ÜZER İ NDE ARASTIRMALAR ANKARA VE C İVARI SIĞIRLARINDA COCC İ D İOS İ S OLAYLAR!

Transkript

1 Veteriner Fakültesi Protozooloji, T ıbbi Artropodoloji ve ParazItier Hastal ıklarla - Savaş Kürsüsti i(prof. Dr. A, Nevzat Tüzdl11) ANKARA VE C İVARI SIĞIRLARINDA COCC İ D İOS İ S OLAYLAR! ÜZER İ NDE ARASTIRMALAR M. M İMİOĞLU K. GÖKSU F. SAYIN Ankara ve civar ı sığırlarında Coccidiosis olaylar ına rastlanmaktad ır. Bu hayvanların rektum, kolon, caec ıim ve hatta ince barsaklr ının epitel hücrelerinde ya şayan hastal ık etkenleri (Eimeria'lar), bilhassa genç hayvanlarda vahim bir seyir takip etmekte, kanl ı ve muhath ishallere sebebiyet vererek, verimlerini azaltmakta ve onlar ı öldürebilmektedirler. Bu ara ştırmamızın ba şlıca amac ı sığırlarımızda bulunan Eimeria türlerini tespit etmektir. Ayn ı zamanda Fakültemizin İç 'Hastal ıkları kliniği tarafından tedavi maksadiyle ilaç verilen ve tedavi safhalarm ı bizzat takip ettiğimiz bir buza ğıya ait mü şahademizi de kaydetme ği faydal ı buluyoruz. Ayrıca, s ığırlar ımızda hangi Eimeria türünün daha münte şir bulunduğunu ve hangisinin klinik araz husule getirdi ğini de belirtmi ş olaca ğız. Evcil hayvanlarımızda Coccidiosis tahmin edildi ğinden daha fazla zararlara sebeb olmaktad ır. Foster (8) e göre Birle şik Amerika'da bu hastalıktan mütevellit maddi zarar senede 10 milyon dolara,bali ğ olmaktad ır. Hastalık, yalnız hayvanları öldürmekle de ğil aynı zamanda verimlerini a- zaltmak suretiyle de ekonomik kay ıplara sebebiyet vermektedir. Sığır,Coccidiosis'i üzerinde memleketimizde yap ılmış bir mesaiye rastlıyamadık. Yalnız bazı,klâsik eserlerde bu konuya da temas e dilmektedir. Tüzdil (33) e göre s ığırlarda Eimeria zürnii ve Eimeria smithi nevileri bulunmaktadır. Müellife göre hastal ık bilhassa genç hayvanlarda (1-2 ya şında) daha vahim seyretmekte ve daha ziyade yaz ve sonbahar aylar ında gürülmekte ve ölüm nisbeti %2-4 e kadar yükselmektedir. İ. Hakk ı (10) ya göre s ığırlarda E. zürnii kanh bir barsak iltihab ına (Kırmızı dizanteri) sebeb olmaktad ır. Hastal ık genç hayvanlarda bilhassa yaz aylarında, temmuzdan ekime kadar, görülür.mer'alar hasta hayvanla- 136

2 SIĞIRLARDA COCCID İOSIS rın dışkılariyle bula ştıklarından, mer'aya ç ıkan bütün hayvanlar sirayete maruz kahrlar. von Prowazek ve Nöller (34) e göre Eimeria'lar taraf ından tevlit edilen hastal ıklar aras ında sığırlar ın kanlı ishali en çok önemi haiz olan ıd ır. İsviçre s ığır yeti ştiricilerinin çok eskiden beri mall ımu olan bu hastal ık 1892 senesinde ilk defa Zschokke taraf ından literatüre al ınmıştır. Wenyon (35) a göre s ığırlarda enteritis ve dizanteriye sebebiyet veren Coccidiosis dünyan ın bir çok yerlerinde bulunmaktad ır. Hastal ığın etkenler! evvela 1878 y ılında Zürn taraf ından görülmü ş ve ayn ı sene Rivolta onu Cytospermium zürnii diye adland ırmış ve bilâhare bu günkü ismi olan E. zürnii Rivolta,1878 ad ını almıştır. Müellife göre Eimeria'lar s ığırların hem kal ın ve hem de ince barsaklar ında tekessür ederler. Neveu-Lemaire (20) e göre ise s ığırlar ın kalın ve ince barsaklar ının e- pitel hücrelerinde ya şayan E. zürnii, ad ı geçen hayvanlar ın yegane patojen Eimeria türüdür. Bu nevi Zürn taraf ından ke şfedilmi ş bundan sonra 1892 de Zschokke ve Hesse, 1893 de Guillebeau ve1908 senesinde de Züblin ve daha sonra di ğer baz ı ara ştırıc ılar taraf ından tavsif edilmi ştir. Boughton (3) a göre s ığır Coccidiosisii enfeksiyöz bir hastal ık olup vahim seyretti ği zaman kan kayb ına sebeb olmakta ve hastalarda kanl ı bir ishal görülmektedir. Şimali Amerika dahil olmak üzere bu hastal ık dünyan ın bir çok yerlerinde ekonomik bir önem ta şır. Hayvanlar ı öldürmekle beraber geli şimlerini gerilet ınekte, et ve süt verhnlerini azaltmaktad ır. Railliet (23) ye göre E. zürnii'den mütevellit olan Coccidiosis s ığırlarda en vahim seyredenidir. Bu nev'e hemen her mevsimde tesadüf edilmekte ve bilhassa yaz aylar ında telefat ı mucip olmaktad ır. Henning (11) yapmış olduğu ne şriyatta. E. zürnii'den ileri gelen dana Coccidiosis'inin klinik araz, patoloji ve tedavisinden bahsetmi ştir. Mejlbo (18) ya göre Danimarkada Coccidiosis, s ığır hastal ıklar ın ın %64,32 sini te şkil etmekte ve daha ziyade 6 ayl ık ve bir ya ş arasındaki danalarda ekim ay ında E. zürnii ve E. smithi nevilerine rastlanmaktad ır. Lapage (14) e göre Avrupa'da s ığır Coccidiosis'inin amili E. zürnii olup kanl ı bir ishal tevlit etmekte, ve dünyan ın her taraf ında bulunmaktadır. Müellife göre s ığırlarda 12 nevi Eimeria tavsif edilmi ş ise de en patojen olanları s ırasiyle E. zürnii, E. bovis ve E. auburnensjs' dir. Çok miktarda olduklan zaman di ğer türlerinin de patojen rolleri vard ır. Fourmont (9) a göre Coccidium zürnii, Coccidium bovis ve E. zürnii sinonim olup ayn ı hastalığı husule getirirler. Kozmopolit olan bu parazitin 137

