BURSA ĐLĐ ĐÇME SULARININ BAZI FĐZĐKSEL, KĐMYASAL VE BAKTERĐYOLOJĐK ÖZELLĐKLERĐ

Transkript

1 BURSA ĐLĐ ĐÇME SULARININ BAZI FĐZĐKSEL, KĐMYASAL VE BAKTERĐYOLOJĐK ÖZELLĐKLERĐ SOME PHYSICAL, CHEMICAL AND BACTERIOLOGIC PROPERITIES OF THE DRINKING WATER OF BURSA CITY Yard. Doç.Dr. Bülent BÜYÜKKIDAN **, Yard. Doç.Dr. Nurgün BÜYÜKKIDAN **, Salih ÖZER ***, Selman KANDER *, Hüseyin GÖKTAŞ * * Dumlupınar Üniversitesi, Kimya Bölümü, IV. Sınıf Öğrencisi Merkez / Kütahya, huseyingoktas_22@hotmail.com, nirolis@hotmail.com ** Dumlupınar Üniversitesi, Kimya Bölümü, Öğretim Üyesi, Merkez / Kütahya, bbuyukkidan@dumlupinar.edu.tr, nsakarya@dumlupinar.edu.tr *** Dumlupınar Üniversitesi, Kimya Bölümü, Yüksek Lisan Öğrencisi, Merkez / Kütahya, saloze@hotmail.com ÖZET Bu çalışmada; Dobruca içme suyu arıtma tesislerinde arıtılan içme suyunun yılları arasında yapılmış olan fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik analizleri incelenmiştir. Aylık periyotlarla alınan içme suyu örneklerinin renk, ph, demir, alüminyum, arsenik, siyanür, nitrit iyonu azotu, amonyum iyonu azotu ve toplam E-koliform tayinlerinin kriterlere uygunluğu tartışılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre; renk, ph, demir, alüminyum, arsenik, siyanür, nitrit iyonu azotu, amonyum iyonu azotu değerlerinin TS 266 ve Avrupa Topluluğu içme suyu standartlarına uygunluk gösterdiği saptanmıştır. Anahtar kelimeler: Bursa, Dobruca Su Arıtma Tesisi, Su Analizi, TS 266, Avrupa Topluluğu ABSTRACT In this study, the physical, chemical, and bacteriologic properities of the drinking water which is purified at Dobruca drinking water purifying facility of are studied. By taking as monthly periods of water samples, the color, ph, iron, aluminum, arsenic, cyanide, nitrogen of nitride ion, nitrogen of ammonia ion, and total E- Coliform values for the samples are established. According to the results, color, ph, iron, aluminum, cyanide, nitrogen of nitride ion, and nitrogen of ammonia ion, arsenic values are agreement in those established TS 266 and Europe Union drinking water standarts. Key Words: Bursa, Dobruca Water Purifying Facility, Water Analysis, TS 266, Europe Union. Giriş Ülkemizde su kirliliğine etki eden unsurlar;. Sanayileşme, 2. Şehirleşme, 3. Nüfus artışı, 4. Zirai mücadele ilaçları (Pestisit) ve kimyasal gübreler olarak gruplandırılabilir. Gerçekte sanayinin çevre üzerindeki olumsuz rolü belki diğer tüm faktörlerden çok daha fazladır. Ülkemizde özellikle sanayi kuruluşlarının sıvı atıkları ile su kirliliğine ve dolaylı olarak ta, toprak ve bitki örtüsü üzerinde aşırı kirlenmelere neden olduğu ve hızlı bir şekilde çevrenin tahribine yol açtığı bilinmektedir.[] Suyun bu denli önemli olduğu günümüzde su arıtma tesislerinin ve bunlara kaynaklık eden barajların niteliği kadar kurulduğu yerde büyük önem arz eder. Sular fiziksel, kimyasal ve/veya biyolojik kirlilik gösterebilir. Suyun fiziksel özelliklerinin değişmesi (renk, koku, tat, saflık vs.) fiziksel kirliliğe neden olurken, ağır metaller ve inorganik atıklar atık suda kimyasal kirlilik yapar. Bu açıdan Dobruca Su Arıtma tesisinden çıkan içme suyunun fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik analizleri yapılmış ve sonuçları TS 266 ve Avrupa Topluluğu kriterlerine göre değerlendirilmiştir.

