ArcGIS 9 Teknolojisine Genel Bakis

Transkript

1 ArcGIS 9 Teknljisine Genel Bakis Islem Cgrafi Bilgi Sistemleri ve Egitim Ltd.Sti. 13. cadde N:14 Beysukent ANKARA Tel:0 (312) Fax:0 (312) Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis bilgi@islem.cm.tr Cpyright 2002

2 Içerik BÖLÜM 1: ARCGIS SISTEMI... BÖLÜM 2: COGRAFI BILGI SISTEMI NEDIR?... BÖLÜM 3: CBS VERI KONSEPTLERI VE GEODATABASE... BÖLÜM 4: ARCGIS DESKTOP NEDIR?... BÖLÜM 5: ARCSDE NEDIR?... BÖLÜM 6: ARCIMS AND GEOPUBLISHING NEDIR?... BÖLÜM 7: ARCGIS ENGINE NEDIR?... BÖLÜM 8: ARCGIS SERVER NEDIR?... Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

3 ArcGIS Sistemi Bölüm 1 ArcGIS 9.0 Nedir? ARCGIS 9.0 sistemi, entegre bir cgrafi bilgi sistemidir. CBS yazilim bilesenlerinin rtak kütüphanesi ArcObjects üzerine kurulmus bir sistemdir. ArcGIS 9.0 asagidaki anahtar bölümleri içerir: ArcGIS Desktp: Ileri düzeyde CBS uygulamalarinin bütünüdür. ArcGIS Engine : C++, COM,.NET ve Java prgramlama dilleri kullanarak uygulama yazilimlari lusturmak için CBS gelistirici araçlari saglar. ArcGIS Server : Ortak CBS yazilim bjeleri kütüphanesidir. Sunucu tarafinda bütün CBS uygulamalarini, SOAP tabanli web servislerini ve web uygulamalarini gerçeklestirmek için kullanilir. ArcIMS : Internet üzerinden haritalarin, verilerin ve metaverilerin sunumu için kullanilan CBS hizmetleridir. Bütün bu sistemler ayni zamanda, cgrafi bilgilerin birçk iliskisel veritabani yönetim sistemi (IVTYS) içerisinde yönetilebilmesini de ArcSDE teknljisi ile saglar. ArcGIS, desktp ve server tarafinda, tek veya çk kullanicili rtamlarda Cgrafi Bilgi Sistemi uygulamalari için ölçeklendirilebilir bir altyapi saglar. Bu dküman ArcGIS sistemlerinin çesitli bölümlerini ve bu bölümlerin Cgrafi Bilgi Sistemi içerisindeki rllerini anlamaniza yardimci lmayi amaçlamaktadir. Ister ESRI yazilimiyla yeni tanisin, ister tecrübeli bir kullanici lun, bu dküman hem yazilimin çesitli bölümlerini hem de ArcGIS in temelini lusturan kritik Cgrafi Bilgi Sistemi knseptlerini daha iyi anlamaniza yardimci lacaktir. ArcGIS; ArcGIS Desktp, ArcGIS Engine, ArcGIS Server ve ArcIMS sistemleri içerisinde yeralabilmektedir. Bütün bu sistemler, iliskisel veritabanlarina ArcSDE üzerinden erisebilir ve bu veritabanlarini kullanabilir. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

4 Cgrafi Bilgi Sistemi Nedir? Bölüm 2 Cgrafi Bilgi Sistemi; cgrafi bilgileri yönetme, analiz etme ve görüntüleme sistemidir. Cgrafi bilgi, veri yapisini mdelleyen cgrafi veritabanlari kullanilarak temsil edilir. Cgrafi veritabanlari, bjeleri cgrafi knumlari ve içerikleriyle temsil edebildigi gibi, sözel verilerle de entegre edebilir. Cgrafi verisetleri çesitli srgulamalari ve analiz metdlarini destekler. Cgrafi bilgi sistemi, cgrafi bilgi ile çalismak için birçk yaklasimi destekler: 1. Gedatabase (cgrafi veritabani) yaklasimi: CBS, genel veri mdelleri (feature, raster, tplji, netwrk...) çerçevesinde, cgrafi bilgileri temsil eden veri setleri içeren bir mekansal veritabanidir. 2. Gevisualizatin (cgrafi görüntüleme) yaklasimi: CBS, dünya yüzeyinde özellikleri (features) ve bu özelliklerin birbirleriyle lan iliskilerini gösteren akilli haritalar setidir. Cgrafi bilgileri vurgulayan çesitli haritalar, srgulamalari, analizleri ve günleme islemlerini desteklemek amaciyla veritabani içerisinde windws mantigiyla yapilandirilir ve kullanilir. 3. Geprcessing (cgrafi islemler) yaklasimi: Varlan veritabanlarindan yeni cgrafi verisetleri elde etmek ve dönüstürmek için kullanilan bir bilgi ve dönüsüm araçlari setidir. Bu geprcessing fnksiynlari, varlan verisetlerinden bilgi alir, analitik fnksiynlar uygular ve snuçlari yeni verisetlerine yazar. Bu üç CBS yaklasim ArcGIS içerisinde; catalg (CBS bir cgrafi verisetleri kleksiynudur), the map (CBS bir akilli harita görüntüsüdür) ve tlbx (CBS bir geprcessing araçlari setidir) tarafindan temsil edilir. Cgrafi Bilgi Sisteminin bu kritik bölümleri sistem içerisindeki bütün uygulamalarda çesitli seviyelerde kullanilmaktadir. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

