ZONGULDAK HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çevre ve Çalışan Sağlığı Şube Müdürlüğü 1

ZONGULDAK HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çevre ve Çalışan Sağlığı Şube Müdürlüğü 1

Gürültü Titreşim Termal Konfor (Isı,Nem,Hava Akım Hızı,Radyan Isı,Toz) Aydınlatma Radyasyon(İyonize ve İyonize Olmayan Işınlar) Basınç(Alçak ve Yüksek Basınç) 2

3

GENEL OLARAK İSTENMEYEN VE RAHATSIZ EDEN SES OLARAK TANIMLANIR. CANLILAR ÜZERİNDE OLUMSUZ ETKİ YAPAN VE RAHATSIZ EDEN DÜZENSİZ TİTREŞİMLERİN MEYDANA GETİRDİĞİ YÜKSEK SESLERE GÜRÜLTÜ DENİR. 4

ENDÜSTRİYEL GÜRÜLTÜ İŞYERİNDE ÇALIŞANLARIN ÜZERİNDE FİZYOLOJİK VE PSİKOLOJİK ETKİLER BIRAKAN VE İŞ VERİMİNİ OLUMSUZ YÖNDE ETKİLEYEN SESLER OLARAK TANIMLANABİLİR. 5

MARUZİYET EYLEM DEĞERLERİ VE MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ En Düşük Maruziyet Eylem Değerleri: (L EX, 8saat ) = 80 db(a) veya (P tepe ) = 112 Pa [135 db(c) re. 20 µpa] (20 µpa referans alındığında 135 db (C) olarak hesaplanan değer). En Yüksek Maruziyet Eylem Değerleri: (L EX, 8saat ) = 85 db(a) veya (P tepe ) = 140 Pa [137 db(c) re. 20 µpa]. Maruziyet Sınır Değerleri: (L EX, 8saat ) = 87 db(a) veya (P tepe ) = 200 Pa [140 db(c) re. 20 µpa]. 6

Çalışanların Maruziyet Sınır ve Eylem Değerleri Uygulanırken ve Tespitinde; Maruziyet sınır değerleri belirlenirken kullandığı KKD etkisi de dikkate alınır. Maruziyet eylem değerlerinde KKD etkisi dikkate alınmaz. Günlük maruziyetin hergün belirgin farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edildiği işlerde;maruziyet sınır ve eylem değerlerinin uygulanmasında; Günlük gürültü maruziyet düzeyi yerine, Haftalık gürültü maruziyet düzeyi kullanılabilir. Bu işlerde; Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık gürültü maruziyet düzeyi, 87 db(a) maruziyet sınır değerini aşamaz. 7

GÜRÜLTÜNÜN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ: Fiziksel Etkiler: Geçici veya sürekli işitme bozuklukları Fizyolojik Etkiler:Kan basıncının artması,dolaşım bozuklukları,solunumda hızlanma,kalp atışlarında artma,ani refleks. İşitme duyusu kaybı, acı hissi, sinir sistemi ve dolaşım sistemi bozuklukları ve hormonal denge bozulması, Psikolojik Etkiler:Davranış bozuklukları,aşırı sinirlilik stres,uygunsuzluk,yorgunluk Performans Etkileri :İş veriminin düşmesi, konsantrasyon bozukluğu hareketlerin yavaşlaması. Konuşmaları engelleyerek iş performansının ve işgüvenliğinin azalması ortaya çıkmaktadır. Kaza Etkisi:Gürültülü ortamlarda çalışanlarda iş kazası görülme oranı daha yüksektir. 8

İŞİTME DUYUSU ÜZERİNE ETKİSİ (MESLEKİ SAĞIRLIK) 1-Geçici İşitme Kaybı: Gürültülü bir ortama giren kimsede, gürültülü ortamı terk ettikten sonra geçici bir işitme azalması olur. Bu gürültünün neden olduğu geçici eşik kayması nedeniyle ortaya çıkar 2-Kalıcı işitme kaybı: Kalıcı Sağırlığın üç evresi vardır: Birinci Evre Çalışan kulağının işitme yeteneğinin azaldığının farkında değildir. Ancak odyometrik muayene ile ortaya çıkartılır. Günlük hayatta konuşma sesinin frekansı 500-2000 Hz'dir. Sağırlığın birinci devresinde ise kulağın işitme yeteneği bu frekanslar için bozulmamıştır. Bozukluk yalnızca 4000-4500 Hz frekanslar içindir. 9

İkinci Evre Kalıcı Sağırlık ilerledikçe bozukluk 4000 Hz'de kalmaz. Bu frekansın altında ve üstündeki seslere yayılır. Fısıltı sesi güçlükle duyulur. Bozukluğun boyutu odyometre ile anlaşılır. Üçüncü Evre Kulağın işitmediği seslerin frekansları çok genişlemiştir. Bozukluk konuşma seslerinin frekansına kadar ilerlediği için konuşma duyulmaz. Buna ek olarak kulakta uğultu vardır. Çalışan gürültülü ortamdan uzaklaştırılsa da iyilik sağlanamaz ancak sağırlığın ilerlemesi durdurulmuş olur. 10

Noise damage occurs HERE KALICI İŞİTME KAYBININ HİÇ BİR ŞEKİLDE TEDAVİSİ MÜMKÜN DEĞİLDİR. 11