3 M I MI O Ğ L U kuluçka devri 2-3 haftad ır. Coccidiosis'in etiyolojisinde ya şın önemli bir rolü vardır. Hastalığa bütün s ığırlar yakalanabilirler ise de bilhassa 15 günlükten iki ya şına kadar olanlar hastaal ığı kolaylıkla alırlar. Telefat 1-18 aylık hayvanlarda görülür. Roderich (27) e göre s ığır Coccidiosisii şimali Amerika'da, Avrupa'da olduğundan daha vahim bir şekilde seyretmekte ve daha ziyade so ğuk geçen sonbahar aylar ında fazla nisbette görülmektedir. Tubangui (3'2) taraf ından yapılan muayenelerde E. zürnii ve E. smithi türlerine rastlanm ış ve tespit edilen di ğer bir Oocyste'de E. bukidnonensis ismi alt ında yeni bir nevi olarak tavsif edilmi ştir. Robertson (26) taraf ından yapılan muayenelerde sığırların kanlı ishalini husule getiren parazitin E.zürnii olduğu anlaşılmıştır. Hastal ık olaylarına daha ziyade s ıcak mevsimlerde (D İ1kbahardan sonbahar ın bidayetine kadar) rastlanm ış ve Coccidiosis'in intişarmda yüksek hararet ve rütubetin büyük önemi üzerinde durulmu ştur. Wilson (37) a göre Coccidiosis'de tabii enfeksiyon, muaf hayvanlar ın dışkısiyle birlikte dışarıya ç ıkan az say ıdaki Oocystelerin di ğer hayvanlar tarafından al ınmaasiyle vaki olur. Coccidiosis'e had bir şekilde yakalanm ış olan hayvanlar hastal ığı atlattıktan sonra onlarda kisbi bir muafiyet husule gelir. Müellife göre sporlar ı henüz te şekkül etmemi ş olan Oocyste'ler k ış mevsiminin soğuklarma, sporlar ı te şekkül etmi ş olanlardan, daha fazla mukavemet ederler. Güne ş, kuraklık ve küflenme her iki şekil için de zararlıdır. Wiidik (36) e göre hastal ık yaz ın mer'aya ç ıkan hayvanlarda görülmekte ve memleketin baz ı yerlerinde enfekte danalar ın nisbeti %18 e kadar yükselmektedir. Patojen etken olarak müellif Finlandiya'da E. smithryi tesbit etmi ştir. Schneider (28) e göre Isviçre Alplerindeld s ığırların %30 ından fazlas ı Coccidiosis'e müptelâ bulunmaktad ır. Dawis ve Bowman (7) a göre s ığır Coccidiosis'i tahmin edildi ğinden daha büyük zararlara sebeb olmaktad ır. Müellifler tabii enfeksiyona maruz hayvanlar üzerinde çal ışmış ve 90 günlük danalarda 9 nevi Eimeria tesbit etmişlerdir. En erken vak'a 14günlük bir buza ğıda görülmü ştür. En çok telefatı mucip olan tür E. zürnii olup kuluçka devri gündür. Hutyra-Marek (12) e göre sığırlarda kanl ı ishalin meydana gelmesine sebeb olan amil E. zürnii'dir. İkinci bir nevi olarak da E. smithi gelmektedir. Müelliflere göre Avrupa'da hastal ığın intişar nisbeti % dür. En- 138

4 SIĞIRLARDA COCC İDİOSİS feksiyon bilhassa yaz aylar ında (Hazirandan Eylüle kadar) mer'alarda husule gelmektedir. Sığırlarda E. zürnii ve E. smithi türlerinin bulundu ğunu ve bunlardan birinci nev'in daha patojen oldu ğunu hemen bütün ara şt ırıc ılar kabul etmektedirler. Bu iki nevile birlikte s ığır Eimerialarm ın 12 türe kadar yükseldiğini iddia eden bilginler de mevcuttur. Sığır Coccidiosis'i üzerinde Alabama (U.S.A.) da geni ş etüdler yapm ış olan Christensen (5) önce 7 nevi olarak bilinen Eimeria'lara yeniden iki tür daha ilave ederek bu say ıyı 9 a ç ıkarmıştır. Müellife göre bu bölgenin danalar ında bulunan neviler şunlard ır: E. zürnii, E. bovis (Smithi), E. canadensis, E. bukidnonensis, E. auburnensis, E. ellipsoidalis, E. cylindrica, E. alabamensis, E.subspherica. Son iki nevi (E. aiabamensis ve E. subspherica) ara şt ır ıcı taraf ından tavsif edilmi ştir. Bunlar ın içerisinde en patojen olan ının E. zürnii olduğunda Christensen ve diğer bütün bilginler hemfikirdirler. Curasson (6) a göre s ığır, zebu, bizon ve,mandalarda 8 nevi Eimeria mevcut olup şunlardır: E.zürnii, E. smithi, E. ellipsoidalis, E. cylindrica, E. bukidnonensis, E. azerbaidjhanica, E. canadensis, E. zurnabadensis. Bu neviler araas ında E. zürnii, E. smithi ve E. canadensis'in s ırasiyle en patojen olduklar ı belirtilmektedir. Morgan ve Hawkins (19) s ığırlarda bu güne kadar 12,Eimeria türünün tesbit edilmi ş olduğunu bildirmektedir. Müellifler Christensen taraf ından zikredilen 9 neviden ba şka E. brasiliensis, E. ildefonsoi ve E. wyomingensis türlerinin de bulunduğunu kaydetmektedir. Curasson (6) E. zurnabadensis nev'ini ayr ı bir tür olarak gösterdi ği halde Morgan, Hawkins (19) ve Richardson (25) bu türü E. canadensis'in sinonimi olarak kabul etmektedirler. Richardson (25) sığrırlarda 10 nevi Eimeria bulundu ğunu kaydetmekte ve Christensen taraf ından zikredilen 9 neviden ba şka E. thianetbrnin mevcudiyetine i şaret etmektedir. Müellife göre yaln ız E. zürnii, E. ellipsoidalis ve E. bovis'den mütevellit invaziyonlarda, klinik araz mü şahade edilmektedir. Hastal ık daha ziyade 6-18 ayl ık hayvanlarda görülmekte ise de 8 yaşında olanlarda da tesbit edilmi ştir. Andr -Jean (1)a göre s ığırlarda E. zürnii, E. ellipsoidalis, E. cylindrica, E. smithi, E. bukidnonensis adlariyle 5 nevi Eimeria mevcut olup en patojen olanı E. zürnii' dir. Hayvanlar için en müsait ya ş 6 hafta ile 3 ya ş arasıdır. 139

