KAYSERİDEKİ İÇME SULARINDA NİTRAT VE DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 KAYSERİDEKİ İÇME SULARINDA NİTRAT VE DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ NİTRİT 1 Serap ŞAHİN KOLSUZ 2 Canan GÖNÜLALAN Danışman: Yrd. Doç.Dr.Fatih DUMAN Yrd. Doç.Dr. İskender PARMAKSIZ ÖZET: Bu çalışma Kayseri deki içme sularında sağlık açısından önemli olan nitrat ve nitrit düzeylerinin belirlenmesi, sonuçlar risk sınırları içerisinde ise bölge halkının bilgilendirilmesi, suların kirlenme sebeplerinin araştırılmasının yolunun açılması,kirlenmenin önlenebilmesi için gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak amacıyla gerçekleştirildi. Araştırmada tarihinde Kayseri ilindeki Soysallı, Kocasinan, Talas, İldem ve Organize Sanayi bölgelerinden Ayyıldız ın belirtmiş olduğu yönteme göre alınan 5 farklı içme suyu örneği materyal olarak kullanılmıştır. Su örnekleri alımı takiben soğuk zincirde laboratuara getirilerek işleme alınmıştır. Analizler 3 tekrarlı olarak gerçekleştirilmiştir. Numune alımını takiben laboratuara getirilen su örneklerinin ph analizi multiparametre cihazı belirlenmiştir.nitrat ve Nitrit düzeyleri spektrofotometre cihazı ile gerçekleştirilmiştir.araştırmamızda Kayseri ilindeki 5 farklı bölgeden alınan su örnekleri incelenmiştir. Elde ettiğimiz sonuçları T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nın 31 Aralık 2004 tarihinde Sayılı Resmi Gazetede yayımlamış bulunduğu Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ile karşılaştırdığımız zaman bütün örneklerin ph bakımından I. kalite su niteliğine sahip olduğu görülmektedir. Nitrat içeriği bakımından yapılan değerlendirmede tüm örneklerin 5 mg/l olarak belirtilen sınırın altında kalmak sureti ile I. kalite niteliğine sahip oldukları belirlenmiştir.nitrit iyonu değerlendirmeye alındığın da ise organizeden alınan örnekte tespit edilen 0.018± mg/l nitrit iyonu konsantrasyonun diğer 4 bölgeden farklı ve yüksek olarak belirlenerek III. kalite niteliğine sahip olduğu, Soysallı, Kocasinan, Talas ve İldem bölgelerinden alınan örneklerin ise II. kalite niteliğinde olduğu gözlemlenmiştir. Sonuç olarak, çalışmada incelenen örnekler göz önüne alındığı zaman Kayseri İlinin sularının yüksek oranda nitrat içeriğine sahip olduğuna ilişkin kanının gerçeği yansıtmadığı sonucuna varılmıştır. Ayrıca Organize bölgesinden alınan örneğin diğer dört bölgeden alınan örnekte tespit edilen nitrit içeriğinden daha yüksek düzeyde nitrit içermesi ile dikkati çektiği daha sonra yapılacak olan çalışmalarla halk sağlığı ile yakın ilgisi bulunan bu iyonun düzeyinin kontrol edilmesi gerektiği de vurgulanmalıdır. Bu araştırma ilerde yapılacak olan benzer çalışmalara ışık tutarak literatür bilginin oluşmasına da katkıda bulunacaktır. 1. Bilim Uzmanı,Sümer Lisesi,Kayseri. 2. Bilim Uzmanı, Seyit Burhanettin E.ML. Lisesi, Kayseri Anahtar Kelimeler: Nitrit; Nitrat; İçme Suyu

2 GİRİŞ Su hayatın varlığı ve devamlılığı için vazgeçilmez bir kaynaktır.(1) Dünya tatlı su kaynaklarının gün geçtikçe yetersiz kalması ve artan nüfus, suların daha dikkatli ve titiz kullanılmasını gerektirmektedir. Su insanlar tarafından; tarım arazilerinin sulanması, içme suyu ve su ürünleri yetiştiriciliği gibi faaliyetlerde kullanılmaktadır. İnsanların yaşamını direkt etkileyen suyun varlığının yanında suyun kalitesi de en az varlığı kadar önem teşkil etmektedir. Son zamanlarda su kalitesi araştırmaları artmıştır. Dünya nüfusunun hızla arttığı göz önünde tutulursa insanoğlunun yiyecek kaynaklarını bilinçli bir şekilde kullanması ve yeni besin kaynakları yaratma sorunları ile karşı karşıya kalacaktır.