24.2.2015 12

İŞİTME KAYBI TİPLERİ İLETİM TİPİ İŞİTME KAYBI; Kulak zarında ve orta kulak kemiklerinde meydana gelen kayıplardır. ALGI TİPİ İŞİTME KAYBI; İç kulakta duyma hücrelerinde meydana gelen kayıplardır. 13

Gürültünün Şiddeti Gürültünün Frekansı Gürültüden Etkilenme Süresi Gürültüye Karşı Kişisel Duyarlılık Gürültüye Kalan Kişinin Yaşı Gürültüye Kalan Kişinin Cinsiyeti etkilidir. 14

GÜRÜLTÜ DÜZEYİ FAKTÖRÜ GÜRÜLTÜ DÜZEYİ YER VE KONUM 0 db İşitme eşiği 20 db Sessiz bir orman 30 db Fısıltı ile konuşma 40 db Sessiz bir oda 50 db Şehir içinde bir büro 60 db Karşılıklı konuşma 70 db Dikey matkap 80 db Yüksek sesle konuşma 90 db Kuvvetlice bağırma 100 db Dokuma salonları 110 db Havalı çekiç, Ağaç işleri 120 db Bilyalı değirmen 130 db Uçakların yanı 140 db Ağrı Eşiği 15

Genç ve sağlıklı bir insan kulağı frekansı 20 Hz ile 20000 Hz arasındaki seslere duyarlıdır. İnsan seslerinin frekansı 175 Hz ile 7500 Hz arasında olup normal şartlarda konuşma şiddeti ise 25 db ile 65 db arasındadır. 16

Maruziyetin türü, düzeyi ve süresine, Maruziyet sınır ve eylem değerlerine, Özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanlar olmak üzere tüm çalışanlara etkilerini, Uyarı sinyalleri ve diğer seslerin gürültü ile etkileşiminin dolaylı etkilerini, İş ekipmanlarının gürültü emisyonu hakkındaki imalatçı bilgilerini, 17

Normal çalışma saatleri dışında da devam edip etmediğine, Gürültü emisyonunu azaltan alternatif bir iş ekipmanının bulunup bulunmadığına, Sağlık gözetiminde elde edinilen güncel bilgilere, Yeterli korumayı sağlayabilecek KKD bulunup bulunmadığına, Özel önem verilerek değerlendirilmelidir. 18

GÜRÜLTÜNÜN KAYNAĞINDA : Gürültü düzeyi düşük makineler seçilmeli ve değiştirilmeli Gürültü düzeyi daha az olan işlem ve yöntem seçilmeli Gürültü kaynağı izole edilmeli GÜRÜLTÜLÜ ORTAMDA : Makinelerin yerleştirildiği zeminde, Gürültü kaynağı ile maruz kalan kişi arasında, Engel konularak ve Uzaklık artırılarak Sesin geçebileceği ve yansıyabileceği duvar, tavan, taban gibi yerler ses emici malzeme ile kaplanarak ŞEKLİNDE ÖNLEMLER ALINMALIDIR. 19

Maruziyet süresi ve düzeyinin sınırlandırılması, Gürültüden uzak dinlenme yerleri,yeterli dinlenme aralarıyla ve iş organizasyonu ile çalışma sürelerinin düzenlenmesi, Gürültüye maruz kalınan çalışma yerlerinin uygun şekilde işaretlenmesi, bu alanlara girişlerin kontrollü yapılması, Kişilere uygun KKD temin edilmesi ve kullandırılması, Eğitim verilmesi ve Çalışanların talimatlara uyması sağlanmalıdır. 20

TIBBİ KORUNMA Gürültülü işlerde çalışacakların, işe girişlerinde odyogramları alınmalı ve sağlıklı olanlar çalıştırılmalıdır. İş kazalarına karşı kesin denilebilecek yeteri kadar önlem alınabiliniyorsa, gürültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizlerin çalıştırılması da düşünülebilir. Gürültülü işlerde çalışanlarda, gürültü şiddeti,frekans dağılımı ve maruziyet süresi dikkate alınarak; (iş hekiminin/iş güvenliği uzmanının tavsiye edeceği) belli aralıklarla/periyotlarla kulak odyogramları çekilmeli ve işitme kaybı görülenlerde gerekli tedbirler alınmalıdır. 21

KKD GÜRÜLTÜYÜ AZALTMA DERECELERİ Cinsi Pamuk Parafinli Pamuk Cam Pamuğu Kulak Tıkacı Kulaklık Azaltma Derecesi 5-16 db 20-35 db 7,5-32 db 20-45 db 12-48 db 22

Quite Room: 30 dba Normal City Noises: 65 dba Bulldozer: 85dBA Normal Conversation: 50 dba Artillery/Good Rock Band: 120 dba 23

GÜRÜLTÜLÜ İŞ TE EN AZ İKİ(2) YIL, GÜRÜLTÜ ŞİDDETİ SÜREKLİ OLARAK 85 db in ÜSTÜNDE OLAN İŞLERDE EN AZ 30 GÜN, ÇALIŞILMIŞ OLMASI GEREKİR. Yükümlülük süresi 6 ay... 24

25

TİTREŞİM, Araç, gereç ve makinelerin, çalışırken oluşturdukları salınım hareketleri sonucu meydana gelir. Çalışmakta olan ve iyi dengelenmemiş araç ve gereçler genellikle titreşim oluştururlar. 26

