden kurguladığında düşünceler arasında bir diyalog oluşturur ve böylelikle kendisini ve çağını yeniden kurar. Felsefe teriminin ne olduğunu anlamada philosophia kelimesinin ardında ki insan bilincine kendisini dayatmakta olan gerçekliği keşfetmek ilk adım olabilir. Bu çerçevede Yunanlılar için bilgelik sevgisi, bilgiyi araştırmak ya da bilginin peşinden koşma manasına gelen philosophia, popüler anlamından daha geniş bir içeriğe sahip olarak düşünülmüştür. Ancak zamanla, bilgi birikimindeki büyük artışın sonucu, bilimlerde uzmanlaşma başlamış ve böylece çeşitli bilimler kendilerini felsefe adı verilen tümel bilimden yavaş yavaş ayırmışlardır. Böylece felsefenin özgün doğası iyice daralmıştır. 13 Hazırlayan: Öğr. Gör. Nilüfer ÜNALDI 99

100 Oysa Grek felsefe geleneği, hikmeti sevenlerin sürekli bir arayış içerisinde olmaları gerektiğini, hakikatin bizatihi bu arayış olduğunu belirtmiştir. Felsefenin İlk Çağ da doğu dünyasında kavranışı Grek dünyasından biraz daha farklı olmuştur. Konfüçyüs, Buda gibi düşünürlerin yer aldığı doğu düşüncesi felsefeyi, bireyi erdemli kılma, insani ilişkilere katkısı ve iyi toplum oluşturmada oynadığı rol açısından ele almıştır. Orta Çağ da ise felsefe kavrayışı kültürün ana unsuru olan din ile belirlenmiştir. Felsefenin merkezine Tanrı ve öte dünya yerleşmiş, dinin etkisi altında değer ağırlıklı bir felsefe oluşmuştur. Orta çağ ile modern dönem arasında bir geçit oluşturan Rönesans felsefesi ise kendini her türlü bağlılıktan sıyırarak, deney ve aklın sağladığı doğrularla hayata biçim veren bir görünümde olmuştur. Bir sistemler çokluğu olarak görünen Rönesans felsefesi, çok renkli, çok sesli, çok hareketli bir felsefeyi temsil etmiştir. Modern dönemde felsefe kendisini esas itibarıyla bilime göre tanımlamıştır. Son dönemlerde ortaya çıkan felsefede ise tarihsellik bilincine vurgu yapılarak insanların hakikat anlayışlarının evrensel olmadığı, felsefenin asla hakikate ulaşamayacağı vurgulanmıştır. Tüm bunlardan anlaşılacağı üzere felsefeyi bütün çağlar, bütün kültürler ve bütün filozoflar için geçerli olacak şekilde tanımlamak neredeyse imkânsızdır. Ancak bu durum, felsefeyle ilgili olarak belli bir kavrayışa hiçbir şekilde ulaşılamayacağı anlamına gelmemektedir. Felsefi düşünce insan yaşantısına giren her şeyi konu edindiği için, ele aldığı konuları özde üç başlık altında inceler. Bunlar varlık, bilgi ve değer dir. Varlık sorunu kendisini metafizik ve ontoloji üzerinden gösterir. Bu yüzden varlık kuramı, felsefenin ana iskeletine karşılık gelir. Zira o, varlıkların temelini anlamlandırmayı hedefler. Bilgi sorunu ise felsefede epistemoloji ve son zamanlarda bilim felsefesi başlıkları altında incelenmiştir. Değerler ise felsefede pratik olarak etik, estetik, siyaset ve din, tarih ve hukuk alanlarındaki içeriğin felsefi olarak ortaya konulmasını temsil etmiştir. Etik, ahlaki hayatı ele alıp tartışan, moral değerler ile ideallerden meydana gelen ve ahlak adı verilen olguya yönelen felsefe disiplinidir. Siyaset felsefesi ise politikayı, politik düzeni oluşturan farklı unsurları ve yönetim biçimlerini konu alan felsefe disiplinini temsil eder. Felsefenin araştırdığı bir diğer alan tarihsel varlık alanıdır. Bu bağlamda tarih felsefesi, en kısa anlamıyla tarihin felsefi yorumudur. Hukuk felsefesi ise hukuku mantıki bütünlüğü ile tanımlayan, tarihi gelişimini kaynak ve ana hatları açısından değerlendiren ve adalet fikri etrafında oluşan bir disipline işaret eder. İnsanın yöneldiği ve peşinden koştuğu diğer bir değer de güzellik tir. Güzeli her alanda ele alıp inceleyen felsefe dalına estetik denir. Yalnızca sanatı ve sanattaki güzeli inceleyen felsefeye de sanat felsefesi denir. Din felsefesi, en kısa tarifiyle din üzerine felsefi olarak düşünmek; dinin kendisini, çeşitli görüntülerini veya türlerini, temel kavramlarını, temel iddialarını felsefenin eleştirel, tutarlı, sistemli ve akılsal incelemesinin konusu yapmaktır. Felsefi düşünce bazı özelliklere sahiptir. Öncelikle felsefe araştırmaya, sorgulamaya ve eleştirel bir tavra dayanan düşüncedir. Aynı zamanda o, akıl temelli soruşturmanın sonucu olan sistemli ve tutarlı bir düşünceyi temsil eder. Bunun yanı sıra felsefi düşünce refleksiyonlu bir düşünmedir. Bu, düşünmek üzerine düşünmek, düşünme etkinliğini 100

101 yine bir düşünme konusu kılabilmek anlamına gelir. Felsefi düşünce bütünsel bir düşüncedir. O, bir konu ya da problemi tek yönüyle değil; bütün yönleriyle ele alır. Yine o, analitik ve çözümleyici bir düşüncedir. Filozof kendisine sunulan her türlü bilgi, deneyim, algı ve sezgi sonuçlarından oluşan düşünceyi analiz eder, açıklığa kavuşturur. Aynı zamanda sentetik ya da kurucu bir düşüncedir. Çünkü felsefeci, konuyla ilgili düşüncelerini; üzerinde düşünülmüş, çözümlenmiş, aydınlığa kavuşturulmuş malzemeden hareketle yeniden inşa eder. Felsefi düşünce, kesin ve nihai doğrulara ulaştığını iddia eden bir düşünce değildir. Felsefe sürekli bir soruşturma faaliyeti olduğu için onda olmuş bitmişlik yoktur. Felsefi düşüncede, bilimde olduğu gibi bir ispatlama ya da kanıtlama söz konusu değildir. Esas olan, haklı kılma veya gerekçelendirmedir. Bu yüzden felsefi düşünce, belli bir konuda tek bir doğru görüşün olmadığı, alternatif görüş ve teorilerle zenginleşen bir düşüncedir. Felsefenin değerinin bir düşünce hadisesi olarak, bilinçlerin farklı düşüncelerle diyaloga girerek kimliğini ve varlığını oluşturmasında yattığı söylenebilir. Felsefi düşünce yaşantıya dönüşen bir niteliğe sahip olduğundan felsefe, yaşananları anlamlandırma, onları en iyi şekilde irdeleme ve nihayetinde anlamlı bir bütün haline getirme işlevlerini görür. Bu durum, filozofça bir tavır kazanma hali ya da kopuk kopuk yaşadığı farklı nitelikleri bütünleştiren, kafa ve gönül bütünlüğü içinde yaşayan bütün insan olma niteliğidir. Çeşitli özellikleriyle felsefe, sürekli bir değişim içinde ilerleyen hayat süreci içerisinde insanların sorunlarına çözüm önerileri sunan ve onların hayat hususunda mahir kişiler olmalarını sağlayan bir araç işlevi görür. Felsefe; haddimizi, sınırlarımızı ve çaresizliğimizi bilmemizi sağlayan bir girişimden başka bir şey değildir. O, ilkeli bir hayat sürebilmek için ihtiyaç duyduğumuz bir etkinliktir. Felsefeye bireysel olduğu kadar toplumsal ve politik düzeyde de ihtiyaç duyulur. Felsefe insanlar arasındaki farklılıklara saygı göstermeye, başkalarıyla birlikte yaşamanın asgari koşullarını temin etmeye hizmet eder. İnsanların felsefi tutum içine girerek, felsefece düşünmesini ve filozofça bir tavır takınması sağlar; farklı oluş ve düşüncelere karşı hoşgörü oluşturur. Ahmet Arslan, Felsefeye Giriş. Ahmet Arslan, İlkçağ Felsefesi Tarihi. Ahmet Cevizci, Felsefe Ansiklopedisi. Ahmet Cevizci, Felsefe Sözlüğü. Ahmet Cevizci, Felsefe Tarihi. Ahmet Cevizci, Felsefeye Giriş. Ahmet Cevizci, İlkçağ Felsefesi Tarihi. Alfred North Whitehead, Düşüncelerin Serüvenleri, Külliyat. Ali Taşkın ve Metin Becermen, Rönesans, Yeniçağ ve 19. Yüzyıl Felsefesi Tarihi Aristoteles, Metafizik, Sosyal Yayınları. Augustinos, İtiraflar, Kabalcı. Bayram Ali Çetinkaya, İlkçağ Felsefesi Tarihi. Bergson, Ahlakın ve Dinin İki Kaynağı, Doğu-Batı. Bergson, Madde ve Bellek, Dost. 101

102 Bergson, Metafiziğe Giriş, Paradigma. Edmund Husserl, Fenemenoloji Üzerine Beş Ders, Bilgesu. F.Copleston, Kant, İdea. F.Copleston, Alman İdealizmi, İdea. F.Copleston, Aristoteles, İdea. F.Copleston, Aydınlanma - Felsefe Tarihi, İdea. F.Copleston, Berkeley-Hume, İdea. F.Copleston, Descartes, İdea. F.Copleston, Hegel, İdea. F.Copleston, Helenistik Felsefe Yunan ve Roma Felsefesi-Felsefe Tarihi, İdea. F.Copleston, Hobbes-Locke, İdea. F.Copleston, Leibniz, İdea. F.Copleston, Nihilizm ve Materyalizm, İdea. F.Copleston, Ön-Sokratikleri ve Sokrates - Felsefe Tarihi, İdea. F.Copleston, Platon, İdea. F.Copleston, Sartre, İdea. F.Copleston, Spinoza, İdea. F.Copleston, Yararcılık ve Pragmatizm, İdea. G.Skirbekk-N. Gilje, Antik Yunan dan Modern Döneme Felsefe Tarihi, Kesit. George W.F.Hegel, Tinin Görüngübilimi, İdea. Habermas, Bölünmüş Batı, Yapı Kredi. Habermas, İletişimsel Eylem Kuramı, Kabalcı. Horkheimer-Adorno, Aydınlanmanın Diyalektiği, Kabalcı. Immanuel Kant, Arı Usun Eleştirisi, İdea. Immanuel Kant, Prolegomena, Türkiye Felsefe G. Immanuel Kant, Yargı Yetisinin Eleştirisi, İdea. Kadir Çüçen, Ortaçağ Felsefesi Tarihi Karl Marks, Kapital, Yordam. Leibniz, Monadoloji, Pinhan. Leibniz, Theodicee, Biblos. Macit Gökberk, Felsefe Tarihi. Martin Heidegger, Varlık ve Zaman, Agora. Platon, Diyaloglar, Remzi. Platon, Parmenides, İmge. Platon, Phaidon, Say. Platon, Sofist, Say. Platon, Yasalar, Kabalcı. Plotinos, Enneadlar, Ruh ve Madde. Walther Kranz, Antik Felsefe, Sosyal Yayınları. 102

103 DİNLER TARİHİNE DAİR OKUMA ÖNERİLERİ Aydın, Mehmet (ed.), Dinler Tarihinde Metodoloji Denemeleri. Aydın. Mahmut, Tarihsel İsa İmanın Mesih inden Tarihin İsa sına. Aykıt, Dursun Ali, Hıristiyanlığın Öncüsü olarak İskenderiyeli Philo. Baigent, Michael-Leigh, Richard, Kutsal Kan Kutsal Kase. Bali, Rıfat N., Türkiye de Yayımlanmış Yahudilikle İlgili Kitap, Tez. Baş, Erdoğan-İnci, Salih, Ana Hatlarıyla Yahudilik, Hırisityanlık ve İslam. Batuk, Cengiz (ed.), Pavlus u Düşünmek. Batuk, Cengiz, Mitoloji ve Tarihsellik. Batuk, Cengiz, Tarihin Sonunu Beklemek: Ortadoğu Dinlerinde Eskatoloji. Bayraktar, Mehmet, Bir Hıristiyan Dogması Teslis. Bayramoğlu, Ertuğrul, Yahudilik ve Siyonizm Tarihi. Bianchi, Ugo, Dinler Tarihi (Araştırma Yöntemleri). Bonnefoy, Yves, Mitolojiler Sözlüğü I II. Borgeaud, Philippe, Dinler Tarihinde Başlangıçlar. Borgeaud, Philippe, Karşılamşma Karşılaştırma. Bottero, Jean, Tarihte Tanrı Fikrinin Doğuşu. Bristow, George, Hıristiyanlık: Sürgün ve Ötesi. Bucaille, Maurice-al-Dargazelli, Çıkış Kitabı. Çelebi, Ahmet, Mukayeseli Dinler Açısından Yahudilik. Çelebi, Asaf Halet, Pali Metinlerine göre Gotama Buddha. Challaye, Felicion, Dinler Tarihi. Chittick, William, Hayal Alemleri. Çığ, Muazzez İlmiye, İbrahim Peygamber. Çığ, Muazzez İlmiye, Kur an, İncil ve Tevrat ın Sümerdeki Kökeni. Cilacı, Osman, Dinler Tarihi. Cohen, R. Mark, Haç ve Hilal Altında: Ortaçağda Yahudiler. Conze, Edward, Kısa Budizm Tarihi. Coomaraswamy Ananda K., Hinduizm ve Budizm. Cooper, J., Taoculuk Nedir. Cox, James L., Kutsalı İfade Etmek: Din Fenomenolojisine Giriş. Davis, T.H. Rhy., Eski Hindistan da Budizm. Dâvûd, Abdulehad, İncil ve Salîb. Dawkins, Richard, Tanrı Yanılgısı. Demirci, Kürşat, Bir Hıristiyan Mezhebi olarak Ortodoksluğun Teolojisi. Demirci, Kürşat, Hinduzmin Kutsal Metinleri Vedalar. Dinç, Hasan, Kutsal Kitaplar Ortak Konular Farklı Hükümler. Doğan, Hatice, Musa b. Meymun - Maimonides in Hayatı ve Eserleri. 103

104 Dvornik, Francis, Konsiller Tarihi: İznik ten II. Vatikan a. Ebu Zehra, Muhammed, Hıristiyanlık Üzerine Konferanslar. Ehrman, Bart D. İncil Nasıl Değiştirildi? Eliade, Mircea, Dinler Tarihine Giriş. Eliade, Mircea, Ebedi Dönüş Mitosu. Eliade, Mircea, Zalmoksis ten Cengiz Han a. Eliade, Mircea, Dinler Tarihi: İnançlar ve İbadetler Morfolojisi. Eliade, Mircea, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Eliade, Mircea, Kutsal ve Dindışı. Eliade, Mircea, Mitlerin Özellikleri. Epstein, Perle, Kabala Musevi Mistiklerinin Yolu. Erbaş, Ali, Hıristiyanlıkta İbadet. Erbaş, Ali, Hıristiyanlıkta Reform ve Protestanlık Tarihi. Erdoğan, Ömer, Yahudilik Tarihi: Musa dan İsrail e Yahudilerin Tarihi. Fahreddin Razi, Hıristiyanlığın Reddine Yönelik Tartışmalar. Faruki, İsmail Raci Vdğ., Asya Dinleri. Freud, Sigmund, Musa ve Tek Tanrıcılık. Friedman, Richard Eliot, Kitab-ı Mukaddesi Kim Yazdı? Fromm, Erich, Psikanaliz ve Zen Budizm. Gandy, Peter-Freke, Timothy, Dinlerin Tarihi ve Gizemcilik. Graves, Robert-Patai, Raphael, İbrani Mitleri: Tekvin-Yaratılış Kitabı. Groepler, Eva, İslam ve Osmanlı Dünyasında Yahudiler. Guenon, Rene, Dante ve Ortaçağda Dini Sembolizm. Güler, Kenan Cengiz, Ezra. Günaltay, Şemseddin, Dinler Tarihi. Günaltay, Şemseddin, Dinler Tarihi: Yeryüzündeki İlkel Dinler. Günay, Ünver-Güngör, Harun Türk Din Tarihi. Gündüz, Şinasi, Dinsel Şiddet-Sevgi Söyleminden Şiddet Realitisine Hıristiyanlık. Gündüz, Şinasi, Pavlus: Hıristiyanlığın Mimarı. Gündüz, Şinasi, Şiddet ve Sevgi İkileminde Hıristiyanlık. Gündüz, Şinasi, Son Gnostikler Sabiîler. Güngör, Ali İsra, Cizvitler ve Katolik Kilisesindeki Yeri. Güngör, Ali İsra, Vatikan Misyon ve Diyalog. Güngören, İlhan Zen Budizm/Bir Yaşama Sanatı. Hammerton, J.A., Dünya Dinleri Sözlüğü. Heidel, Alexander, Babil Yaradılış Destanı Enuma Eliş. Hıdır, Özcan, Yahudi Kültürü ve Hadisler. İnci, Salih, Heybeliada Ruhban Okulu. 104

105 Işık, Halim, Papalık Tarihi. Işım, Mehmet Ali, Upanişadlar. Izutsu, Toshiko, Taoculuk daki Anahtar Kavramlar. Kaçar, Turhan, Geç Antikçağda Hıristiyanlık. Kahraman, Ahmet, Felsefe. Khalidi, Tarif, Müslüman Hz. İsa. Knott, Kim, Hinduzimin ABC si. Koluman, Aziz, Ortadoğu da Süryanilik:Dini-Sosyal-Kültürel Hayat. Köse, Ali, Milenyum Tarikatları. Kostler, Arthur, 13. Kabile. Kramer, Samuel Noah, Tarih Sümerde Başlar. Küçük, M. Alparslan, Kutsal Kitap Anlayışı: Yahudilik, Hıristiyalık ve İslam Örneği. Kuper, Adam, İlkel Toplumun İcadı. Kurt, Ali Osman, Erken Dönem Yahudi Tarihi: Yahudiliğin Mimarı Ezra. Kurt, Ali Osman, Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamda Din Değiştirme. Kuzgun, Şaban, Türklerde Yahudilik ve Doğu Avrupa Yahudilerin Menşei. Lao Tzu, Tao Te Ching, Yol ve Erdemin Kitabı. Lewis, Bernard, İslam Dünyasında Yahudiler. Lods, A. Vdğ., Tarihte ve Günümüzede Siyonizm ve Yahudilik. Madrigal, Carlos, Apologia&İncil ve Hıristiyanlık Sorgulanıyor. Mağribi, Samuel, Yahudiliği Anlamak. Malinowski, Bronislaw, Büyü, Bilim ve Din. Martini, İnanç ya da İnançsızlık: Yüzleşme. Meral, Yasin, Yeni Ahit Kanunu nun Oluşumu. Mercan, Şeref, İsrailoğulları Peygamberleri Hz. Mıusa ve Hz. İsa. Messadie, Gerald, Musa Ulus Yaratan Peygamber. Nasr, Seyyid Hüseyin, Bilgi ve Kutsal. Nikhilananda, Swami, Hinduizm. Noth, Albrecht, Müslümanlıkta ve Hıristiyanlıkta Kutsal Savaş ve Mücadele. Olgun, Ülkühan, Osmanlı Son Dönemi Yahudilik ve Hahambaşılık. Örs, Hayrullah, Musa ve Yahudilik. Özcan, Adem, Yahudilikte İbadet. Özel, Sibel, Fener Rum Patrikhanesi ve Ruhban Okulu. Özemre, Ahmet Yüksel, Toma ya göre İncil ya da Hz. İsa nın 114 Hadisi. Özkan, Ali Rafet, Fundamentalist Hıristiyanlık. Peters, F. E., İbrahim in Çocukları: Musevilik, Hıristiyanlık, İslamiyet. Pettazzoni, Rafaella, Tanrıya Dair. Polat, Kemal, Katolik Hıristiyanlıkta Azizlik ve Azizler. 105

106 Pritchard, E. Evans, İlkel Dinler. Renou, Louis, Hinduizm. Rousseu, Harve, Dinler Tarihi ve Sosyal İncelemeler. Roux, Jean-Paul, Altay Türklerinde Ölüm. Ruben, Walter, Eski Metinlere göre Budizm. Rubenstein, Richard E., İsa Nasıl Tanrı Oldu? Sakioğlu, Mehmet, İncili Kim Yazdı? Sakioğlu, Mehmet, Tevratı Kim Yazdı? Şarkavi, Abdurrahman, Hıristiyanlık Üzerine Konferanslar. Sarma, D. S., Hint Dini Tarihine Giriş. Schimmel, Annemarie, Dinler Tarihi. Schoeps, Hans-Joachim, Yahudi Hıristiyanlığı. Scholem, Gershom G., Sabatay Sevi Mesih mi, Sahte Peygamber mi? Şemseddin Sami, Esatir. Senzaki, Nyogen, Budizm ve Zen. Sert, Selahattin, Büyük Uygarlıkların Doğuşu. Shahak, İsrael, Yahudi Tarihi Yahudi Dini. Yakup, Adem, İslam ve Budizm. Yıldırım, Münir, Yunanistan ve Ortodoks Kilisesi. Yıldırım, Suat, Mevcut Kaynaklara göre Hıristiyanlık. Yılmaz, Hüseyin, Ezeli Hikmet ve Dinler: Dinler Tarihinde Tradisyonel Perspektif. Yitik, Ali İhsan, Hint Dinleri. Yitik, Ali İhsan, Tenasüh ve Karma İnancı ile Oluşan İlişkisi. 106