5 Borchert (4) e göre s ığırlarda Christensen taraf ından zikredilen 9 nevi Eimeria mevcut bulunmaktad ır. Kanl ı bir ishal husule gelir ve bilhassa 6 aylıktan 2 ya şına kadar olan hayvanlar hassast ıarlar. 6 ayl ıktan daha genç olan hayvanlarda hastal ık nadiren görülmektedir. Reichenow (24) sığırlarda Christensen taraf ından bildirilen 9 nevi Eimeria'nın bulunduğunu bildlmektedir. Müellife göre hastal ık amili olarak E. zürnii ba şta gelmekte ve hayvanlar ın rektum, kolon ve caecum'lar ında ya şamaktad ırlar. Jacob (13) a göre kozmopolit olan s ığır Eimeria türlerinden Almanyada E. ellipsoidalis, E. zürnii, E. smithi, E. bukidnonensis ve E. auburnensis türleri bulunmu ştur. Pierre (22) e göre s ığırlarda Christensen (5) taraf ından zikredilen 9 nevi Eimeria mevcut olup bunlardan en patojen olanlar ı E. zürnii ve E. bovis' dir. Müellif E. zürnii'nin bir davay ı 3-4 günde öldürebildi ğini belirtmektedir. Sığır Coccidiosis'inin tedavisi için bir çok ilâçlar denenmi ştir. Bu konu üzerinde muhtelif ara ştırıc ılar taraf ından yap ılm ış olan tecrübelerin özetlerini vermeyi faydal ı bulduk: Anon (2) Sulfamezatine'i tavsiye etmekte ve dezenfeksiyonun önemi ü- zerinde durmaktad ır. Wiidik (36) a ğız yoluyla Arsenictrioxid ve İchtargan vermi ş iyi netice alm ışt ır. Müellif Phenothiazine'in tesirsiz oldu ğunu kaydediyor. Oytun ve Sertel (21) e göre korunma tedbirleriyle birlikte lügol mahlulüyle yap ılan koyun Coccidiosis'i tedavisinden iyi neticeler al ınmaktad ır. Megale (17) dana coccidiosis'ine kar şı İodochloroxyquinoline (Vioform)' in müsbet netice verdi ğini kaydetmektedir. Marie (15) İtalya'da ileri derecede Coccidiosis'e müptelâ 12 ba ş s ığırdan yar ısını Sulphaguanidine ve diğer yarısın ı da Sulphamerazine ile tedavi etmi ş ve hayvanlar ın sa ğaldığın ı müşahade etmi ştir. Signol (29,30) Phenothiazine ve Nivaquine'in s ığır Coccidiosis'ine kar şı müessir ooldu ğunu iddia etmektedir. Togliev (31) e göre ichtiol s ığır Coccidiosis'ine kar şı müessir bir ilâçt ır. Yakimoff (38, 39, 40, 41) ve arkada şlar ına göre şimali Kafkasya ve Rusya'n ın şimali şarkisinde sığır Coccidiosls,'ini E. zürnii ve E. smithi tevlit etmektedir. İchtargan ile tedavi denemeleri müsbet sonuç vermi ştir. Müelliflere göre Rusya'da muayene edilen s ığırların %25 inde Eimeria'lar tesbit edilmi ştir. Dawis ve Bowman (7) Sulfamezatin ve Sulfaquinoxalin'i, Mc. Peek (16) ve arkada şlar ı Sulfanilamideleri (10 kilogram a ğırl ık için 1 gr. hesabiyle yarıs ı sabah ve yar ısı ak şam), Andr-Jean (1) ise Quinacrinel tavsiye etmektedir. 140

