Sayı : 2004 / Lyr 06 Sayfa : YEM HAMMADDELERİ. Tercüme: Seyfi Ay - Halit Çınar, İnterkim. Commercial Poultry Nutrition S.Leeson & J.D.

Transkript

1 Sayı : 2004 / Lyr 06 Sayfa : YEM HAMMADDELERİ KONU : Uygun Hammadde Seçimi İLGİ : KANATLI BESLEME KELİMELER : 1000 kcal ME nin Maliyeti 1 kg Proteinin Maliyeti Görece Maliyet/Değer Örnekleme KAYNAKÇA : Tercüme: Seyfi Ay - Halit Çınar, İnterkim. Commercial Poultry Nutrition S.Leeson & J.D. Summers YAYININ KAPSAMI : Ürün tanıtımıdır Tercümedir Kişisel veya kurumsal değerlendirmedir Derlemedir ÖZET : Çoğu diyetin ana besin maliyetlerini proteinler ve yağlar oluşturmaktadır, bu besinleri hesaba katan ekonomik kıyaslamalar toplam ekonomik değerin %80-90 tahminini sağlamaktadır. Diğer besinlerle yada hammaddenin diyete verebileceği özellikler ile ilgili olarak görece hesaplanmış değer ve pazar fiyatı arasında karar verilmelidir. En sıkı test edilmesi gerekenler yeni tedarikçilerden edinilen hammaddelerdir ve testlerin sayısı ile sıklığı sadece ürünün tutarlılığı onaylandığı zaman düşürülür. SONUÇ : Düşük maliyetli rasyon hazırlanması amaçlandığında, bazı önemli kıstaslar (protein ve enerji katkıları gibi) bakımından belirli hammaddeler (mısır ve soya fasulyesi küspesi) standart alınarak, kullanılması planlanan hammaddenin yeme sağlayacağı katkının bu standartlar bazında ekonomik olup olmadığı değerlendirilebilmektedir. Hammadde seçiminde ekonomik uygunluk yanında kalite kontrolüne de dikkat edilmeli; hammaddenin ve tedarikçinin özelliklerine göre kontrol sıklıkları belirlenmelidir. Ayda Bir Yayınlanır 35

2 Hammadde Sınırlandırmaları Aşağıdaki değerler formulasyon hazırlanırken kullanılan hammadde seviyelerinin minimum ve maksimum sınırlandırmaları için ilke olarak tasarlanmıştır. Bu seviyeler her hammadde için önceden yapılmış tartışmaları ve kabul edilebilir içerik kalitesinde diyetler üretme ihtiyacını temel almaktadır. Çoğu kanatlı sınıfı için %1 lik bir minimum yağ sınırlandırması verilmiştir, çünkü besin özelliklerine bakılmaksızın her diyet; hayvanların performansı, toz seviyesi ve yem tüketiminin uyarılması ile ilgili olarak bu düzeyde yağ içermelidir. Diğer hammaddelerde minimum seviyeleri verildiğinde bu, yeme dahil olmaları durumunda muhtemelen faydaları olacağı anlamına gelmektedir. Tablo 1. Hammadde Sınırlandırmaları 0-4 Haftalık Piliçler (% Katılım Oranı) Sarı Mısır Pamuk Tohumu Küsp. 5 Buğday (+enzim) 20 (40) Yerfıstığı Küspesi 8 Yulaf 10 Bezelye 5 Arpa (+enzim) 10 (30) Susam Küspesi 5 Pirinç (Kaba) 10 Ayçiçeği Küspesi 8 Buğday Kepeği 8 Lupen 8 Kaba Buğday Kepeği 10 Keten 8 Elek-altı Buğday 10 Et Unu 8 Pirinç Kepeği 15 Balık Unu (%60) 8 Pirinç Kavuzu 15 Kan Unu 2 Sorgum 40 Tüy Unu 1 Çavdar 0 Kur. Peynir Altı Suyu 5 Triticale 2 Don Yağı 0 Fırın yan-ürünü 10 Domuz Yağı 0 Melas 1 Kanatlı Yağı 1 5 Kurutulmuş Yonca 5 Balık Yağı 1 5 Kanola Küspesi 5 Bitkisel Yağ 1 5 Full-fat Kanola 5 Hind. Cevizi Yağı 0 Soya Küspesi (%48) Palmiye Yağı 2 Soya Küspesi (%44) Bitkisel Asit Yağı 1 5 Full-fat Soya 15 Hay-Bitk YağKarışımı 1 5 Mısır Gluteni Unu 15 Restoran Yağı 1 5 Mısır Gluteni 15 Hammaddelerin Ekonomik Değeri Hammaddelerin birer birer ekonomik değerleri üzerinde düşünülmesi ihtiyacının yerini büyük oranda düşük maliyetli(least-cost) yem formulasyonu almıştır. Çoğu formulasyon programında, kullanılan yada reddedilen hammaddelerin ekonomik değerleri genellikle mevcuttur. Yeni hammaddeler için parametrik analizler değişken değerlerin belirtilerini verir. Bu karmaşık programlara ulaşamayan bireyler için bazı ekonomik analiz ortalamaları elzemdir. Çünkü çoğu diyetin ana besin maliyetlerini proteinler ve yağlar oluşturmaktadır, bu besinleri hesaba katan ekonomik kıyaslamalar toplam ekonomik değerin %80-90 tahminini sağlamaktadır. Ayrıca mısır ve soya küspesi, kanatlı diyetlerinin ana enerji ve protein kaynakları olduğu için kıyaslama için temel alınabilirler. Bu nedenle eğer biri soya küspesi ve mısırın güncel fiyatlarını ve protein ile enerji katkılarını biliyorsa, diğer herhangi bir hammaddenin izafi değerini takdir edebilir. Öngörülmüş bu değerin yeni hammaddenin pazar 36