107 İSLAM TARİHİ VE SANATLARI İSLAM TARİHİ 14 Siyer-i Nebi, İslam Tarihi ve İslam Medeniyeti Tarihi dersleri hakkında genel bilgi vermek gerekirse; Türkiye de İlahiyat Fakültelerinde genel olarak Siyer-i Nebi I, Siyer-i Nebi II, İslam Tarihi I, İslam Tarihi II ve İslam Medeniyeti Tarihi; İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Bölümlerinde Hz. Muhammed in Hayatı, ve İslam Tarihi isimleriyle okutulmakta olan bu dersler öğrencilerimizin ilgiyle takip ettiği derslerdendir. Doğal olarak Siyer-i Nebi denilince Hz. Peygamber(as) in hayatı anlaşılmakta ve bu derste her yönüyle Müslümanlar için vazgeçilmez örnek şahsiyet tüm yönleriyle daha yakından tanıtılmaktadır. Siyer ve İslam Tarihi alanı İlahiyat Fakültelerinde okutulan ve müfredat içinde gerek konuları ve gerekse kredisi itibariyle ağırlığı olan dersler arasındadır. Bu yönüyle öğrenme çıktıları itibariyle bir İlahiyatçının hususiyle de bir sosyal bilimcinin formasyonuna önemli katkılarda bulunan bir alandır. Hatırlatmak gerekir ki öğrencimizin mezun olmadan önce Siyer-i Nebi ile ilgili kapsamlı bir okuma yapmaları önem arz eder. Bu noktada Peygamberimiz ile ilgili belli başlı temel sorulara cevap verebilmeleri gerekir. İlave olarak Peygamberimizin siyerini okurken Kur an ı daha iyi anlamanın da alt yapısını oluşturduklarının farkına varmaları icap eder. Zira Siyer-i Nebi esasen ayetlerin bir yönüyle sebeb-i nüzulü olması sebebiyle de önemlidir. Siyer-i Nebi, fıkhı anlamak açısından da gereklidir. Diğer taraftan Hadis ilminden ayrılarak gelişen bir ilim olması yönüyle de esasen Temel İslam Bilimleri alanları ile doğrudan ilişki kurabilen disiplinlerden birisidir. Bu yönleriyle Siyer-i Nebi salt bir biyografi alanı olmayıp diğer İslamî ilimlerle ve tüm sosyal bilimlerle ilişkili bir disiplindir. İslam Tarihi sahası esasen Hz. Adem den kıyamete kadar tüm Müslüman toplulukların, milletlerin ve devletlerin siyasi, ekonomik, kültürel, sosyal hayatlarını neden-sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen bir ilim dalıdır. Özelde ise Hz. Peygamber in doğumu ile başlayıp günümüzü de içine alan zaman dilimini kapsar. Kapsam itibariyle böylesine engin olan alan, özellikle Arapça olmak üzere farklı dönemlerin incelenmesinde değişik diller bilmeyi de gerektirmektedir. İnsanlığın engin tecrübesinin, muazzam birikiminin kurulan devasa medeniyetlerin hafızası olan tarihin bir parçası olan İslam Tarihi; olaylara, nedenlerine, sonuçlarına yönelik merak taşıyan, Müslümanların özelde Hz. Peygamber (as)den günümüze kadarki dönemi içine alan yüzyıllar içindeki değişim ve dönüşümlerini anlama ve anlamlandırma çabasına temel kaynaklık teşkil eden bir ilmi disiplindir. 14 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. M. Nadir ÖZDEMİR 107

108 İslam Tarihi öte yandan diğer sahalarla ilişki kurarak Müslümanların tarih boyunca pek çok alanda ortaya koydukları eserleri, ilme yaptıkları hizmetleri ve devlet hayatında oluşturdukları kurumları inceleyen bir ilim dalıdır. Müslümanların kültür ve medeniyet alanında da ortaya koydukları dikkate değer çalışmalar tarihin şahitliğinde bilinmektedir. Bir İslam Tarihi öğrencisi/araştırmacısı hafızasıyla tebarüz etmesi gerektiği gibi aynı zamanda yüksek bir merak duygusuna da sahip olmalıdır. Araştırma ve sorgulama isteği olmalıdır. Olaylara bakışında tarafsız olması gerektiği gibi, ideolojik ön kabuller ve diğer zaaflarla da malul olmamalıdır. Bu alanla ilgili okumalar yapmak üzere bazı eserleri tavsiye etmenin faydalı olacağına inanıyorum. ÖNERİLEN KAYNAKÇA Abdulaziz ed-durî, İlk Dönem İslam Tarihi. Adnan Demircan, Ali-Muaviye Kavgası. Adnan Demircan, Haricilerin Siyasi Faaliyetleri. Ahmet Ağırakça, Hz. Ebubekir Dönemi İslam Tarihi. Ahmet Önkal, Rasulullah ın İslam a Davet Metodu. Ahmet Sezikli, Hz. Peygamber Devrinde Nifak Hareketleri. Ahmet Turan Yüksel, İslam ın İlk Döneminde Ticarî Hayat. Ali Aksu, Emevi Devletinin Yıkılışı. Ali Himmet Berki, Hatemü l Enbiya. Ali Mural Daryal, İslam ın İlk Doğuş ve Yayılışının Psiko-Sosyal Tahlili. Andre Miquel, İslam ve Medeniyeti. Bahaettin Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş (9 cilt). Cahid Baltacı, İslam Medeniyeti Tarihi. Casim Avcı, İslam-Bizans İlişkileri. Casim Avcı, Muhammedü l Emin Hz. Peygamber in Peygamberlik Öncesi Hayatı. Cem Zorlu, Abbasilere Yönelik Dini ve Siyasi İsyanlar. Doğuşundan Günümüze Büyük İslam Tarihi (14 cilt). Ebu l Hasen en-nedvi, Rahmet Peygamberi. Elşad Mahmudov, Sebepleri ve Sonuçları Açısından Hz. Peygamber in Savaşları. Erdoğan Merçil, Müslüman Türk Devletleri Tarihi. Eyüp Baş, İslam ın İlk Döneminde Müslüman-Yahudi İlişkileri. Hüseyin Algül, Kerbela. İbn Haldun, Mukaddime. İbn Hişam, es-siretü n Nebeviyye. İbn İshak, es-sire. 108

109 İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed in Evrensel Mesajı. İrfan Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Ebi Süfyan. Eyüp Baş, İslam Kurumları Tarihi. Eyüp Baş, İslam Tarihi El Kitabı. İsmail Hakkı Göksoy, Çağdaş İslam Ülkeleri Tarihi. İzzet Derveze, Kur an a Göre Hz. Muhammed in Hayatı. Kasım Şulul, İslam Düşüncesinde Tarih Tasavvuru ve Usulü. Levent Öztürk, İslam Toplumunda Hıristiyanlar. M. Bahauddin Varol, Ehl-i Beyt Kavramının Değişim Süreci. Mehmet Akman, Osmanlı da Kardeş Katli. Mehmet Azimli, Halifelik Tarihine Giriş. Mehmet Nadir Özdemir, Bağdat ta Türk Egemenliği. Mehmet Nadir Özdemir, İslam ın İlk Döneminde Kölelik Abbasilerin İlk Yüzyılı. Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları (1, 2). Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları Medeniyet Tarihi. Mübahat Kütükoğlu, Tarih Araştırmalarında Usul. Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamber ve Devlet Yönetimi. Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamberin Savaşları. Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi. Muhittin Uysal, Peygamber Günlerinde Giyim Kuşam ve Süslenme. Mustafa Fayda, Hz. Ömer Zamanında Gayri Müslimler. Mustafa Fayda, İslamiyet in Güney Arabistan a Yayılışı. Neşet Çağatay, İslam Dönemine Dek Arap Tarihi. Nesimi Yazıcı, İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Nuh Arslantaş, İslam Toplumunda Yahudiler. Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. Osman Turan, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. Ramazan el-buti, Fıkhu s Sire. Rıza Savaş, Hz. Muhammed Döneminde Kadın. Rıza Savaş, Raşid Halifeler Döneminde Kadın. Şaban Öz, İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri. Sabri Hizmetli, İslam Tarihçiliği Üzerine. Şemseddin Günaltay, İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. Şemseddin Günaltay, İslam da Tarih ve Müverrihler. Şevki Ebu Halil, Siyer Atlası. Ünal Kılıç, Tartışmalarında Odağındaki Halife Yezid b. Muaviye. V.C. Brockelmann, İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi. W. Barthold, İslam Medeniyeti Tarihi. 109

110 Yusuf Kandehlevî, Hayatu s Sahabe (4 cilt). Yusuf Ziya Kavakçı, İslam Araştırmalarında Usul. Zekeriya Kitapçı, Hz. Peygamber in Hadislerinde Türkler. Zekeriya Kitapçı, Orta Asya da İslam ın Yayılışı ve Türkler. Zeki Velidi Togan, Tarihte Usul. Zeki Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş. Ziya Kazıcı, İslam Müesseseleri Tarihi. 110

111 TÜRK İSLAM EDEBİYATI 15 Türk İslam Edebiyatı, İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü içerisinde yer alan iki kredi/ saatlik bir derstir. Geçmişte Yüksek İslam Enstitülerinde, günümüzde de Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği bölümlerinde (DKAB) dersin adı İslamî Türk Edebiyatı dır. İsimlendirme farklılığına rağmen bu derslerin müfredatı arasında bir fark yoktur. KONUSU Türk İslam edebiyatı, Türklerin İslam ı kabul etmelerinden başlayarak günümüze kadar ulaşan edebî ürünler içerisinden dinî nitelik taşıyanları inceleyen bir bilim dalıdır. Türk İslam Edebiyatı zaman dilimi itibariyle bir başlangıcı bulunan, ancak son bulmamış, bugün de devam eden bir edebiyattır. Bu edebiyat, bir inanç, düşünüş ve yaşayış sistemi olarak İslam dininin etrafında gelişen bir edebiyattır. Kısaca dinî edebiyat olarak da isimlendirmemiz mümkündür. Bir edebî eserin dinî edebiyat ürünü olarak kabul edilebilmesi için, dinî his ve heyecanın tesiriyle yazılması, dinî muhtevaya sahip olması, dinî kavram ve motifleri kullanması ve bütün bunların dinî amaca hizmet etmesi gerekir. Bu açıdan bakıldığında edebiyat tarihimizde meydana getirilen dinî muhtevalı manzum-mensur bütün edebî eserler Türk İslam Edebiyatının alanına girer. Özellikle başta Allah (c.c.) olmak üzere, Hz. Peygamber ve diğer dinî konular etrafında oluşan edebî türler (Tevhidler, Münâcâtlar, Naatlar, Hilyeler, Mevlidler, Ramazaniyeler, Mersiye ve Makteller vb.) ve bu türlerde eser meydana getiren şair ve yazarlar Türk İslam Edebiyatının temel konularıdır. Diğer taraftan tasavvuf kültürünün tesiriyle meydana getirilen edebiyat da dinî edebiyatımızın irfanî boyutudur. Tasavvuf ve Tekke edebiyatı da denen bu alan, Türk İslam Edebiyatının bir koludur. AMACI Dinî bilgilerle mücehhez olması hedeflenen İlahiyat öğrencisi için dinin kültürel boyutunun en önemli göstergesi olan edebiyatı tanıması bir zorunluluktur. Bu disiplin, öğrencilerimizin tarih boyunca edebiyat ve din arasındaki münasebeti kavrayabilmelerine, edebiyatımız içerisindeki dinî muhtevayı tanıyabilmelerine imkân verir. Dinî-edebî türlerde meydana getirilen eserlere, din ve edebiyat nokta-i nazarından bakabilmelerini, dinî olanla edebî olanı ayırt edebilmelerini sağlar. Dolaylı olarak da öğrencilerin edebî zevk sahibi olmalarına katkıda bulunur. TÜRK İSLAM EDEBİYATINA DAİR KİTAPLAR Ali Yılmaz (Editör), Türk İslam Edebiyatı, Grafiker Yayıncılık, Ankara Bilal Kemikli, Türk İslam Edebiyatı Giriş, Emin Yayınları, Bursa Cihan Okuyucu, Divan Edebiyatı Estetiği. Fevziye Abdullah Tansel, Türk İslam Edebiyatı Türkçe Dinî Metinler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını Ankara Hazırlayan: Doç. Dr. Ali ÖZTÜRK. 111

112 Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İl Mutasavvıflar- Türk Edebiyatı Araştırmaları I. Halil İbrahim Şener-Alim Yıldız, Türk İslam Edebiyatı, Rağbet Yayınları, İstanbul Hasan Aksoy (Editör), Türk İslam Edebiyatı, Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir 2010Necla Pekolcay vd. İslamî Türk Edebiyatında Şekil ve Nevilere Giriş, Kitabevi Yayınları, İstanbul Necla Pekolcay, İslamî Türk Edebiyatı, Kitabevi Yayınları İstanbul Ömer Faruk Akün, Divan Edebiyatı md. Diyanet İslam Ansiklopedisi Yekta Saraç, Klasik Edebiyat Bilgisi, Biçim, Ölçü, Kafiye. 112

113 16, 17 İSLAM SANATI VE ESTETİĞİ Bir kültürü, bir dünyayı anlamanın en kısa, en kolay yolu sanattan geçer. Hakikat anlayışının ve bununla çok sıkı bağlantısı bulunan estetik duyarlılığın dışa vurumu olarak sanat bu konuda çok büyük imkânlar sunar. İslam ın hayat ve hakikat anlayışının, kısaca, dünya görüşünün çeşitli dil ve ifade düzeylerindeki bir tezahürü olan İslam sanatının da İslam ı anlamının en dolaysız yollarından biri olduğunu söyleyebiliriz. İslam veya genel olarak din sanatla bütün insanlığa hitap eden somut bir ifade kazanır. Güzel sesle okunan bir ezan veya Süleymaniye Camii gibi, ait olduğu dünyayı temsil edici bir mimarî eser bunun güzel bir örneğidir. Zira İslam sanat ve estetiğini İslam ın insan, âlem ve hayat telakkisinden bağımsız düşünmek mümkün değildir. Başka bir ifade ile İslam sanatı İslam ilke ve inançları üstünde yükselen bir medeniyetin ifadesidir. Zaten medeniyet, bir toplumun düşünce, duygu, edebiyat, sanat, fen bilimleri, teknik ve ahlak gibi, maddî ve manevî alanda aynı yönü, aynı hızı ve aynı duyarlılığı veren bir güç ya da dünya olarak tanımlanmaktadır. Doğrusu, imanın hakikati ya da inanma olgusu salt zihnî akıl yürütmenin veya sadece mantıkî yargıların geçerliliği ile anlatılıp açıklanacak bir husus değildir. İslam akla son derece büyük bir önem vermekle birlikte, insanın duygu ve tecrübelerine de aynı ölçüde değer verir. Kur an, tekrar tekrar, bildirdiği hakikatin akılla kavranabileceğini söyler. Öyle ki, eğer dinler akla gösterdikleri saygı bakımından sıralanacak olsa, İslam en başta yer alır. Mevlânâ ve Yunus gibi büyük sanatçı-düşünürler aşkla aklı bir potada eritircesine uyumlu hale getirmişlerdir. Gerçekten, en güzel bir biçimde yaratılmış olan insanın önemli hasletlerinden biri de onun bediî (estetik) bir duyarlılığa sahip olmasıdır. Evrendeki düzen ve dengenin idraki, insana daha öteleri, kısaca bütün varlığın gayesini telkin eden estetik bir algılayış içinde gerçekleşir. İslam sanatı aracılığıyla kendi içinde somut olan birlik, insan zihnine soyut bir ide olarak sunulmaktadır. Bu yönüyle İslam tevhid merkezlidir ve tevhid herhangi bir imge üzerinden ifade edilemez. Bu da İslam sanatının neden soyut olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla İslam sanatında soyutlama denen süreç modern soyut sanatta olduğu gibi, hiç de kayıtsız bir beşeri ve rasyonalistik bir süreç değil, fakat özgün anlamında akletmenin meyvesi ya da rûhanî âleme ilişkin bir ru yetten ibarettir. İslam sanatının soyut olması onun şiirselliği ve zerafeti ile açıklanabilir. Ayrıca İslam sanatı ağırbaşlılığı ve görkemi aynı anda içermektedir. Dolayısıyla müslüman bir sanatçıya göre soyutluk, bir yasanın ifadesidir ve bu yasa mümkün olduğu kadar doğrudan bir biçimde çoklukta Birliği tezahür ettirmektedir. Elbette, din sanat değildir; ama duyarak, düşünerek ve zevk alarak yaşamak bir sanattır. Bu da İslam ın ihsan boyutunu, yani imanın güzellik, incelik ve derin algılayışla ilgili yönünü bütün boyutlarıyla hayata geçirerek muhsinlerden biri olmakla mümkündür. 16 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Muharrem HAFIZ. 17 Metin hazırlanırken Turan Koç un İslam Estetiği kitabından ve bize ait olan Kutsal ve Sanat eserimizden faydalanılmıştır. 113

114 Bu bağlamda İslam estetiğini metafizikle ilgisini asla kesmeyen bir estetik olarak görmek durumundayız. Bu estetiğin derinliği, ruha işleyen gücü ve modern estetiklerden farkı, dolayısıyla önemi onun bu özelliğinden kaynaklanmaktadır. İslam estetiği mânâ ile sûret in mükemmel bir uyumunu sergiler, bu uyuma yaslanır ve bunu duyurmaya çalışır. Şiir böyle bir estetiğin, denebilir ki üst düzeyde ve önemli tezahürlerinden birini oluşturur. Kendisini sözle dışa vuran şiirin, bir şekilde düşünceyi ifade etme gücü ona İslam sanatları içinde imtiyazlı bir yer kazandırmıştır. İslam kutsal sanatı, her türlü bireyselci karmaşıklıkları a priori olarak feshetmekte ve sadece tek bir merkez tanımaktadır. Diğer tüm merkezler, bir ritim ve dokuma içerisindedir. Dolayısıyla İslam kutsal sanatında öznel dürtünün yokluğu söz konusudur ve onun nesnelliğinin insan zihnini sınırlayan rasyonalizm ile hiçbir ilgisi yoktur. Bununla birlikte, Rönesans sanatı, organik ve mimarinin öznel bir biçimde antropomorfik yorumu üzerinden rasyonalist bir sınırlamayı vaz eder. Buna göre rasyonalizm ile bireysel tutku arasında sadece bir basamak vardır. Bunun ardından dünyanın mekanik idraki gelmektedir. İslam sanatında ise böyle bir şey mümkün değildir. Zira İslam sanatının mantıksal özü daima şahıs ötesi ve niteliksel olarak kalır. Bu bakış açısıyla akıl, aslında, gerek akıl ötesi ve gerekse akli olarak vazedilmiş hakikatlerin insan tarafından kabul edildiği kanaldan öte bir şeydir. Bu husus, aklın ve dolayısıyla sanatın yüceliğine dayanmaktadır. Bu bakımdan, İslam sanat ustalarının yaptığı gibi, sanatın aklın ve ilmin ürünü olduğunu söylemek, onun hiçbir biçimde rasyonalistik olduğunu ve tinsel ilhamdan kaçınmak gerektiğini söylemek değildir. Çünkü böyle bir durumda akıl ilhamı felce uğratmaz, bilakis bireysel olmayan bir güzelliğe zemin hazırlar. Bu noktadan hareketle, İslam sanatının soyutluğu ile modern sanatın soyutluğu arasındaki farkı göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Modern bilinç soyutlamalarında bilinçaltından kaynaklanan akıl ötesi dürtülere nazaran daha dolaysız, değişken ve bireysel bir karşılık bulurken; müslüman bir sanatçıya göre soyut sanat bir yasanın ifadesidir ve bu yasa mümkün olduğu kadar doğrudan bir biçimde çoklukta Birliği tezahür ettirir. Müslüman için, öznel bir bireyselci ilhama işaret etmeksizin sanat, ilahi varlığın bir kanıtıdır. Mahiyeti gereği sanatın dışlaştırma ve nesnelleştirme olduğu dikkate alınırsa, imanın bir tezahürü olarak karşımıza çıkan her dinî sanat eseri gibi İslam kutsal sanatı da, en derûnî olan şeyi kendi tarzında ifade etmektedir. Olguların içsel yönüne nüfuz eden metafizik tecrübe, onların hakikatle olan ilişkilerini yakalayarak farklı şekillerde onları duyular dünyasına aksettirdiğinde sanatsal bir etkinliğe dönüşür. Bu bakımdan İslam sanat eserindeki anlam-biçim birlikteliği şeklinde tezahür eden şey bizâtihî tecrübenin kendisinden çok biricik ve anlatılamaz olan aşkın tecrübeye sadece bir imadır. İSLÂM SANATI VE ESTETİĞİNE DAİR OKUMALAR Burckhardt, Titus, İslam Sanatı: Dil ve Anlam, çev. Turan Koç, Klasik Yay., İstanbul Can, Yılmaz, Gün Recep, Ana Hatlarıyla Türk İslam Sanatları ve Estetiği, Din ve Bilim Kitapevi, Samsun

