ÇALIŞMA MEVZUATINDA ÜCRETSİZ İZİN UYGULAMALARI

Benzer belgeler
İŞ KANUNU NA GÖRE ÇALIŞMA KOŞULLARINDA ESASLI DEĞİŞİKLİK

İŞ AKDİNİN ASKIYA ALINMASI

KISMİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİYLE ÇALIŞANLARIN YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKI

Yıllık İzindeki İşçi İşten Çıkartılabilir mi?

İlgili Kanun / Madde 4847 S. İşK/22

İş Sözleşmesi (MADDE 8) Deneme Süreli İş Sözleşmesi (MADDE 15) İŞ SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ

KISMİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ İLE ÇALIŞAN İŞÇİLERİN HAFTA TATİLİ İZİNLERİ VE HAFTA TATİLİ İZNİ ÜCRET HAKLARI

İŞVERENLERİN İŞSİZLİK SİGORTASI İLE İLGİLİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE BU YÜKÜMLÜLÜKLERİ YERİNE GETİRMEDİKLERİ TAKDİRDE KARŞILAŞACAKLARI İDARİ PARA CEZALARI

Sirküler no: 019 İstanbul, 10 Şubat 2009

Geçici İş İlişkisi Uygulama Rehberi

BELİRSİZ SÜRELİDEN BELİRLİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİNE GEÇEN İŞÇİ VE İŞVERENİN YASAL HAKLARI

İlgili Kanun / Madde 4857 S.İşK/ S.İşK/14 T.C YARGITAY 9. HUKUK DAİRESİ. Esas No. 2009/12918 Karar No. 2011/12793 Tarihi:

15 YIL VE 3600 GÜNLE KIDEM TAZMİNATI ALANLAR BAŞKA YERDE ÇALIŞABİLİR Mİ?

İlgili Kanun / Madde 4857 S.İşK/17, S.İşK/14

İlgili Kanun / Madde 1475.S.İşK/ S.İşK/57 T.C YARGITAY 9. HUKUK DAİRESİ. Esas No. 2009/17310 Karar No. 2011/19792 Tarihi:

İlgili Kanun / Madde 4857S.İşK/17

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK. /18-21

İŞ YASASINA GÖRE İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA ZORUNLULUĞU VAR MI?

PAZARLAMACILIK SÖZLEŞMELERİ

YENİ BORÇLAR KANUNU NDA SÖZLEŞME DEVRİ, İHBAR SÜRELERİ VE BELİRLİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ

İlgili Kanun / Madde 5953 S.BİşK/53

İlave Tediye, Yıllık İzin ve İkramiye Hesabında Çalışılmış Gibi Sayılacak Haller Hangileridir?

BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç ve Kapsam Madde l Bu Yönetmeliğin amacı, 4857 sayılı İş Kanununa tabi

ASLI ÇALIŞKAN İŞ HUKUKUNDA ANALIK VE EBEVEYN İZİNLERİ

İŞÇİNİN SAĞLIK NEDENLERİNE DAYANAN DEVAMSIZLIĞINDA İŞVERENLERİN HAKLARI VE UYGULAMADAKİ SORUNLAR?

İlgili Kanun / Madde 4857 S.İşK/53,54,57

Yazılı Belge Yükümlülüğü

İŞSİZLİK SİGORTASI KANUNU

4857 Sayılı İş Kanunu Fihristi

İŞÇİNİN HAFTA TATİLİNDE ÇALIŞTIRILMASI HALİNDE ÜCRETİNİN HESAPLANMASI VE İDARİ PARA CEZASI II. HAFTA TATİLİ ÇALIŞMASININ ÜCRETİ VE HESAPLANMASI

İlgili Kanun / Madde 1475 S.İşK/14

İlgili Kanun / Madde 4857 S.İşK/18

İlgili Kanun / Madde 6098 S. TBK/ S. İşK/14

AHMET SEÇKİN YERLEŞİK VE GÜNCEL YARGITAY KARARLARI İLE BELİRLENEN BİREYSEL İŞ HUKUKU VE UYGULAMASI

GEREKLİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMİ ALINMAYAN İŞYERLERİNDE ÇALIŞAN İŞÇİLERİN HAKLARI NELERDİR?