5 COGRAFI VERITABANLARI BILGIYI GÖSTERIR VE DEPOLAR Temel larak CBS, dünyayi cgrafi terimlerle ifade eden bir cgrafi veritabanidir, Cgrafya için Bilgi Sistemidir. Asagida cgrafi veritabanlari içerisindeki baslica önem tasiyan bazi anahtar nktalari bulacaksiniz: Mekansal Gösterimler Her CBS veriseti, dünyanin çesitli açilardan mekansal larak gösterimini saglar: Vektör tabanli özelliklerin (nkta, çizgi, ve plign setleri) düzenli bir kleksiynu Diger yüzeyler Crdinate Gemetry verisetleri Sayisal yükseklik mdelleri ve görüntüler gibi raster veri setleri Adresler, yer isimleri ve kartgrafik bilgi gibi diger veri tipleri Netwrk (Ag) Kullanicilar CBS veritabani tasariminin bir parçasi larak belirli özelliklerin nasil temsil edilecegini tanimlarlar. Örnegin, genellikle parseller alansal, yl rta hatlari çizgisel, kuyular nktasal veriler larak tanimlanir. Bu özellikler (features), her biri için rtak bir mekansal tanimlamanin yapildigi özellik siniflari (feature classes) içerisinde tplanir. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

6 Tanimlayici Öznitelikler (Attributes) Cgrafi verisetleri, mekansal sunumlara ek larak bjeleri tanimlayan tablsal öznitelik verileri de içerirler. Birçk tabl, cgrafi bjelere rtak bir alan (field) yluyla baglanabilir. Bu tablsal bilgi setleri ve iliskileri geleneksel veritabani uygulamalari içerisinde ldugu gibi CBS veri mdelleri içerisinde de anahtar bir rl ynar. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

7 Mekansal iliskiler: Tplji ve Netwrk Tplji ve netwrk gibi mekansal iliskiler CBS veritabani için de kritik nktalardir. Tplji; özellikler (features) arasindaki rtak sinirlari yönetmek, veri bütünlük kurallarini tanimlamak ve tpljik srgulamalar için kullanilir. Ayrica tplji, sfistike editleme ve biçimlendirilmemis gemetrik bjelerden özellikler (ör:çizgilerden plign) lusturma islemlerini desteklemek için de kullanilmaktadir. Netwrk, dönüstürülebilir CBS bjelerinin baglantili grafigini tanimlar. Bu özellik, yllarin mdellenmesi, ulasim, bru hatlari, hidrlji ve diger bütün netwrk tabanli uygulamalar için önemli bir rl ynamaktadir. Tplji, özelligin gemetriyi nasil paylastigina yönelik mekansal bütünlük kurallarini gerçeklestirmek için kullanilir. Yukaridaki örnekte görüldügü üzere, tplji nüfus sayimini ele alan bölgenin cgrafyasi üzerinde ldukça kritik bir rldedir. Yukaridaki netwrk örneginde, cadde özellikleri, bitim nktalarindan birbirlerine baglanan kenarlari yani kavsaklari temsil etmektedir. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

8 Tematik katmanlar ve verisetleri CBS, mekansal verileri tematik katman ve tabl dizileri içerisinde rganize eder. CBS içerisindeki mekansal verisetleri cgrafi larak referanslandirildiginda gerçek dünya knumlarina sahip lurlar. Verisetleri: temsil eder. Ham ölçümleri (uydu görüntüleri gibi) Tplanmis ve yrumlanmis bilgileri Analizler ve mdelleme için Geprcessing islemlerinden geçirilerek elde edilmis verileri Katmanlar arasindaki birçk mekansal iliski rtak cgrafi mekanlar üzerinden klaylikla elde edilebilir. CBS, zengin araç kleksiynuyla basit veri katmanlarini bje siniflari larak yönetir ve bu veri katmanlariyla birçk iliski elde edebilir. CBS çesitli sunumlarla birçk rganizasyndan birçk veriseti kullanacaktir. Bundan dlayi CBS verisetlerinin: Cgrafi bjeler; parseller, kuyular, binalar, rtft görüntüler ve raster tabanli sayisal yükseklik mdelleri (DEM) CBS içerisinde rganize edilir. Iyi tanimlanmis cgrafi verisetleri, cgrafi bilgi sistemleri için kritik bir nktadir. Bununla beraber, bilginin tematik larak tplanmasi da önemli bir CBS veriseti kavramidir. Kullanimi basit ve anlasilmasi klay lmali, Diger cgrafi verisetleriyle klayca kullanilabilir durumda lmali, Etkin larak tplanmis ve geçerliligi denetlenmis lmali, Açikça dkümante edilmis lmalidir. Her CBS veritabani veya dsya tabani bu rtak prensiplere ve kavramlara baglidir. Her CBS, cgrafi verileri bu terimler içerisinde zengin bir araç seti üzerinden tanimlamak ve bu bilgiyi yönetmek için bir mekanizmaya ihtiyaç duyar. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