115 Grabar, Oleg, İslam Sanatının Oluşumu, Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul Hafız, Muharrem, Kutsal ve Sanat, DM Kitapevi, İstanbul Koç, Turan, İslam Estetiği, İsam Yay. İstanbul Mülayim, Selçuk, İslam sanatı: Büyük bildirinin göstergeleri, editör Aziz Doğanay Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul Nasr, Seyyid Hüseyin, İslam Sanatı ve Maneviyatı, çev. Ahmet Demirhan, İnsan Yay., İst Ülken, Hilmi Ziya, İslam Sanatı, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, İst GENEL ESTETİK VE SANAT TARİHİ/FELSEFESİ OKUMALARI Bazin, Germaine, Sanat Tarihi, çev. Üzra Nural, Selahattin Hilav, Sosyal yay., İstanbul Eco, Umberto, Ortaçağ Estetiğinde Sanat ve Güzellik: Deneme, çev. Kemal Atakay, Can yay., İstanbul Frago, France, Sanat, çev. Özcan Doğan, Doğu-Batı Yay., İstanbul Gombrich, E.H., Sanatın Öyküsü, çev. Bedrettin Cömert, Remzi Kitapevi, İstanbul Panofsky, Erwin, Gotik mimarlık ve Skolastik felsefe, çev. Engin Akyürek, Kabalcı Kitapevi, İstanbul Tunalı, İsmail, Estetik, Cem Yay., İstanbul 1979., Grek Estetiği, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul

116 İSLAM DÜŞÜNCESİNDE FELSEFENİN YERİ ve İŞLEVİ YİTİK BİLGİ FELSEFE VE HİKMET Hakikati aramanın ve ona ulaşmanın formüllerini veren ve işaretlerini gösteren felsefe, çok çeşitli tanımlara muhatap olmuş bir alandır. Filozofların sayısınca felsefe tanımlarının mevcut olduğu ileri sürülse, bu ifade herhalde abartılı olmayacaktır. Nitekim bu özelliğidir ki, felsefeyi, diğer İlmî disiplinlerden ayırmaktadır. Zira felsefe; düşünce ve fikrin zenginleştiği, bir o kadar da çeşitlendiği, aynı zamanda tartışıldığı bir sahadır. Şu halde bu farklılık ve dinamizme mekânlık yapan felsefenin, içinde barındırdığı niteliklerini, kendi tanımlarını ele alarak görelim. FELSEFE: HİKMET SEVGİSİ Genel ifadeyle hikmet sevgisi olarak bilinen felsefe, sanatların sanatı, ilimlerin ilmidir. İnsanın kendisini bilmesi olarak da tarif edilen felsefe, bilen insanın mümkün olduğu ölçüde kendisini İlâha benzetmesine vasıta olacaktır. Zira Allah a en yakın olan kul, en âlim, en âdil, en merhametli ve en müşfik olanıdır. Aynı zamanda varlıklar üzerine düşünmesine ve Yapıcı yı (es-sânî) tanımasına yardımcı olan felsefe, kalıcı ve sonsuz hayatın başlangıcı olan ölüme bir hazırlıktır. 19 FELSEFE-HİKMET İLİŞKİSİ Felsefe ve hikmet kelimeleri, çoğunlukla birbirleri yerine kullanılmaktadır. 20 Dolayısıyla hikmet, bir disiplin ve düşünce tarzı olarak da felsefeyle aynı anlamlara gelmektedir. Özellikle 9. yüzyıldan sonra, Müslüman filozoflar, felsefe kavramı yerine, hikmet kavramını benimsemişlerdir. 21 Bunun nedenlerine bakıldığında, aynı dönemde ortaya çıkan felsefeye olan muhalefeti azaltmanın ve bu kavram yerine Kur ani bir ifade olan hikmeti öne çıkarmanın amaçlandığı söylenebilir. Bununla birlikte İslam a kendi iç bünyesine daha uygun ve yakın, yerli bir kavram özlemi de giderilmiştir. Hakikatte felsefe kavramı içinde, anlam bakımından hikmet kavramının taşıdığı ve içinde barındırdığı anlamlar dizgisi mevcuttur. Nitekim felsefe, Yunanca filosofía (philsophia), sevgi anlamına gelen filo ve 18 Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA 19 Eflatun, Devlet, çev: S. Eyüboğlu, M. A. Cimcoz, VIII. baskı, İstanbul 1995, (613a-613b), ; Kindî, RisâleflHudûdi l-eşyâ ve Rusûmiha (Felsefi Risâleler içinde), çev: M. Kaya, İstanbul 1994, 66-67; Ebû Bekr er-râzî, Kitâbu l-sîretü l-felsefiyye (Resâilu Felsefıyye içinde), V. baskı, Beyrut 1982, 108; İhvân-ı Safa, Resâil, neş: B. Bustani, Beyrut, trz, IV, 290; Mehmet Bayrakdar, İslam Felsefesine Giriş, Ankara 1988, İhvân-ı Safa, er-risâletul-câmia ( Resâilu İhvâni s-safâ...içinde), neş: A. Tâmir, Beyrut-Paris 1995, V, 32; Risâletii Câmiati l-câmia (aynı eser içinde), V, Bayrakdar, İslam Felsefesine Giriş,

117 hikmet anlamına gelen sofıa kelimelerinin bir araya gelmesinden oluşmuştur. Aksine olarak bazı düşünürler, felsefeyi, hikmetin içinde değerlendirmiş olabilirler. 22 Ayrıca bazı zamanlar, İslam filozoflarının hikmeti felsefeden ayırarak farklı anlamlar yükledikleri de görülmüştür. Zira onlar hikmete, felsefeden daha derin ve kapsamlı bir anlamlar yüklemişlerdir. Şu halde hikmet, kesin doğru bilgi, yapılması erdemli olan bir hareket tarzıdır. Kısaca, hikmet bu kullanışla felsefeden daha kapsamlı bir anlam örgüsüne ulaşır. Yani her felsefe, hikmet olabilir; ama her hikmet felsefe değildir. Bu çerçevede hikmet, felsefeden daha geniş bir anlam alanı kazanmaktadır. 23 HİKMETİN ANLAM ZENGİNLİĞİ Hikmet, anlam bakımından zengin ve kapsamlı bir kelimedir. Bununla birlikte Kur ânî bir kavram da olan hikmetin mânâ zenginliğini, son dönem önemli tefsir âlimlerinden Elmalılı Hamdi Yazır ın kaleminden, görmek mümkündür. Bu Kur ân bilginimiz, tefsirinde, hikmet tariflerini bir araya toplayarak önemli bir yer ayırmıştır. Şimdi bu tarifleri ele alabiliriz: Sözde ve fiilde isabet etmek olan hikmet, hem ilim hem de ameldir. Bu anlamda hikmetli bilgi, tecrübe ile desteklenmiş ve uygulanabilir özellikler taşıyan ilimdir. Hikmetli hareket de bilimsel temellere dayalı olan ve bir ilmin ölçüsüne vurulduğu zaman doğru olduğu kesinleşen ameldir... Hikmet ilimle sanatın birleşmesidir. Bir anlamda ilim ve fıkıh demek olan hikmet varlıkların özündeki manaları anlamaktır. Yani varlıklar arasındaki sebep sonuç ilişkilerini ve etkileşim düzenini izleyip, varlıkların özünü ve amaçlarını kavramak demektir. Kur ân ın birçok yerinde hikmet, peygamberlik kavramıyla birlikte bulunmaktadır ve çoğu zaman onun yerine kullanılmaktadır. 24 Dolayısıyla hikmet, Allah ın emrini anlamaktır. İcat etmek anlamına da gelen, hikmet, varlık düzeninde her şeyi yeri yerince koymak demektir ki, bu tarif de görünüşte bütün varlığı açıklamaya yönelik olduğundan, bir bakıma İlâhî hikmeti, İlâhî sıfatları topluca tarif sayılır. Uygulama açısından hikmet adalet demektir. Amelî hikmet denilen ahlâk ilmi; ahlâkı, ifrat ve tefrit arasında adalet temeline dayadığından bu manayı almıştır. İnsanı, güzel ve doğru işlere yönelten hikmet, siyasette, insanın gücü yettiği kadarıyla yüce Yaratıcı ya benzemeye çalışmasıdır ki, bu da ilmini bilgisizlikten, icraatını zulüm ve haksızlıktan, ikram ve ihsanını cimrilikten, hoşgörüsünü bunaklıktan arındırmak ile mümkün olur. 22 Bayrakdar, age, Bayrakdar, age, Bkz. Bakara, 129, 151; Âl-i İmrân, 79, 81, 164; Nisâ, 54; Mâide, 110; En âm, 89; Yusuf, 22; Ra d, 37; Nahl, 125; İsrâ, 39;Meryem, 12; Ahzâp, 34; Sâd, 20; Zuhruf, 63; Câsiye, 16; Cum a,

118 Yaratıcı ya benzeme gayreti içindeki kul, hikmet sayesinde Allah ın ahlâkı ile ahlâklanmaktadır. Bir bilgiye hikmet denebilmesi için üzerinde faydalı bir işin eserinin görülmesi gerekir. Herhangi bir faaliyete hikmet adı verilmesi de hem İlmî temellere dayanması ve ilmin gereklerine uygun olarak ortaya konması, hem de kötülüğü ve zararı amaçlanmamış olması gerekir. Bu çerçevede hikmet, Allah ın emirlerini düşünmek ve ona uymaktır ki, nihayetinde bunu gerçekleştiren kimse, mutlak şekilde Allah a itâat edecektir. Kulluk bilinciyle yoğunlaşmış olan kimseye Allah ın lütfettiği hikmet, öyle bir nurdur ki, aklî karışıklıklar içerisindeki insan, vesvese ile gerçek makâm arasındaki farkı, onunla ayırabilir. Bundan dolayıdır ki, hikmeti elde eden isabetli, doğru ve hızlı karar verebilmekte ve gerçeğe ulaşmaktadır. Ruhların sükûn ve güvenliğinin son durağı olan hikmet, bütün hallere hakkı tanık tutmaktır. Dolayısıyla, hikmet, sebepsiz işarettir. Yani öncesinde herhangi bir illet ve sebebe bağlı olmadan, Hak Teâlâ dan kayıtsız şartsız vârid olan, içinde şek ve şüphe, zaaf ve fesat ihtimali bulunmayan, niçin ve neden diye sormaya hacet bırakmayan işarettir. Şüphe ve kaosun kışkırtıcılığından ve karmaşasından insanı arındıran hikmet, hem din ve dünya düzeni hem de ledünnî ilimdir. Nihayetinde hikmet, ilhamın gerçekleşmesi için sırrı saklamaktır. 25 KADÎM KELAM DA VE PEYGAMBER DİLİNDE HİKMET Hikmet kavramı, Kur ân da çeşitli anlamlar yüklenerek yorumlanmaktadır: a. Kur ân öğütleri anlamına gelmektedir: Ve Allah ın size indirdiği kitap ile size öğüt vermek için indirdiği hikmet b. Anlamak ve bilmek anlamlarına gelmektedir: Andolsun ki, Biz Lokman a hikmet verdik. 27 c. Nübüvvet (Peygamberlik) manasına gelmektedir: Gerçek şu ki, Biz İbrahim soyuna kitap ve hikmet verdik 28. Ve Allah Davud a hükümdarlık ve hikmet verdi Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur an Dili, sad: I.Karaçam, E. Işık, N. Boelli, A. Yücel, İstanbul trz, II, ; ayrıca bkz. Kindî, Risâle jî Hudûdi l-eşyâ ve Rusûmiha, Risale jî Hudûdi l-eşyâ ve Rusûmiha, Bakara, Lokman, Nisâ, Bakara,

119 d. İnce sırları ile Kur ân demektir: Rabb nin yoluna hikmetle davet et. 30. Ve yine bu ayetteki Her kime hikmet verilmişse ona çok hayır verilmiş demektir. 31 Genel olarak verdiğimiz bu tariflerle, hikmeti farklı yorumlamak ve izah etmek mümkündür: 1. Faydalı amele götüren ilim. 2. İlme dayalı olarak ortaya konan faydalı amel. 3. İlimde ve amelde ihkâm (sağlamlık). 32 İlimden ayrı düşünülmeyen hikmet, Hz. Peygamber in (s) ifadesiyle Müminin yitiğidir. Onu nerede bulursa alır. Bununla birlikte kendisine hikmet verilen Hakîm Elçi (s) için, hikmetin başı Allah korkusudur. HİKMETE ERMEK; SELİM AKIL VE TEMİZ KALPLE MÜMKÜNDÜR Hikmeti elde etmenin başlangıcı tefekkürdür. Bu hale kavuşmak da, ancak temiz akıl ve kalple mümkündür. Yaratıcı nın bahşettiği aklı, ihtiras ve şeytanın vesveselerine köle edenler, ne iç dünyalarındaki ilhamlarını ne de dış dünyadaki ibret manzaralarını kavrayıp idrak edemezler. Zihinleri, var olan harikuladelikleri seçemez ve sezemez. Bunlar düşünmezler veya düşünseler bile geçmişe ait olanlara baktıklarında, hayır ve hakkın, hakikat ve irfanın nerede olduğunu bilemezler. O halde İlahî bir hediye olan hikmet, ancak selim akıl ve temiz kalp sahiplerine bahşedilir. (O, hikmeti dilediğine verir ) Dolayısıyla gerçeği yakalamış akıl ve hayrı talep eden irade, hikmetin şartı; tefekkür de onun girizgâhıdır. 34 En geniş anlamıyla fayda ve sağlamlık anlamlarına gelen hikmet, her güzel bilginin, erdemli ve yararlı işin adı olmuştur. Bu bağlamda hikmet, bir işi bağnazca yapmayıp sebep-sonuçlarını ve arka planını göz önüne alarak, meydana gelebilecek sıkıntı ve problemleri oluşmadan önlemek ve ona göre tedbir almaktır. Demek ki hikmetin gerçeklemesi için, ilimle meşgul olmak ve eyleme geçip iş yapmak hayatî derecede öneme sahip iki husustur. 35 HİKMET SAHİBİ İNSAN: HAKÎM/FİLOZOF Hikmet sahibine veya hikmet erbabına, kısaca bütün bilgileri kendinde bulunduran kimseye hakîm (filozof) denmiştir. Kur ân da Hz. Lokman da hakîm olarak tanıtılmaktadır. 36 Kendisine hikmet verildiği için Lokman el-hekim denilmiştir. Ancak 30 Nahl, Bakara, 269; Yazır, Hak Dini Kur an Dili, II, Yazır, Hak Dini Kur an Dili, II, Bakara, Yazır, Hak Dini Kur an Dili, II, Yazır, age, Bkz. Lokman,

120 Türkçe de hakîm kelimesi zaman içerisinde değişime uğrayarak hekim olarak değişmiş ve tabip (doktor) anlamında söylenegelmiştir. Bundan dolayı Lokman Doktor anlamına gelen Lokman Hekim ifadesi yaygınlaşmıştır. Hz. Lokman a doktor olarak bakılması haksız bir yakıştırma değildir. Gerçekte çoğu filozofun, yani hakîmin, aynı zamanda tıpla ilgilenen tabipler (doktor) olduğu bilinmektedir. 37 Hülasa, hakikî filozof, bedenleri tedavi edip şifa bulmalarına vesile olduğu gibi, öncelikle kendi nefsini eğitmek amacıyla yeri geldiğinde mübah olan hazların birçoğunu terk edebilendir. 38 Sonra da hayat ve servetin girdabında boğulan erdemleri ve İlâhî ilkeleri unutan ve kaybedenlere her iki âlemin kapılarını açan ebedî formülleri veren ve doyumsuz iksiri sunabilendir. Bir anlamda peygamberlerin halefleri olan hakîm ve filozoflardan mahrum olan toplumların, adalet, cömertlik, onur, cesaret ve yiğitlik vasıflarını yitirmiş, egemen kültür ve güçlerin hâkimiyetine razı olmaktan başka seçenekleri kalmayacaktır. Yaşadığımız çağ bunun tanıklığını yapmaktadır. Bugün İslam dünyasının ve Müslüman toplumların karşı karşıya kaldıkları krizler ve kırılmalar bunun en açık göstergeleridir. Her türlü olumsuz koşullara ve imkânsızlıklara rağmen, Müslüman coğrafya, üçüncü dönem yükseliş medeniyetini gerçekleştirecek hakîm ve filozoflarını beklemektedir. 2. HİKMETİN ÎSLÂM COĞRAFYASINDAKİ YOLCULUĞU Yitik bilgi hikmet ve felsefe, arayıcıları tarafından yerkürenin her coğrafyasında keşfedilmeyi beklemekteydi. Ancak onun tâliplileri, öncelikle kendi bünyelerinin ve köklerinin arayışına giriştiler. Bu anlamda Müslüman düşünür ve filozoflar, evveliyetle akıl, zihin, kalp ve gönüllerini Kur ân ve hadisin hikmetli ve esrarlı cevherlerine yönelttiler. HİKMETLİ VE ESRARLI CEVHERLER: KUR ÂN VE HADİS O cevherler ki, bu tefekkür ve tezekkür kâşiflerine varlıklarının tüm kapılarını sonuna kadar açık tutmaktaydı. Bu Aşkın Sesleniş: düşünen ve akleden bir toplumu veya topluluğu, kendisine muhatap olarak görmek şeklinde varlık ve benliğini maddî vasıtalardan azâde olarak tezâhür ettirmektedir. Yine akıl ve kalbin birbirini inkar etmeyen ve yok saymayan İlâhî Çağrısı, muhataplarından tefekkür (düşünme) ve tezekkürün (hatırlama) türdeşleri olan taakkul (akletme), tefehhüm (anlama) tefakkuh (idrak etme, kavrama) ve teemmülü (derin düşünme) de ısrarla talep etmektedir. Aşkın ve İlahî nidayı gönülleriyle/kalpleriyle işitenler, elde ettikleri bu zenginliklerle arzın hikmet noktalarının keşfine çıktılar. Zirâ Son Peygamber in (s) ifadesiyle Hikmet, mü minin yitiğidir, onu nerede bulursa alır. Nihayetinde kimisi güneşin doğduğu, kimisi de güneşin battığı yerlerde olsa da, hikmet merkezlerini buldular. Bu düşünce bölgelerinin birisi Doğu daki Yunan mirası, diğer ikisi de İran (Sasanî) ve Hind düşüncesidir. 37 Bayrakdar, İslam Felsefesine Giriş, Ebû Bekir er-râzî, Kitabu s-sîretü l-felsefiyye,

