DÜZCEDE BİTKİSEL ÜRETİMDE KULLANILAN BİTİ KORUMA ÜRÜNLERİNİN KULLANIMI VE ÇEVREYE OLAN ETKİLERİ Burhan ŞAHİN Ziraat Yüksek Mühendisi İl Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 04.12.2012
PESTİSİT Tarımsal ürünlerin üretim, tüketim ve depolanması esnasında; onların besin değerini bozan, onlara zarar veren veya onları tamamen tahrip eden hastalık, zararlı ve yabancıotları kontrol altına almak için kullanılan, insan yapımı ya da bitkilerde doğal olarak bulunan kimyasal maddelerdir. Dünyada tarım ilacı üretimi 3 milyon ton civarındadır. Pestisitlerin satış tutarı ise 25-30 milyar dolar arasında değişmektedir. Türkiyede tüketim ise 40.111 ton dur..
PESTİSİTLERİN SINIFLANDIRILMASI Pestisitler; kullanım alanları göz önüne alındığında İnsektisitler: Böcekleri öldürenler Rodendisitler: Kemiricileri öldürenler Fungusitler: Mantarları öldürenler Bakterisitler: Bakterileri öldürenler Larvasitler: Larvaları öldürenler Nematositler: Solucanları öldürenler Akarisitler: Örümcekleri öldürenler Mollusitler: Salyangozları öldürenler Herbisitler: Yabancı otları öldürenler şeklinde sınıflandırılabilirler. 3
Pestisitler Etken Maddelerinin Kimyasal Yapılarına göre ise aşağıda gösterildiği şekilde gruplara ayrılırlar: 1. İnorganik Madde İçeren Pestisitler: Bakır sülfat, arsenik, kükürt vb. 2. Organik Madde İçeren Pestisitler: a) Doğal Organik Pestisitler I. Bitki kaynaklı pestisitler: Nikotin, rotenon, piretrin vb. II. Organik çözücüler: Petrol vb. b) Sentetik Organik Pestisitler: Sentetik organik pestisitler de kullanım alanlarına ve kimyasal yapılarına göre sınıflandırılırlar. 4
PESTİSİT DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ: GÜVENLİ: Pestisitler üretimleri, uygulanmaları veya uygulandıktan sonra etkili olma süreci boyunca insanlara zararlı etkiye sahip olmamalıdır. SEÇİCİ: Hangi hastalık, zaralı veya yabancıot hedefleniyor ise ona özel yani seçici olmalıdır. KISA ÖMÜRLÜ: Hedeflenen sonuç elde edildikten sonra uygulandığı ortamda kolayca azalmalı, formülasyonu oluşturan kimyasal maddeler çevrede zararlı etkiye yol açmamalıdır. Pestisitler ürün üzerinde uzun süre kalıcı, tüketilen kısımlarda birikim yapabilen veya ürün ile etkileşime girebilen 5
PESTİSİTLERDE ARANAN BAZI ÖZELLİKLER 1. Etkili olmalı 2. Dayanıklı olmalı 3. Bitkiye toksik olmamalı 4. Faydalılara zararlı olmamalı 5. Bozunma ürünleri zararlı olmamalı 6. Kalıntı miktarı az olmalı 7. İnsan ve çevre için emniyetli olmalı 8. Ucuz olmalı 6
Pestisit Döngüsü
Toprağa Etkileri Toprağa Etkileri a)kalıntılı topraktaki bitkiler kökleriyle bu ilaçları alır, insan ve hayvanlar için yem ve gıda maddeleri olarak kullanılanlar azda olsa kalıntı içerirler, b) Toprak mikroorganizmalarının kısmen yada tamamen yok olmasına neden olurlar, c)toprak verimliliğini arttıran solucanlar pestisit kalıntılarından etkilenirler, d) Pestisit kalıntıları topraktan süzülerek yer altı sularına veya buharlaşma ile atmosfere karışabilir e) Toprakta kalıcılığı olan herbisitler münavebe bitkilerine fitotoksite gösterirler
. Pestisitlerin Toprakta Kalıcılık Durumları (Öztürk, 1997) KALICILIK DURUMU SÜRE PESTİSİT GRUBU Kalıcı değil 1-2 hafta Organik fosforlular ve Carbamatlılar Sentetik pyretroitler Orta derecede 1-18 ay 2,4-D, Atrazin, ve kalıcı bazıları Kalıcı 2-5 yıl Klorlandırılmış hidrokarbonlar Devamlı kalıcı Hiç bozulmadan devamlı Civa, Arsenik, Kurşun bileşikleri
Yararlı Organizmalara (Parazit ve Predatörlere) Etkileri Uygulanan kimyasalın hedef organizma üzerine yaklaşık %5 i ulaşmakta, diğer kısmı ise faydalı organizmaları yok etmektedir. Ürünlerimize zarar veren böcekleri değişik yollarla yok eden ve bu şekilde bize yararlı olan böceklerde vardır. Bunlara parazit (asalak) ve predatör (avcı) böcekler denir. Bitki koruma ilaçları bu böcekleri de etkilemektedir. Bu böceklerden yararlanarak biz bir canlının başka bir canlı ile yok edilmesi sistemi olan biyolik mücadele uygulamaları yapmaktayız.
