Bilgi Okuryazarlığı Projesi ILIPG (Yaratıcı Kütüphane Girişimleri Tanıtım Grubu) ILIPG (Innovative Library Initiatives Promotion Group)
Projenin Amacı Bilginin, toplumların gelişip kalkınmasındaki yeri ve önemini vurgulamak, Gelişen teknolojinin de katkısıyla çok hızlı biçimde artan bilgi ve bu arışa paralel olarak formatları değişen bilgi taşıyıcıları konusunda farkındalık yaratmak, Güncel, güvenilir ve amaca uygun bilgiye erişim için bilgi okuryazarlığı yetenekleri kazanmanın zorunluluğunu vurgulamak, Bu yeteneklerin insanlara ilköğretimden başlayarak kazandırılması için bilgi okuryazarlığının müfredatın bir parçası haline getirilmesine katkı sağlamak.
Proje Kapsamında Yapılanlar Okulların bilgiye erişim olanakları saptandı, 15 okuldan 2728 öğrenciye bilgi okuryazarlığı konusundaki bilgi düzeylerini ve davranış biçimlerini ölçmek amacıyla anket uygulandı, Yerli ve yabancı uzmanlar ile ilgili tarafları buluşturan toplantılar düzenlendi, Projeye katılan okulların yönetici ve öğretmenleriyle toplantılar yapıldı, Projeye aktif olarak katılan öğrencilerin kütüphaneleri ziyareti sağlandı ve bu öğrencilere seminerler verildi, Çağrı yapan okullara gidilerek burada öğrencilere seminerler verildi, PLUS modelinin seçilen öğrencilere uygulanması için okullarla işbirliği yapıldı, 15 okuldan 13 ünün 179 öğrencisi tarafından PLUS modeline göre hazırlanan 119 proje değerlendirildi, Proje hazırlayan öğrencilere değerlendirme ve etki anketleri uygulandı, Bilgi okuryazarlığı ulusal konferansı organize edildi.
Projenin Zorlukları Çok yoğun bir müfredat programı içerisinde bulunan öğretmen ve öğrencilerden ek taleplerde bulunmanın yarattığı zorluklar, Okul kütüphanelerinin yetersizliği, evde ve çevrede bilgiye erişim sorunları, Öğretmen eğitimi ve öğretmenlerin konuya yaklaşımı, Bilgi konusundaki farkındalığın yeterli olmaması, Başlangıçta daha geniş gruplara uygulanması düşünülen çalışmaların bu etkenlerle daha küçük gruplara uygulanması.
Sonuçlar Sonuçları 3 başlık altında inceleyeceğiz; Okulların bilgiye erişim altyapıları, Bilgi okuryazarlığı anket sonuçları Proje değerlendirme sonuçları bilgi etki anketi
Kurum Anketi Formunu Dolduran 12 Okul İnternet Bağlantısı 12 Bilgisayar Sınıfı 12 Web Sayfası 12 BO Dersi 2 Kütüphane 12 Kütüphanecisi olan 8 (kütüphanede 9 kütüphaneci, 1 yrd. pers.) Diğer pers. ile hizmet veren 1 (1 yardımcı personel)
İnternet Bilgisayar Bilgisayar Sınıfı Web Sayfası BO Dersi Kim veriyor Kütüphane Kütüphaneci Diğer Pers. Basılı Yayın sayısı Dergi Aboneliği DVD, VCD, Video Sayısı Veritabanı sayısı OPAC 1 E 94 E E H E H H 7000 H H H 1 2 3 E 200 E E H E 2 H 15766 18 368 4 E 41 E E H E H H 500 H 35 H H 5 E 50 E E H E H 1 5000 H H H 15 6 E 30 E E H E H H 4037 H H H 11 7 E 59 E E E Bilgisayar öğretmeni E 1 H 2800 12 25 H 4 8 E 50 E E H E 1 H 7500 9 H H 2 9 E 50 E E H E 1 H 9789 46 674 1 4 10 E 25 E E H E 1 H 9000 96 150 1 2 11 12 E? E E E Yönetici Kütüphaneci E 3 1 36700 58 1300 1 20 13 14 15