121 HİKMETİN DİLDEN DİLE DİLLENMESİ Bahsi geçen felsefe ve kültür havzaları, aynı zamanda kadîm medeniyetlere mekânlık yapmışlardır. Müslüman bilgi ve hikmet âşıkları, bir anlamda insanlık birikimi olan bu fikir ve tefekkür okyanuslarına daldılar. Öncelikle bu bilgi ummânının zengin eserleri Latince, Grekçe, Yunanca, Süryanice, Âramca ve Pehlevice den birer birer tercüme edildi. Abbasîlerle başlayan ve dünyada bir benzerine rastlanılmayan büyük çeviri faaliyeti, 1-2 asır sonra, İslam coğrafyasına ve düşüncesine altın çağı nı yaşatacaktır. Özellikle de Halife Me mun, 830 da Bağdat ta, aslında cimri olmasına rağmen büyük meblağlar harcayarak inşâ ettiği Beytü l-hikme (Tercüme Evi, Hikmet Evi), insanlık tarihinin en büyük çeviri faaliyetini gerçekleştirmiştir. Rivayet edilir ki, bu tercüme merkezindeki mütercimlere ücret olarak çevirdikleri eserlerin ağırlığınca altınlar ödenmiştir. Ancak yapılan muazzam tercüme faaliyetinin Müslüman âlem üzerindeki sonuçlarına bakıldığında, bunun karşılığını bu dünyada bulmak zordur. Sonuç itibariyle İslam filozof ve mütefekkirlerinin yorulmak bilmeyen gayret ve çabalarıyla, beşeriyetin ortak düşünce arenasına, Müslümanların inşâ ve ihyâ ettiği yeni, özgün bir fikir sistemi olan İslam felsefesi ortaya çıkmıştır. MÜSLÜMANLARIN İNŞÂ ETTİĞİ DÜŞÜNCE: İSLAM FELSEFESİ İslam hâkimlerinin ürettiği ve tekâmül ettirdiği hikmet, insanlık birikiminin özgün bir tefekkür imalâtı haline dönüşmüştür. Zira bu fikir zenginliği, Batı düşünce ve kültürüne sınırsız katkı ve çeşitlilik kazandırmıştır. Ama her şeye rağmen İslam filozofları, ulaşmayı hedefledikleri, tamamen Müslümanlara özgü bir felsefenin ihyâsını sürekli yüreklerinden ve zihinlerinden silememişlerdir. Yine de tüm bu hedeflere rağmen İslam felsefesi, diğer İslamî disiplinlerden kelâm ve tasavvuf üzerinde iz bırakıcı tesirlerini belirgin bir şekilde göstermiştir. 39 Ancak bir kez daha belirtmek gerekir ki, felsefe, tam olarak kendi işaret ve damgasını vurarak Ortaçağ ve Yeniçağ boyunca İslam bilgi ve kültürünün üretim odaklan olan medreselerde istenilen düzeyde cazibe halesine dönüşmedi. Endülüs ün önde gelen Müslüman bilgeleri İbn Bacce (ö. 1138) ve İbn Tufeyl (Ö.1185), felsefeye karşı soğuk ve mesafeli duruşu, filozof üzerinden tasvir etmişlerdir. Bu hâkimlerin zihninde, toplumun tüm katmanlarıyla arzu edilen seviyede iletişime geçemeyen filozof, cemiyet içerisinde münzevî, garip ve yabancı 40 gibi konumlara sürüklenmiştir Ahmet Arslan, İslam Felsefesi Üzerine, Bkz. İbn Bacce, Tedbiri i l-mütevahhid, nşr: M. Fahri, Resâilu İbn Bacce el-ilâhiyye) II. baskı, Beyrut 1991; İbn Tufeyl, Hayy b. Yakzân, nşr: A. Nâdir, Beyrut Arslan, İslam Felsefesi Üzerine,

122 MÜSLÜMAN HAKÎMLER/FİLOZOFLAR Müslüman mütefekkirler, felsefeyle karşılaştıklarında İslam düşüncesinin bir tür felsefe ve felsefenin de bir tür din olduğu noktasına ulaşmışlardır. Nitekim Fârâbî (Ö.950), İbn Sînâ (Ö.1037) gibi iki büyük İslam filozofu, kendilerinden sonra gelecek olan İbn Rüşd ün (1198) ifadesiyle Din ile felsefe aynı anneden emmiş sütkardeşler 42 olarak ilanında herhangi bir sakınca görmemişlerdir. 43 Nitekim günümüzde birçok düşünür ve filozof, üzerinde anlamlı bir şekilde konuşabileceği alan olarak değerler, idealler, amaçlar ve hedefler sahasını görmektedir. Gerçekte bilimler bize insanın fizyolojik ve biyolojik yapısı ile ilgili verileri sunmaktadır. Bununla birlikte, bu bilimsel veriler, toplumsal bir varlık olarak insanın ne olduğu, nasıl davrandığı ve rolünün nasıl olması gerektiğini de bildirmektedir. 44 Ancak bir bütün olarak evrenin, insanla ilgisini, yine insanın Allah la ilişkisini, bunun yanında insanın tabiatla ilişkisini, yalnız hikmet ve felsefe anlamlandırmaktadır. KUTSAL İNEK BİLİM VE DİNÎ DÜŞÜNCE Bugün tüm varlıklarını, dayandırdıkları bilimin kutsal ineği haline getiren çağdaş ideoloji ve akımların bilime dayanan bir ahlâk ve bilime dayanan bir toplum modeli oluşturma rüyaları gerçekliğini kaybetmiştir. Ayrıca bu fikir ve ideolojiler, dinle aralarına kalın ve aşılması güç duvarlar örmüşlerdir. Artık şunu da kesinkes kabul etmek gerekir ki, dinî düşünce kendini anlatmak, ifade etmek, ispat etmek ve meşrulaştırmak adına kutsanmış her türlü bilimsel veriye gözü kapalı sarılmamak ve üzerine atılmamalıdır. Dinî düşünce, insan hayatının anlamı, ne olması gerektiği, fert ve toplumun siyasal hayatının nasıl erdemli hale dönüştürülmesi gerektiği, insanın amaç, ideal ve hedeflerinin vahiyle paralel bir atmosfer içine nasıl çekilebileceği üzerinde yoğunlaşmaktadır. 45 Ancak Müslüman bilge ve aydın, Kur ân ı bir bilim, tarih, biyoloji, doğa ve arkeoloji kitabı gibi okuma hastalığından da kaçınmalıdır. 46 Zirâ bilimin verilerinin değişken ve yanlışlanabilir olması, böyle bir tedbiri önceden ele almayı gerekli kılmaktadır. Bu sözlerden de modem Müslüman düşünür, bilimsel verilere ve teknolojik gelişmelere kapısını tamamen kapatmalı ve sırtını çevirmelidir anlamı çıkarılmamalıdır. Dikkat edilmesi ve hassas olunması gereken husus, açık ve nettir. O da Kur ân ve vahyin, bilim ve teknolojinin tasdiğine ve merhametine muhtaç olmadığı hususudur. Fakat çağdaş Müslüman aydın şunun da bilincinde olmalıdır ki, o da bilim, teknoloji ve tefekkür geliştikçe ve ilerledikçe vahiy daha iyi anlaşılacaktır. Aynı zamanda Kur ân ı, 42 İbn Rüşd, Faslul-Makâl (Felsefe-Din İlişkileri içinde), çev: S. Uludağ, İstanbul 1985, Arslan, İslam Felsefesi Üzerine, Arslan, age, Arslan, age, Arslan, age,

123 daha derin ve zengin anlamlar dünyasıyla görmek imkânına kavuşulacaktır. Yeter ki insan; akıl, zihin ve kalbini sahte ve maddî mühürlerle kilitlemesin. ERDEM MEDENİYETİ VE SÖMÜRÜ MEDENİYETİ Kindî (Ö.866), Fârâbî, Birûnî (ö. 1061), İbn Sînâ ve Gazâlî nin (ö. 1111) fikir emekleriyle, Batı için karanlık ve köhne olan Ortaçağ, İslam dünyası ve düşüncesi için altın çağ a dönüşmüştür. Değişim ve dönüşüm, Müslüman coğrafyasıyla sınırlı kalmamış, bunun artçı dalgalan, Batı için Rönesans ve Reform dönemini başlatmıştır. İslam ın Rönesansıyla, Batı nm bağnazlık ve karanlık dönemi, aynı zamanlara tekâbül etmiştir. 47 Arkasından insanlık ve medeniyet kültür ve birikimine katkıları açısından, İslam dünyası bu misyonunda tökez-lemiştir. Batı ise, bu evrensel misyonu, insanlık ve medeniyet yararına kullanmayıp, maalesef kan, gözyaşı, şiddet ve sömürüyle (emperyalizm) devralmıştır. Ancak yine de medeniyetler, bir zincirin halkaları gibi, misyon ve amaçları farklı da olsa, birbirlerine kenetlenmiştir. Dolayısıyla herhangi medeniyetin tek başına bağımsız ve bağlantısız olarak ele alınıp incelenmesi yanıltıcıdır ve aynı zamanda hakikatten uzaklaşmadır. Medeniyetlerin devirlerini tamamlayıp, tarih ve insanlık sahnesinden çekilmeleri söz konusu edilemez. Sadece, sürekli değişen ve gelişen dünya uygarlığının bir halkası olarak yüklendikleri rollerden bahsedilebilir. Bu açıdan bazı millet ve medeniyetlerin dünya tarihindeki üstün ve hâkim konumlarını kaybettikleri, yerküredeki temsiliyetlerinin son bulduğu anlamına gelmeyecektir. İslam medeniyeti, 8. yüzyılda Yunan dan aldığı ve devşirdiği külliyâta, kendi rengini vererek yeni ve özgün katkılarda bulunarak Batı ya aktarmıştır. İhtişamlı duruşunu, 13. yüzyıldan sonra kaybederek, sadece haşiyecilik, şerhcilik ve nakilcilik girdabına kendisini kaptırmıştır. Bunun neticesi olarak yedi sekiz asırlık bir uyku ve yarı uyuşmuşluk hali yaşamaktadır. Ancak dünya ve dolayısıyla onun içindeki medeniyetler tarihinde, en geniş sınırlarıyla 7. yüzyıldan başlayıp 17. yüzyıla kadar, yaklaşık on asır süren birikim, tecrübe ve hâkimiyetiyle, Müslümanların bu kadîm uygarlıklarım yeniden ihyâ etmesi hayal değildir. 48 GARİP GİDEN İSLAM IN GÂLİP DÖNÜŞÜ Sonuç olarak İslam dünyasının düşünür ve mütefekkirleri, geçmişte insanlığa medeniyet, huzur, mutluluk ve erdem gibi değerleri on asır boyunca taşımışlar ve sunmuşlardır. Dolayısıyla Hz. İsa nın (al.) doğumunun üçüncü bin yılı kabul edilen bu yeni on asırlık zaman aralığında umutsuzluğa, yeise ve karamsarlığa düşmeden, hikmet ve felsefe geleneğinin en büyük temsilcileri olarak Müslüman aydın ve entelektüeller, bunu başarma güç, kapasite, deneyim ve yetisine sahiptirler. Allah ın değişmez yasası, tevhid ailesince tekrar neşv-ü nemâ bulacaktır. 47 Hilmi Ziya Ülken, İslam Felsefesi Kaynaklar ve Etkileri, IV. baskı, İstanbul 1993, Ülken, age,

124 Bu ailenin Peygamberi nin ifadesiyle İslam garip geldi, garip gidecektir. Ancak yeni bir süreçte Her an yaratan, yeni bir işte olan Yüce Yaratıcı, garip giden İslam ı tekrar gâlip olarak getirecektir. 3. DİN İLE FELSEFENİN (HİKMETİN) SÜTKARDEŞLİĞİ Mİ? YOKSA FELSEFE DİNDEN ÇIKARIR MI? 49 Büyük sufîlerin kahir ekseriyeti, felsefeye ve onun üreticileri olan filozoflara, dolayısıyla onların eserlerine ilgisiz kalmamışlardır. Özellikle tasavvufta karar kılan Gazâlî nin, hayatını kaleme aldığı eserinde 50 de belirttiği gibi, o iki yıl felsefe okumuş ve bir yıl da okuduklarını tekrar etmiştir. Yine İbn Arabi nin, İhvân-ı Safâ Risâleleri nden çok etkilendiği bilinmektedir. 51 Ayrıca Hz. Mevlânâ nın ve onun yakın dostu Şems-i Tebrizî nin Eflatun dan ve başka filozofların düşüncelerinden haberdar olduğunu eserlerinden öğrenmekteyiz. 52 Demek ki, ne din sahası felsefeden ne de felsefe din sahasından müstağni/uzak kalamazlar; zirâ her ikisi birbiriyle iç içe girmişlerdir. Peki inanç alanından bağımsız olamayan felsefeyi öğrenmenin amacı nedir? FELSEFE ÖĞRENMENİN AMACI Felsefe öğrenmedeki amaç; Yüce Yaratıcı yı bilmek, O nun hareket etmeyen ve değişikliğe uğramayan Bir olduğunu, her şeyin sebebinin O olduğunu; cömertliği, hikmet ve adaleti ile O nun bu âleme düzen veren olduğunu bilmektir. Filozofun yapması gereken şey de, gücü nispetinde Yaratıcı ya benzemeye çalışmasıdır. 53 Bu ifadeler İslam sufîlerinin çok sık dillendirdiği bir hadisi çağrıştırmaktadır:...kulum bana nafile ibadetlerle yaklaşır...ben onun gören gözü, işiten kulağı, yürüyen ayağı olurum. 54 Diğer taraftan filozofun Allah a benzemeye çalışması, Allah ın ahlâkıyla ahlâklanmak 55 hadisini hatırlatmaktadır. 49 Gazâlî der ki: Ey ilimleri öğrenmek isteyen, yazılan eserleri inceleyen, halkın sözlerini ve felsefe kitaplarını değerlendiren kişi! İncelemek üzere ele aldığın konuya bakışın Allah ile, Allah için ve Allah a yönelik olmalı. Bkz.Gazâlî, Kitabu l-îmlâ fi İşkâlâti l-ihyâ (İhyâu Ulûmi d-din içinde) Kahire 1994, V, 221 (Mahmut Kaya, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, İstanbul 2003, 409). 50 Gazâlî, el-munkızu mine d-dalâl, tah: Kasım en Nurî, Muhyiddin Necip, Dımaşk 1991, Bkz. Ebû l-alâ Afıfî, İslam Düşüncesi Makaleler, çev: E. Demirli, İstanbul 2000, 231; Afıfî, Muhyiddin İbn-i Arabi de Tasavvuf Felsefesi, çev: M. Dağ, II. baskı, İstanbul 1998, 93, 240; M. Saeed Sheikh, Islamic Philosoph, London 1982, Bkz. Mevlânâ Celâleddin, Divân-ı Kebîr, haz: Abdülbâki Gölpınarlı, Ankara 2000, IV, 85, 92, 160, 162, 226, 257; VII, 549; Şems-i Tebrizî, Makâlat (Konuşmalar) I, çev: M. Nuri Gencosman, İstanbul 1974,48-49, , 217, , 238; Makâlat (Konuşmalar) II, çev: M. Nuri Gencosman, İstanbul 1975, Fârâbî, Risâle fımâ Yenbaği en Yukaddeme Kalbe Te allümi 7 -Felsefe, Mısır 1325/1907, 63. (Kaya, İslam Filozofların Felsefe Metinleri, ). 54 Buharî, Rikâk, Râzî, et-tefsiru l-kebîr, Tahran trz, VII,

125 Felsefeyi öğrenen ve onun ilkelerini bilen kişi, bu çabasının karşılığında neler elde eder? FELSEFE BİLMENİN YARARLARI Var olanların hakikatini bilmekle ve onları kendi yararına kullanmakla, erdemleri elde eder. Allah ın yarattığı varlık türlerindeki hikmeti iyi kavrar; onların sebep ve sonuçlarını araştırır ve mükemmel düzeni anlar. 56 Küllî bir ilim olan felsefe, her varlık türünün yapısal özelliğini, niçin yaratıldığını bilmek ve bütün bunları küllî bir bilgiyle kuşatmaktır. Bunun sonucunda ise faziletler elde edilir. 57 Türlerine göre felsefenin faydalarına baktığımızda bunları üç kısmında ele almak mümkündür: Siyaset felsefesinin faydası, insan türünün devamı ve hayat için gerekli olan konularda yardımlaşabilme-leri amacıyla, fertler arasındaki işbirliğinin niteliğini öğrenmektir. Aile felsefesinin faydasına gelince; insanın ev idaresini sağlayabilmesi için, ev halkı arasında gereken iş birliğini öğrenmektir. Ahlâk felsefesine faydasına gelince; bu da erdemleri ve ruhun bu erdemlerle arınma yollarım öğrenmek; bununla birlikte kötülükleri ve ruha bu kötülüklerin ulaşmaması için onlardan sakınma yollarını öğrenmektir. 58 Erdemleri öğreterek Aşkın Varlığa ulaşmanın yöntemlerini gösteren felsefenin bazı ilkeleri, işaret yoluyla İlâhî din sahiplerinden (peygamberlerden) alınır. 59 DİN İLE FELSEFE İslam filozofları, ortak bir dili gerçekleştirmek için uygun bir araç olarak felsefeyi seçmişlerdir. Böylece onlar, evrensel bir konuşmayı felsefe kanalıyla gerçekleştirmek istemişlerdir. Şüphesiz İslam veya din, felsefeden daha etkili bir alandı. Ancak din, daha çok içerden konuşmaya elveriyordu. Evrensel bir dil için felsefenin aracılığı gerekiyordu. Filozoflar için din ve felsefe hem konulan, hem de amaçları bakımından uyumluydular. 60 Ancak Gazâlî nin bazı konularda felsefe ve filozoflara yönelttiği eleştiriler, beklenenden daha fazla yankı uyandırdı. Onun eleştirisinin etkili olması, bir sebepten daha çok sonuç niteliğinde oldu. 56 Âmirî, Kitâbü l-i lâm bi-menâkıbi l-islam, nşr. A. Gurâb, Kahire 1967, 88 (Kaya, İslam Filozofların Felsefe Metinleri İhvân-ı Safâ, er-rîsâletü l-câmia, (Resâilu İhvâni s-safâ vehullâni l-vefâ içinde) tah: ArifTâmir, Beyrut-Paris 1995, V İbn Sînâ, Uyûnu l-hikme, Risaleler içinde, çev: A. Açıkgenç, M. H. Kırbaşoğlu, Ankara 2004, İbn Sînâ, age, Ahmet Arslan, İslam Felsefesi Üzerine, İstanbul 1999,

126 Dinin merkezi rol üstlendiği Ortaçağlarda, felsefenin sosyo-kültürel olarak benimsenmesi ve inandırıcı olması için İslamîleştirilmesi gerekliydi. Daha doğrusu İslam ın felsefî kavramlarla anlatılması kadar önemli bir husus, felsefenin de İslamîleşebilmesi ve İslamîleştirilebilmesiydi. Müslümanın kendisiyle ve başka inançlar ve uygarlıklarla bir konuşma yapabilmesi, diyalog kurabilmesi için felsefe, aklın ortak dilinin kullanılması açısından çok makul ve gerekli bir disiplindi. Ancak her şeye rağmen felsefe ve akıl vasıtasıyla evrenselleştirilmesine ve ortak bir dil haline getirilmesine çalışılan İslam ın, bir tehlikeyle karşı karşıya kalma riski söz konusuydu. O da İslam ın düşünce ve tasavvur merkezinde bulunan ana kavram ve konuların özel anlamlardan uzaklaştırılıp yabancılaştırılması ve tanınamaz bir hale getirilmesi tehlikesidir. Felsefenin İslam kültürünün kalıcı bir öğesi veya bileşkeni olarak varlığını sürdürememesinin ve filozofun, İslam kültürünün dikkate değer bir figürü olarak kendini ortaya koyamamasının nedeni, esas olarak bu felsefenin kendi özelliğinde aranmalıdır. 61 FELSEFEYLE İLGİLENMEK/UĞRAŞMAK MÜBAH MI? HARAM MI? Hakikatte felsefenin görevi/işlevi, var olanlara bakmak ve varlıkların Yaratıcı ya delaletinden başka bir şey değildir. Zira var olanlar, Allah ın varlığına kendi yapılarının iyi bilinmesi sayesinde tanıklık yaparlar. Varlığın yapısı tam ve kesin olarak bilinirse, Sânî (Yapıcı) hakkındaki bilgi de, o derece tam ve mükemmel olur. Din de, felsefe gibi var olanlar hakkında düşünmeyi teşvik ve tavsiye etmiştir. Hatta felsefenin ilgilendiği konunun bilinmesi din bakımından bir zorunluluk ve istenilen bir durumdur. 62 Nitekim din, varlıklar hakkında düşünmeyi sürekli öğütlemektedir. Kur ân da birçok ayet, bu hususu desteklemektedir: Ey basiret sahipleri ibret alın. 63 Bu ayet, hem aklî kıyasın hem de dinî kıyasın birlikte kullanılmasının zorunlu olduğuna işaret etmektedir. Bununla birlikte Göklerin ve yerin hükümranlığına, Allah ın yarattığı şeylere bakmazlar mı? 64 ayeti de yaratılmış her şeye ibret ve hikmet nazarıyla bakmayı hatırlatmaktadır. Bu çerçevede Yüce Allah, putperest (pagan) toplumdaki tek muvahhid olan Hz. İbrahim e bahşettiği nimeti haber vermektedir: Biz, böylece İbrahim e göklerin ve yerin hükümranlığını gösteriyorduk.. 65 Yine Kur ân da, insanların düşünmek ve tefekkür etmekle sorumlu olduklarını bildiren sayısız ayetlerden bir kaçı da şöyledir: İnsanlar acaba deveye bakıp da biraz 61 Arslan, age, İbn Rüşd, Faslû l-makâl (Felsefe-Din ilişkisi), çev: Bekir Karlığa, İstanbul 1992, Haşr, A râf, En âm,