(2) Toplumların ekonomik gelişmesinin önemli belirleyicisi ve sonucu olan bu doğal kaynağa ulaşımda halen sorunlar mevcuttur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) nün istatistiklerine göre 2002 yılında dünya nüfusunun %17 sini oluşturan 1.1 milyar insan sağlıklı su kaynaklarına ulaşamamıştır. (1) İnsanlığın gelecekteki yaşam kalitesini belirleyecek en önemli faktörlerden birisi olan çevre kirliliği kapsamındaki su kirliliği her geçen gün daha da önem kazanmakta ve güncellenmektedir. Su kirliliğinin nedenlerinin başında endüstriden ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirlenmemler gelmektedir. Tarımsal üretimde kullanılan başta kimyasal gübreler olmak üzere genelde gübreler suların kirlenmesinde önemli bir paya sahiptir.(3) Azotun doğal sularda bulunduğu şekiller amonyak,nitrat iyonu, nitrit iyonudur. Doğada azot gazı, inorganik nitrit, nitrat ve amonyum iyonları ve protein ve organik bileşikler arasında kimyasal değişimler olur ve azot devrini meydana getirir.(9) Gübrelerden kaynaklanan kirlilik içerisinde ise üzerinde en fazla durulan suların nitrat (NO 3 ) ile kirlenmesidir. Çünkü NO 3, tarımsal üretimde kullanılan gübrelerle gün geçtikçe artan miktarda uygulanmakta ve toprakta NO 3 birikmektedir. Biriken bu NO 3 ün koşullara göre değişen miktarları yıkanarak toprak derinliğine hareket etmekte ve bir bölümü yer altı ve yerüstü sularına ulaşmaktadır. (3) Logan ve ark. (4) Kuzey Amerika da bir çok bölgede yaptıkları çalışmalarda azotlu gübre kullanımının artması ile drenaj kanallarındaki NO 3 içeriğinin yükseldiğini ve bu yolla hektardan kg. NO 3- N (nitrat azotu) kaybının olduğunu bildirmişlerdir. Belli koşullar altında nitrat, çok daha zehirli olan nitrite ve daha sonrada kanserojen özellikteki nitrozamine dönüşebilmektedir. Nitrat kalıtsal bozukluklara,yetişkinlerde yüksek tansiyona, altı aydan küçük bebeklerde methemoglobinemiye (mavi bebek hastalığı) neden olmaktadır (5).

3 İnsanların yeterli miktarda ve kalitede içme suyuna ulaşabilmesi Ulusal Sağlık hedefleri arasında yer almıştır.(6) Hayat İçin Su on yılı olarak ilan edilmiş, su ile ilgili konulara uluslar arası platformda daha fazla önem verilmesi planlanmıştır (7). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nın 31 Aralık 2004 tarihinde Sayılı Resmi Gazetede yayımlamış bulunduğu Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nde Kıta içi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterlerinin tanımlandığı tabloda Su Kalite Parametrelerinden ph, nitrit ve nitrata ilişkin kalite sınıfları tablo 1 de verilmiştir (8). Tablo I. Kıtaiçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri SU KALİTE I II III IV PARAMETRELERİ ph dışında Nitrit azotu (mg NO > 0.05 N/L) Nitrat azotu (mg NO 3 N/L) > 20 Kayseri konumu itibari ile büyük bir öneme sahiptir. Özellikle Erciyes dağı tek kaynak olmamakla birlikte, ilin içme ve tarım arazilerinde kullanılan suyunun büyük bir bölümünü karşılamaktadır. Bu çalışmada, Kayseri halkında yaygın bir kanı olarak bulunan suyunun nitratlı olduğu konusunun ortaya konulması ile insan sağlığı, yer altı ve yerüstü sularının üzerine de etkileri olan nitrit ve nitrat düzeylerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. MATERYAL VE METOD MATERYAL Araştırmada tarihinde Kayseri ilindeki Soysallı, Kocasinan, Talas, İldem ve Organize Sanayi bölgelerinden Ayyıldız ın (9) belirtmiş olduğu yönteme göre alınan 5 farklı içme suyu örneği materyal olarak kullanılmıştır. Su örnekleri alımı takiben soğuk zincirde laboratuara getirilerek işleme alınmıştır. Analizler 3 tekrarlı olarak gerçekleştirilmiştir. METOT Numune alımını takiben laboratuara getirilen su örneklerinin ph analizi multiparametre cihazı belirlenmiştir (10). Nitrat ve Nitrit düzeyleri 507 ηm. dalga boyunda okuma yapan spektrofotometre cihazı ile gerçekleştirilmiştir (10,11).