9 HARITALARLA VE DIGER INTERAKTIF GÖRÜNTÜLERLE COGRAFI GÖRÜNTÜLEME CBS, interaktif haritalar ve cgrafi verisetleri üzerinde isleyen diger görüntüleri içerir. Haritalar, insanlarin cgrafi bilgiyi nasil kullandigini ve bu bilgi ile nasil etkilesim içerisinde lduklarini tanimlayan güçlü bir etmendir. Interaktif haritalar, mbil araçlardan Web haritalarina ve en üst düzeyde CBS masaüstü uygulamalarina kadar çesitli düzeylerde birçk CBS uygulamalari için ana kullanici arayüzü saglar. CBS haritalari daha çk statik, basilmis haritalar gibidir fakat siz bu haritalarla etkilesim içerisinde labilirsiniz. Interaktif bir haritayi pan ve zm yapabilir ve uygun ölçeklerde katmanlari açip kapatabilirsiniz. Harita katmaninin her bir özniteligine yönelik sembljilendirme yapabilirsiniz. Örnegin, bölgelere göre parselleri gölgelendirebilir veya üretim düzeyine göre kuyu nkta sembllerinin byutlarini belirleyebilirsiniz. Ek larak, interaktif haritalar içerisindeki cgrafi bjeleri isaretleyerek bje hakkinda daha fazla bilgi elde edebilir, mekansal srgulamalar ve analizler yapabilirsiniz. Örnegin, kullarin 200 metre yakinindaki dükkanlari bulabilir veya seçili lan yllara 500 metre mesafedeki binalari belirleyebilirsiniz. Ayrica, birçk CBS kullanicilari veri günleme ve gösterim islemlerini interaktif haritalar üzerinden yapmaktadir. CBS, haritalar ve görüntülemeyl e ilgilidir. Haritalar, ileri düzeyde veri tplama, kartgrafi, analizler, srgulama ve tplanan verileri düzenleme gibi birçk harita tabanli görevi yerine getirmek için kullanilmasinin yaninda, cgrafi bilgiyi iletmek için de kullanilmaktadir. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

10 Haritalara ek larak, diger Glbe ve Schematics çizimler gibi interaktif görüntüler de CBS veritabanlari üzerinde kullanilmaktadir. Diger veri görüntüleri ile birlikte interaktif, akilli haritalar CBS içerisinde anahtar kullanici arayüzleri saglar. Interaktif haritalar sayesinde CBS kullanicilari, en çk kullanilan basit veya ileri düzey islemleri gerçeklestirebilirler. Bir rganizasyn için cgrafi bilgiye erisimin temeli de budur. Zamana bagli görüntüler Schematics Özel uygulamalar üzerine yerlestirilmis haritalar Yukaridaki grafikler Tracking Analyst, ArcGIS Schematics ve parsel srgulama için MapCntrl kullanan uygulama örneklerini göstermektedir. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