127 düşünmezler mi, deve nasıl yaratıldı? Göğe bakmazlar mı, nasıl kaldırıldı? Dağlara bakmazlar mı, nasıl dikildi? ; Onlar göklerin ve yerin yaratılışını düşünürler. 67 ÖNCEKİ MİLLETLERİN DÜŞÜNCELERİNİ DEĞERLENDİRMEK İslam dan önceki toplumlann ve halkların aklî birikim ve tecrübesinden haberdar olmak ve onları bilmek, Müslümanlar üzerine bir gerekliliktir (vaciptir). Bilgi gücünden yararlanılacak olan geçmiş toplumlann inançlarının, tevhidî olup olmaması önemli değildir. Bunu bir benzetmeyle anlatmak gerekirse; Kurban kesmeye uygun bir bıçak bulunursa, onunla kurban kesmenin doğru ve mümkün olması için, bu aletin bizimle aynı inancı taşıyan kimseye ait olmasına bakılmaz. Yeter ki, kesme işlemi için gerekli şartlar bulunsun. 68 Nitekim aklî kıyaslar konusuna bakmak için gereken her şeyi, eskiler en mükemmel şekilde araştırıp bulduklarından, bizim elimizi onların kitaplarına uzatıp bu konuda söylediklerine bakmamız icap etmektedir. Eğer onların söylediklerinin hepsi doğru olursa, bunları kabul ederiz. Şayet onların söylediklerinde doğru olmayan şeyler varsa, bunlara dikkatleri çekeriz. 69 Hâsılı geçmiş milletlerin en mükemmel şekilde düşünerek ve araştırarak bulduklarını ve onlardan bize kadar ulaşan kitaplarım incelememiz gerekmektedir. Eğer onların söyledikleri şey doğruysa alırız; doğru olmayan hususlar bulunursa, onlara dikkat çekeriz. Başkalarını da ondan sakındırırız. 70 ESKİLERİN KİTAPLARINDAKİ AMAÇLA DİNİN AMAÇ VE MAKSADI AYNI Şu halde İslam dan önceki toplumların ortaya koydukları kitapları inceleyip değerlendirmek, dinin bizi sorumlu tuttuğu bir yükümlülüktür. Zirâ onların kitaplarındaki amaç ve maksatlarla, dinin teşvik ettiği amaç ve maksatlar birbiriyle paralellik göstermektedir. Kim bu kitapları ele alıp değerlendirmeye lâyık olanı (zekâ, adalet, ilim ve ahlâk sahibi olanı) engellerse, dinin halkı Allah ı bilmeye davet ettiği kapıdan insanları uzaklaştırmış olur. Bu kapı ki, Allah ı hakkıyla bilmeye götüren bakış (nazar) kapısıdır. Bu yapılması istenmeyen davranış ise, bilgisizliğin zirvesi ve Allah tan uzaklaşmanın son sınırıdır. 71 Yaratılışındaki eksiklikten, usûl ve yöntem bilmemesinden, arzulannın esiri olmasından ve kendisine o konuyu anlatacak yetkin bir öğretici bulamamasından veya bunların 66 Ğaşiye, Âl-i İmrân, 191; İbn Rüşd, Faslû l-makâl (Felsefe-Din İlişkisi), İbn Rüşd, age, İbn Rüşd, age, İbn Rüşd, age, İbn Rüşd, age,

128 hepsinden dolayı, şaşkın bir kişi felsefe okuyup öğrendiğinden dolayı şaşırmış, mecrasını kaybetmişse; düşkün ve şaşkın kişiye bakıp da değerlendirmeye ehil olanları bundan engellemek ve uzaklaştırmak haksızlık olur. Zirâ bu sebeple o kişiye ilişen zarar kendiliğinden değil, yetersizlik ve donammsızlıktan kaynaklanmıştır. Bunun için Hz. Peygamber: Kardeşinin ishal olması üzerine ona bal içmesini emredip de balın ishali daha da fazlalaştırmasından dolayı kendisine şikâyet eden kimseye Allah doğru söyler, senin kardeşinin kamı yalan söyler 72 şeklinde cevap vermiştir. 73 FELSEFE İLE UĞRAŞAN DİNDEN ÇIKAR MI? Halkın aşağılık takımından bir kısmının felsefî konulara ilgi duyması, okuması ve düşünmesi sebebiyle sapıttıkları zannedilmesinden dolayı, bazı kimselerin hikmet kitaplarına bakmayı yasaklamaları; bir topluluğun su içerken suyun boğazından kalıp ölmesi nedeniyle susamış kimseyi tatlı ve soğuk suyu içmekten alıkoyan kimsenin tutumu gibidir. Çünkü su içerken suyun boğazda kalmasından dolayı ölmek ânzî bir haldir, susuzluktan ölmek ise zâtî ve zorunlu bir haldir. 74 Diğer taraftan olumsuz tutum ve davranışları sadece bir ilim dalma yüklemek makul değildir. Nice fı-kıhçı (İslam hukukçusu) vardır ki, fıkıh (İslam hukuku) onun takvasının azalmasına ve dünyaya dalmasına sebep olmuştur. Hatta bizzat bu ilim dalı, kendisi de bir İslam hukukçusu olan İbn Rüşd e göre, amelî fazileti gerektirdiği halde, fıkıhçılarm birçoğunun böyle olduğu görülmektedir. Dolayısıyla felsefe ile uğraşanlarda görülen bazı olumsuzlukların fıkıhla ilgilenenlerde de görülmesi mümkündür. 75 DİN İLE FELSEFENİN/HİKMETİN ARKADAŞLIĞI, DOSTLUĞU VE SÜT KARDEŞLİĞİ Şu ana kadar ifade edilenlerin, bizi kesin ve makul bir sonuca ulaştıracak derecede yeterli olduğu söylenebilir. Bu sonuç ise, felsefe (hikmet), dinin arkadaşı ve süt kardeşidir. Tabiatları yönüyle kardeş, özleri (cevherleri) itibariyle dost oldukları halde, bir kısım donanımsız ve yetersiz kişiler, din ile felsefe arasında bir düşmanlık, çatışma ve nefret olduğunu zannetmektedirler. 76 FELSEFE KARŞITLIĞI Sayıları azınlıkta kalan ve yukarıda kimlikleri ve bilgi düzeyleri ifşa edilen kimseler, İslam dünyasının gerileme ve çöküşünün nedenini, bilim ve felsefe olarak görmüşlerdir. Ancak İslam dünyasının güç kaybetmesinin temel sebebi, felsefe ve bilime gösterilen ilgi ve onların neden olduğu iman zayıflığı değildir. Gerçek sebep, 72 Buharî, Tıp, İbn Rüşd, age, İbn Rüşd, age, İbn Rüşd, age, İbn Rüşd, age,

129 dinî-mezhebî çekişmeler, taht kavgalarının tetiklediği ve tahrik ettiği siyasî ve ideolojik çatışmalardır. 77 Şurası kabul edilmelidir ki, İslam dünyasında felsefe ile birlikte pozitif bilimin de gelişimi durmuş ve kaybolmaya yüz tutmuştur. Bilimsel donukluk ve gerilik, beraberinde felsefenin de İslam coğrafyasından taşınmasına yol açmıştır. Zirâ bilim ister pratikten hareket ederek, isterse teoriden hareketle yapılsın, gerçek bilim haline gelmeden önce, nazarî düşüncenin ortaya konmasını gerektirir. Dolayısıyla gerçek bilim, gerçek felsefeden soyutlanamaz ve ayıklanamaz. Her bilimsel faaliyet, bilim olmadan önce felsefî düşünce evresinden geçer. Daha açık ifadesiyle her bilimin başlangıç ve sonunda bir felsefesi vardır ve olmaktadır. Böylece İslam dünyasında bilim gerileyince, felsefe de geçmişteki altın çağını yitirdi. Nitekim birçok bilim adamı, aynı zamanda büyük bir filozoftu. Diğer taraftan müspet bilim ve felsefe gerileyince, aklî düşünce karşıtlarının beklentisinin aksine, dinî (İslamî) ilimler de benzer şekilde büyük bir güç kaybetti. Bunun sonucunda İslam hukuku ve tefsir gibi şer î ilimler de, müspet bilim ve felsefede olduğu gibi, bir zayıflama ve cılızlaşma sürecine girdi. 78 FELSEFENİN/HİKMETİN İSLAM DÜNYASINI TERK EDİŞİNİN SONUÇLARI Son üç asırda hegonomik güç olmaktan yerel aktörler düzeyine indirgenen İslam dünyasının içinde bulunduğu teknolojik görüntüyü bir örnekle ortaya koymak mümkündür: Türkiye, kendisinin üretmediği cep telefonu ithalatına milyarca dolar ödeme yapmıştır. Bu azımsanmayacak meblağ, aslında teknoloji üretecek bilgi ve felsefî (aklî) düşünceye sahip olamamamın faturasıdır. İslam ülkelerinin birbiriyle yaptıkları ticaret oranı, genel ticaret oranlarının ancak yüzde onuna ulaşmaktadır. Müslümanlar ve dolayısıyla İslam ülkeleri, teknolojiyi tüketme konumundan/aşamasından üretme konumuna/aşamasına geçmesi için faydalı ilim talep etmeliler. Teknoloji üretmek için, öncelikle İslam dünyası altın çağında olduğu gibi geleneğimizde ve kültürümüzde var olan felsefe ve hikmet misyonunu yeniden ihyâ etmelidir. Zira her ne zaman İslam coğrafyası yükselme dönemleri yaşamış, işte o devirlerde hem dinî ilimler hem de aklî ilimler zirveye ulaşmıştır. Yani İslamî ilimler ilerlerken, aklî ve felsefî ilimler de gelişmiş veya tersinden söylenecek olursa aklî ve felsefî ilimler ilerlerken, İslamî ilimler de gelişmiştir. Her iki sahanın gelişim ve gerilemeleri aynı dönemlerde gerçekleşmiştir. 77 Mehmet Bayrakdar, İslam Felsefesine Giriş, Ankara 1988, Bayrakdar, age,

130 Aksi takdirde Müslümanlar felsefe ve hikmet geleneklerini canlandırmazlarsa, Antik çağda Mısır da piramitlere devasa taşlar taşıyan köleler gibi, uluslararası ilişkilerde zayıf ve cılız olan varlıklarını geliştirmeleri mümkün gözükmemektedir. Bunun için yapılması gereken ne dini felsefeyle ne de felsefeyi dinle çatıştırmadan bu iki alanın aynı amaç ve hedefi gerçekleştirmeye çalışan -İbn Rüşd ün deyimiyle- iki arkadaş, dost ve süt kardeşi gibi değerlendirilmeli ve kabul edilmelidir. Unutulmamalıdır ki, dinin de felsefenin de kaynak ve kökleri İlahî referansa, yani vahye dayanmaktadır. 4. TEFEKKÜR, TEZEKKÜR VE ARINMA Kaos, karmaşa ve telaş (aceleci) kıskacındaki modem insan/birey, çoğu zaman varlığının ve var oluşunun anlamını (hikmetini), kendine verilen ismin de çağrıştırdığı gibi (insan nisyan /unutan kökünden gelen bir kelimedir) unutmaktadır. Böyle yalıtılmış bir atmosfer içerisindeki düşün(mey)en varlık, tefekkür deryasının ve şarabının hazzını alabilir mi? Yaşadığımız zamanların insanı için, tefekkür ve onun en önemli ürünü tezekkür ve nihayetinde bunlardan hâsıl olan arınma ne anlam ifade edecektir? Bu onun için bir kaygı ve ihtiyaç mıdır? HİKMET KUŞUNU AVLAYAN AĞ: TEFEKKÜR Somut olarak bakıldığında bir anlamda düşünme ve zihin yorma eylemi olarak görülen tefekkür, aradığını bulabilmesi için varlıkların anlamları ve kavramları arasında kalbin harekete geçmesidir. Bu aşamada, aktif hale geçen kalp yalnız değildir. Diğer taraftan akıl ve zihin de muhakeme formatına/moduna geçmektedir. Akabinde iyiyi ve kötüyü ayırt etme organı kalp, içindeki ışığı, yani vicdanı devreye sokmaktadır. 79 Hakiki tefekkür, Var Eden in zatında ve tahayyüllerde olan değil, nimetlerinde olandır. Zira akıl bu nimet ve hediye okyanusunda dilediği şeyi alacak ve tefükkür âleminin dayanılmaz lezzetlerine gark olacaktır. Ancak bu mertebede benlik duvarlarım yıkan erdemli insanın dilediği tek bir amaç vardır. O da yalnızca Allah a yaklaşmak yani ona kul olmaktır. Gerçek kulluğu (ubudiyet) elde eden, Vedud un (Çok Çok Seven) dostluğunu kazanır. Aşkın dostuluğun anahtarı tefekkürün de dereceleri vardır. Bu anlamda şehvet ve ihtirasların prangalarından insanı azâde kılan tefekkür, avâm ın (halkın) tefekkürü olacaktır. İrade, bilinç ve eylem özgürlüğünü elde eden insan, bulunduğu hal içerisinde gem vurulmaz ve önü alınmaz hazlarım izâle edip (tasfiye), görünmeyen âlemin sâkinlerinden birisi olmaya aday olacaktır. Nihayetinde Yaradan in dostları arasında dâhil olma lütfüne erişecektir. HAKİKAT ERBÂBININ TEFEKKÜRÜ Hakikat ve Hikmet rotasına girmenin işaretlerini veren tefekkürüne gelince; yani seçkinlerin (havâsın) tefekkürü. Sıradan insandan farklı olan bu gönül erbâbı; hayat, 79 Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, II. baskı, İstanbul 1995,

131 varlık, bilgi ve kudret gibi yetkinlik vasıflarına sahip olmadıklarını bilirler. Bu özellikler, insana Hakk ın yanında ebedîlik iksiri verecek nitelikler değillerdir. Bunlar, Hz. İbrahim in Kadîm Kitap ta dediği gibi, sonradan kaybolan (âfıl), geçici olan alanlardır. Aynı zamanda bu özellikler, bazen insanı donanımlı kılabildiği gibi, bazı zamanlarda insanı hiçliğe indirgeyebilmektedir. Bu halkanın insanları, geçici beceri ve kabiliyetleri veren Sonsuz bir Kudret ve Kaynak olduğunu bilirler. Nitekim bu Aşkın Varlık ın, varlığı bizatihi kendindendir. Yani O, hiçbir şeye muhtaç olmamalı; ama var olan/edilen her şey O na ihtiyaç duymalıdır. Varılan bu noktada, fâni olan varlık, kendisinde var olan ve verilenlerin bir İlk ve Tek İlke den neş et ettiği bilinç düzeyini yakalamakta; yani kendisini bilmekte, arkasından Rabb ini bilmekte ve İlahî İlke yi hatırlamaktadır: Size gelen her nimet Allah tandır (Nahl, 53). İşte tefekkürün bu boyutu, seçkinlerin tefekkürüdür. Seçkinlerin seçkinlerinin (Havâssu l-havâs) tefekkürüne gelince; onlar sahip olamadıkları bir özelliği ve nimeti elde etme anlamındaki bir tefekkür fakirliğinden, Var Eden in müşahede anlamındaki tezekkür ün zirvesine ulaşmış mekânsızlık mekânının yolcularıdır. 80 Hâsılı tefekkür; kalbin iyi ve kötüyü birbirinden kesin bir bilgiyle ayırmasını sağlayan bir ışıktır, lambadır. Tefekkürün zenginliğini elde edemeyen kalp, ışığı tükenir ve enerjisi biter; sağlam ipi (urvetu l-vuskâ) yakalayamaz; hakikat ve dosdoğru yoldan (sırat-ı müstakim) sapar; sonunda karanlıkların zulmeti içerisinde boğulur. 81 DERİN MURÂKABE VE TEZEKKÜR Kalp ve zihni aydınlatan/nurlandıran bir diğer tefekkür eylemi teemmüldür. İyice ve etraflıca düşünme anlamlarına gelen teemmül, derin düşüncelere dalmanın da adıdır. Bu çerçevede sûfîler, düşünen ve düşünmeyen varlıklardan uzaklaşarak (sürekli değil) derin düşüncelere gark olur; kalp, zihin ve şuur potansiyelini Var Eden in sırrına ulaşmak ve bir katre de olsa tatmak için kullanırlar ve bir tek noktada derin murakabe ve tezekkür içerisinde yok olurlar. Nihâi hedef ve maksat, aşkın hakikat dünyalarına seyr-ü seferdir. İşte bu mertebe, fıkr-i tam diye ifade edilen derin tefekkür anı olan teemmül halidir/evresidir. (Uludağ, age, 518) Yalnız, konuşan canlılardan bir süreliğine de uzaklaşan Hakikat arayıcısı, aynı zamanda ilkel ve modem tüm teknolojik nimetlerden bağını koparmalıdır ki, görünen ve görünmeyen dünyaların hikmetlerini, derin tefekkürle yani teemmülle elde edebilsin. Teemmülün son aşaması, Cemâl ve Celâl Aşkın ve Eşsiz Varlık üzerinde dünyevî çengellerden kurtulmadır. Farklı boyut, anlam ve muhtevada da olsa, bu husus, Batı da meditasyon olarak adlandırılıyor Abdürrezak Kâşânî, Tasavvuf Sözlüğü, çev: E. Demirli, İstanbul 2004, Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, II. baskı, İstanbul 2004, Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü,

132 TEDEBBÜR: HAKİKATİ DÜŞÜNME, OLAYLARIN VARACAĞI SON NOKTAYI GÖZDEN VE GÖNÜLDEN GEÇİRME Tefekkürün bir başka türü olan tedebbür ise, hakikati düşünme ve olayların varacağı son noktayı/kerteyi gözden ve gönülden geçirmedir. Bu anlamda Ku an okurken düşünmek (Nisa, 82; Muhammed, 24; Sâd; 29), hakîkat ve mükâşefe tedebbürü ve tefekkürü âriflere mahsus bir haldir. 83 Tedebbürrün iki türü ortaya çıkmaktadır. İnsanın kendisi ve varlığı hakkında düşünmesine mev iza tedebbürü denilirken; Kur ân ın mana zenginliği üzerinde tefekkür etmeye de hakîkat ve mükâşefe tedebbürü ismi verilmektedir. 84 TEFEHHÜM: YAVAŞ YAVAŞ ANLAMA VE FARKINA VARMAYI DİLLENDİRMEK Tefekkürün bir başka türü tefehhüm ise, yavaş yavaş anlama ve farkına varmayı dillendirmektedir. Buna bir tür içselleştirerek ve hazmederek/sindirerek anlama ve kavrama denilebilir. TEZEKKÜR: ALLAH IN KUDRET, AZÂMET VE RAHMÂNİYETİNİ ANLAMA Kendisinin ve Var Eden inin farkında olan âbidin/kulun, Allah ın kudret, azâmet ve rahmâniyetini anlamasına da tezekkür denilmektedir. 85 Bir başka ifadeyle, tezekkür, tefekkür aracılığıyla elde edilmiş bir şeyi bulmak ve anımsamaktır. Ancak tezekkür, tefekkürden üstündür; çünkü tezekkür, bulunmadığı halde, tefekkür vasıtasıyla zihinde var olan şeyi elde etmek için yapılır. 86 ZİHNÎ, RUHÎ VE BEDENÎ ARINMA Tefekkür ve tezekkürün sonucunda, insan sayısız yeti, kabiliyet ve kazanımların sahibi olur. Bunlar içinden en önemlisi arınma ve temizlenmedir. Arınma, insanda hem fizyolojik, hem biyolojik ve psikolojik veya bir başka deyişle hem zihinsel hem ruhsal hem de bedensel değişimler ve dönüşümler yaşatır. Bununla birlikte bir de tasfiye denilen saflaştırma ve temizleme vardır ki, bu hal arındırma ve saf haline getirme eylemidir. Yani marifet ve irfan ilkeleri çerçevesinde kalbi temizleme, dünyevî atıklardan ve hastalıklardan arındırmadır. KALBİN TEZKİYESİ (AKLANMASI) Nitekim Sûfîler nezdinde insan ruhu, görünmeyen âlemden, görünen âleme saf ve arı bir halde taşınmıştır. Nefsin arındırılması ve kalbin tezkiyesi (aklaması) gerçekleşirse, insan biyolojik, kimyasal ve ruhsal tüm kirlerden arınır; ölümlü olanlar/sonlu olanlar 83 Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Safer Baba, Istılâhât-ı Sofiye fî Vatan-ı Asliye, Tasavvuf Terimleri, İstanbul trz, Kâşânî, Tasavvuf Sözlüğü,

