SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA VE TARIM

SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA VE TARIM Taylan KIYMAZ taylankiymaz@gmail.com T.C. Kalkınma Bakanlığı ÖZET Kalkınma olgusuyla insanlığın yaşam kalitesinin artırılması amaç olarak belirlenmişken, sürdürülebilir kalkınma ise tanım olarak doğal kaynakların bilinçli tüketilerek gelecek nesillerin de ihtiyaçlarını karşılamak üzere dengeli kullanımıyla gelişmenin sağlanması şeklinde anlaşılabilir. 1987 yılında ilk defa tanımlanan sürdürülebilir kalkınma kavramı, Birleşmiş Milletlerin çevre ve kalkınmaya yönelik temel belgeleri ve en son 2012 Rio+20 Sürdürülebilir Kalkınma Konferansında ortaya konulan hedefler sonrası 2015 yılında açıklanan Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleriyle uluslararası alanda kabul gören temel amaçlara dönüşmüştür. Tarım sektörü özelinde Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) ve alt hedeflerinde birçok hüküm dikkate alınmalıdır. Açlığın ve yoksulluğun azaltılmasında tarım sektörünün performansı birincil olarak görülürken kaynakların etkin şekilde ve israf edilmeden tarımsal üretimi destekleyecek şekilde kullanılması, iklimdeki istikrarsızlığı tetikleyecek metotlardan kaçınılarak karbon salımının azaltılması, çevreye duyarlılığın artırılmasına yönelik tedbirler alınması önceliğini korumaktadır. Ülkemizde Onuncu Kalkınma Planıyla her alanda doğru biçimde ülke kalkınma politikalarında gözetilmeye başlanan sürdürülebilirlik, SKH nin ortaya çıkmasıyla birlikte üzerinde daha ayrıntılı çalışmayı gerekli kılan bir kavram haline gelmiştir. Kalkınma Planında tarım başlığı altında yer alan politikaların kaynak kullanımının etkinleştirilmesi, gıda güvenliği, çevreye duyarlı üretim ve sektörde teknolojik dönüşüm konularını öncelik olarak belirlemiş olması yanında Planda SKH nin diğer alt hedeflerinin de büyük ölçüde kapsanmış olması uzun dönemde sürdürülebilir tarımsal kalkınmanın sağlanmasında önemli görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Sürdürülebilirlik, tarım, kalkınma hedefleri, Kalkınma Planı SUSTAINABLE DEVELOPMENT AND AGRICULTURE ABSTRACT The concept of development is defined to improve the quality of the lives of humanity. Further, sustainable development means development via balanced and responsible consumption of natural resources considering to meet the needs of future generations. The concept of sustainable development is defined in 1987 for the first time in basic documents of the United Nations that are related to the environment and development. As an output of the 2012 Rio+20 Sustainable Development Conference several goals have been announced, but after 2015, 985

Sustainable Development Goals (SDG) have been presented to be the main policy objective for sustainable development issue. SDG and sub-goals have to be taken into account considering agricultural development. Reduction of hunger and poverty are seemed to be primary goals in the performance of the agricultural sector. Moreover, efficient use of natural resources without wasting them, reduction of carbon emissions with different production methods that do not trigger instability in the climate and taking measures to