Titreşimi; insan sağlığı üzerindeki etkisi bakımından iki fiziksel büyüklüğü ile tanımlamak gerekir. 1 Frekansı ve 2 Şiddeti 27

Titreşimin Frekansı: Birim zamandaki titreşim sayısına, titreşimin frekansı denir. (Birimi: Hertz (Hz) dir.) Titreşimin Şiddeti: Titreşimin oluştuğu ortamda, titreşen enerjinin hareket yönüne dik, birim alanda, birim zamandaki akım gücüne, titreşimin şiddeti denir. (Birimi: W/cm2 dir.) (Yeni Birimi:m/s 2 ) 28

Titreşim; Vücudu etkileme biçimi yönünden iki türde incelenir. 1) EL-KOL TİTREŞİMİ ve 2) BÜTÜN VÜCUT TİTREŞİMİ 29

1-EL KOL TİTREŞİMİ; İnsanda el kol sistemine aktarıldığında, Çalışanların sağlık ve güvenliği için risk oluşturan ve özellikle de; damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimi ifade eder. El - Kol Titreşim Kaynakları Taş kırma makineleri, kömür ve madencilikte kullanılan pnömatik çekiçler, ormancılıkta kullanılan testereler, parlatma ve rende makineleri vb. 30

EL KOL TİTREŞİMİ İÇİN; Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 5 m/s 2, Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet eylem değeri 2,5 m/s 2. 31

2-TÜM VÜCUT TİTREŞİMİ; Vücudun tümüne aktarıldığında, çalışanların sağlık ve güvenliği için risk oluşturan, özellikle de, bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimi ifade eder. 32

TÜM VÜCUT TİTREŞİM KAYNAKLARI Traktör ve kamyon kullanımı, dokuma tezgahları, yol yapım, bakım ve onarım makineleri, özellikle çelik konstrüksiyonlu yapılarda titreşime sebep olan makine ve tezgahlar ve benzeri araç gereçler. Titreşim tek frekanslı ve sinüzoidal olabileceği gibi kompleks frekanslı ve rasgele bir tipte de olabilir. 33

BÜTÜN VÜCUT TİTREŞİMİ İÇİN; Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 1,15 m/s 2 Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet eylem değeri 0,5 m/s 2 34

TİTREŞİMİN İNSAN VÜCUDUNDAKİ ETKİLERİ Fiziksel ve Biyomekanik etkiler Psikolojik etkiler Fizyolojik etkiler Patolojik etkiler 35

TİTREŞİMİN TIBBİ VE BİYOLOJİK ETKİSİ Titreşimin frekansına, Titreşimin şiddetine, Titreşimin yönüne,büyüklüğüne, Maruz kalınan süreye, Kişinin cinsiyetine ve yaşına, Kişinin duyarlılık ve genel sağlık durumuna bağlıdır. İnsan vücuduna belirgin etkisi olan titreşimin frekansı ise; 1-100 Hz. arasındadır. 36

TİTREŞİMİN BİLİNEN BAZI ETKİLERİ 1-Vücutta bazı doku yapılarının deformasyonuna, 2. Solunum hızının artmasına, 3. Oksijen tüketiminin artmasına ve buna bağlı olarak enerji harcamasının artmasına, 4. Performansta gerilemeye, 5. Sübjektif algılamada bozulmaya, 37

6. Kalp atım sayısının artmasına, buna bağlı olarak kan basıncının artmasına, (5 Hz. frekanslı titreşime maruz kalan kişilerin %50 sinden fazlasında kan basıncında artma görülmektedir), 7. Merkezi sinir sistemi hücrelerinin fonksiyonlarında aksamaya,neden olduğu bilinmektedir. 38

Fonksiyon bozukluğu olarak; zamanın uzaması, uyku bozuklukları, baş ağrısı ve yorgunluk görülebilir. 39

TİTREŞİMDEN KORUNMA YOLLARI: Titreşimi kaynağında azaltmak, Makine ve ekipman dizaynı sırasında titreşimi azaltacak zeminler yapmak ve titreşimi az olan makineler satın almak. Kullanılan makinelerin bakımlarını zamanında yapmak, vuran ve titreşen kısımlara izolasyon uygulamak. Titreşime maruziyeti azaltan başka çalışma yöntemlerini seçmek. 40

TİTREŞİMDEN KORUNMA YOLLARI devamı, Maruziyet süresi ve düzeyini sınırlandırmak. Bütün vücut titreşimini etkili bir biçimde azaltan oturma yerleri, el-kol sistemine aktarılan titreşimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardımcı ekipman sağlamak. Yeterli dinlenme araları sağlamak. Çalışana soğuktan ve nemden koruyacak giysi sağlamak. Ayrıca uygun KKD verilmelidir. 41

TIBBİ KORUNMADA İSE ; İşe giriş muayenelerinde; sinir sistemi, kalp,damar ve sindirim sistemleri sağlam olan genç işçilerin seçilmesine dikkat edilmelidir. Periyodik muayenelerde titreşimin etkilerinin klinik muayeneler uygulanarak aranması, el, bilek ve dirsek eklemlerinin dikkatle muayene edilmesi gerekir. 42