3 fiyatı ile kıyaslanması, potansiyel alıcıya yeni hammaddenin izafi değeri hakkında bir yol gösterecektir. Tablo 2. Hammadde Sınırlandırmaları 4-18 Haftalık Etçi Kanatlılar(%Katıl.Oranı) Sarı Mısır Pamuk Tohumu Küsp. 10 Buğday (+enzim) 25 (50) Yerfıstığı Küspesi 10 Yulaf 25 Bezelye 10 Arpa (+enzim) 15 (40) Susam Küspesi 10 Pirinç (Kaba) 20 Ayçiçeği Küspesi 10 Buğday Kepeği 20 Lupen 10 Kaba Buğday Kepeği 20 Keten 10 Elek-altı Buğday 20 Et Unu 8 Pirinç Kepeği 20 Balık Unu (%60) 10 Pirinç Kavuzu 20 Kan Unu 2 Sorgum 50 Tüy Unu 2 Çavdar 10 Kur. Peynir Altı Suyu 10 Triticale 15 Don Yağı 1 5 Fırın yan-ürünü 15 Domuz Yağı 1 5 Melas 5 Kanatlı Yağı 1 8 Kurutulmuş Yonca 10 Balık Yağı Kanola Küspesi 8 Bitkisel Yağ 1 8 Full-fat Kanola 10 Hind. Cevizi Yağı 1 5 Soya Küspesi (%48) 30 Palmiye Yağı 1 5 Soya Küspesi (%44) 25 Bitkisel Asit Yağı 1 8 Full-fat Soya 20 Hay-Bitk YağKarışımı 1 8 Mısır Gluteni Unu 20 Restoran Yağı 1 5 Mısır Gluteni 20 Tablo 3. Hammadde Sınırlandırmaları 4-18 HaftalıkYumuratcı Pil. (%Katıl.Oranı) Sarı Mısır Pamuk Tohumu Küsp. 10 Buğday (+enzim) 20 (40) Yerfıstığı Küspesi 15 Yulaf 25 Bezelye 10 Arpa (+enzim) 20 (40) Susam Küspesi 15 Pirinç (Kaba) 25 Ayçiçeği Küspesi 15 Buğday Kepeği 15 Lupen 10 Kaba Buğday Kepeği 25 Keten 10 Elek-altı Buğday 25 Et Unu 10 Pirinç Kepeği 20 Balık Unu (%60) 8 Pirinç Kavuzu 20 Kan Unu 2 Sorgum 50 Tüy Unu 2 Çavdar 5 Kur. Peynir Altı Suyu 10 Triticale 15 Don Yağı 1 2 Fırın yan-ürünü 15 Domuz Yağı 1 3 Melas 5 Kanatlı Yağı 1 5 Kurutulmuş Yonca 5 Balık Yağı 1 5 Kanola Küspesi 5 Bitkisel Yağ 1 5 Full-fat Kanola 10 Hind. Cevizi Yağı 1 2 Soya Küspesi (%48) Palmiye Yağı 1 2 Soya Küspesi (%44) Bitkisel Asit Yağı 1 5 Full-fat Soya 20 Hay-Bitk YağKarışımı 1 5 Mısır Gluteni Unu 25 Restoran Yağı 1 5 Mısır Gluteni 20 37