increase awareness for environment will be important policy choices in agriculture. In Turkey, especially in the Tenth Development Plan with a correct format, sustainability is considered in each policy field in country development policies and it deserves further detailed work with the acceptance of SDG. Under the heading of agriculture in the Development Plan, sustainable use of resources, food security, environmental friendly production and technological transformation in the sector as well as other measures in the Plan consistent with SDG are seen to be important in ensuring sustainable agricultural development. Keywords: Sustainability, agriculture, development goals, Development Plan 1. GİRİŞ Kalkınmanın amacı; ekonomik büyüme olmayıp, temel olarak insan yaşam kalitesinin arttırılmasıdır. Birçok kaynakta verilmeye çalışan sürdürülebilir kalkınmanın amacı ise; insan ve doğa arasında denge kurarak, doğal kaynaklara zarar vermeden, kaynakların bilinçli olarak tüketilmesini sağlayarak gelecek nesillerin ihtiyaçlarının karşılanmasına ve gelişmelerine olanak verecek şekilde bugünün ve geleceğin yaşamının ve kalkınmasının planlanmasıdır. Sürdürülebilir kalkınma açısından literatürdeki ilk temel tanım, Çevre ve Kalkınma Dünya Komisyonu (Brundtland Komisyonu) çalışmaları sonrasında 1987 yılında ortaya çıkan Ortak Geleceğimiz Our Common Future raporunda yer almıştır. Sürdürülebilir kalkınma hakkında kaygı duyanlar gelecek nesillerin ihtiyaçlarının karşılanmasının sosyal, ekonomik ve çevresel hedeflerin ne ölçüde dengelenebildiğine bağlı olduğunu düşünmektedir. Sürdürülebilir kalkınmada birçok hedef kısa vadede birbiriyle çelişki içerisinde gibi görünür ancak uzun vadede bu görüntü farklılaşır. Örneğin, kısa vadede endüstriyel ilerlemenin doğal kaynakların korunması ile çelişki içerisinde olduğu düşünülür. Ancak, uzun dönemde doğal kaynakların sorumlu şekilde kullanılması geleceğe doğru sürdürülebilir endüstriyel gelişmenin sağlanmasına kaynaklık etmektedir (Dünya Bankası, 2016). Bu çerçevede, tarım sektörü kalkınma ya da sürdürülebilir kalkınma kavramları dikkate alındığında kalkınmaya temel teşkil eden unsurları içinde barındırmaktadır. 2000 yılında, 189 ülke, bireyleri aşırı yoksulluktan ve diğer pek çok yoksunluktan kurtarmak için Binyıl Kalkınma Hedefleri doğrultusunda söz vermiştir. Bu söz ile birlikte sekiz Binyıl Kalkınma Hedefi belirlenmiş ve bunların içinde açlığın ortadan kaldırılması ve çevresel sürdürülebilirlik açısından tarım sektörü öne çıkmıştır. Rio+20 Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Konferansı, 1992 Birleşmiş Milletler (BM) Çevre ve Kalkınma Konferansı nın (UNCED) 20. Yıldönümünde gerçekleştirilmiş ve burada İstediğimiz Gelecek bildirgesiyle 2015 yılı sonrasında Binyıl Kalkınma Hedeflerinin yerini almak üzere belli sayıda ülke temsilcilerinden oluşacak çalışma grubunca Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin (SDG) belirlenmesine yönelik hükümetler arası yeni bir sürecin başlatılması sağlanmıştır. 2015 yılının Eylül ayı sonunda Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri duyurulmuştur. Toplam 17 maddeden oluşan bu hedeflerden 9 u doğrudan ya da dolaylı olarak tarım sektörünü 986