6 SIĞTRLARDA COCC İDİOSIS Materiyal ve Metot Üzerinde çal ıştığımız materiyal Ankara ve civar ında bir ayl ıktan 10 yaşına kadar olan 106 ba ş sığırdan temin edilmi ştir. Bunlar tabii enfeksiyona maruz kalm ış muhtelif ırklardan (ekserisi yerli) hayvanlard ır. Hayvanlardan al ınan dışkı taze olarak, me şbu tuz mahlulu rak, flotasiyon metoduyla muayene edilmi ştir. Bu metodu en elveri şli bir usul olarak tavsiye etmek isteriz. ARAŞTIRMALARIMIZDAN ELDE ED İ LEN SONUÇLAR Ankara ve civar ında gerek Fakültemizin İç Hastal ıkları ldi-niğine gelen ve gerekse bizzat yerine giderek, muhtelif ya ş ve ırkta 106 ba ş. sığırın Coccidiosis bakımından koprolojik muayeneleri yapılmıştır. İlişık olarak sunulan cetvelde de görülece ği üzere bunlardan 17 tanesinde (%16) 8 nevi Eimeria oocyste'i tesbit edilmi ştir. Hastalığa musap olan 17 hayvandan 3 tanesinde (%17,64) tipik klinik araz görülmü ş (çok miktarda. E. zürnii bulunmuştur) diğerlerinde bu araz müşahede edilmemi ştir. Fakat Coccidiosis yaln ız hasta edici ve öldürücü bir durumda olmasiyle tehlikeli de ğildir. Ayni zamanda yukar ıda da arzedilmiş olduğu üzere (Foster 8) sinsi bir seyir takip ederek ekonomik zararlara ve salim hayvanlar ı invaziyona maruz b ırakmalariyle de ayr ıca bir önem t şımaktad ırlar. Klinik âraz ın münhas ıran genç hayvanlarda görülmü ş olması dikkatimi çekmi ştir. Bu hal ya şlı hayvanlarda parazitlere kar şı bir mukavemetin tehassül ettiğine delâlet eder. Bu ara ştırmalarımızla Ankara ve civar ı sığırlarmda 8 Eimeria türü, tesbit etmiş bulunuyoruz. Christensen (5) in anahtar ından faydalanarak te ş- his etti ğimiz bu türler şunlard ır: Eimeria zürnii (Rivolta, 1878) Martin, 1909 Syn : Coccidiurn bovis Züblin, 1908 Eimeria bovis (Züblin, 1908) Fiebiger, 1912 Eimeria canadensis Bruce, E. zürnii 3 olayda az ve 3 olayda da çok miktarda olmak üzere 6 vak'- ada tesbit edilmi ştir. Bu parazit s ığırların en patojen Eimeria's ı olup bilhassa genç hayvanlarda kanl ı ve muhatl ı bir ishalin husulüne sebep olmaktad ır. Coccidiosis âraz ı gösteren hayvanlar ın % 95 inde bu türe rastlanmaktad ır. Oocyste'leri hemen hemen kürrevi, mikropili görülmez ve mikron büyüklüğündedir. Renksiz veya hafif ye şilimtrak renktedir. Oocysteleri üç günde sporlan ır ve içerisinde bir restkörper te şekkül etmez (Şekil: 3). 141

7 Coccidiosis bak ı m ından muayeneye tâbi tutulan sığırlara ait cetvel Pr No. Muayene :tarihi Cinsi Muayene edilen hayvan ın Irk ı Yaşı Sene Ay Geldiği yer Klinik aran Musabiyet dereeesi Bulunan neviler 1 10/2/1956 inek İsviçre esmer 4 Ankara Diare E. zürnii 2 I1/2/1956 Yerli 10 Men ıfi /2/1956 Buzağı Hasköy 6 Dana 2 Ankara 7 15/2/1956 inek İsviçre esmer 4 Normal g Montatfon 4 10 Yerli kara Il [ _ G. kırmızısı 4 Diare

8 E 17 r /2/1956 inek Yerli +kara 8 Normal Az E. bukidnonensis Melih Yerli boz 6 Diare 27 18/2/1956 Yerli kara 10 Normal 28 Dana Güney kırminsı Yerli kara Menfi Az E. eanadensis E. anburnensis E. IMIcidnonensis

9 Coccidiosis bak ı m ı ndan muayeneye tâbi tutulan sığı rlara ait cetvel Pr. No. Muayene tarihi Cinsi Muayene edilen hayvan ın Irk ı Yaşı Sene Ay Geldiği yer Musabiyet Klinik de- aran reeesi Bulunan neviler 38 1/3/1956 Dana G. kırm ızı& 1 Ankara Normral Menfi 39 Buzağı D. kırmızı& 2 Enteritio hemorogica 40 Yerli boz 2 Diare Menfi 41 3/3/1956 inek 5 _-..- Normal 42 Yerli kara 6 Çok Az E. zürnii E. ellipsoidalis E. auburnensis E subopheriea E. bukidnonensis E. eanadensis E. alabamensis 43 9/3/1956 Dana Yerli boz 2 : Az E. bukidnonensis 44 15/3/1956 Buzağı Yerli kara 2 Diare Menfi 45 28/3/1956 inek 5 Kanl ı diare 46 6/4/1956 Dana D. k ırmızı& 2 Di:are 47 12/4/1956 Yerli boz 3 48 Inek Yerli kara 8 Ap. çiftliği Normal 49 12/4/ ı.

10 il 4 Diare Az - 7 Normal Mendi D. ilanı:11ml 5... Yerli boz 5 _- Yerli kara 7 _ Güney k ır. 9 _ ,,-- _ 63 18/4/ Yerli kara Güney k ırm _-_ ıt'3' di E. auburnensis E. eanadeasis ,_-.-_-_- 71 Yerli boz 4

11 Pr. No. Muayene tarihi Cinsi Coccidiosis bak ımından muayeneye tabi tutulan s ığı rlara ait cetvel Muayene edilen hayvan ın Lin Yaşı Sene Ay Geldiği yer Klinik aran Musabiyet derecesi 72 18/4/1956 inek G. Kırmız ıs ı 3 A. Pa şa Çift. Normal Menfi 73 Yerli kara 4 74 Do. K ırmızısı /4/1956 Buzağı 76 8/5/1956 Yerli kara 1,5 Ankara 3 Ivedik köyü En erris Pek çok Az 77 15/ 5/1956 1,5 Orman Çift. Normal Menfi , Menfd Çok Az Az Az Bulunan neviler E. ziirtnii E. ellipsoldalis E. canadensis E. &mil E. canadensis E. auburnensis pullu tipi E. auburnensis E. canadensis E. bovis E. zürnil E. bukidnonensis E. canadensis E. zürnii E. auburnensis

12 8,2 3 Menfi Montafon 3 85 Dana 1 Az E. aullyarnensis E. bovis 86..._. - Yerli kara 2.._- Menfi Az E. eanadensis E. auburnensis S 8 _- Az E. auburnensis E. Jbovis E. eanadensis 91 6 Menfi _