SON DÜZENLEMELERLE UYGULAMALI İŞ HUKUKU VE SOSYAL SİGORTALAR MEVZUATI İLE ÜCRET HESAP PUSULASI (BORDRO) BİLGİLENDİRMESİ

MAKTU AYLIK ALAN SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİNE GÖRE ÇALIŞAN PERSONELE 4857 SAYILI İŞ KANUNU NUN 48 VE 49 UNCU MADDELERİNİN UYGULANMASI SORUNU

İHBAR SÜRESİ İLE YILLIK ÜCRETLİ İZİN SÜRESİ İÇE İÇE GİREBİLİR Mİ? TOPLU İŞ ARAMA İZİNİ VE İŞ GÜNLERİ

YENİ BORÇLAR KANUNU NUN YILLIK İZNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİ İLE 4857 SAYILI İŞ KANUNU NUN YILLIK İZNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİNDE FARKLILIK VE DEĞERLENDİRMESİ

ÇÖZÜM KÖTÜ NİYET TAZMİNATI. Erol GÜNER 36

İŞ SÖZLEŞMESİNDE CEZAİ ŞARTIN GEÇERLİLİĞİ

İŞVERENİN ÖDEME GÜÇLÜĞÜNE DÜŞMESİ HALİNDE İŞÇİ ÜCRETLERİNİN ÜCRET GARANTİ FONU NDAN ÖDENMESİ

SİGORTALILARIN PRİM GÜN SAYISININ SGK YA BİLDİRİLMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK. /21 T.C YARGITAY 7. HUKUK DAİRESİ Esas No. 2015/8707 Karar No. 2015/8125 Tarihi:

İBRA SÖZLEŞMESİ VE SÖZLEMENİN GEÇERLİ OLMASI İÇİN ARANAN KOŞULLAR

İşsizlik ödeneği hakkında bilinmesi gereken herşey

KISA ÇALIŞMA VE KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ HAKKINDA YÖNETMELİK

İlgili Kanun / Madde 1475.S.İşK/14

Yeni Borçlar Yasasında Hizmet Sözleşmesi

İŞ KANUNU ve ÇALIŞMA YAŞAMI KANUNLARI

KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK/46 HAFTA TATİLİ

İŞ SÖZLEŞMESİ SONA EREN İŞÇİ KULLANMADIĞI KAÇ YILLIK ÜCRETLİ İZNİNİ TALEP EDEBİLİR?

GSG Hukuk Aylık İş Hukuku Bülteni Sayı Genel ekonomik kriz

İŞ SÖZLEŞMESİNİN ASKIYA ALINMASI

İŞÇİNİN BİRDEN FAZLA RAPOR ALMASI VE HER RAPOR ARALIĞINDA ÇALIŞMASI DURUMUNDA İHBAR ÖNELLERİ + 6 HAFTANIN HESAPLANMASI

İŞYERİNDE 15 YIL VE 3600 GÜN ŞARTINI TAMAMLAYAN HER İŞÇİ KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANIR MI?

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK/2, S.İşK/14

PRİME TABİ OLAN VE OLMAYAN KAZANÇLARDA ÖZELLİKLİ KONULAR

TORBA KANUNDAKİ KISA ÇALIŞMA VE KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ İLE İLGİLİ DEĞİŞİKLİKLER VE YENİLİKLER

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Müşavirleri Derneği ÇSGM-DER

İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK. / S.TBK/420

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK/32

İlgili Kanun / Madde 4857 S.İşK/17, 41, 46, S.İşK/14

MAKALE 6098 SAYILI BORÇLAR KANUNU VE YARGITAY KARARLARI IŞIĞINDA İŞ HUKUKUNDA İBRA SÖZLEŞMESİ

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK. /32

KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNE YENİ DÜZENLEME

FAZLA SAATLERLE ÇALIŞMADA İŞÇİNİN ONAYI

1 TEMMUZ 2013 TARİHİNDEN İTİBAREN UYGULANACAK ASGARİ ÜCRET VE SOSYAL GÜVENLİKLE İLGİLİ TABAN VE TAVAN ÜCRETLERİ

İŞ GÜVENCESİ TAZMİNATI ÖDENMESİ HALİNDE KAZANÇ TESPİTİ NASIL YAPILIR?

İşsizlik sigortası nedir, nasıl alınır?

SOSYAL GÜVENLİĞE İLİŞKİN TABAN VE TAVAN ÜCRETLER

GSG Hukuk Aylık İş Hukuku Bülteni Sayı -10

Mesleki Deneyim. Eğitim Bilgileri. Prof. Dr. Nurşen CANİKLİOĞLU. Profesör Marmara Üniversitesi Doçent Marmara Üniversitesi

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK. /2

DURSUN AKTAĞ DAİRE BAŞKANI

SOSYAL GÜVENLİĞE İLİŞKİN TABAN VE TAVAN ÜCRETLER

TÜRK İŞ HUKUKU VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNDA GÜVENCELİ ESNEKLİK

İBRANAME DÜZENLENİRKEN İŞVERENLERCE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK/41, 54,59

