1. Güvenli Pestisit Uygulamaları Prof. Dr. Zeynep ŞİMŞEK Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD / Şanlıurfa
Pestisit: İnsan veya hayvanlarda oluşabilecek hastalıkları taşıyıcı; gıdaların, tarımsal ürünlerin, ahşap ve ürünlerinin veya hayvan yemlerinin, üretimi, işlenmesi, taşınması, depolanması ve/veya pazarlanması sırasında, bu uygulamaları olumsuz etkileyecek her türlü zararlının önlenmesi, yok edilmesi veya kontrol altına alınması amacıyla veya hayvanlar üzerinde veya vücutlarında bulunabilecek zararlıların kontrol altına alınması amacıyla kullanılan maddelerdir.
Yönetmelik tanımı Bitki Koruma Ürünü Kullanıcıya farklı formlarda sunulan, bitki ve bitkisel ürünleri zararlı organizmalara karşı koruyan veya bu organizmaların etkilerini önleyen, bitki besleme amaçlı olanlar dışında bitki gelişimini etkileyen, koruyuculara ilişkin özel bir düzenleme kapsamında bulunmayan ancak, bitkisel ürünleri koruyucu olarak kullanılan, istenmeyen bitki veya bitki kısımlarını yok etmek, istenmeyen bitki gelişimini kontrol etmek veya önlemek amacıyla kullanıcıya bir veya daha fazla aktif madde içeren bir formülasyon halinde sunulan aktif madde ve preparatlardır. Bitki Koruma Ürünlerinin Uygulama Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik, RG: 20.03.2011-27880
Giriş Sanayi bölgelerinin yaygınlaşması Tarım alanlarının daralması Erozyon ve toprak veriminin azalması Artan dünya nüfusu Bitki Koruma Ürünlerinin Kullanımı Az alanda daha çok verim elde etme ihtiyacı Beslenme sorunları ve açlık
Tarihçe ve Kullanım M.Ö. 1500 lere ait bir papirüs üzerinde Bit, pire ve eşek arılarına karşı insektisitler Bilinen ilk pestisit elemental kükürt tozu Mezopotamya da antik Sümer de yaklaşık 4500 yıl önce 15. yüzyılda arsenik, cıva ve kurşun tarımda 19. yüzyılda iki doğal pestisit Krizantemden elde edilen pyrethrum (pire otu) ve tropik bitki köklerinden elde edilen rotenon Yaygın kullanım 19. yüzyılın son dönemleri II. Dünya Savaşı Sonrası (Miller, 2002; Çağlarırmak, 2007)
Dünyada Kullanım 30000 pestisit türü mevcut, 2600 ü yoğun kullanımda Sadece %3 ünün insan sağlığı etkileri incelenmiş Kullanımının %55 i Kuzey Amerika ve Batı Avrupa da AB de kullanım miktarı en yüksek Hollanda (10 kg/hektar) (CPA, 2000; Kızılaslan ve Yaşa, 2011)
Türkiye de Kullanım Yıllık tüketim miktarı 400 700 gr/hektar a Heterojen bir pestisit tüketimi b Entansif tarım yapılan Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgelerinde gelişmiş ülkeler düzeyine yakın c ( a TKB, 2009; b Kızılaslan ve Yaşa, 2011; c Durmuşoğlu ve ark.,2010)
(Öncüer, 1995,WHO, 2010) Dayanıklı (2-5 yıl) Orta Dayanıklı (1-18 ay) Dayanıksız (1-2 hafta) Dayanıklılık süresine göre Yaprak dökücü (defoliant) Kurutucu (desicrant) İşlevlerine göre Dezenfektan Kısırlaştırıcı Çekici (Atractant) Kaçırıcı (Repellent) Büyüme yönlendirici (Growth Reguloter) Adjuvan Yayıcı Yapıştırıcı Çözücü Sulandırıcı Yağlar İNERT BİLEŞEN PESTİSİTLER Kimyasal tiplerine göre Bakterisit Herbisit İnsektisit Hedefledikleri türlere göre Fungusit Algisit Akarisit Nemasit Mollusit Rodentisit Avisit Afisit Organoklorlular (DDT, BHC) Organofosforlular (Paration, klorprifoz) Herbisit asitler Üre herbisitler Karbamatlılar (metomil, karbaril) S-triazinler (atrazin, simazin) Organo-cıva ve kalay bileşikleri Piretiroidler (deltametrin, sipermetrin) Tehlike boyutuna göre U III-az Ia-aşırı Ib-çok II-orta