4 Tablo 4. Hammadde Sınırlandırmaları Erişkin Yumurtacılar ve Damızlıklar (%K.O) Sarı Mısır Pamuk Tohumu Küsp. 10 Buğday (+enzim) 20 (40) Yerfıstığı Küspesi 10 Yulaf 20 Bezelye 10 Arpa (+enzim) 15 (30) Susam Küspesi 10 Pirinç (Kaba) 20 Ayçiçeği Küspesi 15 Buğday Kepeği 10 Lupen 15 Kaba Buğday Kepeği 20 Keten 15 Elek-altı Buğday 15 Et Unu 8 Pirinç Kepeği 15 Balık Unu (%60) 2-10 Pirinç Kavuzu 15 Kan Unu 2 Sorgum 40 Tüy Unu 2 Çavdar 0 Kur. Peynir Altı Suyu 5 Triticale 10 Don Yağı 1 5 Fırın yan-ürünü 10 Domuz Yağı 1 5 Melas 5 Kanatlı Yağı 1 8 Kurutulmuş Yonca 5 Balık Yağı Kanola Küspesi 8(0) Bitkisel Yağ 1 8 Full-fat Kanola 8(0) Hind. Cevizi Yağı 1 5 Soya Küspesi (%48) Palmiye Yağı 1 5 Soya Küspesi (%44) Bitkisel Asit Yağı 1 8 Full-fat Soya 20 Hay-Bitk YağKarışımı 1 7 Mısır Gluteni Unu 20 Restoran Yağı 1 6 Mısır Gluteni 20 Bu problemin çözümünü aşağıdaki gibi denklemlerle sağlamak mümkündür: - Eğer mısır %8.6 ham protein içeriyor ve kg başına 3300 kcal ME enerji sağlıyorsa, 1 ton mısır 86 kg protein ve (3300 * 1000 = kcal) 3300 Mcal ME enerji sağlar. - Eğer soya fasulyesi küspesi %48 ham protein ve kg.da 2550 kcal ME sağlıyorsa, 1 ton soya fasulyesi küspesi 480 kg protein ve 2550 Mcal ME sağlar. - Eğer mısır 150 USD/ton ve soya fasulyesi küspesi 300 USD/ton a satılıyorsa: a) 86 X Y = 150 USD b) 480 X Y = 300 USD X = 1 kg proteinin maliyeti iken Y = 1000 kcal ME nin maliyetidir. a daki denklem X= ( Y)/ 86 olarak da yazılabilir. Bu değer b denkleminde X yerine koyulursa, [48( Y)/86] Y = 300 ve bu denklemden Y = USD = 1000 kcal ME nin maliyeti olarak bulunur. Y denklem a da yerine koyulursa 86 X ( ) = 150 USD ve bu denklemden X = USD = 1 kg proteinin maliyeti olarak bulunur. 38