İlgili Kanun / Madde 1475 S.İşK/14

EBRU ERENER TÜRK İŞ HUKUKUNDA ASGARİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ

VERGİDEN İSTİSNA KIDEM TAZMİNATI, ÇOCUK YARDIMI VE AİLE YARDIMI İÇİN YAPILAN ÖDEMELERDEN İSTİSNA SINIRI

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK. / S.STSK/25

TANIMLAR EŞİT DAVRANMA İLKESİ İŞYERİNİN VEYA BİR BÖLÜMÜNÜN DEVRİ FESHİN GEÇERLİ SEBEBE DAYANDIRILMASI

Sirküler Rapor Mevzuat /130-2 VERGİDEN İSTİSNA KIDEM TAZMİNATI, ÇOCUK YARDIMI VE AİLE YARDIMI İÇİN YAPILAN ÖDEMELERDE İSTİSNA SINIRI

T.C. YARGITAY 22. HUKUK DAİRESİ

ASGARİ ÜCRET VE SOSYAL GÜVENLİKLE İLGİLİ TABAN VE TAVAN ÜCRETLERİ

YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKI

TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMUNA Mali Hizmetler Kurum Başkan Yardımcılığı)

KIDEM ZAMMI ÜCRETE UYGULANAN AYRI ZAMDIR ÖNCE KIDEM ZAMMI UYGULANIR DAHA SONRA TOPLU SÖZLEŞMEDEKİ NISBİ ZAM UYGULANIR Y A R G I T A Y İ L A M I

İlgili Kanun/Madde 854 S. DİşK/26,28 T.C YARGITAY 9. HUKUK DAİRESİ. Esas No. 2012/25671 Karar No. 2014/3980 Tarihi:

T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI

Biruni Üniversitesi İş ve Sosyal Güvenlik Uygulamaları Sertifika Programı. Sosyal Güvenlik Hukuku

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK. /6, S. İşK/14 T.C YARGITAY 22. HUKUK DAİRESİ Esas No. 2015/1888 Karar No. 2015/6201 Tarihi:

Taşeron İşçi Hakları (4857 S.K. ve 5510 S.K.) Konulu Hizmet İçi Eğitim ÖN TEST

Çalışmanın devamında Yönetmelik in İş Kanunu na kıyasen farklılık taşıyan maddeleri değerlendirilmiştir:

6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDA ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI

İlgili Kanun / Madde 4857 S. İşK/18-21

Transkript:

ÇALIŞMA MEVZUATINDA ÜCRETSİZ İZİN UYGULAMALARI Sinan EKŞİ 1 GIRIŞ Beklenmeyen durumlarda, işçi ve işverenin karşılıklı rızasıyla ortaya çıkan iradi askı durumu uygulamada ücretsiz izin olarak adlandırılmaktadır. Ücretsiz izin uygulaması işyerlerinde son çare olarak başvurulması gereken, fesihten önceki bir tedbir, sözleşme ilişkisinin değişen koşullara uyarlanarak devamını sağlayan bir yöntemdir. Son yıllarda ülkemizde özellikle ekonomik krizlerle birlikte ücretsiz izin uygulaması yaygınlaşmıştır. İşverence yapılan ücretsiz izin teklifi, işçiler tarafından kabul edildiği takdirde iş akdi tarafların anlaşmasıyla askıya alınmış olur. Ancak, işverenlerin tarafından işçilerin ücretsiz izne çıkarılması, çalışma koşullarında işçi aleyhine esaslı bir değişiklik anlamına geldiğinden, bu durumda değişiklik feshine ilişkin 4857 sayılı İş Kanunu nun 22. maddesinin uygulanması ve işverenin bu yöndeki önerisinin yazılı şekilde yapılması gerekir. İşverenin bu yazılı önerisini, işçinin altı işgünü içinde yazılı olarak kabul etmesi halinde iş akdi askıya alınır ve başta iş görme borcu ve ücret ödeme borcunun yerine getirilmemesi olmak üzere askıya almanın hüküm ve sonuçları ortaya çıkar. İşçinin, işveren tarafından teklif edilen ücretsiz izni kabul etmesiyle birlikte bu durum, işletme riskinin işçi tarafından yüklenmesine yol açmaktadır. Bu riski yüklenmesi nedeniyle de işçi; ücret, kıdeme bağlı haklar ve sosyal sigorta hakları bakımından olumsuz bir durumla karşı karşıya kalmaktadır. ÜCRETSIZ İZIN KAVRAMI İş Kanunu nda ücretsiz iznin niteliği açıkça tanımlanmamış olmakla birlikte; birtakım izinlerin ücretsiz izin olarak değerlendirildiği görülmektedir. Kadın işçinin doğumdan sonraki altı aylık doğum izni, işyerinin bulunduğu yer dışında tatilini geçirecek işçiye verilmesi gereken dört güne kadar olan yol izni bunlara örnektir. Kanun da ücretsiz izin olarak ifade edilen bazı izinler olmakla birlikte; ücretsiz izne ilişkin doğrudan bir düzenleme yoktur ve bu izinlerin yer aldığı maddelerde de, ücretsiz iznin tanımı yapılmamıştır. Taraf iradeleri ile uygulamaya konulan ücretsiz izinlere ilişkin ise mevcut yasalarda bir düzenleme bulunmamakta olup doktrindeki gö- 1 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişi 197