2 2. UYGULANAN YÖNTEMLER ve DENEYSEL ÇALISMALAR 2.. Kullanılan cihazlar Đletkenlik: WTW - I 35, ph Metre: WTW - I 35, Bulanıklık: Hach, Dr Lange, Spektrofotometre: DR-2, DR-28, Oksijenmetre: Hach-LBQ(HQ) 2.2. ph Çevre mühendisliği uygulamalarında sık kullanılan ph değeri, su temininde, kimyasal koagülasyon, dezenfeksiyon, sertlik giderme ve korozyon kontrolü gibi işlemlerde önem taşır. TS 266'ya göre, içme sularında ph tavsiye edilen değerdir. Bu parametre içme suyunun güvenliği hakkında doğrudan bilgi vermez. Düşük ph lı ve düşük TDS'lı sular, korozif oldukları için borulardaki birtakım zehirli metalleri çözebilirler. ph değerinin yüksek olması ayrıca diğer kirleticilerinin toksisitesini de değiştirmektedir.[2] Şekil- de görüldüğü üzere ph değerleri 7,9 ile 7, arasında değişim göstermektedir ve verilen parametrelerin TS 266 limit değerlerinin altında olduğu anlaşılmaktadır. Şekil-: Bursa ili içme suyunun üçer aylık periyotlardaki ph değerlerinin değişim grafiği ph 8 7,9 7,8 ph 7,7 ph 7,6 7,5 7, Renk Renk içme suyu için çok önemli bir özelliktir. Đçme suları renksizdir. Sarı veya kahverengi sularda organik maddeler, kırmızımtırak veya koyu kahverengi sularda demir ve mangan bulunur. Su içerisinde çözünmüş ve koloidal haldeki maddeler de suya renk verirler. [3] Şekil-2 de gözlemlenen renk kriterinin sıfır olduğudur. Bu değerler de TS 266 ya uymaktadır. Şekil-2: Bursa ili içme suyunun üçer aylık periyotlardaki renk değerlerinin değişim grafiği Renk Renk,8,6,4,2 Renk 2.4. Alüminyum

3 Alüminyumun canlı hücreler üzerinde yararlı bir işleve sahip olduğu gözlemlenmemiştir. Alüminyumun dokuların pro-oksidan/antioksidan dengesini bozduğu; biyokimyasal ve fizyolojik fonksiyon bozukluklarına neden olduğu bilinmektedir. Alüminyum toksisitesi ile in vivo koşullarda en fazla gözlenen oksidatif hasar, alüminyum aracılı reaktif oksijen türlerinin oluşumuna bağlıdır. [4] Bursa ili için alüminyum değişimi Şekil-3 te görülmektedir. Bu veriler TS 266 limit değerlerinin altındadır. Şekil-3: Bursa ili içme suyunun üçer aylık periyotlardaki alüminyum değerlerinin değişim grafiği Alüminyum (Al olarak mg/l) Alüminyum,8,6,4,2 Alüminyum (Al olarak mg/l) 2.5. Arsenik Arsenik doğada sülfür ve oksit halinde bulunur. Ağır bir metal olmasına rağmen suda anyonik haldedir. Doğal suda ender olarak bulunan arsenik, minerallerin çözünmesinden, sanayiden ve pestisitlerden kirlilik olarak suya karışabilmektedir. Arsenik bileşiklerinin toksit etkisi, bileşiğin kimyasal ve fiziksel şekline, vücuda giriş yerine, alınan miktara ve alınma süresine, gıda içindeki reaksiyonu etkileyen elementlerin varlığına, yaş ve cinsiyetine bağlıdır.[5] Đnsanlara içme suyu aracılığıyla ulaşan arsenik, akut etkilerle kendini çok belli etse de vücuda uzun süreli alındığında deri, akciğer, idrar torbası ve böbrek kanserlerine neden olur. [6] Şekil-4 den görüldüğü üzere Bursa ili içme suyunda arsenik bulunmamaktadır. Şekil-4: Bursa ili içme suyunun üçer aylık periyotlardaki arsenik değerlerinin değişim grafiği Arsenik (As) (mg/l) Arsenik (As) (mg/l),8,6,4,2 Arsenik (As) (mg/l) 2.6. Nitrit Đyonu Azotu Sulardaki nitritin kaynağını; organik maddeler, azotlu gübreler ve tabiattaki bazı mineraller teşkil etmektedir.[7] Azotun, amonyak aracılığı ile oksidasyonunudan Nitrit meydana gelir. Dolayısıyla nitritin oluşumu sudaki oksijeni azaltan bir etmendir. Azotun dolayısıyla nitritin bir başka olumsuz etkisi de nitrifikasyon sebebi ile sularla ötrafiskasyonlara sebep olmasıdır. Bu olay sulardaki kirliliği arttıran bir faktördür. Sulardaki nitrit oranı insan ve canlı sağlığı bakımından çok önemlidir. Çünkü Nitrit, asidik ortamda nitrozaminler ve nitrozamidler oluşturur.[8] Şekil-5 den de görüldüğü üzere Bursa ili içme sularında nitrit iyonu azotu bulunmamaktadır ve TS 266 standartlarına uygundur Şekil-5: Bursa ili içme suyunun üçer aylık periyotlardaki nitrit iyonu azotu değerlerinin değişim grafiği