13 Coccidiosis bak ı m ı ndan muayeneye tâbi tutulan s ığı rlara ait cetvel Pr. No. Muayene tarihi Cinsi Muayene edilen hayvan ın Irk ı Ya şı Sene Ay Geldiği yer Klinik araz Musabiyet dereeesi Bulunan neviler 95 15/ k 1956 Dana Yerli kara 3 Orman Çift. Normal Menfi Az E. ellipsoidalis E. canadensis E. auhurnensis 98 inek -_- 8 Diare Menfi 99 23/ 5/1956 Dana 1 Keeiören Normal Az E. bukidnonensis 100 inek 7 Menfi 101 Dana Az E. auburnensis Menfi Az E. bukidnonensis 103 E. canadensis _ 3 Menfi 105.,_- 2 : r _.. 1

14 SIĞIRLARDA COCCİDİOSİS Eimeria bovis (Züblin, 1908) Fiebiger, 1912 Syn. : Coccidium bovis Züblin, 1908 Eimeria canadensis Bruce, 1921 Eimeria smithi Yakimov ve Galouzo, 1927 E.bovis az miktarda olmak üzere üç vak'ada tesbit edilmi ştir. Eimeria türleri aras ında ikinci derecede patojen bir durumda olan bu parazit vak'- alarm % 5 inde görülmektedir. Bazan da E. zürnii ile birlikte bulunur. Oocyste'inin şekli ovoid olup mikropilin bulundu ğu tarafa do ğru bir sivrilme görülür. Içerisinde bir restkörper te şekkül eder. Soluk esmer ye şilimtrak, sar ımtrak renktedir. Vasati olarak uzunlu ğu 27,7 ve geni şliği 20,3 mikrondur. Oda derecesi hararetinde ve üç gün zarf ında hemen hemen Oocyste'lerinin hepsi sporlan ır (Şekil: 4). Eimeria bukidnonensis Tubangui, 1931 E. bukidnonensis az miktarda olmak üzere 6 olayda tesbit edilmi ştir. Patojen rolü olmayan bu türün Oocyste'leri bariz bir armut manzaras ında olup esmer, sar ımtrak esmer renktedir. Vasat' olarak uzunlu ğu 36,6 ve geni şliği 26,7 mikrondur. Oocyste'lerinin cidarlar ı diğer bütün Oocyste'- lerinkinden daha kal ındır (2 mikron). Sivrilmi ş olan bir nihayetinde 4 mikron çap ında bir mikropil mevcuttur. Sporlar ı vasati olarak oda derecei hararetinde 6 günde te şekkül etmektedir ( Şekil: 5). Eimeria canadensis Bruce, 1921 Syn. : Eimeria zurnabadensis Yakimov, E. canadensis'e az miktarda olmak üzere 11 vak'ada rastlam ış bulunuyoruz. Bu parazitin patojen rolü yoktur. Solgun sar ımtrak esmer renkte olan Oocyste'leri vasati olarak 32,5 uzunluk ve 23,4 mikron geni şliğe maliktirler. Bir nihayetlerinde mikropil görülmektedir. Oda derecei hararetinde Oocysteleri 3-4 gün içerisinde sporlan ır 6). Eimeria auburnensis Christensen ve Porter, 1939 E. auburnensis az miktarda olmak üzere 11 vak'ada tesbit edilmi ştir. Bu parazitin Oocyste'lerine hastal ık arazi göstermiyen danalar ın dışk ısında s ık s ık tesadüf edilmektedir. Oocyste'lerinin cidan ince ve umumiyetle düzdür (Şekil: 7). Baz ılarının üzerinde ise pullu bir manzara mü şahede edilir (Şekil: 8). Bu durumda olan Oocyste'leri ancak bir olayda tesbit ede bildik. Oocyste'leri s ığırlarda bulunan Eimerialann en büyü ğüdür. Uzun oval yapiti, sarımtrak esmer renkte ve vasati olarak uzunluklar ı 37 ve 149

15 mimiodlu genişlikleri 22,22 mikrondur. Mikropil sivrilmiş olan nihayette yer almıştır. Sporları oda derecei hararetinde 3 gün içerisinde te şekkül etmektedir. Eimeria ellipsoidalis Becker ve Frye, 1929 E. ellipsoidalis'e 3 olayda rastlanm ıştır. Patojen rolü olamayan bu Eimeria'n ın Oocyste'lerinin şekli muntazam ellipsoidal'dir. Cidar ı homojen ve şeffaf olup bir kutbunda.mikropil dikkati çeker. Küçük büyültme ile renksiz görülür ise de immersiyonla soluk eflatun, sar ımtrak bir renk arzeder (Şekil: 9). Oocyste'inin uzunlu ğu vasati olarak 17 ve geni şliği 13 mikrondur. Sporlar ı vasati olarak 3 gün içerisinde te şekkül eder. E. subspherica Christensen, 1941 E. subspherica bir vak'ada ve az miktarda olmak üzere rastlanm ıştır. Bu parazitin Oocyste'leri s ığırlarda bulunanlar ın en küçüğüdür. Şekli tipik olarak subspherique'dir. Mikropili görülmez, cidar ı ince, şeffaf ve homojendir. İmmersiyonla bak ıldığı zaman soluk sar ı renkte olduklar ı müşahede edilir Oocyste'leri oda derecei hararetinde 5 günde tamamiyle sporlamr (Şekil: 10). E. alaba ımensis Christensen, 1941 E. alabamensis az miktarda olmak üzere bir tek vak'ada tesbit edilmiştir. Patojen tesiri görülmemi ştir. Oocyste'i E. bovis'inkine benzer ise de büyüklük fark ı vardır. Vasati olarak uzunlu ğu 18,9 ve genişliği 13,4 mikrondur. Şekli tipik olarak armuda benzer; cidar ı ince, homojen ve şeffaf olup mikropili görülmez. İmmersiyonla bak ıldığı zaman ye şiliratrak esmerimtrak leylak rengindedir. Sporlanmas ı azami 5 günde tamamlanmaktadın Bu Oocyste'in mikrofotografisini çekme ğe muvaffak olamad ık. Tedavi: Fakültemizin İç Hastalıkları kliniğine 1/111/1956 günü getirilen 38 protokol numaral ı buzağı tipik Coccidiosis arazi göstermekte idi. Hayvan ın ahvali umumiyesi çok bozuk, i ştahs ız, tüyleri ürpermi ş, gözlerinden yaşlar gelmekte ve kanlı muhatlı bir ishal dikkati çekmekte idi. ( Şekil: 1-2). Laboratuvar ımızda yap ılan muayeneler neticesinde ba şta Eimeria zürnii olmak üzere hayvanda 7 nevi Eimeria Oocyste'i tespit edildi. Hastan ın klinikte b ırakılmasına imkan has ıl olmadığından sahibine Sulfamezatin verilerek taburcu edilmi ştir. Henüz bir ayl ık olan buzağıya klinik taraf ından 25 gr. Sulfamezatin 6 pakete taksim edilmek ve günde bir paket verilmek üzere teslim edilmi ştir. 1/111/1956 tarihinden 6/11I/1956 gününe kadar devam eden tedavi esnas ında buzağmın bulunduğu ahıra gidilerek ilac ın tesiri kontrol edilmi ştir. 2/ILI/1956 günü yap ılan muayenede hayvan ın umumi ahvalinde hafif bir salah görülmü ş ise de kanlı ishal devam etmekte ve Oocyste'ier mebzul olarak bulunmakta idi. 3/M/1956 günü umumi hal nis- 150