11 COGRAFI ISLEMLER (GEOPROCESSING) Cgrafi verisetleri, yllar, binalar ve tprak tipleri gibi tplanmis ve islenmis bilgileri, analizler snucunda diger veri kaynaklarindan elde edilen bilgileri temsil eder. Cgrafi islemler, cgrafi verisetleri (gedatasets) lusturmak için kullanilan bir araç ve prses zinciridir. Cgrafi Bilgi Sistemlerinin bir diger önemli tarafi ise cgrafi bilgiyi islemek ve bu bilgilerle çalisabilmek için zengin bir peratör setine yani araçlara sahip lmasidir. Bu araçlar ile verisetleri, öznitelik alanlari ve kartgrafik elemanlar üzerinde islemler yapilabilmektedir. Bu çk kapsamli kmutlar ve veri bjeleri, zengin bir cgrafi islem yapisi için temel lusturmaktadir. Veri + Fnksiyn = Yeni Veri CBS nin Fnksiynlari, çk asamali islemleri biraraya getirmek için bir yapilandirma saglar. Bir fnksiyn, yeni veriler elde etmek için varlan veriler üzerinde islemler gerçeklestirir. Scriptler bu islemler dizisini biraraya getirmek amaciyla kullanilir. Islemler dizisini biraraya getirmek bir prses mdeli lusturur. Bu mdel CBS içerisinde birçk cgrafi islemi tmatiklestirme ve bu islemleri kaydetme amaciyla kullanilmaktadir. Bu tip islemleri yapilandirma ve uygulama Geprcessing larak adlandirilmaktadir. Etkin Cgrafi Islemler Geprcessing, birçk rtak CBS islemini gerçeklestirmek için bir yapidan digerine veri akisinin mdellenmesinde kullanilir. Örnegin, çesitli frmatlardan veri aktarimi gibi, buna benzer is akislarinin tmatik hale getirilmesi ve tekrarlanabilmesi ArcGIS 9. da Mdel Builder ile mümkün hale gelmisitir. CBS içerisinde güçlü bir yetenektir. Birçk CBS uygulamasi ve senarysu içerisinde uygulanabilir. Kmutlari belirli bir düzende çalistirmak, geprcessing sirasinda kullanilan bir mekanizmadir. Kullanicilar, ArcGIS içerisindeki MdelBuilder arayüzünü kullanarak çesitli prsesleri grafik larak biraraya getirebildikleri gibi Pythn, VBScripting ve JavaScript gibi mdern scripting araçlarini kullanarak scriptleri de biraraya getirebilirler. CBS, geprcessing islemlerinin içerisinde yer alan araçlari ve veri tiplerini içerir. Çk asamali islemler ArcGIS içerisinde lusturulabilir, çalistirilabilir ve paylasilabilir. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

12 Geprcessing, veri tmasynu ve tplama, veri yönetimi, analizler ve mdelleme, ileri düzeyde kartgrafi için CBS nin her safhasinda kullanilir. ArcInf Wrkstatin kullanicilari, CBS dilinin ne kadar önemli bir rle sahip ldugunu ve CBS yetenekleri içerisinde cgrafi isemlerin neden kritik ldugunu çktandir bilmektedirler. Veri Tplama Geprcessing kullanilarak tmatik hale getirilmis islemler, veri kalitesini ve entegrasynunu saglamak ve tekrarlayan görevleri gerçeklestirmek için gereklidir. Bu sayede, prses dizileri paylasilabilir, çklu islemler gerçeklestirilebilir ve elde edilen veri için anahtar islemler belgelenebilir. Analizler ve Mdelleme Geprcessing, mdelleme ve analizler için anahtar bir yapidir. Bazi rtak mdelleme uygulamalari asagidaki maddeleri içermektedir: Alternatif senarylar için uygunluk, kapasite, tahmin ve degerlendirme mdelleri Dis mdellerin entegrasynu Mdel paylasimi Veri Yönetimi CBS veri akisini yönetmek bütün CBS uygulamalari için kritik bir nktadir. CBS kullanicilari, geprcessing fnksiynlarini veriyi veritabanlari içinde ve disinda hareket ettirmek, GML prfili içinde lan birçk frmatta yayinlastirmak, kmsu verisetlerini birlestirmek, CBS veritabani semalarini güncellemek ve veritabanlari üzerinde çklu islemleri gerçeklestirmek için uygularlar. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

13 CBS NIN SERVER VIZYONU... CBS yazilimi, kullanicilarin verisetleri ve veritabanlarina baglanarak prfesynelce bilimsel çalismalar yürütebildikleri bir rtamdir. Bu da, gelismis CBS mantigi ve araçlariyla hemen hemen her çalismanin üstesinden gelinebilecek çk kapsamli bir sistem anlamina gelmektedir. CBS yazilim knseptinin önemi ispatlanmis ve prfesynellerce birçk rganizasyn içerisine adapte edilmistir. Gerçekte, bu istemci-sunucu mdeli kadar basarili lmustur ki, birçk kullanici sadece cgrafi bilgi sistemlerini bu içerikte düsünmüslerdir. En sn yenilikler: Wrld Wide Web in gelisimi, IVTYS teknljisindeki ilerlemeler ve yazilimin büyük çapta kullanimi, cgrafi bilgi sistemlerine daha genis bir vizyn kazandirmistir. Bu sayede geleneksel CBS, server tabanli teknljiyle genislemistir. CBS kullanicilari, ileri düzeyde CBS masaüstü uygulamalarini, web uygulamalarini, spesifik uygulamalari, mbil araçlari ve çesitli peratörleri kullanarak merkezi sunuculara erisebilir duruma gelmislerdir. CBS server vizynu hizla büyümektedir. ESRI nin server ürünleri ArcSDE (ileri düzeyde mekansal veri sunucusu) ve ArcIMS (ölçeklendirilebilir Internet harita sunucusu), öncelikle gepublishing islemi (verilerin ve haritalarin readnly erisim yluyla sunumu) lmak üzere simdiden nbinlerce uygulamada kullanilmistir. ArcGIS Server gibi CBS sunucu yazilimi, bütün CBS yetenekleri için merkezi ve genel uygulamalari gerçeklestirmek üzere sürekli gelismeye devam etmektedir. Haritalari ve verileri sunmaya ek larak CBS sunucusu, wrkstatin in haritalama, mekansal analizler, mekansal srgulamalar, ileri düzeyde veri derleme, veri yönetimi ve bütünlük kurallari gibi fnksiynlarini saglayabilir. Ayrica CBS sunuculari, web serverlari ve IVTYS gibi diger yazilimlarla da gayet güzel çalisabilir, uyumlu bir yapiya sahiptir. Bu sayede CBS nin diger birçk teknljiyle entegrasynu mümkün lmaktadir. Bu yeni knseptler CBS nin tanimi ve rlünü önemli ölçüde genisletecektir. Varlan masaüstü uygulamalari ve Internet yayinciligi elbette ki büyümeye devam edecektir. Bununla birlikte, CBS zaman içerisinde birçk bilgi sistemi için anahtar lacaktir. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