4 Nitrit (mg/l) Nitrit (mg/l),8,6,4,2 Nitrit (mg/l) 2.7. Demir Demir ağır metaller arasında en az zehirli olan metallerden birisidir. Litrede,5 mg demir içeren içme suları mürekkep tadı ve kokusunu vermektedir. Sulardaki yüksek demir konsantrasyonu mikrofloranın büyük ölçüde değişmesine neden olur. Çeşitli demir bileşikleri sert olmayan sularda ph ı düşürmek suretiyle canlılara zarar verebilirler. Demir, vücuttaki çoğu organ için zararlı olsa da özellikle beyin ve yüzeydeki sinirlerde önemli hasarlar bırakır.[9]. Şekil-6 da görülen demir oranı dönem dönem yükselmekte bazı dönemlerde de sıfır olmaktadır. Bu değerler de TS 266 limit değerlerinin altındadır Şekil-6: Bursa ili içme suyunun üçer aylık periyotlardaki demir değerlerinin değişim grafiği Toplam Demir (mg/l),2 Toplam Demir (mg/l),,8,6,4,2 Toplam Demir (mg/l) Tarih 2.8. Siyanür Đçilerek, solunan hava ile ya da deriden siyanür geçişi olabilir.siyanür solunum merkezini ve hücrelerde solunum enzimlerini baskılar. Kısa süreli yüksek dozda sinir, solunum, dolaşım sistemi etkilenir. Uzun süreli düşük dozda ise ruhsal dengede bozulma, iştahsızlık, guatr meydana gelir. Đnsan için öldürücü doz mg/kg(beden ağırlığı) dır. Solunan havada ise -3 ppm siyanür öldürücüdür.[] Şekil-7 den de görüldüğü üzere Bursa ili içme sularında siyanür bulunmamaktadır. TS 266 standartlarına uygundur. Şekil-7: Bursa ili içme suyunun üçer aylık periyotlardaki siyanür değerlerinin değişim grafiği

5 Siyanür (CN) (mg/l) Siyanür (CN) (mg/l),8,6,4,2 Siyanür (CN) (mg/l) 2.9. Amonyum iyonu azotu Đçme suyunda bulunan amonyum iyonu konsantrasyonları organik kökenli kirlenmenin göstergesidir. Amonyağın canlılara toksik etkisi, oksijen eksikliği, sıcaklığın artışı ve diğer toksik maddelerin bulunmasıyla daha da artar.[] Kil ve toprakta bulunan organiklerle birleşen azotun bir kısmı da, toprakta bulunan bakteriler tarafından amonyağa dönüştürüldüğü bilinmektedir. Bu dönüşümün düzeyi ise; toprak tipi, iklim ve o toprak düzeyinde yetiştirilmiş bitki çeşidine bağlı olarak değişmekle birlikte, en fazla %3 olarak gerçekleşmektedir.[2] Şekil-8 den de görüldüğü üzere Bursa ili içme sularında amonyum iyonu azotu bulunmamaktadır, TS 266 standartlarına uygundur. Şekil-8: Bursa ili içme suyunun üçer aylık periyotlardaki amonyum iyonu azotu değerlerinin değişim grafiği Amonyum (mg/l) Amonyum (mg/l),8,6,4,2 Amonyum (mg/l) 2.. Toplam E-koliform Koliform grubu içinde fekal koliform olarak tanımlanan bakterilerin büyük çoğunluğunun E. coli olduğu bilinmektedir. Grubun diğer üyeleri toprak ve bitki kökenli olabilmektedirler. Herhangi bir örnekte E. coli'ye ve/veya fekal koliform bakterilere rastlanması oraya doğrudan ya da dolaylı olarak dışkı bulaştığının ve yine bağırsak kökenli Salmonella ve Shigella gibi primer patojenlerin de olabileceğinin bir göstergesidir. Bu nedenle hiçbir gıda maddesinde, içme ve kullanma sularında, denizlerde ve göllerde E. coli ve fekal koliform bulunmasına izin verilmezken, bazı gıdalarda belirli sayıda koliform bakteri bulunmasına izin verilebilmektedir. E. coli fekal kontaminasyonun bir göstergesi olması yanında genetik yapısı en iyi bilinen canlı olma özelliğine de sahiptir.[3] Şekil-9 dan da görüldüğü üzere Bursa ili içme sularında Toplam E-koliform bulunmamaktadır, TS 266 standartlarına uygundur Şekil-9: Bursa ili içme suyunun üçer aylık periyotlardaki toplam koliform değerlerinin değişim grafiği

