Dünyada ve AB de Süt Politikasındaki Son Gelişmeler Ve Türkiye Süt Sektörüne Etkileri Doç. Dr. Ayşe UZMAY Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Tarım Politikası ve Yayım Anabilim Dalı
DÜNYA SÜT ÜRETİMİ Kaynak: IDF, 2013
Dünya Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi (2012) IDF, 2013 Tüketim Kişi Başı Tüketim Dünya Tüketimin de ki pay (%) Dünya Üretim indeki Payı (%) Kendine Yeterlilik Oranı (%) Asya 311.6 73.1 40.6 37.7 93 Avrupa 207.5 280.3 27.0 28.4 105 AB 144.8 288.5 18.9 20.4 108 AB dışı 62.6 263.1 8.2 8.0 98 Kuzey Amerika Güney Amerika 95.6 274.0 12.5 12.9 104 69.6 175.2 9.1 9.1 100 Afrika 53.3 49.7 6.9 6.0 86 Merkezi Amerika 20.4 127.6 2.7 2.2 81 Okyanusya 9.4 254.7 1.2 3.8 311 Dünya 767.4 108.7 100.0 100.0 100
KITALARA GÖRE HIZLI GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE KİŞİ BAŞINA SÜT TÜKETİMİNDEKİ GELİŞMELER 2005 yılı baz alındığında 2012 yılı tüketimindeki artış Kaynak: IDF, 2013
DÜNYA TİCARETİ
Dünya Süt ve Süt Ürünleri İthalatında İlk 10 Ülke (x milyon ton) 2012 Yıllık Değişim 11/12 (%) Çin 6.1 +30 Rusya 5.3 +16 Meksika 3.4 +7 Cezayir 2.9-9 Japonya 2.3-2 Venezuela 2.1 +12 Endonezya 2.1 +6 Suudi Arabistan 1.7 +5 Filipinler 1.5-9 Birleşik Arap Emirlikleri 1.5 +25 Kaynak: IDF,2013
2012 Yılında Dünya Süt Üretimindeki Artış 16.9 milyon Ton (Dış Ticaret Payı %27)
Çin in Süt ve Süt Ürünleri İthalatı Kaynak: Gramer, Wheeler, Governor, 2014
Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Süt Ürünleri Üretimindeki Değişim (2022 Yılı) (2010-12 Temel Dönemi) OECD-FAO, Agricultural Outlook 2013-2022
OECD-FAO, Agricultural Outlook 2013-2022 Hayvansal Ürünlerde Tüketimdeki Değişim 2022 Yılı (2010-12 = Baz Dönemi)
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE SÜT TALEBİNDEKİ ARTIŞIN ANA NEDENLERİ, Nüfus artışı, Gelir artışı, Batı tipi beslenme diyetine geçiş, Gelişmekte olan ülkelerde soğuk depolama sistemlerinin iyileşmesidir (OECD, FAO, 2013).
SÜT ÜRÜNLERİ İTHALATI İÇİN DÜNYA GENELİ TALEP PROJEKSİYONU (2007 ve 2050 yılı) Kaynak: Linehan, at al, 2014
2050 Yılı Dünya Süt Ürünleri Talebi 2007 yılında 7 milyar dolar olan dünya süt ürünleri talebinin 2050 yılında 85 milyar dolara yükseleceği tahmin edilmektedir. Hindistan da 48 milyar $ Çin den 15 milyar $ (Linehan v, at all, 2012, Australian Bureau of Agricultural and Resource Economics and Sciences )
Sanayileşmiş Asya Ülkelerinde Kentleşme Oranı Kaynak: World Bank.
ABD nde Süt ve Süt Ürünleri Politikalarında Reform Nedenleri 1935 yılından itibaren uygulanan fiyat destekleme sisteminin sektördeki aktörleri piyasalarda ortaya çıkan dalgalanmalardan koruyamaması, küresel kriz karşısında üreticilerin güvence araması, sektörde ihracat pozisyonunun korunup geliştirilme istegi,
ABD Üretici kar marjını (yem masraflarını dikkate alarak) koruma programı, (Üreticiler Tarım Bakanlığı ile kontrat imzalayarak belirlenmiş aralıklardaki kar marjı koruma aralıklarından ( temel kar marjı koruması-ek kar marjı koruması) birine dahil olurlar, üretim geçmişlerinin %80 altına düşmeleri durumunda kayıpları karşılanır. Gönüllük esasına dayanmaktadır) Süt piyasası stabilizasyon programı (Kar marjını koruma programına dahil olanlar, stabilizasyon programına katılmak durumundadır).
ABD Yem Maliyetleri Üzerinde Gelir (Süt Marjı) (1980-2013) Kaynak: Bozic et al, Bulten, 2013.