14 ÇOK KAPSAMLI CBS YAZILIM PLATFORMU NEDIR? Bütün bu CBS yaklasimlari, CBS yazilimin yapilandirilmasini ve kullanimini etkilemektedir. Diger bilgi teknljileri gibi CBS de, her rganizasynun is akisini destekleyecek ve gerekliliklerini yerine getirecek sekilde uygulanmalidir. Bu uygulamalar; çesitli cgrafi veriseti tiplerini destekledigi gibi, veri yönetimi, günleme, analizler ve görüntüleme için çk kapsamli araçlari da destekleyen bir genel yazilim platfrmu saglanarak snuçlandirilmaktadir. Bu baglamda CBS yazilimi, sfistike çk-kullanicili sistemlerin biraraya gelmesinde IT altyapisini giderek daha çk göz önünde bulundurmaktadir. CBS platfrmu, bu genis vizynu desteklemek için gerekli tüm yetenekleri saglamalidir: Gespatial veritabani Desktp ve Server Uygulamalari: Veri Tplama Bilgi Srgulama Mekansal Analizler ve Cgrafi Islemler (Geprcessing) Kartgrafik Üretim Görüntü Isleme ve Görüntüleme CBS veri yönetimi Cgrafi bilgi sistemlerini diger uygulamalar içerisine yerlestirmek için kullanilan Mdüler Yazilim Bilesenleri (Mtrlari) N-tier ve merkezi CBS sistemleri için Cgrafi Bilgi Servisleri Dagitik Cgrafi Bilgi Yönetimi ve Paylasimi için Web tabanli Netwrk Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