ilgilendirmektedir. Bu çalışmada, sürdürülebilir kalkınma kavramının tarihçesi ve ülkemizde ele alınışına değinildikten sonra söz konusu hedefler öncelikle tarımsal üretim, gıda güvenliği, çevre, iklim değişikliği, kırsal kalkınmayla ilişkileri kurularak incelenecektir. İlave olarak, önümüzdeki dönemde Türkiye nin izleyeceği politikalar ve Onuncu Kalkınma Planı öngörüleri dahilinde söz konusu hedeflerin ülkemiz açısından önemi ve öncelikleri üzerinde durulacaktır. 2. SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA 2.1 Yöntem Bu bölümde sürdürülebilir kalkınma kavramının ortaya çıkışı tarihsel perspektifle ortaya konularak günümüze kadar olan gelişmeler irdelenmektedir. Bu kavram içerisinde tarım ve doğal kaynaklara özgü değerlendirmeler yapılarak önümüzdeki 15 yıl içerisinde beklenen gelişmelere yer verilmeye çalışılmaktadır. Bu bağlamda, ulusal ve uluslararası ilgili yayınların yol göstericiliğinde sürdürülebilir kalkınma ile tarım ve doğal kaynaklar hakkında dönemler itibarıyla değerlendirmelere yer verilmektedir. Çalışmada sürdürülebilir kalkınma alanında gelişmelerin incelenmesi ve politika analizi ve karşılaştırmalarda literatür taramasına ağırlık verilmiştir. 2.2 Sürdürülebilir Kalkınma Kavramının Ortaya Çıkışı İkinci Dünya Savaşı ndan sonra ortaya çıkan hızlı yeniden yapılanma, kapitalist görüşe dayalı teknolojik/endüstriyel gelişme ve hızlı nüfus artışı, tüketimin ön planda olduğu doğal kaynakların hızla sömürüldüğü kontrolsüz bir kalkınma süreciyle ortaya çıkmıştır. Ancak, 1960 ların sonunda ekolojik dengelerin bozulmakta olduğu ve bunun nedeninin de çevre ve kalkınma arasındaki bağların göz ardı edilmesi olduğu fark edilmeye başlamıştır. Bu dönemde, kalkınma, klasik kapitalist model tarafından belirlenen salt ekonomik çerçevede, kişi başına düşen gelirin artırılması olarak anlaşılmıştır. Bu modelde sınırsız üretim, mevcut kaynakların sınırsız tüketimi ve yüksek kar payı ön plana çıkmıştır. Çevre ve ekolojiyi tehdit eden ve doğal kaynaklar üzerinde geri dönülemez etkiler bırakan bu kalkınma modeli yeni ve daha geniş bir bakış açısı ile çevre ve kalkınmada sürdürülebilirlik kavramını doğurmuştur (Özmehmet, 2008). Ortaya çıkan yeni koşullarda çevreyle ilgili olarak uluslararası işbirliğine ilişkin ilk kapsamlı düzenlemeler 1970 li yılların başında tartışılmıştır. Stokholm de sosyo-ekonomik yapıları ve gelişme düzeyleri farklı olan birçok ülkenin çevre konusundaki ilk küresel değerlendirmesi olan "Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Bildirgesi" 1972 yılında kabul edilmiştir. 1983 yılında Birleşmiş Milletler (BM) tarafından Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu kurulmuştur. Sürdürülebilir kalkınma kavramı ise ilk kez, 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu nca hazırlanan Brundtland Raporu nda "Bugünün gereksinimlerini, gelecek kuşakların gereksinimlerini karşılama yeteneğinden ödün vermeden karşılayan kalkınma" olarak tanımlanmış ve bu tarihten itibaren yaygın şekilde kullanılmaya başlamıştır. Ortak Geleceğimiz (Brundtland) Raporu genel olarak, yoksulluğun ortadan kaldırılmasını, doğal kaynaklardan elde edilen yararın dağılımında eşitliğin sağlanmasını, nüfus kontrolünü ve çevre dostu teknolojilerin geliştirilmesini sürdürülebilir kalkınma ilkesi ile doğrudan ilişkilendirmiştir. Aynı zamanda bu raporda, ekonomik büyümenin çevre dostu bir perspektifle gerçekleştirilebileceği varsayımından yola çıkılarak, hem dünyadaki çevre sorunlarının üstesinden gelebilmek hem de yoksulluğu önlemek için, gelişmekte olan ülkelerin yeniden yapılanmayı sağlayacak uzun dönemli bir büyüme çağına girmesi gerektiği öne 987