Arılara Etkileri 1. İlaçlar gerçek gereksinim duyulduğu zaman uygulanmalı, alışılagelmiş bir iş olarak kabul edilmemelidir. Gereksiz yere uygulama bitkinin veriminde önemsiz bir artış oluşturabilir. 2. Uygulanacak olan ilaçların bal arılarına tehlikesi az olan seçilmelidir. Bitki çiçeklenme döneminde ise arılar çok bitki üzerine geleceğinden bu seçime daha çok özen gösterilmelidir. 3. İlaçların toz formülasyonları yerine granül formülasyonları yada sıvı olanları kullanılma. Granüller daha tehlikesizdir. 4. İlaçlama öncesi çevredeki arıcılar uyarılmalıdır.
Balıklara ve Diğer Su Canlılarına Etkileri 1- Su içindeki veya kenarındaki bitkilere yada böceklere savaşı sırasında ilaçların doğrudan doğruya uygulanması, 2- İlaçların bitki ve toprak yüzeyinden yağmurla yıkanması, 3- İlaç endüstrisi artıklarının akar veya durgun sulara boşaltılması, 4- Uygulama aletleri ile boş ambalaj kaplarının su kaynaklarında yıkanması, 5- Bulaşık atmosferdeki ilaç zerrelerinin su kaynaklarına taşınması, gibi nedenlerle su kaynakları kirlenebilmektedir.
Çiftlik hayvanlarına etkileri Çiftlik hayvanlarında evcil hayvanların et, süt ve yumurtalarında ilaç artıklarının olması tüketicilere dolaylı yoldan etki yapar. Bu nedenle ilaçlama yapılan yerlerdeki çiftlik hayvanları bu sahadan uzaklaştırılmalı ve her ilaca göre özel olarak belirlenen zamandan önce sokulmamalıdır. Çiftlik hayvanlarında ölüme kadar varan zehirlenmeler söz konusudur. Ayrıca verim düşüklükleri, aldığı yemden gerektiği şekilde yararlanamama ve bunun sonucu olarak yeterli kiloyu kazanamama durumu ortaya çıkmaktadır. Diğer bir hususta yavru atma döllenme bozuklukları, üreme kapasitelerinde düşüşler görülmüştür.
Kuşlara Etkileri 1-İlaçların diğer canlılara olduğu gibi kuşlara da zehir etkisi vardır. Akut ve kronik olarak etki edebilmektedir. 2- İlaçlar yer altı ve yerüstü sularıyla denizlere karışmakta, rüzgar v.s. ile çok uzaklara sürüklenebilmektedir. 3-Fırtınalardan sonra çatılarda biriken tozlarda, yağmur damlalarında ve havada askılı şekilde pestisit varlığına rastlanmıştır. İşte bu ortamda yaban hayatı da etkilenmektedir. Örneğin kutuplardaki penguenlerde, ayı balıklarında ve hatta buzullarda DDT nin varlığı saptanmıştır. 4-Bazı kuşlar ise ilaçlı topraktaki toprak kurtlarını, yumuşakçaları veya bazı böcekleri yiyerek zarar görmektedirler.