Pestisitlerin Etkileri Çevreyi Etkiler Hava, su ve toprağa karışır Hedef olmayan diğer organizma ve bitkilerde kalıntı/ toksisite oluşturur Doğal biyolojik zararlı kontrol mekanizmalarını bozar Daha ağır kimyasalların kullanımına ihtiyaç oluşturur Diğer Canlıları Etkiler İnsan Sağlığını Etkiler Büyükbaş, küçükbaş ve kümes hayvanları Arılar ve böcekler Çiftlik hayvanlarının yağ, süt, et ve yumurta gibi ürünleri Besin zincirindeki hayvan türleri Akut etkilenim Kronik etkilenim
Kafa %32 Kulak Arkası %34 Pestisit emilim yerleri ve emilim miktarları Alın %36 Kulak Kanalı %47 Koltukaltı %64 El Sırtı %21 Karın %19 Testis torbası %100 Dirsek ön yüzü %29 Önkol %9 Avuç içi %12
Pestisitlerin Akut Etkileri Halsizlik Görme bulanıklığı Baş ağrısı Bulantı, kusma İshal Aşırı tükürük salgısı Terleme, titreme Kan basıncı ve nabzın yükselmesi Akciğer ödemi Denge bozukluğu Çarpıntı, tonik-klonik konvülziyonlar
Pestisitlerin Kronik Etkileri Paralizi, parestezi, nöropati Öğrenme ve algı güçlüğü Depresyon, anksiyete Uykusuzluk, baş ağrısı, irritabilite Parkinson hastalığı Alzheimer hastalığı Mutajenik etki Karsinojenik etki Teratojenik etki Endokrin bozukluklar Üreme fonksiyonunda bozukluklar Kronik bronşit, KOAH (WHO, 1990; WHO/UNEP, 2014); EPA (Environmental Protection Agency).
Risk Altındaki Kişiler Pestisit üretim fabrikalarında çalışanlar Pestisitleri depolamada çalışanlar Pestisitlerin taşınımında çalışanlar Formülasyon fabrikalarında çalışanlar Pestisit uygulamasında çalışanlar Çiftlik sahipleri ya da işleticileri Çiftlikte çalışan ve yaşayanlar Gıda tüketicileri (Toplumun tümü) Donham K. J, Thelin A. Agricultural Medicine: Occupational and Environmental Health for the Health Professions. 2006.
Güvenli pestisit uygulama adımları 1. Yasal düzenlemeler 2. Ortam faktörlerinin düzenlenmesi 3. Kişinin uygun davranış kazanmasının sağlanması 4. Denetim 5. Sürveyans sistemi ile sürekli izleme ve değerlendirme
Güvenli pestisit uygulamaları 1. adım -Yasal Düzenlemeler 1. Pestisit satış yeri 1. Kim, Ne, Nerede, Nasıl? Bitki Koruma Ürünlerinin Toptan ve Perakende Satılması ile Depolanması Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi: 10.03.2011; Sayısı: 27870) KİM? MADDE 5; b) (Değişik:RG-12/11/2013-28819) Ziraat mühendisi veya eczacı veya kimya mühendisi veya kimyager veya bitki sağlığı ile ilgili dersleri alarak mezun olmuş tekniker veya ziraat teknisyeni olmak,
Kim? Sınav MADDE 7 (1) 6 ncı maddede belirtilen sınav, aşağıdaki konulardan oluşur: a) Bitki koruma ürünleri hakkında mevzuat, b) Bitki koruma ürünlerinin çevreye ve insan sağlığına etkileri ve korunma yolları, c) Bitki koruma ürünlerinin uygulamaya hazırlanması, formülasyon şekilleri ve karışabilirlikleri, ç) Tarım ürünlerinde bitki koruma ürünlerinin kalıntı sebepleri ve kalıntının önlenmesi, d) Bitki koruma ürünlerinde direnç ve yönetimi, e) Bitki koruma ürünlerinin satışında barkod uygulamaları, f) Bitki hastalık ve zararlıları ile yabancı otlar, g) Toksikoloji ve ekotoksikoloji, ğ) Entegre zararlı yönetimi, entegre ürün yönetimi ve organik tarım, h) Zirai mücadele ve entegre mücadele teknik talimatları, ı) Mesleki diğer konular.