133 için geçerli olan örtüler ve perdeler aralanır, hakikat âlemine ruhun ve zihnin yolculuğu kolaylaşır. Evveliyatı ak süt gibi saf ve berrak olan insan, nefs hırkasını bedenine dâhil edince kirlilik ve rezâlet kapısı kendisi için açılmış hale gelmiştir. Ancak, Son İlâhî Kelâm ın ilkelerini kendisine hayat felsefesi edinen insan ise, İslam a ve kurallarına muhalefet etmediği süre içerisinde saflaşır, olgunlaşır ve yetkinleşir. 87 Nitekim Nefsini kirleten, hüsrana uğrar, tezkiye eden felâh bulur. (Şems, 9-10) prensibi, nefsi, atıklardan ve rezilliklerden soyutlamayı ve yalıtmayı ifade eder. Bu çerçevede, nefsi yerilen ahlâktan, övülen ahlâka yükseltmeye tezkiye denir. 88 Dinler içerisinde İslam dini kadar aklın kullanılması ve ilmi teşvik eden başka bir inanç sistemi yoktur. Allah Tealâ mn yeryüzüne gönderdiği en son Kitap, insanları tefekkürle, düşünüp ibret almakla, aklını kullanmakla sorumlu tutmuştur. Son kısımları düşünmez misiniz?, akıl etmez misiniz? şeklinde biten çok sayıda ayetin varlığı bir gerçektir. Nitekim Peygamberimiz de bu hususa o kadar önem vermiştir ki, tefekkürü nafile ibadetlerin en başına yerleştirmiştir. Kutlu Elçi nin ifadesiyle Bir saat düşünmek altmış yıl boyunca yapılan nafile ibadetten daha hayırlıdır. Nihayetinde, Kur ân m ve onun tebliğcisi Hz. Muhammed in (sav) rehberliğinde neşvü nema bulan İslam toplumu, bir tefekkür medeniyeti ve coğrafyası ortaya çıkartmıştır. MÜSLÜMANLARIN HÂKİMLERİNİN/FİLOZOFLARININ İNŞÂ ETTİĞİ TEFEKKÜR İslam hâkimlerinin (filozoflarının) ürettiği ve tekâmül ettirdiği hikmet, insanlık birikiminin özgün bir tefekkür imalâtı haline dönüşmüştür. Zirâ bu fikir zenginliği, Batı düşünce ve kültürüne sınırsız katkı ve çeşitlilik kazandırmıştır. Diğer taraftan günümüzde birçok düşiinür/mütefekkir ve filozof, üzerinde anlamlı bir şekilde konuşabileceği alan olarak değerler, idealler, amaçlar ve hedefler sahasını görmektedir. Gerçekte bilimler bize insanın fizyolojik ve biyolojik yapısı ile ilgili verileri sunmaktadır. Bununla birlikte, bu bilimsel veriler, toplumsal bir varlık olarak insanın ne olduğu, nasıl davrandığı ve rolünün nasıl olması gerektiğini de bildirmektedir. 89 Ancak bir bütün olarak evrenin, insanla ilgisini, yine insanın Allah la ilişkisini, bunun yanında insanın tabiatla ilişkisini, yalnız hikmet anlamlandırmaktadır. Fakat çağdaş Müslüman aydın şunun da bilincinde olmalıdır ki, o da bilim, teknoloji ve tefekkür geliştikçe ve ilerledikçe vahiy daha iyi anlaşılacaktır. Aynı zamanda Kur ân ı, daha derin ve zengin anlamlar dünyasıyla görmek imkânına kavuşulacaktır. Yeter ki insan; akıl, zihin ve kalbini sahte ve maddî mühürlerle kilitlemesin. 87 Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, 535; Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Arslan, age,

134 Hülasa, hakikî tefekkür erbâbı, bedenleri tedavi edip şifa bulmalarına vesile olduğu gibi, öncelikle kendi nefsini eğitmek amacıyla yeri geldiğinde mübah olan hazlarm birçoğunu terk edebilendir. 90 Sonra da hayat ve servetin girdabında boğulan erdemleri ve İlâhî ilkeleri unutan ve kaybedenlere her iki âlemin kapılarını açan ebedî formülleri veren ve doyumsuz iksiri sunabilendir. 4. İSLAM DÜŞÜNCESİNDE FELSEFENİN YERİ VE İŞLEVİ NE OLMALIDIR? YA DA MODERN İSLAM FELSEFESİ NASIL OLMALIDIR? Sistem ve Kur ân- Kur ân ın Dünya Görüşü Felsefî Bir Sistem midir? Kur an ın ortaya koyduğu düşünce bütünlüğü de bir sistemdir. Çünkü Kur ân içerisinde dünya görüşünü oluşturan sorulara, açık ve net cevaplar vardır. Ancak bu cevaplar, sistemli bir bütün teşkil etmemektedir. Fakat Kur ân oluşturduğu fikir bütünlüğü bir açık zihniyettir. Bu açık zihniyet, bir Müslüman tarafından sistemleştirilebilir; böyle bir durumda Kur ân ın dünya görüşü, felsefî bir sistem halini alır. 91 En genel anlamda Kur ân, Bilginin sadece Allah a ait olduğunu vurgular. 92 BİLGİ ELDE ETMEK VE AHLÂKÎ İÇERİK (FELAH-HÜSRAN) İnsanın tek gayesi bilgi elde etmek değil, aynı zamanda o bilgisine ahlâkî bir içerik kazandırmaktadır. Müslüman âlimi, mutlak ve kayıtsız bilgi filozofundan ayıran en önemli özellik buradadır. İnsanlığın ezeli muamması altında ezilen filozofun en derin sorusu, bu kazanma ve kaybetme ile ilgili olan ne sorusudur. İşte her insan gibi Müslüman filozof da bu ne ile meşgul olmaktadır. O halde varoluş sonucunda ne kazanılacaktır ve ne kaybedilecektir? Sonuç ise ölüm olduğuna göre, kazanılan ve kaybedilen sonsuz bir felah ya da hüsran dır. 93 ÎSLÂM FELSEFESİNİN EN ÖNEMLİ SORUNU: FELAH VE HÜSRAN Felsefenin en temel sorunlarından biri olan felah ve hüsranın keyfiyeti, İslam felsefesinin en önemli meselesi olmalıdır. Aslında İslam felsefesinde bu, her zaman böyle anlaşılmış ve diğer meseleler ikincil, olarak işlenmişse de zamanla bu ikincil olan meseleler öncelik kazanmıştır. Çağdaş İslam felsefesi, bu durumda önceliği, layık olan konulara vermeli ve diğer taraftan da öncelik kazanan bu konulara çağdaş çözümler önermelidir. Her ne 90 Ebû Bekr er-râzî, Kitâbu l-sîretii l-felsefiyye (Resâilu Felsefıyye içinde), V. baskı, Beyrut 1982, Alparslan Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), III. baskı, İstanbul 2007, Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine),

135 kadar bu çözümler insan aklının ürünüdür diyebilirsek de ve ancak bu açıdan felsefe olarak adlandırılabilirse de, bu konusu itibariyle aşkın bilimlerin Kur ân m ifadesiyle gayb m alanına girdikleri için çağdaş İslam filozofu olarak sadece vahyi alabilir. Akıl, tek başına, bu konularda isabetli bilgiyi yakalamakta yetersiz kalmaya mahkûmdur. İşte İslam felsefesini belirleyen en önemli özellik bu bilgi sorununda yatmaktadır. Bunun çözümü ise, şüphesiz ki, İslamî çerçevede geliştirilen bir bilgi felsefesi ile mümkündür. 94 İSLAMÎ BAĞLAMDAKİ BİLGİ FELSEFESİNİN TEKLİFİ İslamî bağlamdaki bilgi felsefesi, şu teklifi getirmektedir: Aşkın bilimlerde İslamî çerçeveyi esas alıp bunları bütün ve sistemli bir dünya görüşü arzeden felsefî düşünce şeklinde insanlığa sunmalıyız. Olgusal ve günlük bilimlerde ise, çağımızın bilgisini esas alarak İslamî çerçevenin bilgi tutumuna bunları tâbi tutmalıyız. İşte bu iki temel yaklaşımı esas alarak geliştirecek olan bir yöntemle, İslamî çerçevenin çağımızdaki ilgisinin oluşturduğu dünya görüşünü, açık, seçik ve düzenli olarak ifade edecek bir sistem kurma amacı, Müslüman filozofun, bilgi çağı olarak adlandırılan zamanımızdaki en temel özelliği olmalıdır. 95 İslam, elbette ki İslam da felsefi düşüncenin doğmasında hayatî bir rol oynamıştır ve yine İslam ın soyut düşüncenin dinamik bir kaynağı, ilham veren geniş ufukları ve itici gücünün en temel unsuru olmuştur ve olmaya devam etmektedir. 96 İSLAM DA FELSEFÎ DÜŞÜNCENİN DOĞUŞU İslam da felsefî düşüncenin doğuşuna temel olarak iki önemli sebep gösterebiliriz: Birincisi, Kur ân ın düşünceye yönelik tavrıdır ki, insanları devamlı kâinatı tefekkür etmeye, yeryüzünde ve gökyüzünde olan olayları ibretle incelemeye davet etmiştir. İnsanı, etrafını ve kendi nefsini araştırmaya Kur ân bizzat teşvik etmiştir. 97 YOKTAN VARETME (İBDÂ): YARATMA VE VARDAN VARETME (İNŞÂ): ÜRETME İnsan zihni yoktan bilgi üretemez, yani ortamsız bilgi olamaz. Ancak verilen belli bilgi ve tecrübelerden özgün bilgi üretilebilir. İslam felsefesinde bir ayrım söz konusudur. Yoktan varetme (ibda), buna yaratma diyoruz. Vardan varetme (inşâ), buna da üretme diyoruz Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine),

136 ÖZGÜNLÜK FİKİR NEDİR? Özgünlük, yeni fikir üretmek demektir. Bu üretimde bir yenilik daima söz konusudur. Ancak yenilik, değişik şekillerde özgün fikir içerisinde tezahür eder. Mesela aslında bir fikirde herhangi bir yenilik yoktur; ancak o fikrin sunulması veya yorumlanması değişiktir ki, bu yeni yorumdan dolayı ortamdaki eski fikre özgünlük kazandırılmış olur. Bazen de eski fikrin bazı yönlerinde yenilik yapılarak ona özgünlük kazandırılır. Eski fikrin tamamen değiştirilmesi de olabilir; ancak bu durumda ortaya çıkan yeni fikir, kendisinden kaynaklandığı eski fikri varsaydığı için yine de ona bağımlıdır. Yani o özgün fikre, önceli, yani mutekaddimi olan eski bir fikir yol açmış demektir. Bütün bu durumlarda ortam ve kopma özelliklerinin bulunduğu açıktır. 99 ÖZGÜN DÜŞÜNCE: HAKİKATİ BULMA ARAYIŞI Taze ve özgün düşünce, insana zindelik verdiği ve uyuşukluktan kurtardığı halde alışkanlık sebebiyle zamanla bu fikir etkisini kaybeder. Bunun yanında bilimsel gelişmeler ve toplumsal değişmeler, yeni fikre devamlı etkilemektedir. Bu bakımdan ortamın devamlı olarak, ya yeniden yorumlanması, ya da gelişen yeni bilimsel bulgular ve kuramlar çerçevesinde yeniden özgün duruma getirilmesi gerekir. Onun için fertlerin zinde, canlı ve cevval tutulması için devamlı özgün düşünceye ihtiyaç vardır. Bu, insan fıtratının gereğidir. Bunun dışında özgünlüğe, ayrıca bilimsel ilerleme sonucu oluşan bilgi birikiminden dolayı ihtiyaç vardır. İnsan, bilgi gereği, devamlı hakikati arama peşinde olduğu için yeni bulguları özgün fikirlere dönüştürme durumundadır. Zira hakikat ancak bu şekilde bulunabilir. 100 ÖZGÜNLÜĞE NEDEN İHTİYAÇ DUYULUR? Bu durumda iki önemli açıdan özgünlüğe ihtiyaç vardır: Birincisi, insan fıtratı açısından ki, bu açıdan özgünlük, insanda fikir cevvaliyetine ve dolayısıyla toplumsal ilerlemeye katkıda bulunur. İkincisi, bilimsel gelişmelerdir ki, bu açıdan özgün çalışmalar, insanın daha doğruya, daha mükemmele ve nihayet hakikate ulaşmasını sağlar. İşte İslam felsefesinde de durum aynıdır. Özellikle 19. yüzyılın başlarında itibaren felsefe olarak İslam düşüncesi, bir durgunluk içerisine girmiş ve özgünlük, bu düşünce hareketinde bir sorun haline gelmiştir. Hatta bu sorunu İslam ın daha önceki asırlarına kadar dayandırıp 14. yüzyıla kadar uzatabiliriz. Dolayısıyla son altı yüzyılda pek özgün ve evrensel boyutta bir Müslüman filozofun yetişmediğini söyleyebiliriz Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine),

137 İSLAM FELSEFESİ NEDİR? NEDEN İHTİYAÇ VARDIR? İslam felsefesi, İslamî çerçeve içerisinde geliştirilen kuramlar, görüşler ve sistemlerin bulunduğu düşünce birikimidir. Tarihsel açıdan İslam felsefesi, her zaman İslamî çerçeve içerisinde geliştirilen kuramlar ve sistemler içermemiştir. Ancak bütün bu düşünce okulları, kendilerini İslamî çerçeve içerisinde saymışlardır. Aslında İslam ın o yüzyıllarda genel olarak bilgi üretenler Müslümanlar olduğundan, İslamî çerçeve bir sorun olarak gündeme gelmemişti ve bu yüzden bu düşünürler bir İslamîlik ölçütü geliştirme ihtiyacı hissetmemişlerdi. Ancak bugün bu soruna bir çözüm getirmek artık bir ihtiyaç halini almıştır; çünkü Müslümanlar, temel olarak eski âlimlerin bilgileri ile yetinmekte, diğer insanlar ise, bilgi üretmekle uğraşmaktadırlar. Böylece bugün Müslümanlara düşen, diğer insanların ürettiği bilgileri kendi kültürlerine ithal etmektir. Bu bilgiler ise, İslamî çerçeveye uymayınca, İslamî lik bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. 102 İSLAM FELSEFESİNİN ÖZGÜNLÜĞÜ Bu durumda çağdaş İslam felsefesinin karşılaştığı en önemli özgünlük sorunu, felsefî düşünceyi Kur ân ile temellendirmesidir. Bu yaklaşıma özgün diyoruz, çünkü bugün için bu bir yenilik olacaktır. 103 İSLAM VE ÇAĞDAŞ SORUNLAR İslam, devamlı bir anlayış olarak yenilenmesi gereken bir insan olgusudur. Bu olgunun temeli ise, vahiydir. O halde İslam, temelini ilahi vahye, yani Kur ân a dayandırdığı halde bu ilahi kaynağın toplumdaki tezahürü esas olarak insan olgusudur. O halde bu olgunun geçmiş asırlardaki tezahürünü esas alıp zamanımızın sorunlarına çözüm getirmeye çalışırsak, elbette ki o asırların İslam ı bunlara olumlu çözümler getirmeyecektir. Şüphesiz ki, benzer sorunlar, meseleler ve kuramlar olacağından o zamanların İslam ı bu tür sorunlara gayet etkin çözümler getirecektir. Ancak bu, her sorun için böyle kolay olmayacaktır. 104 YENİ İSLAM ANLAYIŞI Tarihsel İslam, günümüz sorunlarına çözüm getiremeyebilir, fakat bizim zamanımızdaki bilgi birikimi ile İslamî çerçevede geliştireceğimiz yeni bir İslam anlayışının, daha doğrusu İslam medeniyeti nin bu sorulara çözüm getirecektir. Ancak unutulmamalıdır ki, bizim geliştireceğimiz İslam anlayışı da bizden sonraki asırlarda yetersiz kalabilir ve aslında yeni gelecek asırların birçok sorunlarına özüm getirmede yetersiz kalabilir. Yeni bir İslam anlayışı demek, İslam ın temel çerçevesi olan Kur ân ve sünnetin günümüz anlayışına hitap edecek şekilde sunulmasıdır Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine),

138 KUR ÂN VE SÜNNET DEĞİŞMEZ-İSLAM DEVAMLI GEREKEN SİSTEMDİR Kur ân ve Sünnet önümüzde devamlı sabit ve değişmeden kaldıkları halde, İslam, devamlı değişmesi gereken, cevval (dinamik) bir sistem olarak algılanmalıdır. Öyle ise, evvel emirde İslam ın temel kaynağı olan çerçeveyi sorgulayalım. Bu ise, bizim çabamız açısından önemli olduğundan, Kur ân ın günümüz düşüncesine katkıda bulunabilecek bir yapıda olduğunu göstermek demektir. Zaten bu konuda da itirazlar bulunmakta ve şöyle sorulmaktadır yıl öncesinin kitabı olan Kur ân, bizim çağımıza ne verebilir? Bence İslam bağlamında geliştirilecek olan bir bilgi felsefesinin bu soruyu gündeme alması kaçınılmazdır. 106 Bütün kitaplar eskidiği halde, Kur ân ın sadece yorumları eskir, kendisi ise, aynı kalır. O, hidayeti, yani doğru yolu göstermeyi hedef alır ve bunu gerçekleştirmek için hangi yöntem ve hangi tarz en uygun ise, on uygular. Bu yüzden de her çağla olan ilgisi, devamlı bir şekilde mesajında saklıdır. 107 AKIL İLE KEŞFEDİLMEYEN DÜNYA Kur ân insan için açılan ezelî hakikati arama mücadelesinde ona yardımcı olmaya başlar. Zira Kur ân ın bize öğretmek istediği hakikatler, ya bu görülen dünyaya ait olan konular hakkındadır veya Kur ân m gayb diye adlandırdığı duyular ile algılayabildiğimiz ve bu yüzden de akıl ile keşfedemeyeceğimiz görülmeyen dünyaya ait konulardır. Kur ân, görülen dünya konusunda ahlâkî yönden yardımcı olmak istediği halde; ikinci dünya olan gayb hakkında bilgi vererek yardım eder. İnsan ise, gaybı aklı ile bulamaz, ama vahyin ders vermesi neticesinde onu yine aklı ile anlayabilir. Fakat bu, yine Kur ân ın üstünlüğünü gösteren onun eşsiz usulü ile mümkün olmuştur. İşte Kur ân ın her asırda ve bizim asrımızda da insanlara vereceği olan çok değerli bir yönü olduğu bu hakikatte yatmaktadır. 108 DÜNYALARI BİRBİRİNE BAĞLAYAN KUR ÂN Bu dünyayı, diğer dünyaya bağlayan yine hiç şüphesiz ki, Kur ân dır. Kur ân, insanlara gaybı, yaşadıkları dünya içerisinde öğretmeye çalışan ve bu çerçevede iyiliğe teşvik edip kötülükten sakınmayı öğretmeyen bir kitaptır. O, hem gayb âlemini ve hem de gördüğümüz âlemi en güzel açıklayan Allah kelamıdır. Kur ân bu âlemi, bir bilim kitabı gibi açıklamaz; çünkü o, bir bilim kitabı değildir, ama bilimsel gerçekleri, dinin hakikatlerini öğretirken en iyi ve en doğru bir şekilde kullanan bir kitaptır Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine),

139 KUR ÂN IN AMACI Kur ân m amacı; bir felsefe kuramı geliştirmek değildir. Bu yüzden bu konuları felsefede olduğu gibi işlememektedir. O, bunları Allah ın iradesini yeryüzünde gerçekleştirmek isteyenlere yol göstermek için anlatmaktadır. Eğer o, bu konuları, ilmi veya felsefî bir şekilde anlatsaydı, o zaman İlmî ve felsefî kuramlar, ya yanlış oldukları ispat edilince veya bugünkü insanlığın durumu için geçerliliğini kaybedince Kur ân da bugün için artık bize hiçbir şey veremeyen bir kitap olarak kalabilirdi. 110 İSLAM FELSEFESİNİN ÖZGÜNLÜĞÜNDE KUR ÂN TEMEL ALINMALI Hâlbuki Kur ân, ilim ve felsefe olmadığı halde ilim ve felsefe için, bir temel ilkeler sistemi ni yol gösterici olarak bize sunmaktadır. İşte bu yüzdendir ki, biz de Kur ân ın İslam felsefesinin özgünlüğünde temel alınmasını teklif etmekteyiz. Bunun dışında Kur ân, bizim kültürümüzün de özünü teşkil etmektedir. Bütün bunların yanında günümüzde gerek Batı da, gerekse Doğu da birçok filozof ve düşünür Kur ân ın bu asrın insanına vereceği çok şeyi içerdiğini belirtmektedirler. 111 O halde önyargılar vasıtası ile ve diğer bir takım dünyevî sonuçlar için, kalp, akıl, iz an, duyular ve benzeri algı yetilerini iman ile duyarlı hale getiren herkes Kur ân ın bütün çağlara olan ilgisini görebilir. 112 FELSEFEDEN YARARLANMAK-FELSEFE VE KUR ÂN Felsefeyi temelde anlayış geliştiren bir bilim olarak anladığımız için felsefeden yararlanmamız kaçınılmazdır. Ancak felsefe, değer yargıları içerdiğinden İslam a ters düşen bir takım kuram ve görüşleri de yapısında bulundurmaktadır. Bu durumda felsefeyi dışlayıp sadece Kur ân ı esas alarak bir anlayış geliştirmeye çalışmak gibi bir yol seçilebilir. Ancak bu durumda, geliştirilen anlayış felsefî olabilir mi? Kur ân ise, bir felsefe veya bilim kitabı olmadığına göre, bir bilim anlayışı ve felsefe anlayışı içermemektedir. Ancak böyle anlayışları geliştirmek için gereken ilkeleri bize vermektedir. İşte bu ilkelere dayanarak Kur ân dan çıkarılan anlayışlar bizce İslamîdir. Fakat bu durumda Kur ânî ilkelere dayanarak İslamî bir anlayış geliştirmek için bir yöntem belirlemek zorundayız. 113 İSLAMÎ OLAN - KUR ÂNÎ OLAN Kur ân ı bir bütün halinde esas alarak, oradan hareketle diğer bilimlerin ışığında bir anlayış geliştirmek. Böyle bir yöntemde temel, Kur ân olduğu için ortaya konan yeni anlayış da İslamîdir ki, bu şekilde geliştirilen yaklaşıma İslamî çerçeve denilebilir. Bu durumda İslamî ile Kur ânî yi karıştırmamak gerekir. İslamî olan, Müslümanın 110 Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine),