Ankete Katılan Okullar ve Öğrenci Sayıları Okul Öğrenci Sayısı Yüzde 1 Beyazıt Ford Otosan İlköğretim Okulu 117 4,29 2 Cağaloğlu Anadolu Lisesi 196 7,18 3 Cibali Lisesi 198 7,26 4 Çapa Atatürk İlköğretim Okulu 179 6,56 5 Darüşşafaka Lisesi 148 5,43 6 Darrüşşafaka İlköğretim Okulu 181 6,63 7 Eyüboğlu İlköğretim Okulu 148 5,43 8 Eyüboğlu Lisesi 38 1,39 9 Işık Ayazağa Lisesi 260 9,53 10 Işık İlköğretim Okulu 553 20,27 11 İstanbul Lisesi 163 5,98 12 İTÜ Dr. Natuk Birkan İlköğretim Okulu 107 3,92 13 İTÜ Ekrem Elginkan Lisesi 142 5,21 14 Sultanahmet Meslek Lisesi 206 7,55 15 Şehremini Anadolu Lisesi 92 3,37 Toplam 2728 100
Darüşşafaka L. Sultanahmet M.L. İstanbul L. Beyazıt Ford Otosan İ.Ö.O. Eyüboğlu L. Özel Darrüşşafaka Koleji Cağaloğlu A.L. Işık L. Işık İ.Ö.O. Şehremini A.L. Çapa Atatürk İ.Ö.O. Cibali L. İTÜ Dr. Natuk Birkan İ.Ö.O. İTÜ Ekrem Elginkan L. Eyüboğlu İ.Ö.O. Ankete Katılan Okullar ve Öğrenci Sayıları 600 500 400 300 200 100 0
Öğrencilerin Okul Türüne Göre Dağılımı 53% 47% İlköğretim Lise
Sahipliğe Göre Dağılım (öğrenci sayısı) 52% 48% Devlet(7) Özel(8)
Ankete Katılanların Cinsiyete Göre Dağılımı 56% 44% Kız Erkek
1. İnternet erişiminiz var mı? %93 ünün internet erişimi var 1800 1750 %64.1 1600 1400 1200 1000 800 614 %22.5 600 400 200 188 %6.9 176 %6.5 0 Yok Evde var Okulda var İkisinde de var
2. Günde kaç saat bilgisayar karşısında geçiriyorsunuz? %62 si günde bir saatten fazla bilgisayar kullanıyor 1200 1000 800 769 %28.2 1024 %37.5 660 %24.2 600 400 275 %10.1 200 0 Hiç 1 saatten az 1-2 saat 2 saatten fazla
3. Günde kaç saat televizyon izliyorsunuz? %65 i günde bir saatten fazla televizyon izliyor 20% 7% 28% Hiç 1 saatten az 1-2 saat 2 saatten fazla 45%
4. Okul, ödev ve dershane dışında düzenli olarak yaptığınız etkinlik var mı? %15 inin okul dışında hiçbir etkinliği yok 14% 7% 15% Yok Sinemaya giderim Tiyatroya giderim Spor yaparım 34% 3% 27% Müzik dinlerim Kitap okurum
5. Aradığınız bilgiye ulaşmak için en çok aşağıdakilerden hangi yolu kullanıyorsunuz? aradığı bilgiye erişmek için %6 sı kütüphaneyi, %90 ı interneti kullanıyor 2% 2% 6% Kütüphane Internet Öğretmenler Arkadaşlar 90%
6. Düzenli biçimde okul veya halk kütüphanesine gider misiniz? sadece %21 i düzenli biçimde kütüphaneye gidiyor 10% 21% Evet Hayır Diğer 69%
7. Bilgiye ihtiyaç duyduğunuzda kütüphanecinizden yardım alabiliyor musunuz? %63 ü kütüphaneciden yardım alabiliyor 8% 29% 63% Evet Hayır Diğer
8. Kütüphanede en çok hangi kaynağı kullanıyorsunuz? Kütüphanede en çok kitaplardan yararlanılıyor 9% 34% 52% Kitaplar Dergiler Internet Diğer 5%
9. Aşağıdaki kaynaklardan hangileri evinizde de var? 14% 1% 6% Kitaplar Dergiler Internet Hepsi 79%
10. 336.561 ATA A 813 aşağıdakilerden hangisini temsil eder? %48 i konu ve yer numarasını bilmiyor 46% 52% Konu ve yer no Sayfa no Yayın yılı Bilmiyorum 1% 1%
11. En güncel bilgiyi aşağıdaki kaynaklardan hangisinden bulabilirsiniz? 17% 7% 11% 2% 11% 52% Kitap Dergi makalesi Ansiklopedi maddesi Bibliyografya/kaynakça Bilmiyorum Diğer..(internet)
12. Aşağıdaki kaynaklardan hangisinde bir konu hakkında genel bilgi bulabilirsiniz? 4% 9% 8% 10% Rehber Dergi Ansiklopedi Almanak Bilmiyorum 69%