GAP Bölgesi Örneğinde Pestisiti KİM satıyor? GAP Tarımda Çalışanların Sağlığı Araştırması- 2013 Optimum örnek büyüklüğüne ulaşmak için; 342 işyeri seçilmiş ve %95,3 üne ulaşılmıştır. Satış yapan 2 kişiden biri uygun kişi değil 2 işyerinden birinde Yönetmelikte açıkça ifade edilen şekilde Bitki koruma ürünleri insan, hayvan ve çevre için zehirli ve tehlikelidir ifadesi yer almamakta 5 işyerinden 4 ünün çevresinde ev, işyeri vardır.
Satış Yerlerinin Yönetmelik Açısından Uygunluk Durumu (%)
Satış Yerlerinin Yönetmelik Açısından Uygunluk Durumu
Satış Yerlerinde Çalışanların Bilgi Durumu (%)
Satış yerlerinde çalışanların bildirdikleri hastalıklar (%)
Satış yerlerinin ortam faktörlerine göre çalışanlarda hastalık görülme durumu % 35 30 27,9 32,1 31 25 20 15 10 14,7 15,8 15,8 16,5 20 Olan Olmayan 5 0 Çok zehirli ilaçlar için raf ve bölme Lavabo bulunma durumu Lavaboda sabun bulunma durumu Havalandırma düzeni bulunma durumu
Satış yerlerinin ortam faktörlerine göre çalışanlarda psikiyatrik hastalık görülme durumu (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 26,8 41 Çok zehirli ilaçlar için ayrı raf 46,8 25,4 Açıkta ürün satışı 66,7 57,1 50 28,8 28,2 29,1 Kullanma süresi geçmiş ilaç satışı Etiketsiz ürün satışı Ruhsatsız ürün satışı Olan Olmayan
Çalışanlarda görülen nörolojik bozukluklar (%) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 37,5 32,8 29,9 28,9 25,5 25,5 23 22,1 19,6 19,1 18,1
Çalışanlarda görülen nörolojik bozukluklar (%) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 17,6 12,5 12,3 10,8 8,3 7,8 7,8 7,8 5,9 2,5
Çalışanlarda görülen psikiyatrik şikayetler (%) 12 11,3 11,3 10,8 10 8 6 8,8 7,4 6,4 4,9 4 2 0
Araştırmanın ortaya koydukları Yönetmeliğe tam uygun satış yeri yok Satış yapanın bilgi eksikliği Ürünlerin çevreye etkileri ile ilgili farkındalık yetersiz Hasat için beklenmesi gereken süre bilgisi yetersiz KKD bulundurma ve satışı düşük Pestisitler uygun koşullarda saklanmamakta Uygulama sırasında sağlık sorunu görülme sıklığı yüksek
1. adım -Yasal Düzenlemeler Bitki Koruma Ürünlerinin Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik yayınlanmış olup; piyasaya arz edilen bitki koruma ürünlerinin insan sağlığı ve çevre üzerinde yaratabilecekleri olumsuz etkilere karşı etkin kontrolünü ve gözetimini sağlamak üzere sınıflandırılmasına, etiketlenmesine ve ambalajlanmasına ilişkin usul ve esasları düzenlenmesi amaçlanmaktadır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Bitki Koruma Ürünlerinin Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik. 2011
Güvenli pestisit uygulamaları 1. adım -Yasal Düzenlemeler KİM? Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği, hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerden sayılacağına, kadınlarla 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin hangi çeşit ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabileceklerine ilişkin hükümleri belirlemektedir. Ek 11 de yönetmelik gereği, ağır ve tehlike işler kapsamına giren işler tanımlanmakta olup, tarım ilaçları kullanımı işleri adı altında pestisit uygulayıcılarının risk kapsamında olduğu belirtilmektedir. Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği, 2004.