rüşler ve Yargıtay içtihatları ile şekillenmiştir. Ücretsiz izin, özünde tarafların karşılıklı olarak iş sözleşmesini askıya almaları halidir. İş güvencesi sağlama ve iş sözleşmesinin varlığını korumak amacıyla geliştirilen askı teorisi, işçinin iş görme ediminin ifasını veya işverenin iş görme edimini kabulünün imkansız hale geldiği hallerde hizmet akdinin devamını sağlayabilmenin en uygun hukuki aracı olmuştur. İşçinin iş görme borcunu yerine getirmesini geçici olarak engelleyen bu gibi hallerde, sözleşmenin sona ermesindense; askıya alınarak iş ilişkisinin devamının sağlanması İş Hukuku nun getirdiği çağdaş yöntemlerden birisidir. İŞ SÖZLEŞMESININ ASKIYA ALINMASI VE ÜCRETSIZ İZIN UYGULAMALARI İş sözleşmesinin hangi hallerde sona ereceği İş Kanunu nda belirtilmekle beraber işçi ve işveren arasında rıza bulunması koşuluyla sözleşmenin askıya alınması durumları da bulunmaktadır. Sözleşmenin askıya alınma sebeplerinin bir bölümü; geçici süreli askerlik, hastalık, analık hali ve zorlayıcı sebepler, ücretli ve ücretsiz izinler gibi işçinin kendisinden kaynaklanan sebeplerken diğer bir bölümü de işyerinin içinden ve dışından kaynaklanan sebeplerdir. Örneğin, sürüm ve satış olanaklarının azalması, talep ve sipariş düşüklüğü, enerji sıkıntısı, ülkede yaşanan ekonomik bir kriz, genel piyasa durgunluğu, dış pazar kaybı ve hammadde sıkıntısı gibi etkenler, işyerinin dışından kaynaklanan askı sebepleridir. İşçinin işgörme edimini geçici olarak yerine getirmesini engelleyen bu gibi durumlarda, iş akdi sona ermeyip askıya alınır ve engellerin kalkmasıyla da iş ilişkisi tekrar kaldığı yerden devam eder. İş akdinin askıda kalması sonucunu doğuran bu nedenler, işçinin işe devamsızlığını meşru hale getirerek askı süresi içinde işverenin sözleşmeyi bu nedenlere dayanarak feshetmesini engeller (Bayındır, 2014). İş akdi kural olarak tarafların karşılıklı rızasıyla askıya alınabilir. Ücretsiz izinde bir çeşit askı hali olup ücretsiz izin uygulaması neticesinde, işverene ait olması gereken işletme riski işçiye yüklenmiş olmaktadır. Çünkü işveren işçileri işten çıkarma maliyetlerine katlanmak zorunda kalmaksızın iş akitlerini askıya alma olanağını elde etmekte buna karşılık işçi hukuken işsiz kalmadan fiilen işsizliğin sonuçlarına katlanmaktadır. Bu dönemde işçi gelir güvencesinden ve sosyal haklarından yoksun kalmaktadır. Kısa sureli çalışma koşulları (4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu nun ek 2. 198 OCAK - ŞUBAT