13. Aşağıdakilerden hangisi ile yapılan tarama sonucunda en çok kayda ulaşılır? %17 sinin boolean operatörleri konusunda kafaları net 17% 2% 15% 66% Yıldızlar and gezegenler Yıldızlar or gezegenler Yıldızlar not gezegenler Bilmiyorum
Aşağıdakilerden hangisi ile yapılan tarama sonucunda en çok kayda ulaşılır? İlköğretim Lise 2% 9% 16% 2% 14% 73% 24% 60% Yıldızlar and gezegenler Yıldızlar not gezegenler Yıldızlar or gezegenler Bilmiyorum Yıldızlar and gezegenler Yıldızlar not gezegenler Yıldızlar or gezegenler Bilmiyorum
14. Bir araştırma yazısında başka birinin fikirlerini kullanmak etik midir? Alıntı yapmak konusunda kafaları net değil 15% 2% 26% 11% 5% 41% Evet, eğer izin aldıysanız Evet, eğer tam olarak onların cümleleriyle verdiyseniz Hayır, etik değildir Evet, eğer fikrin kime ait olduğunu belirttiyseniz Evet, eğer onların cümlelerini aynen kullanmadıysanız Diğer
15. Eğer araştırma yaptığınız konu ile ilgili çok iyi bir makale bulduysanız, ilgili başka makaleler bulmak için en uygun kaynak nedir? 8% 23% 50% 10% 9% Aynı makalenin bibliyografyası/kaynakçası Derginin diğer ciltleri Bilmiyorum Kütüphane kataloğunda tarama Web taraması
16. Aşağıdaki bilgiler ne tür bir kaynağa aittir? Başlık : Programlama sanatı algoritmalar Yazar : Çölkesen, Rıfat Yayıncı : Papatya Yayıncılık Yayın Tarihi : 2004 ISBN : 975 6797 53 3 %65 i bibliyografik kimlikten bir yayının türünü ayırabiliyor 13% 7% 9% 3% 3% 65% Kitap Kitabın bir bölümü Resmi belge Dergi makalesi Gazete yazısı Bilmiyorum
17. Aşağıdakilerden hangisi bir başkasının çalışmasını izinsiz olarak çoğaltmanın yasal olarak yanlış olduğu ile ilgilidir? %68 i telif hakkı konusunda net bir fikre sahip 2% 4% 13% 5% 8% 68% Telif hakkı (copyright) Adil kullanım kuralı (fair use) Bilgiye erişim özgürlüğü Düşünce özgürlüğü Gizlilik hakkı Bilmiyorum
18. İki gün önce meydana gelen bir olay hakkında bilgi almak için hangi kaynağa bakarsınız? 2% 3% 1% 9% Kitap Dergi Gazete Ansiklopedi Diğer 85%
19. Internet, World Wide Web ile aynı şeydir %65 i www in internet olduğunu düşünüyor 4% 31% Doğru Yanlış Bilmiyorum 65%
Internet, World Wide Web ile aynı şeydir İlköğretim Lise 5% 3% 33% 62% Doğru Yanlış Bilmiyorum 28% 69% Doğru Yanlış Bilmiyorum
20. Kütüphanede aradığınız kitabı bulmanın en hızlı yolu aşağıdakilerden hangisidir? %42 si kütüphanede bir yayının nasıl bulunacağını bilmiyor 4% 4% 17% 17% 58% Dergi indeksini taramak Rafları araştırmak Kataloğu kullanmak Sözlük kullanmak Bilmiyorum
Projelerin PLUS Modeline Göre Değerlendirilmesi Purpose Araştırmanın amacının tanımlanması Locate Amaca uygun kaynakların bulunması Use Bilginin seçilmesi, okunması, not alınması, sunumun hazırlanması ve sunumu Self-Evaluation Öğrencilerin kendi kendilerini değerlendirmesi
1. Proje konusunu belirleyin Proje başlığı net ve anlaşılır mı? Projelerin konularını ve adlarını, öğrenciler, öğretmenleri ya da ikisi birlikte belirlemişler. Projelerin adları büyük çoğunlukla anlaşılır durumda ve kapsamı sınırlanmış. Bazı projelerde çok genel adlar kullanılmış (Gök Bilimi, Genel Beslenme, Kuvvet ve Hareket, Coğrafi keşifler ve sonuçları, Doğal afetler ve korunma yolları ) Bazı projelerde projenin adı ve/veya projeyi hazırlayanın ismi bulunamamıştır.