16 SIĞIRL ARDA COCCİDİOSİS beten daha iyi olmakla beraber kanl ı ishal devam etmekte idi. 6/111/1956 günü yapılan muayenede ahvali umumiyenin düzeldi ği, dışkıda kan bulunmadığı, cliyarenin nisbeten azald ığı, dışkı muayenesinde hiç bir Oocyste'in bulunmad ığı müşahade edilmi ştir. 8/11I/1956 da yap ılan muayenede umumi durumun tamamiyle normal hale geldi ği, kopralojik bak ımlı menfi olduğu tespit edilmi ştir. Bu suretle s ığır Coccidiosis'ine kar şı Sulfamezatin'in müessir bir ilaç olduğunu tespit etmi ş bulunuyoruz. Aynı ahırda bulunan 41 ve 42 protokol numaral ı, 5 ve ya şlarındaki ineklerde, bunlardan birisinin buza ğının anas ı ve hastalığı da ondan almış bulunuğunun muhakkak olmas ına rağmen Eimeria'lar ın hastahk tevlit edememi ş almas ı yaşlı hayvanlarda bu etkenlere kar şı bir mukavemetin tehassül etmekte oldu ğuna dair olan kanaat ımızı kuvvetlendirmi ş- tir. DISKÜSS İYON Sığır Coccidiosis'inin ekonomik önemini bir çok bilginler (8, 34, 35, 3, 23, 18, 27, 7) belirtmi şlerdir. Bu hayvanlarda bulunan Eimeria'lardan en patojen bir durumda alan ının E. zürnii olduğunda hemen bütün anüellifler hemfikirdirler. Biz de ayn ı kanaattaya. Coccidiosis'in inti şar nisbeti muhtelif memleketlerde %18 (36) den % (12) e kadar de ğişmektedir. İsviçre alplerinde bu nisbet %30 (28) olarak gösterilmektedir. Biz Ankara ve c ıvar ı sığırlarında hastalığı % 16 olarak tespit etmi ş bulunuyoruz. Bazı :müellifler (10, 20, 23, 11) s ığırlarda yaln ız E. zürnirnin mevcudiyetini ileri sürüyorlar. Wiidik (36) ise Finlandiya'da yaln ız E. smithi'nin bulunduğuna işaret ediyor. Bir k ısım ara ştırıc ılar da (33, 18, 3'2, 12) sığırlarda E. zürnii ve E. smithrnin mevcut oldu ğunu belirtiyorlar. Christensen'in (5) ara ştırmalarından sonra s ığırlarda 9 Eimeria türünün bulunduğu anla şılmıştır. Di ğer baz ı araştırıcılar da (4, 7, 22, 24) ayn ı fikirdedirler. Jacob (13) Almanya'da 5 Eimeria nev'inin bulundu ğunu bildiriyor. Curasson (6) 8 Eimeria türünün mevcudiyetine i şaret etmekte ise de Richardson (25) nevi say ısını 10 a ve Morgan, Hawkins (19) 12 ye ç ıkarmaktad ır. Biz Ankara ve civarı sığırlar ında 8 nevi Eimeria tespit etmi ş bulunuyoruz. Curasson (6) E. zurnabadensis'i ayrı bir nevi olarak gösterdi ği halde Morgan, Hawkins (19) ve Richardson (25) bu türü E. canadensis'in sinonimi olarak kabul ediyorlar. 151