madde) gerçekleşmediğinden kısa çalışma ödeneği ve işsiz sayılmadığı (4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu nun, 47/e, 51.md.) için işsizlik ödeneği alamamaktadır. Yeni bir iş bulmanın güçlüğünü düşünerek istihdamda kalmaya çalışan ve bu nedenle ücretsiz izin önerisini kabul eden işçiler böylelikle işletme riskini yüklenmiş olurlar (Süzek, 2007, 124). Ücretsiz iznin hukuki sebebi iki şekilde olabilmektedir. Birincisi, taraf iradeleri ile doğan ücretsiz izin halidir; diğeri ise tarafların karşılıklı iradelerine bağlı kalmaksızın somut olgunun varlığı halinde işçiye ücretsiz izin kullanma imkanı veren yani işveren iradesine ihtiyaç duyulmayan kanundan doğan ücretsiz izin halleridir. İki ücretsiz izin şekli arasındaki fark, irade beyanlarının niteliğinde kendini göstermektedir. Kanundan doğan ücretsiz izinler, tek taraflı irade beyanı ile kullanılabilirken; iradi ücretsiz izinde, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamalarının olması gerekmektedir. İş Kanunu nda, mazeret izinleri; evlenme izni, ölüm izni, analık izni, doğum yapan işçi için ücretsiz izin hakkı, süt izni, yol izni ve diğer izinler olarak ifade edilmektedir. İşçinin Kanun dan kaynaklanan mazeret izinlerinin bir kısmı, ücretsiz izin kapsamında değerlendirilerek ücretsiz iznin sonuçlarına uygulanan hükümler, bu izinler bakımından da işlerlik kazanır. Başka bir deyişle, bu ücretsiz izin durumlarında da sözleşme askıdadır (Bayındır, 2013, 5). ÜCRETSIZ İZIN KAPSAMINDA DEĞERLENDIRILEN DIĞER ASKI HALLERI VE BAZI FIILI DURUMLAR İş sözleşmesinin askıya alındığı hallerden birincisi grev ve lokavt halidir. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu nun 67. maddesinde de grev ve lokavt süresince iş sözleşmelerinin askıda olacağı belirtilmiştir. Dolayısıyla, grev ve lokavt uygulamasında işçinin iş görme, işverenin ise ücret ödeme borcu bulunmamaktadır. İş sözleşmesinin kanun hükmü gereği askıya alındığı hallerden birisi de, muvazzaf askerlik dışında silâhaltına alınma veya herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevini yerine getirmek amacıyla işçinin işyerinden ayrılmasıdır. İş Kanunu nun 31. maddesinde, işyerinden ayrılan işçinin iş sözleşmesinin iki ay süresince işveren tarafından feshedilemeyeceği belirtilmiştir. Bir yıldan fazla çalışması olan işçinin iş sözleşmesi, işçinin çalıştığı her yıl için iki gün eklenmek suretiyle bulunacak toplam süre kadar askıda olacak olup toplam süre doksan günü geçemeyecektir. Bir yıllık kıdem şar- 199

tının oluşmasıyla birlikte, kanuni bir ödev ya da muvazzaf askerlik dışında silâhaltına alınma sebebiyle işçi işyerinden ayrılırsa, iş sözleşmesi belirtilen bu süreler için askıdadır. Ancak silâhaltında geçen süreler, ücretsiz izin olarak değerlendirilemez. İşçinin herhangi bir sağlık sebebiyle işe devam edememesi halinde, işçinin işe devam edemediği sürede iş sözleşmesi askıdadır. İşçinin hastalığı nedeniyle iş sözleşmesinin ne kadar süreyle askıda kalacağı ve bu nedenle iş sözleşmesinin ne kadar süreyle feshedilemeyeceği de önemlidir. İşçinin kendi kusuruyla yol açmadığı sağlık sebepleriyle işe devam edemediği sürelerde, iş sözleşmesinin işverence feshedilebilmesi için, İş Kanunu nun 25/II maddesinde belirtildiği üzere, işçinin hastalık sebebiyle devamsızlığının, İş Kanunu nda öngörülen ihbar sürelerine altı hafta daha eklenmesiyle bulunacak süre kadar uzamış olması şarttır. Örneğin, kıdemi altı aya kadar olan işçinin iş sözleşmesi iki haftalık ihbar süresine altı hafta daha eklenmesi ile toplamda sekiz hafta beklendikten sonra feshedilebilecektir. İşçinin hastalığının oluşmasında işçinin kusuru varsa, İş Kanunu nun 25/I maddesi uyarınca, işçinin devamsızlığının ardı ardına üç işgünü veya bir ay içinde beş işgünü olması halinde, işveren iş sözleşmesini haklı nedene dayanarak; ancak kıdem tazminatını ödemek suretiyle feshedebilir(bayındır, 2013, 8-9). İş Kanunun 25.maddesinin III. bendinde işçiyi bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı nedenin(mücbir sebebin) ortaya çıkması halinde işveren bir haftalık süreyi geçtikten sonra iş akdi haklı nedenle fesih edilebilir. Burada bahsedilen zorlayıcı neden işyerinden kaynaklanmayan, işçinin çevresinden meydana gelen ve bu nedenle işçinin herhangi bir kusuru olmaksızın geçici ifa imkansızlığı nedeniyle iş görme borcunu yerine getirememekte ve iş akdi askıya alınmaktadır. Örneğin sel, kar, deprem gibi doğal olaylarla ulaşımın kesilmesi, salgın hastalık nedeniyle bölgenin dışına çıkışın yasaklanması İş Kanununun 25/III anlamında zorlayıcı neden sayılır. Bu madde gereğince işverenin haklı nedenle fesih hakkının doğumu için sadece bir zorlayıcı nedenin varlığı nedeni yeterli olmayıp, bu nedene dayanan devamsızlığın ayrıca bir haftadan fazla sürmüş olması gerekir. İşveren İş Kanununun 40. maddesine göre beklenmesi gereken bir haftalık süre içinde iş akdi askıda bunduğu gibi, bu süreden sonra da işverence haklı nedenle fesih hakkı kullanılamazsa, ücret ödenmesi söz konusu olmaksızın sözleşme askıda kalmaya devam eder (Süzek, 2011, 646). İşçinin iş görme edimini yerine getirmeme hakkına meşru olarak sahip ol- 200 OCAK - ŞUBAT