5 Bu eşitlikler soya fasulyesi küspesi ve mısırda, protein ve enerjinin görece maliyetini vermektedir ve buradan diğer yem hammaddelerinin ekonomik kıymetlerinin değerlendirilmesi mümkündür. Örneğin tonu 180 USD olan bir buğday iyi bir alım mıdır? Buğday 130 kg ham protein ve tonda 3150 Mcal/ME sağlamaktadır, Bu yüzden görece değeri [130*0.4453] + [3150* ] = = USD dır. Bu nedenle mısırın fiyatı 150 USD/ton ve soya fasulyesi küpesinin fiyatı 300 USD/ton iken; protein ve enerji katkıları temel alınarak buğdayın değeri USD/ton dur. Bu örnekte biz, buğdayı 180 USD/ton olarak gösterdik ve bu bağlamda bu buğday ekonomik değildir. Bu hesaplamaların başında analizlerin bir hammaddenin ekonomik değerinin %85-90 ının hesabını verdiği öne sürülmüştü. Diğer besinlerle, yada buğdayın diyete verebileceği özellikler ile ilgili olarak görece hesaplanmış değer ve pazar fiyatı arasında karar verilmelidir. Örneğin bazı pazarlarda buğdayın peletlenme özellikleri değer kazanabilir. Diğer hammaddeler ile fosfor katkısı yapılması gerekecektir ve bunun kesinlikle ekonomik bir değeri vardır. Eğer güncel pazar fiyatı tahmin edilen fiyattan düşükse karar vermek kolaydır, çünkü yalnızca enerji ve protein katkıları temel alındığında hammadde açıkça ekonomik olarak caziptir. Soya fasulyesi küspesi ve mısırın fiyatı değiştikçe X(1 kg proteinin maliyeti) ve Y(1000 kcal ME nin maliyeti) değerlerinin yeniden hesaplanmasının gerekeceği unutulmamalıdır. Bu eşitliklerde herhangi bir hammadde çifti kullanılabilecek olmasına rağmen soya fasulyesi küspesi ve mısır standart olarak kullanılmıştır. Örneğin sorgum ve pamuk tohumu küspesi yada buğday ve kanola küspesi de kullanılabilirdi. Bu tip hesaplamalar aslında karmaşık bilgisayar programlarında kullanılmaktadır. Bilgisayarın yardımı ile daha fazla besin göz önünde bulundurulabilmekte ve ekonomik değerin tahmini daha kesinleşmektedir. Daha karmaşık programlar kullanıldıkça sadece mısır ve soya fasulyesi küspesindense daha fazla hammadde standart olarak değerlendirilebilir. Hammadde Kalite Kontrolü Besin düzeyinin tutarlılığını garanti etmek ve bulunması muhtemel kirleticiler için hammaddeler sürekli kontrol edilmelidir. Tahlillerin sayısı ve sıklığı hammaddenin sınıfına, geçmiş analiz sonuçlarına ve bir derece yılın hangi mevsimi olduğuna bağlıdır. En sıkı test edilmesi gerekenler yeni tedarikçilerden edinilen hammaddelerdir ve testlerin sayısı ve sıklığı sadece ürünün tutarlılığı onaylandığı zaman düşürülür.(tablo 5.) Hammaddenin yemdeki önemine göre örnek alma sıklığı değişecektir. Örneğin balık unu yoğun olarak kullanılıyorsa ve diyet amino asitlerinin önemli bölümünü temsil ediyorsa amino asit analizleri daha sık yapılmalıdır ve ayrıca taşlık erozyon faktörlerinin daha sık incelenmesi de tavsiye edilir. Diğer yandan tutarlı bir analiz geçmişi oluşturulursa, testler daha düşük sıklıklarda yapılabilir. Tahlil sonuçlarının anlamlı olabilmesi için hammadde örneklemeleri düzgün yapılmalıdır. Paketlenmiş hammaddeler için ; tonda en az 4 paket, teslimatın en fazla %20 si ne kadar 39

6 Tablo 5. Hammaddeler İçin Kalite Kontrol Çizelgesi Hammadde Nem HP Yağ Ca P Amino Asitler Diğer Analizler Mısır Küfler-3; mikotoksin-4 Buğday Pentozanlar-6 Arpa Beta-glukanlar-4 Sorgum Tanenler-3 Kaba Buğday Kepeği Pirinç Kepeği Antioksidan-6 Fırın Yan-ürünü Tuz-3 Kanola Küspesi Glukozinolatlar-5 Soya Fasulyesi Küsp Üreaz-4 Soya Fasulyesi Üreaz-3 Mısır Gluteni Unu Pamuk Toh. Küspesi Gossipol-3 Yerfıstığı Küspesi Aflatoksin-3 Ayçiçeği Küspesi Et Unu Salmonella-4 Balık Unu Taşlık erozyonu-3 Kanatlı Yan-ürünü Tüy Unu Yağlar 1 1 Yağ asitleri-3;stabilite-4 Kireçtaşı 1 1 Fosfat Vanadyum-6 Tuz 1 1: her teslimatta, 2: haftalık, 3: aylık, 4: yılda altı kez, 5: yılda üç kez, 6: yılda iki kez örnek alınmalıdır, ve bu alt örnekler tahlil için gönderilmek üzere bir yada iki örnekte toplanmalıdır. Özellikle eğer tahliller dış laboratuarlarda yürütülüyorsa, bu karıştırılmış örneğin bir kısmının saklanması tavsiye edilir. Yığma hammaddeler için her kamyon yada her tren vagonundan 10 alt örnek alınmalı, ve yine tahlile örnek bir karışım verilmesi için karıştırılmalıdır. Görüş ve önerileriniz için adresimiz: katkiservis@interkim.com.tr 40