İNSANLARA ETKİSİ Akut Zehirlenme: İlacın bir alımıyla ortaya çıkan zehirlenmedir. İlaçlı ürünü yiyenlerde bile görülebilir. Bulantı ve kusma en sık görülen belirtilerdir. Kronik Zehirlenme: İlacın tekrarlanan alımlar neticesinde vücutta birikmesiyle oluşan zehirlenmedir. Alerjik Etki: Daha çok hassas insanlarda ve genellikle ilaç uygulaması yapan veya ilacın bulunduğu ortamda çalışan işçilerde görülür. Gözlerde kanama, ciltte kızarma veya kaşıntı oluşabilir. Kanserojenik Etki: İlacın kimyasal yapısının kanserojenik özellik taşımasıyla daha çok ortaya çıkar. Ülkemizde kanserojenik özellik taşıyan ilaçların tümü yasaklanmıştır. Çeşitli Organ ve Dokularda Birikme: İlaçla üzün süre temas eden kullanıcıların dokularında sentetik özellik taşıyan ilaçlar birikmekte ve belli bir doza ulaştığında kronik etki ortaya çıkar.
Pestisitlerin Vücuttaki Akıbeti Vücuda alınan pestisitler, 1. Metabolize olur 2. Terleme, idrar ve dışkı yoluyla atılır 3. Etkilerini bir süre sonra kaybederler. Bu onun toksikolojisi ile ilişkilidir. Bir pestisit vücuttan ne kadar hızlı atılırsa o kadar düşük risklidir. Pestisitin vücuttan atılması ya da zehirsiz bileşiklere parçalanması yavaşsa vücutta birikimi ve zehirliliği de fazla olacaktır.
Yağ dokusunda biriken pestisit kalıntılarının yol açtığı hastalıklar Kanser Mutasyon Ölü doğum yapma Kan dolaşımı sorunları Zekada 8-10 puan düşme Sindirim sistemi sorunları Nörolojik bozukluklar Diş çürümeleri Boy kısalığı
İlaçların vücuda girişi başlıca 3 yoldan olmaktadır. 1) Ciltteki gözenekler yoluyla (Deri) 2) Solunum yoluyla 3) Ağız yoluyla
1948 DDT Uygulamaları(Klorlu hidrocarbon) 12/18/2012 Free template from www.brainybetty.com 19
Amerika da DDT kullanımı 1972 de yasaklanmıştır. Türkiye de 1982 den sonra klorlu hidrokarbon pestisit etken maddelerinden sadece DDT, BHC (Benzen hekzaklorür), endosulfan, heptaklor ve toksafenin kısıtlı kullanımına izin verilmiştir. 1985 yılından sonra ise endosulfan (2008)ve toksafen hariç diğer klorlu hidrokarbon pestisitlerin kullanımı yasaklanmıştır. 20
Yasaklanan Aktif Maddeler 1,3-DICHLOROPROPENE 4-CPA (4-CHLOROPHENOXY ACETIC ACIDE) ACEPHATE ACETOCHLOR ALACHLOR ALDICARB AMINO ACIDE (AMINO ACIDS MİX DAHİL) AMITRAZ AMMONIUM THIOCYANATE ANILOFOS ATCA ATRAZINE AZINPHOS-METHYL AZOCYCLOTIN BENFURACARB BENOMYL BETA CYPERMETHRIN BITERTANOL BNOA (BETA NAPHTHOXY ACETIC ACIDE) BRODIFACOUM BROMACIL BROMOPHOS BROMOPHOS-ETHYL BROMOPROPYLATE BRONOPOL BUTRALIN CADUSAFOS (AKA EBUFOS) CARBARYL CARBOFURAN CARBOSULFAN CHINOMETHIONAT (AKA QUINOMETHIONATE) CHLORFENAPYR CHLORFENVINPHOS CHLORFLUAZURON CHLORONEB CHLOROPICRIN CIS-ZEATIN COUMACHLOR CYANAZINE CYANIDES: CALCIUM, HYDROGEN, SODIUM CYCLOATE CYCLOSULFAMURON CYHEXATIN DIAFENTHIURON DIAZINON DICHLOFLUANID DICHLORVOS (DDVP) DICOFOL DIFENZOQUAT DIMETHENAMID DIMETHIPIN DINICONAZOLE M DINOCAP DIOXACARB DIOXATHION