Toplam Yem masrafları Arasında Satın Alınan Yemin Payı (%)
JAPONYA Ulusal süt ürünleri için gümrük düzenlemeleriyle birlikte fiyat desteği, Süt ürünleri piyasasına politik müdahaleyle süt ürünlerinin arzı ve fiyatlarında istikrar, İşlemede kullanıma göre çiğ sütün fiyatlandırılması, Çiğ süt ticaret müzakere gücünün güçlendirilmesi için süt üreticilerinin örgütlenmesi, Üreticiler ve işleyicilerin gereksinimi arasında kullanılan çiğ sütün fiyat farklılığı için destek (fark ödeme desteği) (bknz, politikalarda dönüşüm için, IDF, Ulusal Süt Konseyi Raporu, 2014)
KORE Ulusal düzeyde arz ve talep kontrol sisteminin oluşturulması, işlenmiş çiğ süte destek verilmesi, bir takım özel düzenlemeler yoluyla süt arz ve talep kontrol danışma gruplarının oluşturulması gibi politika önlemleriyle 2020 yılında üretimin 2,180,000 ton olması beklenmektedir.
Kore de Süt Tüketiminin Artırılması İçin Önerilen Politika Önlemleri düşük gelirli ailelerin çocukları için, ücretsiz okul sütü projesinin genişletilmesi, aktif katılımlı işletme deneyim programlarının artırılması, süt işleme için işletme tesislerinin desteklenmesi, ihracat potansiyeli olan ürünlerin belirlenmesi, yeni fonksiyonel süt ürünlerinin geliştirilmesi,
AFRİKA ÜLKELERİ % 30 süt soğuk zincirden geçiyor Aile tipi işletmelerde litre başına süt primi ödeniyor (kalite dikkate alınmıyor) Enerji masraflarında vergi muafiyeti yoluyla üreticilere indirim Okul sütü programı, Süt tozu üretim teşviği
AFRİKA HEDEFLER Kurumsal kapasitenin artırılması için sektör örgütlerinin teşvik edilmesi, Desteklemelerde kalite unsurunu ön plana çıkartmak, Regülasyon kurumlarının oluşturulması (piyasadaki olumsuzlukları ve belirsizlikleri gidermek için) Kayıt dışılığın kontrol altına alınması
Avrupa Birliği Yeni OTP
Yeni Ortak Tarım Politikası nda Ön Plana Çıkan Unsurlar, Daha yeşil bir Ortak Tarım Politikası -Çevresel önlemler ile bağlantılı sübvansiyonlar, Daha adil bir doğrudan ödeme dağılımı, Her ülkede hektar başına tek bir ödeme, Ulusal zarfların ılımlı olarak yeniden dengelenmesi, Sadece aktif üreticileri destekleme hedefi, Genç çiftçiler ve küçük üreticilere daha fazla fon ayrılması, Garanti gıda güvenliğinde daha fazla rekabet Acil önlemler (sadece) bir kriz durumunda: müdahale, yatırım fonları uygulanacaktır. Kırsal kalkınma desteği ortaklaşa Birlik ve üye devletler tarafından finanse edilecektir, Basitleştirilmiş prosedürler
AB son dönem süt politikaları Arz Zinciri İlişkilerinde aktörlerden birinin diğerine göre aşırı pay almasını engellemeyi amaçlamaktadır. Yüksek düzeyde uzmanlar grubundan oluşan bir grup, Arz zincirinin düzgün çalışması için yüksek düzeyde forum oluşturulmuştur.
AB SÜT PAKETİ Süt paketi piyasada olumsuzluklar yaşanması sonucu hazırlanmış ve yürürlüğe girmiştir. Bu kapsamda, Üretici Organizasyonları -Çiğ süt teslimi için sözleşme imzalamak, üretici örgütlerinin oluşumuna izin verir. -Üretici örgütleri AB süt üretiminin %3.5 ine ve ülke süt üretiminin %33 üne denk gelebilir.. Sözleşmelerin Düzenlenmesi Süt üreticileri ve süt satıcıları arasında üye ülkelere gerekli koşullar olduğunda yasal seçenekler olabilir
AB SÜT PAKETİ (Birimler arası) Dallar arası Organizasyonlar (Inter- Branch Organisations) Sanayinin gelişmesine yardımcı olan bir dizi fonksiyonları üstlenen arz zincirini kapsayan birimler arası organizasyonların oluşumuna izin verir. Koruma Altına Alınmış Menşe Adı ve Koruma Altına Alınmış Coğrafi işaret Altında Kayıtlı Peynirde (protected designation of origin (PDO), protected geographical indication (PGI) Cheeses) Arz Yönetimi Koruma Altına Alınmış Menşe adı ve koruma altına alınmış coğrafi işaret altında kayıtlı peynir pazarını geliştirmek için üye ülkeler bir arz (tedarik) yönetimi sistemi ortaya koyma seçeneğine sahiptir.