sürülmüştür (Ağca, 2002). Söz konusu raporda tarımsal üretimde kullanılan su ve toprak gibi kaynakların korunmasının temel alınması yanında ormanların tahrip edilmesi veya yok edilmesinin önlenmesi öngörüldüğünden doğrudan tarım sektörü üzerinde etkili bir gelecek tasarımı yapıldığı anlaşılmaktadır. Yirmi yıl içinde ortaya konulan çabalar sonucunda 1992 de Rio de Janeiro'da toplanan Birleşmiş Milletler (BM) Çevre ve Kalkınma Zirvesi ile birlikte, sürdürülebilir kalkınma, kalkınma literatüründe önde gelen tanımlardan biri durumuna gelmiştir. 1992 deki Rio Konferansı nda benimsenen Gündem 21 Eylem Planı çevrenin duyarlı yönetimi bakımından ulusların ekonomi ve çevre faaliyetlerini birarada yönlendirecek ilkeleri içermiştir. Gündem 21 in yanısıra 4 ayrı uluslararası belge daha bulunmaktadır. Bunlar; İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Çevre ve Kalkınma üzerine Rio Bildirisi, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve Orman Bildirisi dir. Gündem 21 de öngörüldüğü üzere, BM Genel Kurulu tarafından Sürdürülebilir Kalkınma Komitesi de Zirveyi takiben kurulmuştur. Rio Zirvesinin devamında, 1997 de Rio +5 Zirvesi ve 2002 de Johannesburg Zirvesi (Rio +10) ile Rio Konferansı nda onaylanan ilkelerin bir bütün içinde nasıl uygulandığı ele alınmıştır (Özmehmet, 2008). 2002 yılına gelindiğinde dünyadaki koşulların 1992 yılına göre daha kötü olduğu anlaşıldığından Johannesburg Zirvesinde önemli bir politika değişikliğine gidilerek çevre konularının yanısıra sosyal ve ekonomik kalkınma konuları da tartışılmaya başlamıştır. Söz konusu değişikliği doğuran nedenler 2000 yılında BM tarafından kabul edilen Binyıl Kalkınma Hedeflerinde belirginleşmiştir (Drexhage and Murphy, 2010). 2.3 Binyıl Kalkınma Hedefleri Binyıl Kalkınma Hedefleri, 2000 yılı Eylül ayında New York ta gerçekleştirilen Binyıl Zirvesi nde kabul edilen bildiride kayıtlı kalkınma hedeflerini ifade etmektedir. Sözkonusu hedefler, yoksulluğun ve açlığın yarı yarıya azaltılmasını da içeren 8 ana başlık altında toplanmaktadır: Şekil 1. Binyıl kalkınma hedefleri Kaynak: BM, 2015. 2000 yılında, 189 ülke, bireyleri aşırı yoksulluktan ve diğer pek çok yoksunluktan kurtarmak için bir söz vermiştir. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde kırsalda yaşayan nüfusun büyük bölümü yoksulluk çektiği ve açlıkla mücadelede hedef kitleyi oluşturdukları için tarıma dayalı kalkınma, tarımsal altyapının iyileştirilmesi, kırsal kalkınma alanındaki tüm çabalar Binyıl Kalkınma Hedeflerinin başarılmasında temel teşkil etmektedir. 2015 yılı itibarıyla süresi dolan bu hedef göstergelere bakıldığında, gelişmekte olan ve az gelişmiş 988