DIPHENAMID DNOC ENDOSULFAN ENDOTHAL EPN EPTC (ETHYL DIPROPYLTHIOCARBAMATE) ESBIOTHRIN (BIOALLETHRIN) ETHALFLURALIN ETHIOFENCARB ETHION (AKA DIETHION) ETHIRIMOL ETHOATE METHYL FENARIMOL FENITROTHION FENPICLONIL FENPROPATHRIN FENTHION FENTIN ACETATE FENTIN HYDROXIDE FENVALERATE FLAMPROP-M FLOCOUMAFEN FLUAZIFOP FLUBENZIMINE FLUCYTHRINATE FLUFENOXURON FLUMETSULAM FLURIDONE FLUTHIACET METHYL FOLIC ACID FOMESAFEN FORMOTHION FURATHIOCARB HALFENPROX (AKA BROFENPROX) HALOXYFOP HALOXYFOP ETHOXYETHYLESTER HEXACONAZOLE HEXAFLUMURON HIDROGEN PEROXIDE HYDROGEN CYANAMIDE HYDROXY MCPA IMAZAMETHABENZ METHYL IMAZAPIC IMAZAPYR IMAZETHAPYR IMINOCTADINE INDOLYLACETIC ACID (AKA AUXINS) ISOFENPHOS KINETIN MEPHOSPHOLAN METHABENZTHIAZURON METHIDATHION METHOPRENE METOLACHLOR METOMINOSTROBIN METOSULAM MEVINPHOS MONOCROTOPHOS MONOLINURON NORFLURAZON NUARIMOL OFURACE OMETHOATE OXADIXYL OXAMYL OXINE COPPER OXYCARBOXIN OXYDEMETON METHYL PARAQUAT PARATHION METHYL PCNB (QUINTOZENE) PERMETHRIN PHENTHOATE PHORATE PHOSALONE PHOSPHAMIDON PHOSPHORIC ACID PINOLENE PIPERONYL BUTOXIDE PLANT EXTRACTS PRIMISULFURON PRIMISULFURON METHYL PROCYMIDONE PROFENOFOS PROMETRYN PROPANIL PROPARGITE
Kalıntı Nedir? Nasıl Olabilir? Tüm tarım ilaçları (pestisitler) bitkilere veya ürünlerine uygulandıkta sonra parçalanmaya başlar ve zamanla zararsız bileşiklere dönüşür (belirli bir süre sonunda zararsız bileşiklere dönüşmeyen ilaçlara ruhsat verilmez). Zehirsiz bileşiklere parçalanma olayı, pestisitin fiziko-kimyasal özelliğine ve çevre koşullarına göre değişen sürelerde gerçekleşir. ilaçların prospektüsünde hasattan ne kadar önce kullanılması gerektiği yazılı ise de bu süre bekletilmeden ürün hasat yapıldığı zaman, hatta bu süre bekletilmiş olsa bile bir miktar ilaç veya ayrışma ürünleri geride kalmaktadır. İşte çok kısa veya uzun bir süre boyunca söz konusu ilaçlar bitki üzerinde kalırlar. İlaçların bitki üzerinde bozunmadan kalan kısımlarına pestisit kalıntısı denir. Bu kalıntılar o bitki veya ürünleri tüketen canlılara değişik oranlarda zehirli olabilir.
Pestisit Kalıntı Sorunu Son ilaçlama ile hasat arası süreye (PHI) uyulmaması, Aşırı pestisit kullanımı, Amaç dışı pestisit kullanımı, İlaçlama aletlerindeki yetersizlikler 23
Tarım ilaçlarının atık tipleri A. Kullanılmayan İlaçlar, B. Akıntı ve Sızıntıdan Meydana Gelen Atık Materyal, C. İlaçla Kirlenmiş Giysiler ve Temizleme Maddeleri, D. Artan ilaçlı su E. İlaç Ambalajları
12/18/2012 Free template from www.brainybetty.com 25
Tokat ta üreticilerin ambalaj kapları ile ilgili uygulamaları (Kadıoğlu, 2003) Toprağa gömerim %26 Rastgele atarım %42 Yakarım %30 Yıkar kullanırım %2
Harran da yapılan bir çalışmada ise pamuk üreticilerinin % 3.07 si artan ilaçlarını depoda yiyeceklerle, % 24.6 sı herhangi bir yerde açıkta, % 72.3 ü kilitli depolarda muhafaza ettiklerini belirtmişlerdir (Yücel ve ark., 1995).