17 mimiodlu Richardson'a göre (25) en patojen olan Eimeria türleri s ırasiyle E.zürnii, E.ellipssoidalis ve E. bovis'dir. Lapage (14) ise E. zürnii, E. bovis ve E. auburnensis'in sırasiyle en patojen Eimerialar olarak belirtmektedir. Genç hayvanlar ın Coccidiosis'e kar şı hassas olduklar ında bütün müellifler hemfikirdirler. Biz de ayni kanaattay ız. Borchert (4) 6 aylıktan iki yaşına kadar olanlar ın hassas olduklar ını ve 6 ayl ıktan daha genç olanlarda hastalığın nadiren görüldüğünü bildiriyor. Halbuki Fourmont (9) 15 günlükten iki ya şına kadar olan hayvanlar ın hastalığı kolaylıkla aldıklarını ve telefat ın 1-18 aylık hayvanlar aras ında vukua geldi ğini belirtiyor. Hastalığın 14 günlük buza ğılarda da görüldü ğünü iddia eden.müelifler (7) vard ır. Fourmonfin fikrine biz de i ştirak ediyoruz. Sığır Coccidiosis'ine kar şı en çok kullan ılan ilâçlar şunlardır: Arsenictrioxid (36), ' İ chtargan (36, 35, 37) Vioform (17), Quinacrine (1), Sigboi (29, 30) Novaquine ve Phenothiazine'in müessir olduğunu bildirmekte ise de wiidik (36) bu son ilac ın tesirsiz oldu ğunu aç ıklamaktad ır. Sığır Coccidiosis'ine kar şı Sulphanilamideleri tavsiye eden ara ştırıcılar (2, 7, 15, 16) çoğunluğu te şkil etmektedir. Biz de Fakültemizin İç Hastal ıkları Kliniği taraf ından Sulphamezatine ile yap ılan tedavinin tamamile müspet netice verdi ğini tespit etmi ş bulunuyoruz. ÖZET 1. Coccidiosis, sığırlarımada tahmin edildi ğinden daha büyük ekonomik zararlara sebeb olan önemli bir hastal ıktır. Bu hastal ık Ankara ve civar ı sığırlar ında da görülmekte ve bilhassa genç hayvanlar aras ında telefat ı mucip olmaktadır. 2. Muayene etti ğimiz 106 ba ş hayvandan 17 sinde (%16) a şa ğıya kaydettiğimiz 8 Eimeria nev'i tesbit edilmi ştir: E. zürnii, E. bovis, E. bukidnonensis, E. canadensis, E. auburnensis, E. ellipsoidalis, E. subspherica, E. alabamensis. Bu nevilerden bilhassa E. zürnii daha vahim bir hastal ığa sebeb olmakta ve tipik klinik araz tevlit etmektedir. 3. Coccidiosis'li bir ayl ık buzağı Fakültemizin İç Hastal ıkları Kliniği taraf ından Sulphamezatine verilerek tedavi edilmi ş ve tedavi safhalar ı takip edilerek çok iyi netice al ındığı tespit edilmi ştir. Die Coccidiosis beim Rind in der Umgebung von Ankara Die Rindercoccidiosis ist eine Krankheit, die viel grösseren ekonomischen Schaden verursacht als wir vermuten. Diese Krankheit kommt auch bei Rindern in der Umgebung von Ankara vor, besonders bei Jungen Tieren. 152

18 SIĞIRLARDA COCCİDİOSIS 2. Von den untersuchten 106 Rinder haben wir in 17 Fâllen {% 16) folgende 8 Eimeria-Arten festgestellt : E. zürnii, E. bovis, E. bukidnonensis, E. canadensis, E. auburnensis, E. ellipsoidalis, E. subspherica, E. alabamensis. Von diesen Arten verursacht besonders E. zürnii schvere klinische Erscheinungen. 3. Ein`schver krankes, einen Monat altes Kalb wurde in der medizi,- nischen Klinik mit Sulphamezatine behandelt. Unsere Kontrolluntersuchungen haben geze:gt, dass das Medikament sehr gute Resultate liefert. Coccidiosis among cattle in the vicinity of Ankara 1. Coccidiosis is a disease which causes heavier economic loss in cattle than it is believed. This disease also occurs in cattle, especially in young animals in the vicinity of Ankara. 2. In 17 case.s (% 16) ou.t of 106 cattles which were examined the following 8 species of Eimeria were identified : E. zürnii, E. bovis, E. bukidnonensis, E. canadensis, E. auburnensis, E. ellipsoidalis, E. subspherica, E. alabamensis. Among these species E. zürnii especielly caused severe clinical symptoms. 3. A month old calf which was affected with this disease brougth to our clinics of internal medicine and it was treated with sulphamezathine. It was observed that the use of sulphamezathine gaye very satisfactory results. L İ TERATÜR 1 Andrk Jearı, G. : Quelques documents cliniques sur la Coceidose bovine et sur son traitement par la Quinacrine. Vigot Fre'res, Paris. inaug. Diss, Anon : Coccidiosis in cattle. Vet. Rec. 60, 518, <The Veterinary 19, 6, 271, 1949). 3 Bcıughton, D. C. : Keeping Livestock Healthy. Cattle Ref. Coctidiosis. Yearbook Agrieulture, 527, , 1, Borchert, A. : Lehrbudh der Parasitologie für Tierârzte. S. Herzel Verlag Leibzig. 36&370, Christensen, F. : The Ooeyste of Coceidia from domastic cartile in Alabama. (U.S. A.) With deseription of two new species. The Journal of Parasitology, 27, 3., , Curasson, G. : Traife de protozoologie V6terinaire et Compar& lii, Vigot Frres, Paris, 22-27, Davis, L., R. Bowman, G. W. : Coeeidiosis in cattle. Proc. 55 th Ann. Meet. U. S. Live Stk Sanit. Ass (The Veterinary Bulletin 23, 2, 74, 1953). 153