15 CBS BILGI YÖNETIMI CBS bilgi yönetimi standart Bilgi Teknljisi (IT) mimarisi ile birçk knsepti ve özelligi paylasmaktadir. Örnegin, CBS verisetleri iliskisel veritabanlari içerisinde yönetilebilir. Gelismis uygulama mantigi, IVTYS içerisinde deplanmis veriler üzerinde islem yapmak için kullanilir. CBS cgrafi veritabanlari içerisindeki degisiklikleri yönetebilir durumdadir. Diger taraftan, CBS bazi kritik nktalarda farklilasmaktadir. CBS verisi kmplekstir CBS veri hacimleri ldukça genistir. Örnegin, basit bir srgulama IVTYS den birkaç satirlik veri elde ederken, bir harita çizim islemi yüzlerce hatta binlerce kayitla geri dönecek veritabani srgulamasina ihtiyaç duyacaktir. Ek larak, elde edilen her kayit megabytlar büyüklügünde labilir. Ayrica, CBS verilerinin netwrk, arazi ve tplji gibi kmpleks bir iliski sistemi ve yapisi vardir. CBS veri tplama islemi ileri düzeyde ve uzmanlik isteyen bir aktivitedir CBS verisetlerini grafik larak lusturmak ve çalismalari sürdürmek için çk kapsamli veri üretim tekniklerine ihtiyaç duyulmaktadir. Mekandaki degisikliklerin gerçek zamanli sistemde deplanan veri setlerinede yansitilabilmesi için özel uygulamalar gelistirilmeli ve tüm islemler sistem üzerinden yönetilmelidir. Bu sebeple, CBS de veri tplama islemi pahalidir. CBS kullanicilarinin verisetlerini genelde paylasmalarinin sebebi de budur. CBS dagitik bilgi sistemidir CBS verisi krdinat sistemleriyle cgrafi larak referanslandirilmaktadir. Bu islem su anlama gelmektedir: CBS araçlari kullanilarak birbirinden bagimsiz verisetleri arasindaki cgrafi iliskiler her zaman klaylikla bulunabilir. Buna bagli larak kullanicilar en kisa zamanda CBS verisetleri içerisindeki bu özellikleri kesfedecekler ve veri paylasiminin önemli ldugu bir çk uygulama içerisinde kullanacaklardir. CBS uzun islemler gerektirir CBS kullanicilari, veri yönetimi için kmpleks is akislarina gerek duymaktadirlar. Bir CBS de veri üretim islemleri saatler hatta günler alabilir. Tipik bir veritabani uygulamasindan daha fazla bir süre içermektedir. Diger veritabani yönetim sistemlerinde de ldugu gibi, veri güncelleme CBS veritanbanina yapilmaktadir. Bundan dlayi CBS veritabanlari diger veritabanlari gibi güncelleme islemlerini desteklemektedir. Ancak, CBS kullanicilari bazi özel islemlere ihtiyaç duymaktadirlar. Bu çesitli disiplinlere yönelik, uzmanlasmis uygulamalari vurgulayan ana knsept lng transactin larak adlandirilmaktadir. CBS içerisinde tek bir editleme islemi, birçk tabl içerisindeki birçk satirda degisiklik gerektirebilir. Kullanicilar, snuçlandirmadan önce yaptiklari degisiklikleri geri alabilmeli (und) ve yeniden yapabilmelidirler. (red). Yazilimin avantajlarindan biri de rtak larak gerçeklestirilen islemlerin wrking, prpsed, accepted, under cnstructin ve as built gibi asamalari kapsiyr lmasidir. Islem aslinda bir döngüdür. Is düzeni baslangiçta lusturulmus ve belirlenmistir. Islem asama asama ilerledikçe niteligine kavusur ve snunda degisiklikler yapilmis, rtak veritabanina tatbik edilmistir. CBS de diger islemlere ait örnekler asagidaki maddelerde açiklanmakatadir. Baglantisiz editleme: Bazi kullanicilar, CBS veritabani içerisinden bazi bölümleri alip bagimsiz larak baska bir knumda kullanmak isteyebilirler. Örnegin, bir alanin editleme islemi sirasinda birkaç veri alip islemleri baska bir knumda gerçeklestirebilir ve daha snra degisiklikleri ana veritabanina yerlestirebilirler. Dagitik cgrafi veritabanlari: Bölgesel veritabani, ana CBS veritabaninin belirli bir bölgesinin kpyasi labilir. Aralarindaki degisikliklerin gerekli düzenlemesi yapilarak iki veritabani periydik larak senkrnize edilmelidir. Tarihsel yönetim: Bazi kullanicilar güncellemesi yapilmis lan özelliklerin eski versiynlarini krumak isterler. Örnegin, 1 Ocak 2003 tarihinde parsellerin durumu neydi? Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

16 Yukarida bahsedilen birçk veri yönetimi gereksinimlerini çözümlemek için çesitli yaklasimlar kullanilabilir. Kullanicilar, veritabanini lusturabilir ve bireysel kullanim için hazir hale getirebilirler. Bu veritabaninin periydik larak güncellenmis ve ana veritabaniyla senkrnize edilmis birçk kpyasi alinabilir. Ayrica kullanicilar, isakisi yönetiminde bazi kayit kilitleme yöntemleri kullanabilirler. Iliskisel veritabani teknljisindeki ve ldukça büyük çaptaki CBS veritabanlarinin byutlarindaki sn gelismeler ve taleplerdeki artis, iliskisel veritabanlari içerisinde yönetilen çk büyük veri hacimleri üzerinde çalisabilen bir diger mekanizma gerekliligini rtaya çikarmistir. Bu isakislarinin yapilandirilmasinda ve yönetiminde en uygun mekanizma versiyn lamadir. Dagitik CBS Birçk cgrafi bilgi sistemleri içerisindeki veri katmanlarinin ve tabllarin birçk rganizasyndan geldigine dair çk genis bir tanimlama vardir. Her CBS rganizasynu kendi verilerinin içerigini belirli bir ölçüde gelistirebilir fakat tamamini gelistiremez. Snuçta bazi katmanlar dis kaynaklardan gelir. Böylelikle CBS veri yönetimi birçk kullaniciya dagitilmis lur. Dlayisiyla kullanicilar, uygun cgrafi bilgilere erisebilme ve bu bilgileri açikça paylasabilme amaciyla bir srgulama ve katalglama mekanizmasina ihtiyaç duyarlar. CBS nin dagitik yapisi, çesitli CBS rganizasynlari ve sistemleri arasindaki bütünlük üzerinde birçk etkiye sahiptir. Birlikte çalisabilirlik CBS içerisinde büyük önem tasimaktadir. Versiynlama, özellik durumlarini veritabanina açikça kaydetme mekanizmasidir. Her durum, güncellenmis özellikleri ve güncellemeleri yapabilmek için kullanilan islemlerin ilgili niteliklerini temsil eder. Versiynlama, CBS kullanicilarinin veri yönetimi islemlerini gerçeklestirmelerini saglar. ArcGIS ve Gedatabase için bir anahtar özelliktir. 3. Bölümde versiynlama üzerine daha fazla bilgi bulabileceksiniz. CBS dagitiktir. Mdern CBS nin ana özelligi verilerinizi diger kullanicilarla paylasabilme yetenegidir. Diger kullanicilarin verilerini de arastirabilir ve kendi CBS nizde kullanabileceginiz verilere ulasabilirsiniz. Birçk kullanici birbirlerinin cgrafi verisetlerine erisim amaciyla Wrld Wide Web üzerinde katalg prtallari uygulayabilir. Bu dagitik yapi snucunda cgrafi bilgi sistemleri veri paylasimi ve kullanimi açisindan Wrld Wide Web üzerine gittikçe daha fazla baglanmaktadir. Mekansal veri altyapisi Birçk cgrafi verisetleri genel bilgi kaynagi larak derlenebilir, yönetilebilir ve birçk kullanici arasinda paylastirilabilir. CBS kullanicilari Web üzerinden bilgi paylasiminin nasil yapilacagini düsünmüslerdir. CBS katalg prtallari, CBS kullanicilarinin gerekli cgrafi bilgiye ulasabilmelerini ve bu bilgiyi kullanabilmelerini saglamak amaciyla uygulanmaktadir. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