140 ortaya koyduğu görüştür. Kur ânî olan ise temeldir, esastır ve değişmeyendir. Hâlbuki dikkat edilirse, Kur ânî olandan yeni bir anlayış çıkarıldığı için bu her ne kadar Kur ânî ise de, ona birçok yeni yorumlar ve anlayışlar karıştığı için, artık Kur ânî değil, ancak İslamîdir. 114 Kur ân, nâzil olduğu günden beri tek harfi dahi değişmeden günümüze kadar gelmiştir. Kur ân değişmemesine rağmen Kur ân ı anlamak, çok değişik ve çeşitli olmuştur. Bir ayetin ortaya koyduğu hakikat, hep aynı kalmasına rağmen, bu aynı hakikat birkaç değişik şekilde anlaşılmıştır. İşte tek olan, değişmeyen ve bütün o değişik anlayışların kaynağı olan Kur ânî hakikata, Esas Hakikat diyebiliriz. Bu esas hakikatten çıkarılan, her zaman ve zeminde değişiklik arzedebilen (ancak ille de değişiklik arzetmesi gerekmez) anlayışlara da Esas Hakikatten türetilen anlamında türev hakikat denilebilir. Esas Hakikat, bizzat Kur ân ın ortaya koyduğu ilkelerdir. Bunlar yorumsuzdur, bu yüzden onları doğru veya yanlış diye bir değerlendirmeye tâbi tutamayız. Ancak türev hakikatler esas Hakikatin yorumlanması ile elde edildikleri ve beşerilik özelliği taşıdıkları için bunlar birer kuramdır ve bu yüzden doğru veya yanlış olarak değerlendirilebilirler. Buradan da şu sonuca ulaşılabilir: 115 KUR ÂN OLAN: ESAS HAKİKAT Kur ânî olan Esas Hakikat olduğu için kuram değildir. Ancak İslamî olan, Kur ân a dayanması açısından İslamî olduğu halde Kur ân ın yorumlanmasından çıkarıldığı için kuramdır. Öyle ise, İslamîlik ile türev hakikat; Kur ânîlik ile de Esasa Hakikat aynı şeylerdir. Bu durumda her İslamî olan görüş Kur ânî olduğu halde, Kur ânî olan her Esas Hakikat İslamî olmayabilir. Çünkü biz sadece yorumlanmış nasslara İslamî diyoruz; bunun sebebi ise, nasslara Müslümanın kendi görüşlerinin karışmasıdır. Bazen bir ayetin başka türlü anlaşılması mümkün olmadığında Esas Hakikat ile türev hakikat çakışacağından İslamîlikle Kur ânîlik de aynı olur. Diğer taraftan burada Esas Hakikat derken Nass ları, türev hakikat derken de nasslardan çıkarılan yorumları kasdettiğimiz açıktır. 116 İslamî olan her görüş aynı zamanda Kur ânî dir. Çünkü onun İslamîlik özelliği Kur ân a dayanarak çıkarılan bir fikir olmasından kaynaklanmaktadır. Hâlbuki Kur ânî olan her hakikat İslamî olmayabilir. Bunu derken kastedilen ise, her Kur ân ayetinin yoruma tabi tutulamayacağının ifadesidir. Eğer yoruma tabi tutulması gereken bir ayeti biz hâlâ nâkıs akılla yorumlarsak Kur ân ın ruhuna ters düştüğümüzde yorumumuz İslamî olmaz. Bu durumun dışındaki her görüşte Kur ânîlik ile İslamîlik özdeştir. Aslında burada dikkati arzetmek istediğimiz düşünce geleneği her durumda İslamîlik ile Kur ânîliği özdeş saymıştır. Bu noktada dikkatle olmak gerekmektedir Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine), Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine),

141 KUR ÂN IN DEĞİŞİK ŞEKİLLERDE ANLAŞILMASI MÜSLÜMANLARI KORKUTMAKTA Kur ân ın değişik şekillerde anlaşılması nedense Müslümanları hep korkutmuştur. Hâlbuki bizi asıl korkutan Kur ân m tek bir şekilde anlaşılması olmalıdır. Zira Kur ân tek bir şekilde anlaşılsa idi, artık fikrî cihada (ictihad) gerek kalmazdı. O zaman da Allah her şeyi bize hazır vermiş olurdu. Fakat bu durumda insana düşen çaba ve yüklenen sorumluluk ne olurdu? Kur ân ı değişik anlamak, arzulanan bir durum diye herkes onu istediği gibi, hatta mantık dışı yorumla-yamaz ve ben böyle anlıyorum diyemez. İlk önce kişinin Kur ân ı anlamada samimi olması gerekir. Bu samimilik ilkesi, bize bir sorumluluk yükler ve Kur ân ı belli gayeler için belli şekillerde anlamak ve öyle yorumlamaya çalışmak herkesi Allah a karşı sorumlu yapar. Ayrıca Kur ân ı anlayışımızın diğer bazı ölçütleri de vardır ki, bunlar geçmiş âlimler tarafından yeterince işlenmemiştir. 118 FELSEFE TARİHİ OKUMALARI LİSANS A. Adnan Adıvar, Tarih Boyunca İlim ve Din (Bilim ve Din). Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim. Afşar Timuçin, Düşünce Tarihi. Ahmet Arslan, Felsefeye Giriş. Ahmet Cevizci, Aydınlanma Felsefesi. Ahmet Cevizci, Yeniçağ Felsefesi. Alain De Libera, Ortaçağ Felsefesi. Alfred North Whitehead, Dinin Oluşumu. Alfred North Whitehead, Düşünce Biçimleri. Alfred North Whitehead, Düşüncelerin Serüvenleri. Alfred Weber, Felsefe Tarihi. Ali Bulaç, İslam Düşüncesinde Din-Felsefe Vahiy- Akıl İlişkisi. Ali Bulaç, Modemizm ve Din. Ali Durusoy, İbn Sina Felsefesinde İnsan ve Alemdeki Yeri. Ali Durusoy, Örnek Çeviri Metinlerle Mantığa Giriş. Ali Şeriati, Hac. Ali Şeriati, İnsan. Ali Şeriati, İnsanın Dört Zindanı. Ali Şeriati, Medeniyet Tarihi. Ali Şeriati, Medineyet ve Modemizm. Ali Şeriati, Öze Dönüş. Aliya İzzet Begoviç, Doğu - Batı Arasında İslam. 118 Açıkgenç, Bilgi Felsefesi (İslam Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine),

142 Alparslan Açıkgenç, Bilgi Felsefesi. Alparslan Açıkgenç, İslam Medeniyetinde Bilgi ve Bilim. Aristoteles, Metafizik. Aristoteles, Nikomakhos a Etik. Aristoteles, Politika. Bacon, Yeni Atlantis. Baruch Spinoza, Etika. Baruch Spinoza, Politik İncelemeler. Bayram Ali Çetinkaya (Ed.), İslam Felsefesi Tarihi. Bayram Ali Çetinkaya, İhvân-ı Safâ nın Dinî ve İdeolojik Söylemi. Bayram Ali Çetinkaya, İlkçağ Felsefesi Tarihi. Bayram Ali Çetinkaya, İzmirli İsmail Hakkı Hayatı, Eserleri, Görüşleri. Bayram Ali Çetinkaya, Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikleri -İhvân-ı Safa Modeli. Bayram Ali Çetinkaya, Türkiye de Aydın ve Devlet Adamı Kimliği. Bayram Ali Çetinkaya, Yitik Bilgi ve Hikmet. Bedia Akarsu, Çağdaş Felsefe (Kant tan Günümüze Felsefe Akımları). Bernard Lewis, Modem Türkiye nin Doğuşu. Bertrand Russel, Batı Felsefesi Tarihi-İlkçağ-Ortaçağ-Yeniçağ. Bertrand Russel, Neden Hıristiyan Değilim. Betül Çotuksöken, Metinlerle Ortaçağ da Felsefe. Cafer Sadık Yaran, Günümüz Din Felsefesinde Tanrı İnancının Akliliği. Campanella, Güneş Ülkesi. Celal Türer, Pragmatik Estetik: John Dewey in Sanat Felsefesi. Celal Türer, William James in Ahlak. Cemil Meriç, Bir Dünyanın Eşiğinde. Cemil Meriç, Bu Ülke. Cemil Meriç, Işık Doğu dan Gelir. Cemil Meriç, Jurnal. Cemil Meriç, Kırk Ambar. Cemil Meriç, Kültürden İrfana. Cemil Meriç, Mağaradakiler. Cemil Meriç, Ümrandan Uygarlığa. David Ross, Aristoteles. David West, Kıta Avrupası Felsefesine Giriş. Descartes, Aklın İdaresi İçin Kurallar. Descartes, Metafizik Düşünceler. Descartes, Metot Üzerine Konuşma Dimitri Gutas, Yunanca Düşünce Arapça Kültür: Bağdat ta Yunanca-Arapça Çeviri Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu. 142

143 Dostoyevsk, Karamozof Kardeşler. Dostoyevsk, Suç ve Ceza. Ebu Bekir Râzî, et-tıbbu r-ruhanî. Edmund Husserl, Fenomenoloji Üzerine Beş Ders. Edmund Husserl, Kesin Bilim Olarak Felsefe. Eduard Zeller, Grek Felsefesi Tarihi. Edward Said, Haberler Ağında İslam. Edward Said, Oryantalizm. Elmalı Hamdi Yazır, Metalip ve Mezahip. Emile Brehier, Felsefe Tarihi, İlkçağ ve Ortaçağ-Giriş Helen Devri. Erwin, I. J. Rosenthal, Ortaçağda İslam Siyaset Düşüncesi. Etienne Gilson, Ortaçağ Felsefesinin Ruhu. Fârâbî, es-siyâsetü l-medeniyye Fârâbî, Tahsilu s-saade. Fârâbî, İdeal Devlet (el-medînetü l-fâzıla). Farabi, Medinetu l-fazıla. Farûkî, İ. Râci-Farûkî, L. Lâmia, İslam Kültür Atlası. Fazlurrahman, İslam,. FELSEFE TARİHİ LİSANSÜSTÜ Francis Bacon, Denemeler. Francis Bacon, Yeni Atlantis. Frank Thilly, Bir Felsefe Tarihi. G.Skirberkk - N. Gilje, Antik Yunandan Modern Döneme Felsefe Tarihi. Gazâlî, el-iktisat fı l-itikad. Gazali, el-munkızu mine d-dalal. Gazali, Tehâfetu l-felâsife. George Berkeley, İnsan Bilgisinin İlkeleri Üzerine. Gutas, Dimitri, Yunanca Düşünce Arapça Kültür Bağdat ta Yunanca-Arapça Çeviri Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu. Gürbüz Deniz, İnsan Hürriyetinin Metafizik Temelleri. Gürbüz Deniz, Kelam Felsefe Tartışmaları. Hans-Georg Gadamer, Hakikat ve Yöntem. Hegel, Estetiğe Giriş. Hegel, Tinin Görüngübilimi. Henry Bergson, Ahlakın ve Dinin İki Kaynağı. Henry Bergson, Metafiziğe Giriş. Hilmi Ziya Ülken, Aşk Ahlâkı. Hilmi Ziya Ülken, Eski Yunan dan Çağdaş Düşünceye Doğru İslam Felsefesi Kaynakları ve Etkileri Eduard Zeller, Grek Felsefesi Tarihi. 143

144 Hilmi Ziya Ülken, Türkiye de Çağdaş Düşünce Tarihi. Hume, Din Üstüne. Hume, İnsanın Doğası Üzerine Bir İnceleme. Mehmet Aydın, Din Felsefesi. İbn Haldun, Mukaddime. İbn Miskeveyh, Tehzibu l-ahlâk. İbn Rüşd, Faslû l-makâl (Felsefe-Din İlişkisi). İbn Rüşd, Tehâfütü l-felâsife (Tutarsızlığın Tutarsızlığı). İbn Sîna, İşârât ve t-tembihât. İbn Sînâ, Necât. İbn Sînâ, Şifâ. İbn Tufeyl, Hayy b. Yakzân. İbnü l-arabî, Fusüsu l-hikem. İbnü l-arabî, Muhyiddin, Fütühâtü l-mekkiyye. İbrahim Kalın, İslam ve Batı. İkbal, Muhammed, İslam Felsefesine Bir Katkı. İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İlhan Kutluer, İlim ve Hikmet Aydınlığında. İlhan Kutluer, Yitirilmiş Hikmeti Ararken İslam ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru. İsmail Kara, Türkiye de İslamcılık Düşüncesi. İsmail Raci Faruki, Bilginin İslamileştirilmesi. J.Herman Randall, Justus Buhler, Felsefeye Giriş. Jacques Derrida, Bağışlama ve Kozmopolitizm. Jacques Derrida, Nietzschelerin Şöleni. Jacques Derrida, Önemsizin Arkeolojisi: Condillac Okuması. Jean Paul Sartre, Varlık ve Hiçlik Varlık ve Hiçlik. Jean Paul Sartre, Varoluşçuluk. John Dewey, Günümüzde Eğitim. John Dewey, Okul ve Toplum. John Locke, Eğitim Üzerine Denemeler. John Locke, İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme. Jurgen Habermas, İletişimsel Eylem Kuramı. Kadir Çüçen, Ortaçağ ve Rönesans ta Felsefe. Kamıran Birand, İlk Çağ Felsefesi Tarihi. Kant, Pratik Aklın Eleştirisi. Kant, Saf Aklın Eleştirisi. Karl Popper, Açık Toplum ve Düşmanları. Karl Popper, Hayat Problem Çözmektir. Karl Popper, Tarihselciliğin Sefaleti Thomas. Karl Vorländer, Felsefe Tarihi. 144

145 Karlığa, İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri. Keklik, Nihat, Felsefe-Mukayeseli Temel Bilgiler ve Kaynaklar. Kierkegaard İroni Kavramı. Kierkegaard Kaygı Kavramı. Kierkegaard Korku ve Titreme. Kindî, Felsefî Risaleler. Kuhn, Bilimsel Devrimlerin Yapısı. Leibniz, İnsan zihni üzerine yeni denemeler. Leibniz, Metafizik üstüne konuşmalar. Leibniz, Monadoloji. Leibniz, Theodise. Ludwig Feuerbach, Geleceğin Felsefesinin İlkeleri. Ludwig Wittgentein, Felsefi Soruşturmalar. Ludwig Wittgentein, Tractatus Logico. M. M. Şerif, İslam Düşünce Tarihi. Maggee Bryan, Felsefenin Öyküsü. Martin Heidegger, Metafizik Nedir? Martin Heidegger, Varlık ve Zaman. Mâtürîdî, Kitâbu t-tevhîd Tercümesi. Mehmet Akgün, Materyalizmin Türkiye ye Girişi ve İlk Etkileri. Mehmet Bayrakdar, İslam Felsefesine Giriş. Mehmet Bayrakdar, İslam da Bilim ve Teknoloji. Mehmet Bayrakdar, Tasavvuf ve Modem Bilim. Michel Foucault, Bilginin Arkeolojisi. Michel Foucault, Bilme İstenci Üzerine Denemeler. Michel Foucault, Özne ve İktidar. Monteigne, Denemeler. Muhammed Âbid Câbirî, İslam da Siyasal Akıl. Muhammed Âbid el-cabirî, Arap Aklının Oluşumu. Muhammed Âbid el-cabirî, Felsefî Mirasımız ve Biz. Muhammed İkbal, İslam da Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu. Muhittin Macit, İbn Sina da Metafizik ve Meşşai Gelenek. Murtaza Korlaelçi, Pozitivizmin Türkiye ye Girişi. Mübahat Küyel, Felsefe Din İlişkilerinde Üç Tehafüt. Nasreddin Tusî, Ahlâk-ı Nâsırî Karen Armstrong, Tanrı nın Tarihi. Necati Öner, Felsefe Yolunda Düşünceler. Necati Öner, Klasik Mantık. Necati Öner, Tanzimat tan Sonra Türkiye de İlim ve Mantık Anlayışı. Necdet, Subaşı, Türk Aydının Din Anlayışı. 145

146 Nicole Malebrance, Metafizik ve Din Üzerinde Görüşmeler. Nietzsche, Böyle Buyurdu Zerdüşt. Nihat Keklik, Türk-İslam Felsefesi Açısından Felsefenin İlkeleri. Niyazi Berkes, Türkiye de Çağdaşlaşma. Nurettin Topçu, Ahlak. Nurettin Topçu, Amerikan Mektupları. Nurettin Topçu, Bergson. Nurettin Topçu, Felsefe. Nurettin Topçu, İradenin Zaferi. Nurettin Topçu, İslam ve İnsan. Nurettin Topçu, İsyan Ahlakı. Nurettin Topçu, Kültür ve Medeniyet. Nurettin Topçu, Maarif Davamız. Nurettin Topçu, Mantık. Otfried Höff, Felsefenin Kısa Tarihi. Ömer Mahir Alper, İbn Sînâ. Ömer Mahir Alper, İslam Felsefesinde Akıl-Vahiy/Felsefe-Din İlişkisi: Kindî, Fârâbî, İbn Sînâ Örneği. Pascal, Düşünceler. Platon, Devlet. Platon, Devlet. Platon, Devlet Adamı. Platon, Diyaloglar. Platon, Diyaloglar. Platon, Yasalar. Platon, Yasalar. Ramazan Altıntaş, İslam Düşüncesinde İşlevsel Akıl. Schopenhauer, Aforizmalar. Schopenhauer, Aşkın Metafiziği. Schopenhauer, Bilmek ve İstemek. Seyyid Hüseyin Nasr, Bilgi ve Kutsal. Seyyid Hüseyin Nasr, İslam Felsefesi Tarihi. Seyyid Hüseyin Nasr, İslam ve İlim. Seyyid Hüseyin Nasr, Üç Müslüman Bilge. Sezai Karakoç, Çağ ve İlham. Sezai Karakoç, Çağdaş Batı Düşüncesinden. Sezai Karakoç, Çıkış Yolu. Sezai Karakoç, Diriliş Muştusu. Sezai Karakoç, Diriliş Neslinin Âmentüsü. Sezai Karakoç, Dirilişin Çevresinde. Sezai Karakoç, Düşünceler. 146

147 Sezai Karakoç, Fizikötesi Açısından Ufuklar ve Daha Ötesi. Sezai Karakoç, Gündönümü. Sezai Karakoç, İnsanlığın Dirilişi. Sezai Karakoç, İslam. Sezai Karakoç, İslam Toplumunun Ekonomik Strüktürü. Sezai Karakoç, İslamın Dirilişi. Sezai Karakoç, Kıyamet Aşısı. Sezai Karakoç, Makamda. Sezai Karakoç, Ruhun Dirilişi. Sezai Karakoç, Unutuş ve Hatırlayış. Sezai Karakoç, Yapı Taşlan ve Kaderimizin Çağrısı. Sezai Karakoç, Yitik Cennet. St. Agustine, İtiraflar. Süleyman Hayri Bolay, Felsefeye Giriş. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktirinler ve Terimler Sözlüğü. Süleyman Hayri Bolay, Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi. Şerif Mardin, Din ve İdeoloji. Şerif Mardin, Türkiye de Din ve Siyaset. Şerif Mardin, Türkiye de Toplum ve Siyaset. Takiyettin Mengüşoğlu, Felsefeye Giriş. Takiyettin Mengüşoğlu, İnsan Felsefesi. Thomas Hobbes, Leviathan. Thomas More, Ütopya. Tolstoy, Diriliş. Tolstoy, Savaş ve Barış. Turan Koç, Din Dili. Voltaire, Candide. Voltaire, Türkler, Müslümanlar, Ötekiler. W. K.C. Guthrie, Yunan Felsefe Tarihi. W.K. Jones, Batı Felsefesi Tarihi. Walther Kranz, Antik Felsefe. Wilhem Capelle, Sokrates ten Önce Felsefe. William James, Faydacılık. William James, Öğretmenlere Öğütler. Zeki Özcan, Augustinus ta Tanrı ve Yaratma. 147