Her ne kadar; Titreşim sonucu kemik-eklem zararları ve anjionörotik bozukluklar olarak, Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü ne ekli listede belirtilmiş ise de; SGK istatistiklerinde, titreşimden ileri gelen meslek hastalıklarına rastlanılmamaktadır. Titreşimden oluşan meslek hastalığının yükümlülük süresi ise 2 yıldır. 43

44

Termal konfor deyimi, çalışma ortamında, çalışanların büyük çoğunluğunun ISI, NEM, HAVA AKIMI gibi iklim şartları açısından, GEREK BEDENSEL VE GEREKSE ZİHİNSEL faaliyetlerini sürdürürken, belli bir rahatlık içinde bulunmasını ifade eder. Eğer çalışma ortamında termal konfor şartları yok ise, önce sıkıntı hissedilir daha sonra rahatsızlık duyulmaya başlanır. Hava sıcaklığı, nem, hava akım hızı, termal radyasyon, çalışma ortamında termal konforu etkileyen sebeplerdir. Bu faktörlerin insanın bünyesine uygun halde olmaması, insanın çalışma kapasitesini, iş verimini düşürür. 45

1- HAVA SICAKLIĞI(ISI) 2- HAVANIN NEM YOĞUNLUĞU 3- HAVA AKIM HIZI 4- TERMAL RADYASYON (Radyant Isı) 46

1. ISI (HAVA SICAKLIĞI): İnsan vücudunda ısı, tuz, asit, baz, şeker v.s. gibi bazı fiziksel ve kimyasal değerlerin belli sınırlar içinde kalması gerekmektedir. İnsan vücudunun yapısında, bu değerlerin belli aralıklarda kalmasını sağlayan, ayarlayan mekanizmalar mevcuttur. İnsan bu mekanizmalar ile olumsuz çevre şartlarına karşı kendini savunur ve olumsuz şartlarda dahi hayatiyetini devam ettirme imkanını sağlar. İnsan vücudunda mevcut olan bu dengelerden biri de ısı (Sıcaklık) tır. Hasta olmayan normal bir insan vücudunun sıcaklığı 36 derece santigrattır. 47

Ortamdaki hava sıcaklığı fazla olursa, sıcak ortamdan soğuk ortama ısı geçişi (Isı transferi) sebebiyle insanın vücudu ısınmaya başlar. Halbuki insan vücudunun ısısı 36 derece santigrat civarında kalması gerekmektedir. Aksi halde ateşimiz yükselir, yataklara düşeriz. Eğer ortam sıcaklığı çok düşük olursa, yine ısı transferi ile vücudun ısısı düşmeye ve donmaya başlarız. İnsan vücudu, ortamdaki havanın soğuması durumunda büzülerek, titreyerek, havanın ısınması durumunda açılarak, terleyerek detayını çok fazla bilmediğimiz savunma sistemleri ile vücut ısısını sabit tutmaya çalışır. Fakat bu savunma mekanizmaları çalışırken insan sıkılır rahatsız olur, iş verimi düşer. Çevre şartları çok aşırı bir şekilde bozulmuş ise, vücut artık kendini savunamaz hale gelir, savunma mekanizmaları iflas eder veya yetmez duruma gelir, insanın dengesi bozulur, vücut kimyası bozulur ve hastalanır. 48

Uygun ısı (Hava sıcaklığı) belirlemede de çeşitli faktörler göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu faktörler; Yapılan işin niteliği Çalışanın fiziki ve ruhi yapısı Kişinin sağlık durumu Çalışanın giyim durumu Çalışanın beslenme durumu (Ağır veya Hafif iş olması) (zayıf, şişman, sakin, heyecanlı, tez canlı) (Hasta veya sağlıklı olması) (Kalın veya ince giymiş olması) (Yapılan işe uygun veya uygun olmayan beslenme) şeklinde sıralanabilir. 49

SICAKLIĞIN SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ Hava sıcaklığının artması veya eksilmesi, çalışan kişilerin işe uyumunu olumsuz etkiler Aşırı ısınma YORGUNLUK,UYKU,ISI ÇARPMASI, BİTKİNLİK ve KIZARTILAR vb. belirtiler meydana getirir. Aşırı soğuma ise DİKKATİN AZALMASINA, ZİHİNSEL ÇALIŞMANIN OLUMUZ ETKİLENMESİNE yol açar. Endüstride genellikle yüksek sıcaklık problemi vardır. Sıcaklık yönünden işyerleri NEMLİ VE KURU SICAKLIK olmak üzere iki grupta incelenir. Nemli sıcaklığa; Kağıt, Kumaş, Konserve ve yeraltı maden işletmeler gibi yerlerde, Kuru sıcaklığa ise, Demir-çelik, cam ve çimento sanayinde rastlanmaktadır. 50

Isı 29 derece olursa Isı 30 derece olursa Isı 31 derece olursa Isı 32 derece olursa performans % 5 düşer. performans % 10 düşer. performans % 17 düşer. performans % 30 düşer 51