duğu durumlardan biri de İş Kanunu nun 34. maddesinde belirtildiği üzere, mücbir bir neden olmadıkça işçinin ücretinin 20 gün geçmesine rağmen hala ödenmemiş olmasıdır. Ancak bu durumda, işçinin asli edimini yani iş görme borcunu kanundan doğan bir hak sebebiyle yerine getirmemesine karşın; sözleşme askıya alınmamış olup tüm koşulları ile devam etmektedir. Yargıtay, 10.02.2005 tarihli bir kararında, davacı işçi, ücretinin ödeme gününden itibaren 20 gün içinde ödenmemesi sebebiyle işgörme borcunu yerine getirmekten 60 gün süreyle kaçındığını ve çalışmadığı bu sürenin ücretinin davalıdan tahsiline karar verilmesini talep etmiştir. Yargıtay ın ilgili kararında, işçinin ücretinin ödeme gününden itibaren 20 gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmemesi halinde, işçinin işgörme borcunu yerine getirmekten kaçınabileceği; işten kaçındığı süre için ücret ödemesinin yapılması gerektiği yasa tasarısında düzenlendiği halde Türkiye Büyük Millet Meclisi ndeki görüşmeler sırasında bu düzenlemenin yasa metninden çıkarıldığı ve bu suretle yasama organı tarafından, boşta geçen bu süreler için ücret istenemeyeceğine dair iradesini açık olarak ortaya koyduğu belirtilmiştir. Bu nedenle İş Kanunu nun 34. maddesinin bu düzenlemesine göre işçinin iş görme borcunu yerine getirmekten kaçındığı bu sürelerin ücretini işverenden talep etmesi mümkün olmadığı belirtilmiştir. Bu gerekçelerle, Yargıtay tarafından ilgili mahkeme kararı bozulmuştur (Güzel, 123). İşçilik alacaklarının ödenmemesi nedeniyle işçinin iş görmekten kaçınması halinde ücrete hak kazanılamayacağına ilişkin Yargıtay görüşünün kabul edilmesi durumunda, işveren ücretsiz izin teklifini kabul etmeyen işçilerine ücretlerini ödemeyerek, onların iş görmekten kaçınmalarını sağlayarak fiilen ücretsiz izin durumu söz konusu olabilecektir(süzek, 2011, 335). Bir diğer iş görmekten kaçınma hali de, işverenin işyerinde iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almaması dolayısıyla işçinin iş görmekten kaçınması halidir. 6331 sayılı İş Sağılığı ve Güvenliği Kanunu nun 13. maddesinde belirtildiği üzere, işveren tarafından gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmaması durumunda işçinin iş görme edimini ifa etmeme hakkına sahip olduğu ve iş görmeksizin geçirilen süre bakımından ücreti ile kanunlardan ve sözleşmelerden doğan diğer haklarının saklı olacağı belirtilmiştir. Ayrıca bu husus, 4857 sayılı İş Kanunu nun yürürlükten kaldıran 83. maddesinde de yer almıştır İşçinin, işverenin gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almaması nedeniyle iş görmekten kaçındığı dönem için ücrete hak kazanıp da; müc- 201