148 KULÜPLERİMİZ ETİK VE ESTETİK DEĞERLER KULÜBÜ ve FAALİYETLERİ Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi bünyesinde faaliyet gösteren kulübümüz pek çok faaliyete imza atmıştır. Bu Faaliyetlerden bazılarına değinmek istiyorum: AKADEMİDE FELSEFE HİKMET VE DİN SEMPOZYUMU Akademide Felsefe Hikmet ve Din Sempozyumu, Etik ve Estetik Değerler Kulübünün de katkılarıyla Aralık günlerinde Arif Amirov ve Tahir Karauğuz konferans salonlarında gerçekleştirildi. Akademi dünyasında da ses getiren sempozyumda felsefe, hikmet ve din kavramlarının bilim dünyasındaki yeri, önemi ve problemleri tartışıldı. İSTİKLAL MARŞININ KABULÜ VE MEHMET AKİF ERSOY U ANMA PROGRAMI 12 Mart 2014 tarihinde Arif Amirov konferans salonunda düzenlenen program Kuran-ı Kerim tilaveti ile başlamış olup şiir dinletisi ve Doç. Dr. Ali ÖZTÜRKün Konferansı ile sona ermiştir. Doç. Dr. Ali ÖZTÜRK Mehmet Akif ERSOYun hayatı ile ilgili önemli noktaları ve Türk-İslam düşüncesindeki yeri ve önemini anlatmış, sonrasında da İstiklal Marşının yazılma ve kabul süreçlerini dinleyicilerle paylaşmıştır. KUTLU DOĞUM PROGRAMI Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve Etik ve Estetik Değerler Kulübü nün birlikte hazırlamış olduğu Hz. Peygamber (s.a.v) ve Evrensel Değerler konulu konferans Çarşamba günü Zonguldak Atatürk Kültür Merkezi nde Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Ramazan Altıntaş ın sunumu ile gerçekleştirildi. Program, Bülent Ecevit Üniversitesi rektör yardımcısı Prof. Dr. Orhan Uzun, Zonguldak İl Müftüsü Nuh Korkmaz ve Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Bayram Ali Çetinkaya nın açılış konuşmaları ile başladı. Prof. Dr. Ramazan Altıntaş ın sunumundan sonra Zonguldak İl Müftülüğü personeli ve İlahiyat Fakültesi öğrencileri tarafından hazırlanan koro mini bir tasavvuf müziği dinletisi sergiledi. Program sonunda katılımından dolayı Prof. Dr. Ramazan Altıntaş a plaketini Rektör Yardımcımız Prof. Dr. Orhan Uzun verdi. 148

149 149

150 KUR AN ARAŞTIRMALARI KULÜBÜ Kur an araştırmaları kulübü 2014 yılı Eylül ayında Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi bünyesinde kurulmuştur ve çalışmalarına devam etmektedir. Kulüp, Kur an-ı Kerim in bireysel ve toplumsal problemlerin aşılması hususunda birincil kaynak olma özelliğinin, öğrenci kitlelerine duyurulması gerektiği gerçeğini çalışmalarında temel almaktadır. Kulübün Amacı; Kur an araştırmaları kulübü, Kur an-ı Kerim i tanıtmayı ve anlaşılmasına katkıda bulunmayı, başka bilim dallarına Kur an-ı Kerim ile yaklaşmayı, üniversitemiz, fakültemiz ve ülke çapındaki diğer üniversite ve ilahiyat fakülteleri bünyesindeki akademisyenlerimizin bilimsel yönünden yararlanmayı, farklı çevre ve toplulukları bilimsel, kültürel ve sosyal faaliyetlerle birleştirmeyi, ülkemizin tüm eğitim kurumlarının hedeflemiş olduğu iyi ve erdemli toplumun oluşumuna katkıda bulunmayı amaç olarak ortaya koymuştur. Amaca Yönelik Faaliyetlerin Kapsamı; İlahiyat Fakülteleri öğretim elemanları başta olmak üzere, yurt içi ve yurt dışında çalışmaları ile tanınan bilim adamları, sanatkar, düşünür ve edebiyatçıları bir araya getirerek, bilimsel toplantılar düzenlemek. Çağdaş bilimler ışığında günümüz toplumu ve özellikle öğrencileri tarafından rahatlıkla anlaşılabilecek haftalık Kur an meali ve Tefsir çalışmaları yapmak. Kur an ın getirdiği saygı, sevgi, merhamet ve hoşgörü mesajını geniş kitlelere yayarak toplumsal uzlaşma ve bütünleşmeye katkıda bulunacak hizmetler üretmek. Bireysel gelişim ve sosyalleşme kapsamında il dışı geziler düzenlemek. Çevreyle ilişkili olmak adına huzurevi, cezaevi ve çocuk yuvası gibi çeşitli kurum ve kuruluşları ziyaret etmek. Bölüm ve alan gelişimi adına öğrenci temelli paneller ve konferanslar düzenlemek. Fakültemiz bünyesindeki akademik personelin sunumuyla Kur an kavramları üzerine aylık konferanslar düzenlemek. 150

151 AKADEMİK, KÜLTÜREL VE SOSYAL ETKİNLİKLER Fakültemiz tarihinde kuruldu. Dekanlık görevini 2013 yılı Ağustos ayına kadar İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Hasan VERGİL vekaleten yürüttü. 28 Ağustos 2013 tarihinde Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA görevine başladı. 27 Eylül 2013 tarihinde Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali Çetinkaya Atatürk Üniversitesinde düzenlenen İlahiyat Fakülteleri Felsefe Tarihi Anabilim Dalları Koordinasyon Toplantısı na katılmıştır Eylül 2013 tarihinde öğretim üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Mehmet Nadir Özdemir Hz. Nuh ve Cudi Dağı Sempozyumu na katılmıştır. 2-3 Kasım tarihinde öğretim üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Mehmet Nadir Özdemir Uluslararası İbn Haldun Sempozyumu na katılmıştır. 3 Kasım 2013 tarihinde Doç. Dr. Yusuf ALEMDAR Amasya da düzenlenen Osmanlı dan Günümüze Kur an ve Hüsn-i Hat konulu sempozyumunda bildiri sunup, oturum başkanlığı yapmıştır. Öğretim üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Behram HASANOV 2-3 Kasım 2013 tarihinde düzenlenen Uluslararası İbn Haldun Sempozyumu nda tebliğ sunmuştur. Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Mehmet Nadir ÖZDEMİR 7 Kasım 2013 tarihinde 67 Z TV de Muharrem Ayı Hz. Hüseyin ve Kerbela isimli programa konuk olmuştur Kasım 2013 tarihinde Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali Çetinkaya 13. yüzyılda Felsefe Sempozyumu na katılmıştır. 19 Kasım 2013 tarihinde İlahiyat Fakültemiz ve İl Müftülüğü ortaklaşa Hz. Hüseyin ve Kerbela Programı düzenlemiştir Kasım 2013 tarihinde Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA Erzurumlu Şeyhülislam Musa Kazım Efendi Sempozyumu na katılmıştır. Öğretim üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Behram HASANOV Kasım 2013 tarihinde düzenlenen 100. Yılında İmam Hatip Liseleri Uluslararsı Sempozyumu nda tebliğ sunmuştur. Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Osman KABAKÇILI Kasım 2013 tarihinde Melikşah Üniversitesi İİB - Uluslararası Ahilik Sempozyumunda Kur an ın Ahilik Kültüründe İş Ahlakına Etkisi isimli bildirisini sunmuştur Kasım 2013 tarihinde Doç. Dr. Yusuf ALEMDAR Küreselleşme Sürecinde Din Eğitimi Sempozyumu na katılmıştır. 1 Aralık 2013 tarihinde Doç. Dr. Yusuf ALEMDAR Eskişehir de düzenlenen Uluslararası Küreselleşme Sürecinde Din Eğitimi konulu sempozyumda bildiri sunmuştur Aralık tarihlerinde fakültemiz tarafından Akademide Felsefe Hikmet ve Din sempozyumu düzenlemiştir. 151

152 Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Osman KABAKÇILI Aralık 2013 tarihinde Akademide Felsefe Hikmet ve Din sempozyumunda Kuşeyri ye Göre Hikmet Kavramı isimli tebliğini sunmuştur. Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN hocamızın koordinatörlüğünde, Yrd. Doç. Dr Behram HASANOV ve Arş. Gör. Fatmanur İLHAN hocamız Velilerin Çocuklarda Görmek İstediği Değerler konulu BAP projesini Aralık 2013 den itibaren yürütmektedir. 11 Ocak tarihinde Öğretim üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Harun SAVUT İstanbul Şehzade Camii nde Mevlid Kandili Programına katılmıştır. 11 Ocak 2014 tarihinde öğretim üyelerimizden Yrd. Doç. Dr Zeki YAKA Zonguldak Müftülüğünün düzenlemiş olduğu Mevlid Kandili Programı na katılmıştır Ocak 2014 tarihlerinde Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA Hindistan daki 7. Uluslararası ICAPA Kongresine katılmıştır Ocak tarihinde öğretim üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Mehmet Nadir ÖZDEMİR Uluslararası Medeniyet Kongresi ne katılmıştır. 20 Şubat 2014 tarihinde Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA Sakarya Belediyesi Ofis Sanat Merkezinde düzenlenen İslam Medeniyetini Dinamikleri isimli konferansı vermiştir. 01 Mart 2014 tarihinde öğretim üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN Seçmeli Din Dersleri Çalışytayı na katılmıştır. Öğretim üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Behram HASANOV 5 Mart 2014 tarihinde Kdz.Ereğli Anadolu İmam Hatip Lisesinin düzenlediği Geleceğimiz ve Üniversite Algımız isimli konferansa konuşmacı olarak katılmıştır. Alaplı İlçe Müftülüğüne bağlı olarak görev yapmakta olan İmam-Hatip ve Müezzin- Kayyımları 2014 yılı Mart ayında bir ay süre ile hizmet içi eğitim kursu verilmiştir. 12 Mart 2014 tarihinde Doç. Dr. Ali ÖZTÜRK ün katılımıyla İstiklal Marşının Kabulü ve Mehmet Akif i Anma Programı gerçekleştirilmiştir. 08 Nisan 2014 tarihinde Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA Ereğli Eğitim Fakültesinde İslam Medeniyetinin İnşaası başlıklı Konferans vermiştir. 10 Nisan 2014 tarihinde Fakültemizdeki Öğretim Üyelerimiz ve arkadaşlarımızla birlikte Bülent Ecevit Üniversitesi Hastanesi nde yatan hastalarımıza bir ziyaret düzenledik. Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Osman KABAKÇILI Bülent Ecevit Üniversitesi T-GENÇ koordinatörlüğünün 8 Mart Dünya Kadınlar günü etkinlikleri kapsamında hazırlamış olduğu İslam da kadının yeri ve önemi adlı konferansını 10 Nisan 2014 te Fen Edebiyat Fakültesi uzaktan eğitim konferans salonunda sunmuştur. 14 Nisan 2014 tarihinde Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA Zonguldak Müftülüğü tarafından düzenlenen programda Hz. Peygamber, Din ve Samimiyet konulu konferans vermiştir. 14 Nisan 2014 tarihinde Ereğli Müftülüğü tarafından gerçekleştirilen Kutlu Doğum Paneline Yrd. Doç. Dr. Mehmet Nadir ÖZDEMİR, Yrd. Doç. Dr. Osman KABAKÇILI ve Yrd. Doç. Dr. Ali ARSLAN konuşmacı olarak katılmışlardır. 152

153 15 Nisan 2014 tarihinde Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA Çaycuma Müftülüğü tarafından gerçekleştirilen Hz. Peygamber Din ve Samimiyet konulu konferansı vermiştir. 17 Nisan 2014 tarihinde Dekan Yardımcımız Yrd. Doç. Dr. Zeki YAKA Kilimli Müftülüğü tarafından düzenlenen Kutlu Doğum programına konuşmacı olarak katılmıştır. 20 Nisan 2014 tarihinde Yrd. Doç. Dr. Ali ARSLAN Devrek te Hz. Peygamber, Din ve Samimiyet konulu konferans vermiştir. 24 Nisan 2014 tarihinde Kutlu Doğum Etkinlikleri kapsamında Radyo Karaelmas tarafından düzenlenen Çay Makamı Programına Dekan Yardımcımız Yrd. Doç. Dr. Zeki YAKA katılmıştır. Okutman İbrahim TÜRKOĞLU hocamız Alaplı İlçe Müftülüğü nün düzenlediği Kutlu Doğum Haftası etkinlikleri çerçevesinde 27 Nisan 2014 tarihinde Alaplı da Hz.Peygamber, Din ve Samimiyet konulu konferans vermiştir. 28 Nisan 2014 tarihinde 50 ayet ve 50 hadis ezberleme yarışması düzenlenmiştir. 30 Nisan 2014 tarihinde Atatürk Kültür Merkezinde Kutlu Doğum Programı düzenlenmiştir. 21 Mayıs 2014 Tarihinde Etik ve Estetik Değerler Kulübünün düzenlediği programda Prof. Dr. Süleyman ULUDAĞ konferans vermiştir. 27 Mayıs 2014 tarihinde Maden, Emek, Dua Program ı Üsküdar Yıldırım Beyazıt Camii İmam-Hatibi Hafız Kurra Mustafa DEMİRKAN ın katılımıyla gerçekleşmiştir. Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN Mayıs 2014 tarihleri arasında (Rize) Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde gerçekleştirilen 16. Din Eğitimcileri toplantısına katılmıştır. İlahiyat Fakülteleri İslam Hukuku Anabilim Dalı XI. Koordinasyon Toplantısı Mayıs 2014 tarihinde gerçekleştirilmiş olup Fakültemiz adına Yrd. Doç. Dr. Zeki YAKA katılmıştır. Temsili Üniversite Eğitimi ve Mezuniyet Töreni öncesinde Sayın Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA engelli bireyler için ders vermiştir. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisinin I. Sayısı (2014 Haziran) yayımlanmıştır. Akademide Felsefe, Hikmet ve Din Sempozyumu edit kitap olarak Bülent Ecevit Üniversitesi yayınlarından çıkmıştır eğitim-öğretim yılında hazırlık sınıfı programına geçilmiştir. Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA ve Arapça Okutmanımız İbrahim TÜRKOĞLU Haziran 2014 tarihinde Konya da Türkiye İmam Hatipliler Vakfı (TİMAV) ve Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi işbirliği ile düzenlenen ve açılışı Başbakan Yardımcısı Sayın Emrullah İşler tarafından yapılan Din Öğretiminde Kalite, Yüksek Din Öğretimi, Sorunlar ve Çözüm Önerileri Çalıştayı na katıldılar. Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA 24 Haziran 2014 tarihinde ZTV de düzenlenen Bir Konu Bir Konuk Programına katıldı. 153

154 24-25 Haziran tarihlerinde Sabahattin Zaim Üniversitesi nin düzenlediği İstanbul Buluşması/İslam Hukuku Çalıştayı na Öğretim Üyelerimizden Prof. Dr. Osama AL HAMWİ iştirak ederek sunum yapmıştır. Öğretim Üyemiz Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN Zonguldak Merkez ve tüm ilçelerinde görev yapan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ve İmam-Hatip Meslek Dersi öğretmenlerine yönelik Din Eğitim-Öğretiminde Etkinlik ve Materyal Kullanımı ve Kur an Öğretimi semineri vermiştir. Seminer 23 Haziranda Ereğli, 24 Haziranda Zonguldak Merkez, 25 Haziranda Çaycuma ve 26 Haziran 2014de Devrek te gerçekleştirilmiştir. Okutman Mustafa SEZER Haziran 2014 tarihinde Kdz.Ereğli İlçe Müftülüğü nün 2014 Ramazan Ayı Vaaz ve İrşad programı çerçevesinde vaaz vermiştir. Sayın Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA ve Dekan Yardımcılarımız Yrd. Doç. Dr. Harun SAVUT ile Yrd. Doç. Dr. Zeki YAKA Belediye Başkanımız Muharrem AKDEMİR i ziyaret ettiler. 3 Temmuz 2014 Teravih namazı öncesi Ulu Camiinde Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Ali ARSLAN Zonguldak Müftülüğü merkezi sistem vaaz programına katılmıştır. Okutman İbrahim TÜRKOĞLU Temmuz 2014 tarihinde Kdz. Ereğli İlçe Müftülüğü nün 2014 Ramazan Ayı Vaaz ve İrşad programı çerçevesinde Kdz. Ereğli Merkez Camii nde vaaz vermiştir. Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Ali ARSLAN 12 Temmuz 2014 te Kanal ZTV de Düzenlenen Prof. Dr. Şenol KUŞCU nun sunduğu Bir Konu Bir Konuk Programında Ramazan Ayı ve Hatırlattıkları konusu üzerine canlı yayına katılmıştır. Okutman Mustafa SEZER Temmuz 2014 tarihlerinde Kdz.Ereğli İlçe Müftülüğü nün 2014 Ramazan Ayı Vaaz ve İrşad programı çerçevesinde vaaz vermiştir. Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Osman KABAKÇILI 23 Temmuz 2014 kadir gecesinde ZTV de Düzenlenen Prof. Dr. Şenol KUŞCU nun sunduğu Bir Konu Bir Konuk Programına Katılmıştır. Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Osman KABAKÇILI Ramazan Ayı Münasebetiyle Ereğli de Teravih namazı öncesi iki gece konuşma yapmıştır. Yurtdışından gelen hocalarımızın verdiği Arapça kurslarına 150 öğrencimiz katılmıştır. 120 Ayet ve Hadis kitabının Bülent Ecevit Üniversitesi yayınlarından çıkmıştır. Öğretim üyemiz Yrd. Doç.Dr. Mehmet Nadir ÖZDEMİR Alaplı Anadolu İmam Hatip Lisesi nin düzenlediği kariyer günlerine katılmıştır. Öğretim Üyemiz Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN hazırlamış olduğu proje ile Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ndan bir yıl yurt dışı araştırma bursu kazanmıştır. Okt. Mahmoud ABS ile Okt. Mohammad JAMOUS tarafından Eğitim Öğretim Yılı Bahar Döneminde İlahiyat Fakültesi öğrencilerine yönelik ücretsiz Pratik Arapça Kursu düzenlediler. Kurs haftada 4 saat olmak üzere toplam 40 saat olarak gerçekleştirildi. 154

155 Yrd. Doç. Dr. Bassam AL KAWASMİ Eğitim Öğretim Yılı Bahar Döneminde Ereğli Eğitim Fakültesi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği Bölümü öğrencilerine yönelik ücretsiz Pratik Arapça Kursu düzenledi. Kurs haftada 4 saat olmak üzere toplam 40 saat olarak gerçekleştirildi. Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Osman KABAKÇILI Eğitim Öğretim Yılında Karaelmas Kredi Yurtlar Kurumu Yurdunda Gençlerin manevi gelişimine yönelik atölye çalışmalarına katılmıştır. Öğretim Üyelerimizden Yrd. Doç. Dr. Osman KABAKÇILI Ereğli Anadolu Lisesi nde Mevlana haftası münasebetiyle konferans vermiştir. Dekan yardımcılarımız sayın Yrd. Doç. Dr. Harun SAVUT VE Yrd. Doç. Dr. Zeki YAKA görevlerini tarihinde Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN ve Yrd. Doç. Dr. Ali ARSLAN hocalarımıza devretmiştir. Dekanımız Prof. Dr. B. Ali Çetinkaya Çarşamba Günü Saat 22:00da TRT Diyanet te Sabit ve Değişken Adlı Programa Konuk olmuştur. Sayın Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA KASIM 2014 Tarihinde Medeniyet Düşünürü Farabi Uluslararası Sempozyumuna Katılmıştır. Sayın Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA 28 Kasım 2014 tarihinde, Birlik Vakfı Bursa Şubesi nin düzenlediği Cuma Meclisi programında Medeniyetimizin Kültürel Kodları konulu bir konferans vermiştir. Dekan yardımcımız Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN Kasım Ayı içersinde Batı Karadeniz Bölgesindeki toplam on iki KYK yurdunda Kalbin Anahtarı Güven isimli seminer gerçekleştirmiştir. Dekan yardımcımız Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN Düzce Üniversitesinde düzenlenen konferansta Son Dönem Osmanlı Ahlak Terbiyecilerinden Zeynizade Mehmet Hazık ı anlatmıştır. S ayın Dekanımız Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA Ankara da düzenlenen ve üç gün süren 5. Din Şurasına katılmıştır. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisinin II. Sayısı (2014 Aralık) yayımlanmıştır çarşamba günü Kültürümüzde Hz. Peygamber isimli konferansı Prof. Dr. Bilal Kemikli Hoca vermiştir. Dekanımız Sayın Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA, Türk Anadolu Vakfı ve Necmettin Erbakan Üniversitesinin, işbiliği ile düzenlenen, Ticaret Odası konferans salonunda gerçekleştirilen İslam Medeniyetinin Yeniden Dirilişi konulu konferansa konuşmacı olarak katıldı. Dekanımız Sayın Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA, Türk Anadolu Vakfı ve Necmettin Erbakan Üniversitesi işbirliği ile İslam Medeniyetinin Kültürel Kodları konulu konferansa konuşmacı olarak katıldı. 155

156 AKADEMİDE FELSEFE HİKMET VE DİN SEMPOZYUMU 156

157 AKADEMİDE FELSEFE HİKMET VE DİN SEMPOZYUMU 157

158 MEHMET AKİF ERSOY U ANMA PROGRAMI 158

159 KUTLU DOĞUM PROGRAMI 159

160 KUTLU DOĞUM PROGRAMI 160

161 MADEN EMEK DUA PROGRAMI 161

162 TASAVVUF VE TOPLUM KONFERANSI 162 Bülentt E Bül Ecevit it Ü Üniversitesi i it i İl İlahiyat hi t F Fakültesi küllt i Ak Akademik d ik Ö Öğrenci ğ ir Rehberi, hb i 2015

163 KÜLTÜRÜMÜZDE HZ. PEYGAMBER 163

164 FAKÜLTEMİZDEN GÖRÜNTÜLER 164

165 165

166 YAYINLARIMIZ 166

167 YAYINLARIMIZ 167

168 YAYINLARIMIZ 168