52

2-NEM : Sıcaklık yanında nemin de etkisi büyüktür. Havadaki nem miktarı mutlak ve bağıl nem olarak ifade edilir. Mutlak nem :Birim havadaki su miktarıdır. Bağıl nem :Havadaki nem miktarının, aynı sıcaklıkta doymuş havadaki mutlak nemin yüzde kaçını ihtiva ettiğini gösterir. İş sağlığı ve güvenliği yönünden bağıl nemin değeri önemlidir. Bir işyeri ortamının bağıl nemi değerlendirilirken, sıcaklık, hava akım hızı gibi diğer şartlar da değerlendirilmesi gerekir. Ancak, genel olarak herhangi bir işyerinde bağıl nem %30 ila %70 arasında olmalıdır. Yüksek bağıl nem, ortam sıcaklığının yüksek olması durumunda bunaltır, düşük olması durumunda ise üşüme ve ürperme hissi verir. 53

3-HAVA AKIM HIZI : İşyerinde oluşan kirli havanın dışarı atılması, yerine temiz havanın alınması için, ortamda, uygun bir havalandırmanın olması, dolayısıyla uygun bir hava akımının olması zorunludur. Ancak bu hava akımı 0,5 m/sn aşması durumunda rahatsız edici esintiler meydana gelir. Bu esintiler sebebiyle İşyerlerinde, özellikle kaynak atölyelerinde, ortamın havası kirli olduğu halde, havalandırma tesisatlarının çalıştırılmadığına çok sık rastlamaktayız. Bu tür olumsuzlukların olmaması için ISITMA VE HAVALANDIRMAYI, İKLİMLENDİRME ŞEKLİNDE ANLAMALI ve bu anlayışla, bütün değerler göz önünde bulundurularak projelendirme yapılmalıdır. 54

Şimdi de Sıcaklık, nem, hava akım hızı ve radyant ısının birbiri ile ilişkileri üzerinde duralım. İşyerlerinde, çalışanların büyük bir kısmının (%80), ısı hissi bakımından kendilerini en rahat hissettikleri şartlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu şekilde TERMAL KONFOR BÖLGESİ kavramı ortaya çıkmıştır. Termal Konfor Bölgesi; Çalışanın, faaliyetini sürdürmesi esnasında en rahat durumda olabilmek için gerekli termal konfor şartlarının üst ve alt sınırlar arasında olan bölgedir. Bu bölgeyi etkileyen faktörler şöyle sıralanabilir: Ortam sıcaklığı, Ortamın nem durumu, Hava akım hızı, Yapılan işin niteliği, Çalışanın giyim durumu, Çalışanın yaşı ve cinsiyeti, Çalışanın beslenmesi, Çalışanın fiziki durumu, Çalışanın sağlık durumu. 55

YAPILAN İŞLERE GÖRE ÇALIŞMA ORTAMI SICAKLIKLARI Hava sıcaklığı Faaliyetin şekli (%50 nem seviyesinde ) Oturarak yapılan hafif el işleri 20 C Oturarak yapılan hafif kol ve el işleri 20 C Ayakta yapılan ağır kol işleri 17 C Çok ağır İşler 15-16 C 56

SICAKLIK NEM İNDEKSİ BAĞINTI TABLOSU 57

4-RADYANT ISI: Çevredeki cisimlerden yayılan ısı enerjisidir. İşyerinde işin gereği olarak sıcak yüzeyler bulunabilmekte ve bu yüzeylerden ısı radyasyonu olabilmektedir. Ocak,fırınlar ve kalorifer ekipmanlardan önemli miktarlarda radyant ısı yayılmaktadır. Çalışma ortamında az ve fazla oluşu nedeniyle olumsuz etkileri görülmektedir. Bu nedenle çalışanların kendisini iyi hissettikleri düzeyde tutulmalıdır. 58

TOZ TOZ, çeşitli büyüklükteki katı tanecikler için kullanılan genel bir sözcüktür. Daima hava veya başka bir gaz içinde karışım halinde bulunur. Bunların tane büyüklüğü genellikle 300 mikronun altındadır. Özgül ağırlığı az olan maddelerde bu büyüklük 1 mm ye kadar çıkabilir. Görüş sahasını azaltmakta, çalışanları rahatsız etmekte, iş randımanını düşürmekte, meslek hastalıklarına sebep olmaktadır. Toz, tarih boyunca insan sağlığını olumsuz etkilemeye devam etmektedir. İnsanlar da uzun yıllardan beri bunun farkında bulunmakta ve toz ile mücadele etmektedirler. 59

Solunan tozların tane büyüklüğü genellikle 60 mikronun altındadır. Solunum yoluyla akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşan ve orada birikerek pnömokonyoz denilen toz hastalığını yapan tozların tane büyüklükleri 0,5-5 mikron arasındadır. 5 mikron tane büyüklüğünden daha büyük olan tozlar üst solunum yollarında tutulur, alveollere kadar gidemez, çok küçük tozlar ise (0,5 mikrondan küçük) alveollere girse dahi öksürme, aksırmalarla, akciğerlerin kendini temizleme metotlarıyla dışarı atılırlar. Bu arada Büyük Tıp Bilgini İbni Sina nın EĞER TOZ OLMASAYDI İNSAN ÖMRÜNÜN 1000 SENE OLMAMASI İÇİN HİÇBİR SEBEP YOKTU. sözünü hatırlamak yerinde olur. BU NEDENLE ÇALIŞMA ORTAM KONFORU SON DERECE ÖNEMLİDİR. 60