17 Cgrafi iletisim için geleneksel larak haritalar nasil bir tür dil sagliyrsa, CBS de cgrafi bilgiyi rganize etme ve anlamada önemli bir altyapi saglar. CBS, sunum ve anlama açisindan cgrafyayi asagidaki temel özellikler ile ifade eder. Cgrafi Verisetleri Vektör veri tipleri, netwrkler, tpljiler, rasterlar, sayisal yükseklik verileri, ve öznitelikler dir Veri Mdelleri Verisetleri için sema, davranis, bütünlük kurallari bütünüdür. Isakisi mdelleri Birçk prseste kullanilmak üzere geprcessing prsedürlerinin kleksiynu Metaveri CBS verilerini, mdellerini ve prsedürlerini dkümante eden kayitlaridir. Cgrafi bilginin çk kapsamli bir CBS yazilim mantigi ile kleksiynu, akilli Cgrafi Bilgi Sistemlerinin temelini lusturur. Bu dküman içerisindeki diger bölümlerde, ArcGIS yazilim platfrmunu, ArcGIS yaziliminin bütün bu CBS knseptlerini nasil destekledigini ve bu CBS altyapisi içerisinde her bir ArcGIS ürününün rlünü tanitacagiz. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

18 CBS Veri Knseptleri ve GeDatabase Bölüm 3 Bu bölümün amaci, yüksek düzeyde CBS veri knseptlerini, ArcGIS destegini ve bütün bunlarin gedatabase içerisindeki etkilerini tanimlamaktir. ArcGIS, IVTYS içerisinde CBS verilerini destekler. ArcGIS yaziliminin anahtar özelligi, her frmattaki CBS verisine ulasabilir, birçk veritabanini ve dsya tabanini ayni zamanda kullanabilir lmasidir. ArcGIS yazilimi, mekansal bilgileri temsil etmek için yüksek düzeyde cgrafi veri mdellerine sahiptir. Cverage, shapefile, grid, image ve TIN ( triangulated irregular netwrk - düzensiz üçgenler agi) gibi birçk CBS verisetini destekler. Gedatabase mdeli, IVTYS tarafindan sunulan birçk veri yönetim avantajlarini saglayarak ayni tipteki cgrafi bilgiyi iliskisel veritabani içerisinde yönetir. ArcGIS içerisinde direk larak kullanilan rtak CBS veri frmatlarindan bazilari. Bu frmatlara/frmatlardan erisim, veri dönüsümü ve ek mdüller araciligiyla desteklenmektedir. Ayrica CBS verilerine Gedatabase XML, ArcXML, SOAP, WMS ve WPS gibi çesitli XML ve Web semalari kullanilarak da erisilebilir. Hem dsya tabanli hem de IVTYS tabanli verisetlerini cgrafi bilgi için genel bir mdel tanimlar. Bu mdel, çk çesitli CBS uygulamalarini tanimlamak ve bu uygulamalarla çalismak için kullanilabilir. Genel cgrafi veri mdelini tanimlayarak ve uygulayarak, ArcGIS içerisindeki cgrafi bilgi çk amaçli, paylasilabilir ve standart tabanli hale gelebilir. En önemlisi, ArcGIS genel veri tipleriyle çalismaya uygun çk kapsamli araçlar içerir. Böylece ArcGIS, her CBS uygulamasi için çk kuvvetli bir platfrm hazirlar. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