ülkelerde birçok açıdan önemli gelişme ve iyileşmeler yaşandığı ancak gelişmenin ülkeler bazında farklılık gösterdiği anlaşılmıştır (BM, 2015). Binyıl Kalkınma Hedeflerinin değerlendirildiği son rapora göre (BM, 2015), 1990 yılında, gelişmekte olan ülkelerin neredeyse yarısı aşırı yoksulluk (geliri günde 1,25 doların altında olanlar) içinde yaşarken bu oran 2015 yılında yüzde 14 e gerileyebilmiştir. Böylece, 1990 da 1,9 milyar olan aşırı yoksulluk içinde yaşayan insan sayısı da yarı yarıya azalarak 2015 te 836 milyona düşmüştür. Açlık çeken nüfusun da aynı dönemde 1 milyardan 800 milyonun altına doğru indiği tahmin edilmektedir. Yavaşlayan küresel ekonomiyle birlikte bu alanda daha fazla iyileşme beklenmesi zorlaşmaktadır. Bu arada aynı rapora göre su gibi doğal kaynaklara olan baskının arttığı anlaşılmaktadır. Dünya nüfusunun yüzde 40 a yakını su kıtlığı çekerken bu rakamın artması beklenmektedir. Bu durum tarımda su kullanımına kısıt getirebileceği için gıda güvenliği açısından risk olarak görülmektedir. 2.4 Rio+20 Konferansı Sonrası Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri 2012 yılında 1992 Birleşmiş Milletler (BM) Çevre ve Kalkınma Konferansı nın (UNCED) 20. Yıldönümünde Rio+20 ismiyle Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Konferansı Rio de Janeiro da toplanmıştır. Konferanstan sonra açıklanan İstediğimiz Gelecek bildirgesinde; 2015 yılı sonrasında Binyıl Kalkınma Hedeflerinin yerini almak üzere belli sayıda ülke temsilcilerinden oluşacak çalışma grubunca Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin (SDG) belirlenmesine yönelik hükümetler arası yeni bir sürecin başlatılması, Birleşmiş Milletler Çevre Programı nın (UNEP) rolünün güçlendirilmesi ve ülkelerin refah düzeyleri değerlendirilirken gayrisafi yurtiçi hasılasının (GSYİH) ötesinde doğal kaynaklarının da dikkate alınması gibi önemli hususlar yer almaktadır. Üç yıllık çalışmanın ardından 2015 yılı Eylül ayı sonunda yapılan Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi'nde Birleşmiş Milletler'in üye ülkeleri, 2030 yılına kadar yoksulluğu sona erdirmek, eşitsizlik ve adaletsizlikle mücadele etmek ve iklim değişikliğinin üstesinden gelmek için belirlenen 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefini (SKH) kabul etmiştir. SKH nin 169 alt hedefi de dikkate alındığında tarımsal üretim - gıda güvenliği kavramlarını içine alabilecek hedefler çok sayıdadır. Bunlar aşağıdaki şekilde yuvarlak içine alınmıştır. Şekil 2. Sürdürülebilir kalkınma hedefleri Kaynak: UNDP web sitesi 989

3. SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA HEDEFLERİ VE TARIM İLE İLİŞKİSİ 3.1 Hedeflerin Tarım ile İlişkilendirilmesi Yukarıdaki tabloda işaretlenmiş olan hedeflerin tarım sektörü açısından değerlendirmesi bu bölümde yapılmaktadır. BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO, 2015) verilerine göre yoksulların büyük bir kısmı halen kırsalda yaşamaktadır. Dolayısıyla bu kesimlerin tarımsal üretim ya da tarımsal hizmetlerden daha fazla kazanç elde edebilmesi SKH nin yoksulluğun ortadan kaldırılması hedefine ulaşmada en önemli araç olarak görülmektedir. Bununla ilişkili olarak SKH nin ikincisi açlığın sonra erdirilmesidir. Yoksul kesimlerin kendine yeterliliğinin artırılması kırsalda tarımsal üretimle olacaktır. Şehirlerde açlık ve yoksulluk çekenlerin