bir bir neden olmaksızın ücretinin 20 gün içinde ödenmemesi nedeniyle, iş görmekten kaçındığı dönem için ücrete hak kazanmaması hakkaniyete uygun değildir (Bayındır, 2013, 12). Bundan dolayı bizim ve diğer bazı yazarlar ile birçok ülke hukukunda ve yargı kararlarında da benimsendiği üzere, işçilerin hakkaniyet ölçünde çalışmadıkları makul sürelerinde ücretlerinin ödenmesi gerekmektedir. Ayıca bu gibi durumlarda bu dönemlere ilişkin ücretlerin ödenmesi yükümlülüğü kabul edilmezse, işverenlere dolaylı olarak işverenlerin istedikleri zamanlarda ücretsiz izin uygulaması imkanı sağlanmış olacaktır. ÜCRETSIZ İZNI UYGULAMA KOŞULLARI İş Kanunu nun 22. maddesinin 1. fıkrası uyarınca, işverenin ücretsiz izine çıkarma önerisi yazılı olarak yapılır. İşçi bu öneriyi altı işgünü içinde kabul ederse iş akdi askıya alınmış olur. İşçi tarafından altı işgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen öneri ise reddedilmiş sayılır. Başka bir ifadeyle, Kanuna göre sözlü veya örtülü bir anlaşma geçerli sayılmaz. İş Kanunu nun 22. maddesi gereğince işçi yazılı olarak altı işgünü içersinde kabul etmezse; işveren işçiyi ücretsiz izne çıkaramamaktadır. İşçi ile işveren arasında ücretsiz izin süresi konusunda bir anlaşma olmuş; ancak askı süresinin sona ermesine rağmen işçi işe başlatılmamışsa iş akdi işverence feshedilmiş sayılır. İşçi bakımından ücretsiz izin talebi, çalışma koşulu değişikliği teşkil etmez. İş sözleşmesi hukuka uygun bir sebeple askıdadır. İş Kanunu na göre, çalışma koşulu değişikliği usulü sadece işverenin değişiklik teklifleri için geçerlidir. İşçinin değişiklik teklifleri için 22. madde hükümleri uygulanmaz. İşveren işçinin ücretsiz izin teklifini kabul ederse, bu durumda ücretsiz izin uygulaması doğrudan başlar. Bunun yanında, ispat kolaylığı nedeniyle işverenin işçinin ücretsiz izin teklifini yazılı olarak istemesi yerinde olacaktır. Ücretsiz izin teklifi işçiden gelmişse, ücretsiz izinde geçen süreler kıdemden sayılmamalı ve çalışılmış sürelerden değerlendirilmemelidir (Bayındır, 2013, 13-21). HUKUKA AYKIRI OLARAK ÜCRETSIZ İZNE ÇIKARILMA VE SONUÇLARI İşverenin ücretsiz izin teklifini işçi kabul etmemişse ve edimini ifaya hazırsa; fakat işveren bu edimi kabul etmezse, işveren bakımından alacak- 202 OCAK - ŞUBAT

lı temerrüdü oluşur. Temerrüdün söz konusu olabilmesi için işçinin ifaya hazır olması yeterlidir. İşveren işyerine gelen işçilerini işyerine almazsa, iş yapmaya hazır işçilerine iş vermemiş olacağından bu durum, İş Kanunu nun 66. maddesi gereğince, işçinin işini yapmaksızın işi yapmaya hazır beklediği durumlardan olduğu sonucuna varılarak işçi tüm ücret ve diğer alacaklarına hak kazanmalıdır. İşçinin hukuka aykırı bir ücretsiz izin uygulamasında, bu uygulamaya katlanma zorunluluğu olmadığı gibi; işverenin tek yanlı ücretsiz izin uygulaması işçi açısından haklı nedenle fesih sebebidir. Ancak, işçinin iş sözleşmesini bu şekilde feshetmesi halinde, işçi iş sözleşmesini her ne kadar haklı nedenle feshetse de ihbar tazminatından yararlanamayacağı gibi iş güvencesinden de yararlanamayacaktır (Bayındır, 2013, 26). ÜCRETSIZ İZNIN HÜKÜM VE SONUÇLARI İş sözleşmesinin ücretsiz izin uygulaması sebebiyle askıya alınması sonucu, iş sözleşmesi varlığını sürdürmekle beraber, tarafların bu sözleşmeden doğan temel borçları yani iş görme ve ücret ödeme borçları geçici bir süre ertelenir. İş görme ve ücret ödeme birbirine bağlı borçlar olduğundan, işçinin çalışmaması halinde ücret ödenmemesi doğal bir sonuçtur. Askı halinde ücret ödeme borcunun kalkması, ücret ekleri için de geçerli bir durum olmaktadır. Ücret ödenmemesi kuralı, emredici bir kural olmaması nedeniyle tarafların anlaşması halinde toplu iş sözleşmeleri ya da iş sözleşmeleriyle ücret ödeneceği kararlaştırılabilir. Kanunda bazı hallerde, iş sözleşmesi askıya alınmış olmasına rağmen ücret ödeneceği hükme bağlanmıştır. İş Kanunu nun 24 ve 25. maddelerinin III. bentlerinde zorlayıcı nedenlerle iş akdinin askıya alınması halinde işçilere bir hafta süreyle yarım ücret ödeneceği belirtilmiştir. Maktu aylık ücretli işçilere hasta, izinli veya sair nedenlerle mazeretli oldukları hallerde de aylıkları tam olarak ödenir. Ücretsiz izin sürecinde, temel borçlar dışında taraflar arasındaki iş akdi devam ettiğinden, bu temel edimler dışında kalan işverenin işçiyi gözetme ve işçinin sadakat borçları yürürlükte kalmayı sürdürür. İşçinin ücretsiz izin sırasında sürekli bir iş bulup çalışmaya başlaması sadakat borcuna aykırıdır. Sözleşmeyi usulsüz feshetmiş olacağından, ihbar ve kıdem tazminatı talep edemez. Buna karşılık, işçinin ücretsiz izin döneminde ve bu süreyle sınırlı olmak üzere geçici olarak iş bulup çalışabilmesi mümkündür. İşçi ücretsiz izin döneminde, yasal hiçbir ödemeye hak kazanmadığına 203