Düzce İli Son 4 Yıl İlaç Tüketim Miktarları(Kg/Lt) 2009 Yılı 72.180 2008 Yılı 103.844 2010 Yılı 59.050 2011 Yılı 63.097 Kg/Lt
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Türkiye Dünya insektisit fungusit herbisit diğerleri Pestisit Tüketim Oranları (%)
2010 Yılı İlaç Tüketim Guruplarına Göre Değerlendirme Fungusit Herbisit İnsektisit Rodentisit Merkez 910 22206 10471 344 Akçakoca 140 3950 3566 110 Cumayeri 45 3867 985 56 Çilimli 36 1821 1855 39 Gölyaka 75 1312 730 48 Gümüşova 32 2667 520 73 Kaynaşlı 96 876 415 36 Yığılca 22 1406 257 84 Toplam 1356 38105 18799 790 31
Tarım Alanı(ha) Çayır- Mera(ha) Orman(ha) Tarım Dışı Alan (Ha) Toplam Yüzölçümü(ha) DÜZCE 91.415 2.000 122.666 40.619 256.700 % ORANI 0.69 Hektara Düşen İlaç Miktarı 35,62 0,78 47,78 15,82 100 Yukarıdaki verilerden hareketle Düzce ili gerçek alanının sadece % 35,62 si tarım alanı olarak kullanılabilecek niteliktedir. Arazinin 122.666 hektarı yani %47,78 i orman alanıdır. 2.000 hektarlık mera ve çayır alanı bulunmaktadır. Düzce arazi varlığının kalan 40.619 hektarı tarım dışı arazidir. 32
2011 Yılı Düzce İlinde Yoğunlukla Kullanılan Aktif Maddeler Patates Böceği İnsektisit Acetamiprid SP 20 %(Neonikotoinitler) 0,006 113 18883 Fındık Kurdu İnsektisit Alphacypermethrin EC 100 g/l(sentetik Pyretroit) 0,040 3369 84225 Fındık Kurdu İnsektisit Carbaryl % 85( Karbamatlar) 0,150 184 1227 Fındık Kurdu İnsektisit Carbosulfan 250gr/lt ( Karbamatlar) 0,125 891 7128 Fındık Yabancı Ot Herbisit Glyphosate İsopropylamin 480 gr/l.(amino fosfonatlar) 0,380 41774 109932 Fındık Kurdu İnsektisit L.Cyhalothrin + Thiamethoxam SC 106+141 g/ll(sentetik Pyretroit) 0,010 53 5300 Fındık Kurdu İnsektisit Lambda Cyhalothrin EC 50 g/l(sentetik Pyretroit). 0,050 754 15080 Fındık Kurdu İnsektisit Methiocarb WP 50%( Karbamatlar) 0,100 215 2150 Çeltik Yabancı Ot Herbisit Molinate EC 720 g/l( Karbamatlar) 0,500 510 1020 Mısırda Yabancı Ot Herbisit Nicosulfuron SC 40 g/l(sülfonil üreler) 0,125 3209 25672 Mısırda Yabancı Ot Herbisit Tritosulfuron + Dicamba WG 25+50%g/l(Sülfonil Üreler) 0,025 633 25336 Fındık Kurdu İnsektisit Zetacypermethrin EW 100 g/lg/l(sentetik Pyretroit) 0,020 325 16263
Pestisitlerin üretim ve kullanımı sırasında meydana gelen iş kazaları ilaçların insan sağlığına karşı olumsuz etkilerini derhal göstermektedir. Örneğin Hisdistan ın Bhopal kentinde 3 Aralık 1984 tarihinde ABD ye ait Union Carbide şirketinin bir böcek ilacı fabrikasından çevreye yayılan yaklaşık 45 ton Methyl izosiyonat gazı çevredeki 2500 kişiyi uykularında öldürmüş ve fabrika çevresindeki çok geniş alanı yaşanmaz hale getirmiştir. Aradan 4 yıl geçtikten sonra bile fabrika çevresindeki köylerde her yıl ortalama 500 kişinin ölmesi boyutlarının gösterilmesi bakımından önemlidir. Dünya sağlık örgütünün 1995 yılında yayınlanan raporuna göre her yıl dünyada kabaca 1.000.000 insan pestisit yoluyla zehirlenmekte ve bunlardan 20.000 kadarı ölmektedir (Tok, 1997). 34