gıdaya ulaşımının iyileştirilmesi gelir politikaları kadar tarımsal ürünlerin daha ucuza üretilmesini ve kırsaldan uzak olan kesimlere ulaştırılmasına bağlıdır. SKH nin bir diğeri, suyun temiz şekilde kitlelere ulaştırılması yanında gıda arzını da kapsamak üzere gerekli hijyen ve halk sağlığı şartlarının sağlanmasıdır. Bu noktada gıda güvenilirliği, hayvan ve bitki sağlığı koşullarının izlenmesi ve iyileştirilmesi gıdanın arz zinciri boyunca esas alınmaktadır. Hedeflerden temiz enerjiye yönelik olanı ise, tarımsal ürünlerin enerji amaçlı kullanımı konusunu akla getirmektedir. Enerji arzını artırma amaçlı tarımsal üretim ülkemiz gibi gıda güvenliğini iyileştirmeye çalışan ülkeler açısından bir tehdit olarak görülebilir. Açlık çeken ülke ya da kitleler için değerlendirilebilecek kaynaklar enerji amacıyla kullanıldığında gıda arzındaki düşüşe bağlı olarak ürün fiyatları yükselebilmekte ve küresel fiyat artışları gıda ithalatçısı ülkelere olumsuz yansımaktadır. Dolayısıyla söz konusu hedefin bu yönüyle tarımı olumsuz etkilememesi önemlidir. Tarımsal üretimin sanayiye aktarılması yönünde kurulacak entegrasyonlar gıda kaybını olumlu yönde etkileyebilecektir. İşlenmemiş ya da işlenmiş olsun tüm gıda maddelerinin olabildiğince doğal yollarla saklanması ve bunun için gerekli altyapıların hazırlanması, inovasyon çalışmalarının en başta kayıpları önleyecek biçimde yürütülmesi önemlidir. Gıdanın kaynak israfına neden olacak biçimde üretimi ve israfa varan tüketiminin önlenmesi sürdürülebilirliğin önemli bir alt bileşenidir. Çevre, iklim değişikliği ve kırsal kalkınma politikaları ülkeler tarafından tarımsal destekleme ya da korumacılığın unsurları haline getirilebilmektedir. Tarımda çevreye en az zarar veren destekler, tarımsal üretimde sigorta uygulaması, kırsal yoksulluk ve göçün önlenmesi amaçlı gelir ödemeleri, kırsal çevreyi korumak için kırsal kalkınma destekleri sağlanması, ürüne verilen desteklerin kırsal kalkınma desteklerine dönüştürülmesi gibi uygulamalar gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde uygulanmaktadır. Tarımın iklim değişikliğine ve su ve karadaki hayat zincirine katkıları her dönem değerlendirme konusu olmaktadır. Ancak, burada temel yaklaşımın doğal kaynakların etkin kullanımı yanında tarımın çevreye olan olumsuz etkilerinin azaltılması olarak algılanması, SKH nin bu yönde çizdiği yolun izlenebilmesi için ülkelerin politikalarını sadece görüntüde değil reel olarak da değiştirmesi öncelik arz etmektedir. 990

3.2 Türkiye de Politika Hedeflerinde Yer Alan Sürdürülebilirlik Kavramı ve Tarım Açısından Ele Alınışı Sürdürülebilir kalkınma kavramının 2007 yılında yürürlüğe giren Dokuzuncu Kalkınma Planında daha belirgin hale gelmeye başladığı izlenmektedir. Öncesinde sadece Planlarda değil konunun toplumsal ele alınışında sürdürülebilirlikle süreklilik arasında bir kavram kargaşası olduğu belirtilebilir. Avrupa Birliğiyle müzakere sürecinin başlatılması sürdürülebilirliğin ele alınışı açısından kavramların yerine oturtulmasına yardımcı olduğu gibi genel politika hedeflerinde sürdürülebilirlik daha sık yer almaya başlamıştır. 