Güvenli pestisit uygulamaları 1. adım -Yasal Düzenlemeler KİM? Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 2013;28733 Risk değerlendirmesi Eğitim Sağlık gözetimi. Tarımda çalışanlar kayıtlı değil!!!!!
Güvenli pestisit uygulamaları 1. adım -Yasal Düzenlemeler KİM? Bitki Koruma Ürünlerinin Önerilmesi, Uygulanması ve Kayıt İşlemleri Hakkında Yönetmelik Profesyonel uygulayıcı: Bakanlıktan ticari amaçlı bitki koruma ürünü uygulama yetkisi almış ziraat mühendisleri, bitki sağlığı ile ilgili dersleri almış teknikerleri ve ziraat teknisyenlerini, Madde 15. ç) Astım gibi kronik solunum yolu rahatsızlıkları, alerjik rahatsızlıklar, cilt hastalıkları ve nörolojik rahatsızlıkların bulunup bulunmadığı ile ilgili sağlık kontrollerinin yapılması sonucu bu işi yapmaya uygun olduğunu gösteren sağlık raporu, Bitki Koruma Ürünlerinin Önerilmesi, Uygulanması ve Kayıt İşlemleri Hakkında Yönetmelik. Resmi Gazete 2014 Aralık; 29194
Güvenli pestisit uygulamaları 1. adım -Yasal Düzenlemeler KİM? Reçete yazılma zorunluluğu Reçete yazma yetkisine sahip kişiler Reçete yazma belgesine sahip kişilerin sorumlulukları BKÜ satan bayilerin sorumlulukları BKÜ uygulayama yetkisine sahip kişiler BKÜ uygulayıcılarının sorumlulukları Üreticilerin sorumlulukları BKÜ alıcılarının sorumlulukları tanımlanmıştır. Bitki Koruma Ürünlerinin Önerilmesi, Uygulanması ve Kayıt İşlemleri Hakkında Yönetmelik, 2014.
KİM? Bitki koruma ürünü uygulayıcılarının sorumlulukları, hakları ve çalışma şartları MADDE 18 (6) Bitki koruma ürünü uygulayıcıları, bitki koruma ürünü hazırlama ve uygulama işlerinde; hamile kadınları, on sekiz yaşından küçük çocukları ve hastaları çalıştıramazlar. (7) Bitki koruma ürünü uygulayıcıları, bitki koruma ürünü uygulanması esnasında koruyucu elbise, eldiven ve maske gibi iş kıyafetleri ve malzemelerini amacına ve talimatına uygun kullanırlar. (8) Bitki koruma ürünlerinin hazırlanması ve uygulanması sırasında tütün ve tütün ürünleri dahil herhangi birşey içilmez ve yenilmez. (9) Profesyonel uygulayıcıların ve yanında bitki koruma ürünü hazırlama ve uygulama işlerinde fiilen çalışacak olanların işe başlamadan önce sağlık raporu almaları zorunludur. Bu raporda; astım gibi kronik solunum yolu rahatsızlıkları, alerjik rahatsızlıklar, cilt hastalıkları ve nörolojik rahatsızlıklarının bulunup bulunmadığı ile ilgili sağlık kontrollerinin yapılarak bu işi yapmaya uygun oldukları belirtilmiş olmalıdır. Sağlık durumunda değişiklik olması halinde sağlık raporu yenilenir. Bitki Koruma Ürünlerinin Önerilmesi, Uygulanması ve Kayıt İşlemleri Hakkında Yönetmelik, 2014.
KİM? Bitki koruma ürünü uygulayıcılarının sorumlulukları, hakları ve çalışma şartları MADDE 18 (10) Profesyonel uygulayıcılar ve yanında aktif olarak çalışanlar, aktif oldukları sürece iki yılda bir genel sağlık kontrolünden geçirilerek, nörolojik muayeneleri yapılır. Yapılan muayene ve ölçümler sonucunda sağlığının bozuk olduğu tespit edilenler ile bozulma eğilimi gösterenler, gerekli tedavileri yapılıp sağlıklarına kavuşuncaya kadar bitki koruma ürünü hazırlama ve uygulama işlerinde çalıştırılamaz. Sağlık raporunun aslı belge sahibinin kendi dosyasında, onaylı bir sureti ise Bitki Koruma Ürünleri Uygulama Belgesini aldığı il veya ilçe müdürlüğündeki dosyasında muhafaza edilmek üzere ilgili Müdürlüğe verilir. Bitki Koruma Ürünlerinin Önerilmesi, Uygulanması ve Kayıt İşlemleri Hakkında Yönetmelik, 2014.