2. Konu ile ilgili beyin fırtınası yapın ve anahtar sözcükler belirleyin Projenin incelenmesi sonucunda bir ön çalışma yapıldığı tarama için anahtar sözcükler oluşturulduğu anlaşılıyor mu? PLUS modelinin ilk ve önemli adımlarından birisi olmasına karşın ödevlerin önemli bir kısmında anahtar sözcüklerin oluşturulmadığı ve taramaların bu anahtar sözcüklerle yapılmadığı anlaşılmaktadır.
3. Tespit ettiğiniz anahtar sözcükleri kullanarak yayın taraması yapın Yayın taraması birden fazla kaynaktan yapılmış mı, farklı formatlardaki yayınlardan yararlanılmış mı? 119 projenin yarısından fazlasında sadece internetten yararlanılmış ya da sadece basılı kaynaklar kullanılmış veya hiç kaynak verilmemiş.
4. Bulduğunuz kaynakları ve internet sitelerini değerlendirin Yararlanılan internet sitelerinin değerlendirilerek seçildiği anlaşılıyor mu? gov, edu, org uzantılı sitelere de yer verilmiş mi? Projelerin sadece %15 inde kaynak seçiminin dikkatle yapıldığı tespit edilmiştir.
5. Seçtiğiniz kaynakların basit bir bibliyografyasını/ kaynakçasını hazırlayın Kullanılan kaynakların bibliyografyası/kaynakçası verilmiş mi? Projelerdeki en sorunlu konulardan biri kaynakça hazırlanması, Daha çok web kaynaklarından yararlanılmış ve bu kaynaklar bibliyografyada yanlış verilmiş
6. Kaynaklarınızı hızlı biçimde gözden geçirin Kullanılan kaynaklara metin içinden atıflar var mı? Birkaç ödev dışında ödevlerin hiçbirinde metin içinden kaynaklara atıf yapılmamış.
7. Okuyun ve notlar alın Bu maddeyi ödevler üzerinden değerlendirme olanağı olmadığı için puanlama yapılmadı
8. Projenizi yazın/sunum hazırlayın Ödevlerin yazımında aşağıdaki kurallar kısmen ya da tamamen dikkate alınmış mı? Çoğunlukla internetten görsel malzemler kullanıldığı için ödevlerin yazımı PLUS modelinin bütün kurallarına bütünüyle uymasa da en yüksek puan alan değerlendirme alanlarından biridir.
9. Projenizi okuyup değerlendirin Proje üzerinde çok fazla yazım ve anlam hatası var mı? Eğer öyle ise projenin yazıldıktan sonra incelenmediği ya da farklı kaynaklardan kes/yapıştır yöntemi kullandığı anlaşılabilir mi? Ödevlerde ciddi bir kes yapıştır sorunu bulunmaktadır. Öğrenciler topladığı kaynaklardan aldıkları notları kendi cümleleri ile yeniden yazmadıkları için hatalar çoğunlukla öğrenci tarafından görülmemiştir.
10. Projenizi sunun Proje okulda sunulmuş mu? Koşullar uygun olmadığı için bu madde değerlendirmeye alınmadı.
Değerlendirme ve Etki Anketi Sonuçları
Öğrencilerin genellikle değerlendirme anketlerini proje çalışmasında yaptıklarını dikkate almadan doldurdukları, Birden fazla öğrenci tarafından hazırlanan projelerde bütün öğrencilerin değerlendirme anketlerini aynı cümlelerle doldurdukları, Öğrencilerin çoğunluğunun bilgi yetenekleri kontrol listesini oluşturan 17 sorunun tamamına olumlu yanıt verdikleri, Projesinde olmadığı halde çalışmamdaki en yararlı kaynak di şeklinde yanıtlar verildiği,
Öneriler Bugün çalıştayda da tartışmak istediğimiz önerilerimizin bir kısmı aşağıda sunulmuştur. Öğrencilere bilgi okuryazarlığı yetenekleri kazandırılmasının müfredatın bir parçası haline getirilmesi, Öğretmenlerin eğitimi, İşlevsel kütüphanelerin oluşturulması, İnternet üzerinden erişilebilecek kaliteli içeriğin çeşitlendirilmesi ve mümkünse okulların ücretsiz kullanımına açılması, Medya okuryazarlığı dersinin Bilgi okuryazarlığı altında yeniden düzenlenmesi ve okullarda ders olarak verilmesi,