19 COGRAFI VERITABANI (GEODATABASE) NEDIR? Gedatabase, standart iliskisel veritabani teknljisini kullanarak cgrafi bilgiyi temsil eden bir veri mdelidir. Gedatabase cgrafi veritabani- standart iliskisel veritabani yönetim sistemi (IVTYS) tabllari içerisinde cgrafi bilginin deplanmasini ve yönetimini destekler. Cgrafi veritabanlari, IVTYS mimarisi üzerinde çalisir ve çesitli disiplinlerden birçk kullanicisi vardir. Micrsft Jet Engine üzerinde yapilandirilan daha küçük, tek kullanicili veritabanlarindan, birçk kullanici tarafindan erisilen daha büyük çalisma grubu, departman ve kurum veritabanlarina kadar ölçeklendirilebilir. Iki çesit gedatabase mimarisi kullanilmaktadir: Persnal Gedatabase (tek kullanicili/kisiye özel cgrafi veritabani) ve Multi-user gedatabase ( çk kullanicili cgrafi veritabani). Persnal Gedatabase, bütün ArcGIS kullanicilarinin rahatlikla kullanabildigi ve CBS verilerini daha küçük veritabanlari içerisinde tutmak için Micrsft Jet Engine dsya yapisini kullanan cgrafi veritabanidir. Persnal Gedatabase daha çk dsya tabanli çalisma alanlarina benzer ve 2GB a kadar veri deplayabilir. Persnal Gedatabase içerisindeki öznitelik tabllari (attribute tables) ile çalismak için Micrsft Access kullanilmaktadir. Persnal Gedatabase tek kullanicili editleme islemlerini destekler. Versiynlama destegi bulunmamaktadir. Multi-user Gedatabase ArcSDE Gateway ve çesitli IVTYS deplama mdellerinin (IBM DB2, Infrmix, Oracle -Oracle Spatial ve SQL Server) kullanimini gerektirir. Çk kullanicili cgrafi veritabanlari öncelikli larak büyük çapli çalisma gruplarinda, departmanlarda ve kurumsal yrganizasynlarda kullanilmaktadir. Asagidaki maddeleri desteklemek için IVTYS mimarisinin bütün avantajlarini kullanirlar: Sn derece büyük, sürekli CBS veritabanlarini Birçk es zamanli kullaniciyi Uzun islemleri ve CBS içerisinde kritik lan versiynlanmis is akislarini Çk kullanicili cgrafi veritabanlari çk büyük byutlari ve birçk kullaniciyi klaylikla ölçeklendirebilir. Büyük gedatabase uygulamalari byunca gördük ki, IVTYS ler tabl içerisindeki veya disarisindaki CBS verileri için gereken çapta binary nesne tiplerini hareket ettirmekte çk etkilidir. Örnegin, çk kullanicili cgrafi veritabani kullanan görüntü veriseti perfrmansi, benzer bir veri transferinde dsya tabanli verisetlerinden kat daha hizlidir. Ayrica, görüntü veritabani hacimleri ve desteklenen kullanici miktari görüntü dsya tabanlarindan çk daha büyük labilir. IVTYS Persnal ve Multiuser gedatabase özeti Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis

20 MEKANSAL SUNUMLAR Gedatabase, diger CBS mdelleri gibi cgrafi verileri katmanlara ayrilmis verisetleri seklinde rganize eder. Her veriseti; parsel plignlari, yl rta hatlari, kuyu nktalari veya rtft, sayisal yükseklik mdeli ve uydu görüntüsü içeren raster verisetleri gibi rtak mekansal sunumlara sahip, tematik larak iliskili cgrafi bjelerin hmjen bir kleksiynudur. Yerlesimler Yllar Hidrlji Sayisal yükseklik mdeli (DEM) OrtFt CBS veri mdelleri cgrafi bjeleri katmanlara ayirarak rganize eder - örnegin: özellik siniflari (feature classes), imagery(görüntü), sayisal arazi (digital terrain), vs... Cgrafi veri mdelleri ArcGIS; Vektr, Raster, ve diger veri tipleri gibi mekansal bilgileri sunmak için yüksek düzeyde bir cgrafi veri mdeline sahiptir. ArcGIS, dsya sistemleri ve IVTYS için gerekli veri mdeli özelligini destekler. Dsya tabanli mdeller, cverages, shapefiles, grids, images ve triangulated irregular netwrks (TINs) gibi GIS veri gruplarini içerir. Gedatabase mdel, IVTYS içerisinde, ayni tipte cgrafi bilgileri yönetir ve IVTYS tarafindan desteklenen birçk veri yönetimi faydalarini da ek larak saglar. Dsya tabanli veri yönetimi mdelleri ve IVTYS-tabanli gedatabase mdeli, cgrafi bilgi için bir genel mdel tanimlar. Bu genel mdel, genis çapli kullanici kitlesi ile çalisma ve tanimlama veya belirli mdelleri uygulama lanagi saglar. ArcGIS, genel cgrafi veri mdelinin islevini tanimlayarak ve gerçeklestirerek her türlü GIS uygulamalari için güçlü bir platfrm saglar. Islem Sirketler Grubu ArcGIS 9.0 Teknljisi Genel Bakis