61

İnsanın duyusal ve algısal verileri kapsamında, aydınlatma ile görsel algılama önemli bir yer tutmaktadır. Bütün algılamaların %80 ile %90 ı görme ile gerçekleşmektedir. Bu nedenle çalışanların optimal aydınlatma koşullarında çalışması onların göz sağlığı ve görme yeteneğini koruması açısından önemlidir. 62

İŞYERLERİNDE AYDINLIĞIN YETERLİ OLMAYIŞI İş kazalarının artmasına, Çalışan psikolojisine olumsuz etkilenmesine, Aşırı yorgunluğa, Çalışma hızının düşmesine, Hatalı imalatın artmasına, İş performansının düşmesine neden olmaktadır. Hatalı çalışmayı arttırmaktadır. 63

AYDINLATMA Doğal ışıkla Yapay ışıkla Doğal + Yapay ışıkla sağlanmaktadır. Işık şiddeti: Nokta şeklindeki kaynağın belirlenmiş yönde ışık yayını. (mum) Işık akısı: Birkaynağınbelirlibir açı içerisinde yaydığı ışık miktarı. (lümen) 64

Doğal ışıkla aydınlatma gün ışığı ile yapılır. Direkt gün ışığı ile aydınlatma (güneş ışığının doğrudan çalışma yerine gelmesi) Dolaylı aydınlatma ( yayılmış ve yansımış ışının iş yerine gelmesi) 65

Aydınlatmanın en etkin yoludur. Çalışanların moralini yükseltir. Ekonomiktir. Pencereler ve çatı kaplama malzemeleri iyi seçilmelidir. Çalışma alanları pencere yanında konuşlandırılmalıdır. Pencerelerin yüksekte yer alması kullanımı azaltır, Çalışanlar ısıdan korunmalıdır. Gün ışığının parlaklığı dikkate alınmalıdır. Parlayıcı maddeler direkt ışıktan etkilenir, Gün ışığının kontrol edilememesi etkileri de olmaktadır. 66

Genel Aydınlatma Lokalize Aydınlatma Lokal Aydınlatma 67

68

69

70

AYDINLATMADA DİKKAT EDİLECEKLER İşyerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. İşin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından faydalanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla yeterli aydınlatma sağlanacaktır. Gerek tabii ve gerek suni ışıklar, çalışanlara yeter derecede ve eşit olarak dağılmayı sağlayacak şekilde düzenlenecektir. 71

İşyerlerinde suni ışık kullanıldığı hallerde: Elektriğin sağlanabildiği yerlerde elektrik ışığı kullanılacak ve tesisat, teknik usul ve koşullara uygun bir şekilde yapılmış olacaktır. Suni ışık tesis ve araçları; Havayı kirletecek nitelikte gaz, koku çıkararak çalışanların sağlığına zarar vermeyecek, Keskin, göz kamaştırıcı ve titrek ışık meydana getirmeyecek şekilde olacaktır. Parlayabilen ve buhar çıkaran sıvılar, aydınlatma cihazlarında kullanılmayacaktır. 72

Sıvı yakıtlar ile aydınlatmada, lambaların hazneleri metal olacak, sızıntı yapmayacak ve kızmaması için de gerekli tedbirler alınmış olacaktır. Lamba alevinin, parlayabilen gaz ve maddelerle teması ihtimali olan işlerde; alev, tel kafes ve benzeri malzeme ile örtülecektir. İçinde kolayca parlayıcı veya patlayıcı maddeler ile ilgili işler yapılan yahut parlayıcı, patlayıcı maddeler bulunan yerler, sağlam cam mahfazalara konulmuş lambalarla, ışık dışarıdan yansıtılmak suretiyle aydınlatılacaktır. 73

74

Enerjinin elektromanyetik veya parçacık modeliyle taşınması RADYASYON olarak tanımlanmaktadır. Radyasyon Ölçü Birimi MİLİREM dir. İş yerlerindeki radyasyon, hassas kişilerde boğazda kuruluk hissi, gözde problemler,baş ağrısı, alerji,yüzde kızarıklık, uykusuzluk,seslere karşı hassasiyet,işitme zorluğu ve yorgunluk gibi rahatsızlıklara yol açar. 75

Radyasyon Türleri: İyonize olan(ionized):insan hücre yapısını bozan, İyonize olmayan(non-ionized) :Hücre yapısında uzun süre maruziyet yok ise değişikliğe yol açmayan, şeklinde tanımlanmaktadır. 76

Radyasyon Türleri İyonize Olmayan Elektromanyetik Radyasyon 1-Radyo Dalgaları 2-Mikrodalga 3-Kızıl Ötesi ışınlar(infrared) 4-Laser 5-Mor ötesi ışınlar(ultraviyole) İyonize Olan Elektromanyetik Radyasyon 1-X-Işınları İyonize Olan Partiküler Radyasyon 1-Beta Parçacıkları 2-Alfa Parçacıkları 3-Nötronlar 2-Gama Işınları 3-Kozmik Işınları 77

DİKKAT TEHLİKELİ RİSK KAYNAKLARI 24.2.2015 78

Bu ışınlar bir ortamdan geçerken ortamla etkileşerek doğrudan veya dolaylı olarak iyon çiftleri oluştururlar, Bu nedenle bu ışınlara iyonlayıcı ışınlar da denir. 79