Zorunlu sözleşmeler Kaynak: EU, Commission, 2014
SÜT TESLİMİNDE SÖZLEŞME TİPLERİNE GÖRE ÜLKELERDEKİ DAĞILIM Kaynak: EU, Commission, 2014
AB nde KOTA ÖNCESİ VE SONRASI SÜT ÜRETİMİNDEKİ GELİŞMELER Kaynak: Denieul, 2013
Kaynak: Denieul, 2013
Kaynak: Denieul, 2013 Sütte kota uygulamasının İhracatta etkisi (1984-1994)
AB Süt Üretici Fiyatlarındaki Gelişmeler Kaynak: EU, Commission, 2014
AB SÜT ÜRETİCİ FİYATLARINDAKİ GELİŞMELER Kaynak: LTO, 2014, http://www.milkprices.nl/
Süt Fiyatı İçinde Nakdi Ödenen Masraflar (Cash costs) (%) Kaynak: bülten
Brüt Marj (Brüt kar)
Üye Ülkelerde 2012 Yılı Süt Fiyatlarında Marjinal Maliyetin Payı (%)
AB nde Kotaların Kaldırılmasının Üye Ülkelere Etkileri Üretime Etkisi Hayvan sayısına Etkisi Tüketime Etkisi Süt Teslimine Etkisi Kaliteye Etkisi Fiyatlara Etkisi (İç ve Dış Piyasa fiyatları) Maliyetlere Etkisi Gelir Etkisi (Üretici-Tüketici) İç Ticarete Etkisi Dış Ticarete Etkisi
AB ÜLKERİNDE KOTA UYGULAMASI 2012/2013 döneminde AB ülkelerinde üretim ortalama 0.06 düzeyinde kotanın altında gerçekleşmiştir (Almanya, Polonya, Avusturya, Danimarka dışında). Kota kullanımı ülkeler arasında değişmektedir. AB-15 için %4.8, AB-12 için % -12.5. (Çek Cumhuriyeti %-11.7, Macaristan %-23.7, Bulgaristan %-55.3)
AB nde İnek Sütü Arzı ve Sağmal İnek Varlığındaki Gelişmeler
AB Ülkelerinde 2012 Yılına Göre 2023 Yılındaki Sanayiye Aktarılan Süt Projeksiyonu (%) Kaynak: AB uzun dönem
AB Ülkelerinde 2012 Yılına Göre 2023 Yılındaki Sanayiye Aktarılan Süt Teslim Projeksiyonu (%) % x=süt teslimi İrlanda Almanya, Hollanda Danimarka, Fransa, Avusturya, Estonya, G. Kıbrıs, Polonya Belçika, İngiltere İtalya,İspanya, Portekiz, Litvanya, Letonya, Slovenya Yunanistan, Finlandiya, İsveç, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Bulgaristan, Romanya, G.Kıbrıs 20<x<25 15<x<20 10<x<15 0<x<5 Stabile yakın 0>x>-15
AB nin Dünya İhracatındaki Payı (%) Kaynak: EU, Commission, 2014
Kaynak: AB SÜT FİYATLARI
AB Süt Ürünleri Üretim ve İhracatı 2023 Yılı 2010-12 Dönemi Ortalaması (Birim) Kaynak:EU, Commission, 2013
GELİŞMELERİN TÜRKİYE YE ETKİLERİ
Süt Üretim Projeksiyonu (%)
Süt Üretici Fiyatları (USD/100kg)
DÜNYA SÜT Maliyetler
POLİTİK DEĞİŞİM Tüm ülkeler Süt Politikalarında reform gerçekleştirmektedir, Reformlar daha çok global ve iç piyasalardaki dalgalanmalardan süt sektöründeki aktörleri korumaya yöneliktir, Ülkeler bu kapsamda üreticilerin kar marjını (yem masraflarını baz alan) koruyan politikalara yönelmektedir, İthalatçı ve yüksek maliyetle süt üreten ülkeler de süt üretimlerini ve ihracat potansiyelini geliştirici politikaları geliştirmeye çalıştırmaktadır.
SONUÇ Türkiye nin global değişen politikalar kapsamında kısa dönemde doğrudan etkilenmesi beklenmemekle birlikte gelişmeler yakından takip edilmelidir, Yüksek maliyetler, kalite ve hijyen, kayıt dışılık, yeterli ve sağlıklı veri olmaması, geleceğe yönelik makro düzeyde araştırmaların yapılamaması uzun dönemdeki gelişmeler için önemli sorunlardır,
Türkiye de mevcut sorunlar bilinmektedir, uygulamada bölgesel arz-talep dengelerinin dikkate alındığı amaç hiyerarşisinin belirlendiği, bölgesel süt politikalarının uygulanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Kısa zamanda maliyetlerini düşürüp, süt sektörünü kayıt altına alan, kalite ve hijyen problemlerini çözmüş ülke örnekleri de (Polonya örneği) takip ve analiz edilmelidir