KİM? Bitki koruma ürünü uygulayıcılarının sorumlulukları, hakları ve çalışma şartları Eğitim ve bilgilendirme toplantıları MADDE 23 (1) Bitki Koruma Ürünleri Uygulama Belgesi almak isteyen 14 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen kişilere il müdürlüğü bitkisel üretim ve bitki sağlığı şube müdürlükleri veya ilçe müdürlükleri tarafından eğitim konuları dikkate alınarak her yılın ocak veya temmuz aylarında eğitim düzenlenir. (2) b) Bitki koruma ürünleri ile ilgili olarak uygulayıcı, sakinler, seyredenler, uygulama yapılan alana girenler ve uygulama yapılan maddeleri yiyen veya bu maddelere temas eden kişiler için riskler ve tehlikeler, bunların sigara içme gibi faktörlerle nasıl etkileneceği. c) Bitki koruma ürünü zehirlenme belirtileri ve ilk yardım önlemleri Pestisit uygulayanın uygun ve yeterli bilgi ve beceriye sahip olması sağlanmadıkça başarı sağlanamaz. Pestisiti tarımda çalışan herkes uyguluyor, ne yapalım? Bitki Koruma Ürünlerinin Önerilmesi, Uygulanması ve Kayıt İşlemleri Hakkında Yönetmelik, 2014.
Ortam faktörleri? Güvenli pestisit uygulamaları 2. adım - Ortamı hazırlama?? Tarım sektöründe pestisit etkilenimini kontrol altına almak için, tarımda çalışanların sağlık ve güvenliğe yönelik 21 Haziran 2001 de kabul edilen ve tarımda iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini düzenleyen; 184 Sayılı Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi ülkemiz tarafından imzalanıp, 192 sayılı tavsiye kararı doğrultusunda uygulamalar düzenlenmelidir. Ortam faktörlerini düzenlenmeden başarı sağlanamaz Tarım alanlarında minimum sağlık ve güvenlik standartları!
Güvenli pestisit uygulamaları; 3. adım Güvenli pestisit uygulama davranışı geliştirme Önemli olan bilgiyi davranış değişikliğine dönüştürmek Kim, Nerede, Nasıl eğitim veriyor? Eğitimin içeriği epidemiyolojik kanıtlara dayalı mı? Eğitimin içeriği hedef gruba uygun hazırlanmış mı? Bilişsel ve duygusal uyarılma yaratıyor mu? Eğitimci konusuna hakim mi? Eğitimci uygun iletişim tekniklerini kullanıyor mu? Eğitimci davranış kazandırma mekanizmasını biliyor ve kullanıyor mu? Eğitime katılım nasıl düzenlenmiş? Eğitim programının süresi nedir? Tarım Türkiye de 2. ana sektör, eğitimci sayısı yeterli mi? Kimler nerede nasıl eğitim almalı? (Mezuniyet öncesi-mezuniyet sonrası)
Güvenli pestisit uygulamaları; 4. adım Denetim Satış yerleri Eğitimler Uygulamalar Kim, nasıl denetleyecek? Halk Sağlığı Müdürlükleri? Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Güvenli pestisit uygulamaları; 5. adım Güvenli pestisit uygulama davranış sürveyansı ve sağlık sonuçlarına ilişkin sürveyans sistemini kurma ASM, TSM, Primer koruma Sağlıklı davranış kazandırma Sekonder koruma Taramalar
İzleme- Değerlendirme (kanıta dayalı olarak) Yasalar yeterli mi? Ortam faktörlerinin kontrolüne yönelik düzenlemeler yeterli mi? Eğitim yeterli mi? Sürveyans, bilgi üretmeye ve planlamaya yapmaya fırsat veriyor mu? Denetimler yeterli mi?
ZARARLI KONTROLÜNDE SON BAŞVURULAN YÖNTEM OLARAK UYGULANMASINI SAĞLAYALIM Sağlıklı bir yaşam dileğiyle, teşekkür ederim