göre, bu dönem içinde kendi geçimini temin etmesi sadakat borcuna aykırılık teşkil etmez(bayındır, 2013, 30). ÜCRETSIZ İZIN SÜRELERININ KIDEME ETKISI Mülga 1475 sayılı İş Kanunu yürürlükte olan 14.maddesine göre; kıdem tazminatı işçinin son ücreti üzerinden işe başladığı tarihten, iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için 30 günlük ücreti tutarında ödenir. İşçiye ödenecek olan kıdem tazminatı süresinin hesabında, işçinin fiilen çalışmış olduğu ya da kanunen çalışmış gibi sayıldığı sürelerin toplamı dikkate alınır. Bu nedenle kıdem tazminatı hesabına işçinin talebi üzerine kullandığı veya zorla rıza gösterdiği ücretsiz izin süreleri dahil edilmez. Ücretsiz izin döneminde, ücret ödenmediği için sigorta primi de kesilemeyecektir. Bu da işçinin ücretsiz izin süresince, sosyal güvenlik açısından kıdemini etkilemekte ve bu günlere ilişkin prim ödeme günü söz konusu olmadığı için de işçinin emekliliğinde o kadar eksik günü söz konusu olacaktır (Süzek, 2011, 696). SONUÇ 1475 sayılı İş Kanunu döneminde, işverenin ücretsiz izin teklifini işçinin zımnen kabul etmesi mümkünken; 4857 sayılı İş Kanunu nun getirmiş olduğu 22. madde gereğince bu durum mümkün değildir. Buna rağmen, çalışma hayatında matbu olarak düzenlenen iş sözleşmelerinde ücretsiz iznin işverence istenildiği zaman uygulanabileceği ve işçinin de bu durumu peşinen kabul edeceğine dair hükümlerin yer aldığı görülmektedir. İş Kanunu nun 22. maddesinin düzenlemesi ile birlikte işçinin, çalışma koşullarındaki esaslı değişikliği kabul etmemesi halinde işveren ya bu değişiklikten vazgeçmek zorunda kalacak ya da değişikliğin geçerli bir nedene dayandığını veya fesih için başkaca bir geçerli nedeninin bulunduğunu yazılı olarak bildirmek suretiyle iş akdini feshedebilecektir. Böylelikle işçi, 4857 sayılı İş Kanunu nun 17. ila 21. madde hükümleri çerçevesinde dava açabilecek olup kıdem tazminatının dışında ihbar tazminatı isteyebileceği gibi işe iade davası hükümlerinden de yararlanma hakkına sahip olacaktır. İşçinin, İş Kanunu nun 17. ila 21. hükümlerinden yararlanabilmesi için iş güvencesi kapsamında olması şarttır. Aksi takdirde, işçi bu hükümlere göre dava açamaz. 204 OCAK - ŞUBAT

KAYNAKÇA Bayındır, Burçin(2013). 4857 sayılı İş Kanunu nda Ücretsiz İzin Uygulaması, 04.02.2014 tarihinde www.csgb.gov.tr/csgbportal/showwproperty adresinden erişildi. Güzel, Ali (2005). Karar İncelemesi Çalışma ve Toplum, 5 (2005), 205/2 Süzek, Sarper (2007). İş Akdinin Askıya Alınması ve Ücretsiz İzinler Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Özel Sayı: Ünal Narmanlıoğlu na Armağan, 9 (2007). Süzek, Sarper (2011). İş Hukuku. 7.bs. İstanbul : Beta Yayınları. T.C. Yasalar (10.06.2003). 4857 sayılı İş Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (25134 sayılı) T.C. Yasalar (20.06.2012). 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (28339 sayılı) Yargıtay 9.Hukuk Dairesi( 10.02.2005). E.2004/13259 ve K.2005/3782 sayılı kararı. Ankara: Yargıtay 9. Hukuk Dairesi. 205