Alfa ışınları veya alfa partikülü; helyum atomunun pozitif yüklü çekirdeğidir. Yapay olarak meydana getirildiği gibi teknolojinin gereği olarak istenmediği halde yan ürün olarak ortaya çıkabilir. Elektron tüplerinde olduğu gibi. Beta ışınları; negatif yüklü hızlı elektronlardır. Yapay olarak izotop elde etmekte hızlandırılmış elektronlar kullanılır. 80

Nötron ışınları; atom çekirdeğinde bulunan yüksüz parçacıklar olup önemli ve özellikleri olan bir radyasyon tipidir. Nükleer çekirdek bölünmesi ve reaksiyonları sırasında meydana gelirler. X-ışınları; röntgen cihazlarında meydana gelen ışınlardır. X-ışınlarının dalga boyları gamma ışınlarının dalga boylarına göre 100 kat daha büyüktür. X-ışınlarının dalga boyları 0,001nm-100nm arasında değişir 81

Morötesi ışınlar (ultraviole ışınlar); güneş ışını erişimimde bulunduğu gibi yapay olarak da meydana getirilir. x-ışınlarına göre dalga boyları daha uzundur. Morötesi ışınların dalga boyları 1nm-1000nm arasındadır. Görünür ışık; dalga boyu 400 nm nin altında olan mor ışıktan yaklaşık 740 nm dalga boyundaki kırmızı ışığa kadar uzanır. Görünür ışık, güneş ışığı içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da meydana getirilebilir. 82

Kızılötesi ışınlar (infrared ışınlar); dalga boyları yaklaşık 740 nm ile 100.000 nm arasındadır. Yapay olarak elde edilebildiği gibi güneş ışınlarının içinde de bulunur. Güneş ışınlarındaki ısı kızıl ötesi ışınlardan kaynaklanır. Radyo dalgaları; kızılötesi ışınların ötesindeki bölgede, dalga boyları daha uzun olan bütün radyo dalgaları yer alır. Bu ışınların dalga boyları birkaç milimetreden 1 km ye kadar uzanır. Radar sistemlerinde dalga boyları 3 cm ile 25 cm arasındaki mikrodalgalardan yararlanılır. Mikro dalga fırınlarda kullanılan ışınların dalga boyları genellikle 12 cm dolayındadır. Televizyon yayınlarında ise, 1 km ya da daha uzun olan radyo dalgaları kullanılır 83

Alfa ışınları, ağır parçacıklar olup çok uzağa gidemezler. Havada yaklaşık 5 cm lik mesafedeki bir kağıt tabakasını veya alüminyum levhayı geçemezler. Bu nedenle çevreden gelebilecek alfa ışınları önemli bir tehlike yaratmazlar. Ancak, kaynağından çıktıklarında hücreler üzerinde çok zararlı etkiye sahiptirler. Solundukları veya yutuldukları takdirde zararlıdırlar. 84

RADYASYONUN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: Radyasyon vücuda yüksek dozda girdiğinde insan sağlığı için zararlıdır. Bütün dokulardan kolayca geçerek derine işleyen ışınlar ise en tehlikeli olanlarıdır. Beta ışınları, madde içine fazla nüfuz etmezler. Bu ışınlar, cilt üzerinde yanık etkisi meydana getirirler ve adale içine birkaç milimetre mesafeye kadar etki ederler. Proton ışınları; vücudun derinliklerine girebilir ve dokulara hafif derecede nüfuz edebilir.bu nedenle vücuda zararlıdır. 85

RADYASYONUN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Nötron ışınları, oldukça tehlikelidir. Vücudun derinliklerine girebilirler. Bu nedenle dokulara zarar verirler. Gamma ışınları nitelik bakımından x-ışınlarına benzerler. Bu ışınlar canlılar için zararlıdır. Dokulara derinliğine girerler ve tahrip ederler. Tıpta urları yok etmekte, araç ve gereçlerin mikroplardan arındırılması gibi yararlı işlerde de kullanılır. X-ışınları, vücuda derinlemesine kolayca girebilir ve dokulara nüfuz ederek tahrip edici etki gösterir. X-ışını tıpta iç organların incelenmesinde ya da bir kemikte kırık olup olmadığının izlenmesinde çok sık kullanılır. 86

RADYASYONUN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Morötesi ışınlar (ultraviole ışınlar); derinin yüzey hücreleri ve gözün kornea tabakası üzerine etki yapar. Deri üzerindeki etkileri; güneş yanığına benzer yanıklar, pikment hücrelerinde değişmeler ve deri kanserleridir. Bu tür ışınlara hassas olan kişilerde ayrıca, ekzema, sivilce gibi deri hastalıkları da görülebilir. Bazı deri hastalıkları ise ağırlaştırılabilirler (uçuk gibi). Gözlerde ise, göz sulanması, ağrı, konjuktivit, iritis, kornea ülseri gibi hastalıklara yol açabilir. 87

88

89

Basınç:Birim alana yapılan kuvvete basınç denir. Birimi:Bar veya Newton/cm 2 dir. Basınç Kuvvetin tatbik edildiği her noktada bir basınç vardır. İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda ise basınç; Normal hava basıncının (atmosfer basıncı) daha fazla veya daha az olması gereken veya olan işyerlerindeki basınçtır. Normal şartlarda hava basıncı 76 cm cıva basıncına eşittir. 90