4 BULGULAR Çalışmada incelenen su numunelerine ait ph, nitrat ve nitrit düzeylerine ilişkin bulgular tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Kayseri İli İçme Suyu Örneklerinin Analiz Sonuçları Numune n=3 NO 3 -N ( mg/l) NO 2 -N ( mg/l) ph Soysallı 0.01± ± ±0.010 Kocasinan 0.01± ± ±0.012 Talas 0.00± ± ±0.011 İldem 0.01± ± ±0.012 Organize 0.01± ± ±0.016 TARTIŞMA SONUÇ Su günümüzde ulusların kaderini belirleyen en kritik yer üstü ve yer altı kaynaklardan birisi olarak kabul edilmektedir. İçme kullanma suyunun kalitesi ile toplum sağlığı arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. İstediği kalitede suyu tüketme şansına sahip olan bireyler daha mutlu ve başaralı bireyler haline gelirler (12,13). Araştırmamızda Kayseri ilindeki 5 farklı bölgeden alınan su örnekleri incelenmiştir. Elde ettiğimiz sonuçları T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nın 31 Aralık 2004 tarihinde Sayılı Resmi Gazetede yayımlamış bulunduğu Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ile karşılaştırdığımız zaman bütün örneklerin ph bakımından I. kalite su niteliğine sahip olduğu görülmektedir (8). Nitrat içeriği bakımından yapılan değerlendirmede tüm örneklerin 5 mg/l olarak belirtilen sınırın altında kalmak sureti ile I. kalite niteliğine sahip oldukları belirlenmiştir. Nitrit iyonu değerlendirmeye alındığın da ise organizeden alınan örnekte tespit edilen 0.018± mg/l nitrit iyonu konsantrasyonun diğer 4 bölgeden farklı ve yüksek olarak belirlenerek III. kalite niteliğine sahip olduğu, Soysallı, Kocasinan, Talas ve İlden bölgelerinden alınan örneklerin ise II. kalite niteliğinde olduğu gözlemlenmiştir. Sonuç olarak, çalışmada incelenen örnekler göz önüne alındığı zaman Kayseri İlinin sularının yüksek oranda nitrat içeriğine sahip olduğuna ilişkin kanının gerçeği yansıtmadığı sonucuna varılmıştır. Ayrıca Organize bölgesinden alınan örneğin diğer dört bölgeden alınan örnekte tespit edilen nitrit içeriğinden daha yüksek düzeyde nitrit içermesi ile dikkati çektiği daha sonra yapılacak olan çalışmalarla halk sağlığı ile yakın ilgisi bulunan bu iyonun

5 düzeyinin kontrol edilmesi gerektiği de vurgulanmalıdır. Bu araştırma ilerde yapılacak olan benzer çalışmalara ışık tutarak literatür bilginin oluşmasına da katkıda bulunacaktır. KAYNAKLAR 1)Water,Sanitation and Hygiene Links to Health,Facts and Figures ( sanitation health/publications/facts 2004/en/index.html) (erişim tarihi: 08/09/2005) 2) Egemen,Ö. Ve Sunlu,U.,1996. Su Kalitesi,Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayın.No:14,Ege Üniversitesi Basım Evi Bornova-İzmir. 3) Kaplan,M.,Sönmez,S. ve Tokmak,S.,Antalya-Kumluca Yöresi Kuyu Sularının Nitrat İçerikleri,Tr.J.of Agriculture and Forestry 23(1999) TÜBİTAK 4) Logan,T.J.,Randall,G.W.,Timmons,D.R.,Nutrient content of tile drainage from cropland in the North central region. North central Regional Research Pub. 268,Ohio Agric. Research and development center,wooster,oh,16 pp.,, ) Su Temini ve Denetimi İle ilgili Yasal Düzenlemeler. Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü,Gıda Güvenliği Daire Başkanlığı, Ankara: ) Sağlık 21: 21. Yüzyılda Herkes İçin Sağlık. Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü: ) Celebrating Water For Life: The İnternational Decade for Action: (http// sanitation health/2005 advocguide/en/) (Erişim tarihi:08/09/2005) 8) Anonim. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği. T.C. Resmi Gazete, Tarih 31 Aralık Cuma 2004 Sayı :25687, ) Ayyıldız,M. Sulama Suyu Kalitesi ve Tuzluluk Problemleri (2. Baskı).,A.Ü. Ziraat Fak. Yayınları No:244,Ankara, ) Recai Oğur, Ö.Faruk Tekbaş, Temel Su Analiz Teknikleri, GATA Halk Sağ.A.D., Ders Notları, Ankara, ) ISO,Water Quality-Determination of Nitrate,ISO ,2,3,1986, )Suda Azot Kimyası ve Devri,J.Am,Water Works Association,Vol.62, )Prospero.J.M.,Sovoie D.,L., Effect of Continental Sources on Nitrate Concentration Over the Pasific Ocean, Nature,339(62279,687-89,1989.