6 Toplam Koliform Bakteri ( ml. de ) Toplam Koliform Bakteri,8,6,4,2 Toplam Koliform Bakteri ( ml. de ) Sonuç Su hayat için vazgeçilmezdir. Suların kullanılmaz hale gelmesi, canlı hayatının yok olması demektir. Su kaynaklarının kullanılmasını bozacak veya zarar verecek derecede niteliğini değiştirecek organik, inorganik, radyoaktif, biyolojik bir maddenin su içinde bulunması su kaynaklarının kirlenmesi demektir. Başka bir ifadeyle sanayi atıklarının deniz, göl, nehirlere karışması suların kalitesini büyük ölçüde yok etmektedir. Suyun kalitesinin değişimi ise sulardaki canlı hayatını ve dolayısıyla da insan hayatını etkilemektedir. Genel bir ifade ile her gün ham sular işlenerek insanların kullanımına hazır hale getirilmektedir. Bazı özel kullanım alanları hariç sular; renk, koku, mikroorganizma ve kimyasal maddeler yönünden dünya genelinde kabul görmüş içme ve kullanma suyu kriterlerine uyumlu hale getirilmeye çalışılmaktadır. Tüm bu çalışmalar içme suyu arıtma işlemleri olarak adlandırılır. Đçme suyu arıtımı; Amerikan Mühendislik Akademisi tarafından 2 yy.da insanın yaşam kalitesini arttıran beş büyük gelişmeden birisi olarak kabul edilmiştir.[4] Yapılan bu çalışmada incelenen değerlerin TS 266 standartlarına uyduğu görülmüştür. Bursa halkının, standartlara uymayan kirli sulardan doğabilecek salgın hastalık gibi birçok tehlikeden uzak olduğu anlaşılmış olup, bu konuda en büyük payın Dobruca Arıtma Tesisinde yapılan analiz ve sıkı kontrollerin yanı sıra, insan yaşamına verilen değer ve yapılan işin bilincinde olunması olduğu söylenebilir Kaynaklar []. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Türkiye Çevre Atlası, IV. SU, 2 s. [2]. Y.T.Ü Çevre Mühendisliği Bölümü Çevre Kimyası I Laboratuarı, ph değerinin tayini, s. [3]. Sümer, B., 992, Su temini ve çevre sağlığı, Đ.T.Ü Sakarya Mühendislik Fakültesi Matbaası, 24, 26, 27 s. [4]. Hallıwell B ve ark., 99 [5]. Su kalitesi, Prof. Dr. Çağatay GÜLER, Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi, No:43, Ankara 997, sayfa; 54 [6]. Bursa ili Nilüfer çayı ve yan derelerin ağır metal kirlilik düzeyinin araştırılması ve tespiti,, s. [7]. Atay, R., 995, Su kirliliği laboratuar notları, Eğridir Su Ürünleri Fakültesi, 7, 43, 44, 54 s. [8]. Abdulrahman, IA. Ve Mujahid, A.K., 999, Suudi Arabistan da Şişelenmiş Suyun Kimyasal Komposizyonu, çevresel Fikir ve Đzleme 54, [9]. Bursa ve Nilüfer Çayı ve Yan Derelerin Ağır Metal Kirlilik Düzeyinin Araştırılması ve Tespiti. 5 s. []. Prof. Dr. Ali Osman Karababa Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk sağlığı Anabilim Dalı []. Ünlü, A., 994, Yer altı suyu kirliliği ve kontrolü, Elazığ Bölgesi ve Yakın Çevresi Su Sorunları Paneli, Fırat Üniversitesi Yayınları, 39, 54, 68 s. [2]. Yetiş, Ü., Dilek, F.B. ve Tokmak, B., 997, Su kaynaklarındaki kirlenme ve içme suyu arıtımı, Đlksan Matbaası, Ankara, 3, 6 s. [3]. Gıda Mikrobiyolojisi ve Uygulamaları, 2. Genişletilmiş 2. Baskı; Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü yayını. Sim Matbaası, Ankara 522 s2. [4]. OĞUR R, TEKBAŞ ÖF, HASDE M. Klorlama Rehberi (Đçme ve Kullanma Sularının Klorlanması). Ankara, 25. ISBN: 32-47