BASINCIN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Atmosfer basıncından daha yüksek ya da daha düşük basınçlı yerlerde çalışanlarda; Kalp Dolaşım Solunum rahatsızlıkları görülebilir. Basıncın insan üzerindeki etkileri:normalde 4,5 N/cm 2 kadar basınç değişimi organizmada rahatsızlık hissi dışında sağlık sorunu yaratmaz. Atmosfer basıncının düşmesi ile, karıncalanma, kol ve bacaklarda ağrılar, bulanık görme, kulak ağrıları gibi belirtiler meydana gelir. 24.2.2015 91

KORUNMA YÖNTEMLERİ Düşük ve yüksek basıncın gerektirdiği işlerde, çalışanlar mümkünse genç ve tecrübeli isçilerden seçilmelidir. Ayrıca, bu işlerde çalışacakların şişman, alkolik ve solunum sistemine ilişkin kronik hastalıkları olmamalıdır. Bu işlerde çalışmanın devamı süresince periyodik muayeneler, oldukça hassas yapılmalı, kulak, burun, boğaz ve solunum sistemine ilişkin, akut yakınması olanlar iyileşinceye kadar işten uzak tutulmalıdırlar. 92

KORUNMA YÖNTEMLERİ devamı İşe giriş muayenelerinde tam sistemik muayene yapılmalı, akciğer ve sinüs grafisi çekilmeli. Büyük eklemler, işe girişte ve her yıl periyodik muayenede radyolojik olarak incelenmelidir. Bu inceleme çalışan işten ayrıldıktan sonra da iki yıl tekrarlanmalı. Basınç altında kazaya uğrayanlar ile hastalananlar yeniden işe döndürülmemelidir. Ayrıca, basınç altında yürütülen işlerde çalışma sırasında sigara ve içki içilmesi, gazlı içeceklerin içilmesi yasaklanmalıdır. 93

KORUNMA YÖNTEMLERİ devamı Basınç altında çalışırken uyulması gereken kurallar ve alınması gereken önlemler, basıncın insan vücudundaki etkileri konusunda eğitilmelidir. Ayrıca, basınç altında yürütülen işlerde çalışma sırasında sigara ve içki içilmesi, gazlı içeceklerin içilmesi yasaklanmalıdır 94

KORUNMA YÖNTEMLERİ devamı Basıncın etkisine bağlı bulguların iki(2) yıl sonra bile ortaya çıkabileceği düşünülerek, ilk yardımın ve acil müdahalenin yapılabilmesine olanak sağlayan bilgiler çalışanın sürekli taşıyabileceği biçimde üzerinde bulunmalı. Yüksek basınç altında çalışmaların yapıldığı işyerinden dekompresyon odası bulunmalı. 95

YÜKÜMLÜLÜK SÜRESİ Düşük ve yüksek basıncın çalışanların üzerinde meydana getirdiği olumsuz etkiler bir meslek hastalığıdır. Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü'ne ekli meslek hastalığı listesinde "E-4 Hava basıncındaki ani değişmelerden olan hastalıklar" başlığı ile verilmiştir. Basınç değişikliği nedeni ile görülen; Akut hadiselerde yükümlülük süresi 3 gün, Diğer hadiselerde ise, yükümlülük süresi 10 yıldır. 96

İDEAL ÇALIŞMA ORTAMI KOŞULLARI TABLOSU ETMEN BİRİM MAX.LİMİT DEĞER MİN.LİMİT DEĞER KONFOR Maruziyet Sınır Değer: LEX,8h:87 db(a) ŞARTI ÖLÇÜM CİHAZI GÜRÜLTÜ desibel db(a) En Yüksek Maruziyet Eylem Değer: LEX,8h:85db(A) Bütün Vücut İçin: Günlük maruziyet sınır değer 1,15 m/sn2 En Düşük Maruziyet Etylem Değer: LEX,8h 80 db(a) Bütün Vücut İçin: Günlük maruziyet eylem değer 0,5 m/sn2 Gece: 45/55 db(a) Gündüz: 55/65 db(a) DESİBELMETRE TİTREŞİM m/sn 2 El-Kol İçin: Günlük maruziyet sınır değer 5 m/sn2 El-Kol İçin: Günlük maruziyet eylem değer 2, 5 m/sn2 1m/sn 2 VİBROMETRE RADYASYON milirem Tek bir kaynaktan 25 milirem Tek bir kaynaktan 15 12-15 milirem DOZİMETRE milirem NEM % 70% 40% 50% HİGROMETRE ISI Kalori İşe göre değişken İşe göre değişken İşe göre KALORİMETRE değişken SICAKLIK C 0 /F 0 30 C 15 C Yazın 22-25 C TERMOMETRE Kışın 20-23C HAVA AKIM m/sn 0,5 m/sn 0,2 m/sn 0,15 m/sn ANEMOMETRE HIZI AYDINLATMA Lüks 1000 Lüks (eski) Yeterli aydınlıkta 20 Lüks(eski) Yeterli aydınlıkta Alana göre değişken LÜKSMETRE 5 mikron altı tozlar insan >10 mikron hayatı için tehlikelidir TOZ ppm / (mg/lt.) Mümkün olduğunca tozsuz ortam 97 DEĞİŞİK ALETLERLE ÖLÇÜLÜR