19 mimiodlu 8 Foeter, A. O.: The Eeonomie lesses.due Coocidiosis. Ann. New York Acad. Sci. 52 (4), , (Biological Ahstraets 24, 8, 2654, 1950). 9 Fourmont, B.: De la Coecidiose Bovine et de son Traitement Inaug. Diss. Vigot Freres, Paris, Hakk ı, L : ilmi Hayvanat]. T ıbbiye ve Z ıraiye. Istanbul, Cilt I, , Hennig, M. W. : Diseases of ealves Coeeidiosis (red diarrhaea). Afr. 23, , (The Veterinary Bulletin 19, 10, '544, 1949). 12 Hutyra, F. und Mare ık, J. : Spezielle Pathologie und `Itherapie der Haustiere. Verlag von Gustav Fiseher in Jena. 2, , ,Jacob, E.: Kokzidien und 851antidlen aus dem Kot mom Rind. Dtsdh. tierirztl. Wschr '54, , (The Veterinary Bulletin 19, 12, 660, 1949). 14 Lapage, G.: Veterinary Parasitology. Oliver and Boyd. London, , Marie, L., G. : Sulfamidlei nella Terapia della eoeeidiosi dei bovini (da Eimeria ziirnii) Vet. ital. 6 Suppl. To No. 2, , <The Veterinary Bulletin 9, 474, '1955). 16 Mc Peek, Rayrnond and Fernando E. Armstrong : Bovine Coecidlosis treated with Sulfanilamide. Vet. M de. 36, , (Jber. 69, 229, 1942). 17 M,gale, F. : S'abre 0 Tratament Oda,Eimeriose ıdas bezerros pela iodo-el ılorooxiquino-leina (entero-vioformio) Arq. Ese. sup. Vet., Minas Gerais 2, 29-32, (The Veterinary Bulletin 21, 2, 71, 1951). 18 Melih, E.: Coeeidiose i ıos kalye i Danmark. Medlenshl. danske Dyrlaegeforen. 30, 1-31, (The Veterinary Bulletin 22, 11, 261, 1952). morgan, B, B. and Phi.lip A. Hawkins : Veterinary Protozoology. Burgess Publishing eom. Minneapolis , Neveu-Lemaire, M. : Traite de (Protozoologie mddicale et Veterinaire. Vigot Fr ıkes, Paris, , Oytun, H. Ş. ve M. Sertel : Koyun Ooeeidiose'unun sagitimmda Lugol Mahlultinün önemi. Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Dergisi. 2, 1, 1. <3), , Pierre, P. G. : TraW de Zoologie, 1, II Ma ısson et Cie, Editeurs, Paris, , Railliet, A.: Traite de Zoologie Medieale et Agrieole. Asselin et Houzeau, Paris , Reichenow, E.: Grundriss der Protozoologie. Johann Ambrosius Barth/Verlag/ Leipzig. 3, 59-60, 1952, 25 Richardson, U. F. : Veterinary Protozoology. Oliver and Boyd, London , Robertson, A. : Coetidiosis in Calves. Vet. y. 87, 312-'327, u. 35'1,385, 1931, (Yher. 2,1191, 1932). 27 Roderich, Lee M. : The epizoologie of hovine Coeeidiosis. Journ. of the Amerie. Veterin. Med. Assoc. 73, 3, , 1928; (Yber. 2, 1096, 1929). 28 Schneider, P. : Die Kokzidienruhr des Bi/141es. Eine Literaturübersicht dazu eigene beobaehtungen und Erfahrungen in deren Bekâmpfung auf der Alp, Sehnebelhorn. inaug. Diss. 'Zurieh. 44, (The Veterinary Bulletin 23, 4, 141,, 1953). 29 Signol, J. : Un Nouvel antieoecidien: La ni ıvaquine. Rey. Med. Veter., 10 1, , (Bulletine de L'Institut Pasteur 50, 296, 1952). 30 Signol, J. : Essais de traitement de la Coeeidiose bovine par la thiodiphenylamin, Rev. Med Vet. 101, , (Bulletin de L'institu ıt Pasteur, 50, 296, 1952). 154

20 SIĞIRLARDA COCC İDİOSIS 31 - Togliev, V.: ichthyolanwendung bei bffinorhagiseher Coetkliose.Colitis des Rindes. Sovet. Vet. 16, 4, 71-72, (Yber. 66, 392, 11940) Tubangui, M. A. : Eimeria bukidnonensis, a new coccidium from cattle, and other coccidial parasites of domasticated animals. Philipine J. Sci. 44, , (Yber. 2, 1191, 1932) Tüzdil, A. N. : Mezbahalara mahsus parazitoloji. Ahmet ihsan Bas ımevi Ltd. Istanbul, 10-11, Van Prowazek, S., W. Nöller : Handbuch der Pathogenen Protozoen. Verlag von Yobann Ambrosius Barth. 3, , 193, Wenyon, C. M.: Protozoology. Ba ıllicre, Tındall and cox. V , ~dik, R. W. : Colit ıs Coccidiosa beim Rind in Finland; solun. ErainInkaril 54, , (The Veterinary Bulletin 21, 8, 490, 1951) Willson, L. D., and L. C. : Morley A study of bovine [Coccidiosis II, J. Amer. Vet. med. Assoc. 82, , (Yber. 53, 400, 1933) Yakbnaff, W. L. and J. G. Galouzo : Zur Frage über Rinder Coteidien. Mich. protistinkunde, 58, 1, , 1927, (Yber. 2, 10062, 1928) Yakirnaff, W. L., W. S. Belvine und E. F. Rastegateff Zur Frage ilber Rinder Coccidien im Nordkavkasus. ArCh. Protistenkde 70, , (Yber. Vet. met. 2, 1188, 1931) Yakbnoff, W. L., und I. G. Galouzo : Die Darmeoccidiose der Rinder im Russlancl. Zentralba. f. Bakteriol. Parasitenk. ınfektienskrankh. 1, 103.1/3, 97-10a u , <Yber. 2, 1063, 1928) Yekimoff, W. L. : Piroplasmose und Coceldiose beim Rinde. Prakteeskaja Veterinariya ıi konevod.stro 8, 48-50, (Yber. 2, 1005, 1928). 155.

21 mimiodzu (Şekil: 1) Coccidiosisli 2 ayl ı k bir buza ğı (Orig.) 15b (Şekil: 2) Ayn ı buza ğın ın arkadan görünü şü (Orig.)

22 SIĞIRLARDA COCC İDİOSİS (Şekil: 3) Eimeria zürnil`nin Oacystel X350 (Orig.) (Şekil: 4) Eimeria bovis"in Oocyste'i X280 (Orig.) (Şekil: 5) Eimeria bukidnonensis'in Oacystel X350 (Orig.) (Şekil: 6) Eimeria canadensis'in Oocyste'i X350 (Orig.) 157

23 ıvı imiodlu (Şekil: 7) Einteria auburnensisin Oocyste'i X350 (Orig.) (Şekil: 8) Eitneria auburnensis'in pullu tipinin Oocyste'i X280 (Orig.) (Şekil: 10) Eimeria s'ubspherica'nm Oocyste'i X350 (Orig.) (Şekil: 9) Eimeria Oocyste'i X280 (Orig.) 158