DÜZCE İLİNDE PESTİSİT ZEHİRLENMELER i Zehirlenen Ölü Kurtarılan Yılı Kadın Erkek Çocuk Kadın Erkek Çocuk Kadın Erkek Çocuk 2009 9 10 5 0 0 1 9 10 4 2010 7 16 3 0 0 0 7 16 3 2011 16 11 10 0 0 0 16 11 10 35
BKÜ Uygulayıcılarının Eğitimi Katılımı Bitki Koruma Ürünlerinin Uygulama Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik Resmi Gazete: 21.11.2009
Kurbağa ve Kara Salyangozu Avlak Sahalarında Yapılacak Olan İzleme Programı Bu Proje Kapsamında 2009 yılından itibaren 6 ayda bir rutin olarak toplanan kurbağa ve salyangozlar analize alınmakta ve 231 adet farklı aktif madde bu canlılarda aranmaktadır. 37
Kalıntı İzleme Programı 2010 yılında 24 Numune( Elma, Erik, Çilek Domates, Kabak, Hıyar, Marul, Mantar.) 2011 yılında 24 Numune 2012 yılında ise 2 Numune Alınmıştır. PESTİSİTLERİN MAKSİMUM KALINTI LİMİTLERİ TEBLİĞİ 31.12.2009 tarih ve 27449
12 Şubat 2009 tarihinde yürürlüğe giren Bitki Koruma Ürünlerinin Reçete Satış Zorunluluğu 04.11.2008 tarihinde ve 127044 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kimyasalların Kayıt Altına Alma Çalışması 39
Pestisitlerin İnsan ve Çevre Sağlığına Etkilerini Azaltmak İçin Alınması Gereken Önlemler: 1. Hasat-İlaçlama aralığı belirlenmeli, yeterince uzun olmalı ve üreticilerin bu süreye uyup uymadığı kontrol edilmelidir. 2. Gıdaların hasattan sonraki aşamalarında ve işleme sürecinde pestisit azaltıcı uygulamalar yapılmalı (yıkama, soyma, pişirme vb.). 3. Pestisit bileşiklerinin LD 50 dozu bilinmeli, açıkça yazılmalı ve gerekli önlem alınmalıdır. 4. İnsan ve çevre için daha az toksik olan pestisitler tercih edilmelidir. 5. Uygulayıcılar eğitilmelidir. Uygulama sırasında özel ekipman, elbise, eldiven, maske ve gözlük kullanılmalıdır. Preparat hazırlanırken ve uygulama 41 sırasında bir şey yenmemeli, içilmemelidir.
6. Aşırı dozdan ve gereksiz tekrarlı uygulamalardan kaçınılmalıdır. 7. Havadan ilaçlama yapılacağı zaman meteorolojik koşullara dikkat edilmelidir. 8. İlaçlamada kullanılan alet, ekipman kontrollü bir biçimde imha edilmelidir. 9. Çocuklardan uzak tutulmalıdır. 10.Evcil hayvanlardan uzak tutulmalıdır. 11.Yiyecek ve su kaplarının insektisit ile bulaşmamasına dikkat edilmelidir. 12.İnsektisit kutuları ateşe atılmamalı, kutu ezilmemeli, püskürtücü bölümün çıkartılmasına çalışılmamalıdır. 13.Hangi cins insektisit olursa 42 olsun bebeklerin ve çocukların uyuduğu odalarda kullanılmamalıdır.
Dilek ve Temenniler Çevresel Amaçlı Projeler (ÇATAK) yapılabilir. Baraj Havzalarında Ayrı bir destekleme yaparak bu alanlarda Zirai İlaç Kullanımını sonlandırmak (DSİ. 2003 Protokölü) İyi tarım, Organik Tarım projeleri yaparak üreticiler konvensiyonel tarıma alternatif olarak üretim modelleri desteklenebilir. 43
SABIRLA DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER 44