2014 yılında yürürlüğe giren Onuncu Kalkınma Planında, o tarihlerde henüz kesinleşmemiş olsa da SKH alt başlıklarının ele alındığı görülmektedir (Kalkınma Bakanlığı, 2013): «Onuncu Kalkınma Planı; yüksek, istikrarlı ve kapsayıcı ekonomik büyümenin yanı sıra hukukun üstünlüğü, bilgi toplumu, uluslararası rekabet gücü, insani gelişmişlik, çevrenin korunması ve kaynakların sürdürülebilir kullanımı gibi unsurları kapsayacak şekilde tasarlanmıştır. İnsan odaklı kalkınma anlayışı çerçevesinde katılımcı bir yaklaşım benimsenmiştir.» Onuncu Kalkınma Planında Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme ekseni altında yer alan Tarım ve Gıda başlığında Toplumun yeterli ve dengeli beslenmesini esas alan, ileri teknolojiye dayalı, altyapı sorunlarını çözmüş, örgütlülüğü ve verimliliği yüksek, etkin ve talebe dayalı üretim yapısıyla uluslararası rekabet gücünü artırmış, doğal kaynakları sürdürülebilir kullanan bir tarım sektörünün oluşturulması hedefi yer almıştır. Kalkınma Planının Yaşanabilir Mekanlar, Sürdürülebilir Çevre başlığı altında ise, Çevrenin Korunması alt başlığında Tarım, ormancılık, gıda ve ilaç sanayii açısından önem taşıyan biyolojik çeşitliliğin tespiti, korunması, sürdürülebilir kullanımı, geliştirilmesi ve izlenmesi hedefi ve Toprak ve Su Kaynakları Yönetimi alt başlığı altında Su ve toprak kaynaklarının miktarı ve kalitesinin korunması, geliştirilmesi ve talebin en yüksek olduğu tarım sektörü başta olmak üzere sürdürülebilir kullanımını sağlayacak bir yönetim sisteminin geliştirilmesi hedefleri dikkat çekicidir. Planın Tarım ve Gıda bölümünde vurgu yapılan bazı politika alanları şu şekilde özetlenebilir: Tarımsal desteklemelerde ürün deseni ile su potansiyeli uyumunun dikkate alınacak olması, gıda güvenliğini teminen etkin ürün stok yönetimi, arz zincirinde kayıpların azaltılması, üretici örgütlerinin pazara erişiminin artırılması, gen kaynaklarının korunması, orman, çayır, mera kaynaklarının geliştirilmesi, balıkçılıkta kaynak yönetiminin sağlanması. Yine Tarım ve Gıda bölümünde bulunan ve SKH de değinilen diğer hususlar; halk sağlığı, güvenilir gıda arzı, sanayi ile entegrasyon, Ar-Ge ve inovasyon gibi başlıklarda sorunların giderilmesi veya benimsenecek yeni politikalarla ilerleme sağlanması olarak belirtilebilir. Diğer taraftan Toprak ve Su Kaynakları Yönetimi alt başlığı altında doğal kaynaklarda nitelik kayıplarının önlenmesi, kaynak envanterinin çıkarılması ve izlenmesi yanında söz konusu kaynakların koruma-kullanma dengesi dahilinde değerlendirilmesi için gerekli politikaların uygulanması konuları vurgulanmaktadır. Kalkınma Planının ekinde yer alan Öncelikli Dönüşüm Programlarından tarıma ilişkin Tarımda Su Kullanımının Etkinleştirilmesi programında öncelik sürdürülebilir kaynak kullanımına verilmiştir. Ülkemizde toplam su kullanımının yüzde 73 ünün tarım sektöründe gerçekleşmesi, su kısıtı yaşanan ülkemiz açısından tarımsal üretimde su tasarrufunu önemli kılmaktadır. İklimdeki değişikliklerin getirdiği olumsuzluklar tarımsal üretimde dalgalanmalar yaratırken sulama koşullarının iyileştirilmesi, tasarruflu yöntemlerin yaygınlaştırılması ve bu 991

konuda üretici kesimin bilinçlendirilmesine ihtiyaç her geçen yıl artmaktadır. Bir başka sorun alanı ise, yoğun su kısıtı yaşanan bölgelerde su ihtiyacı düşük bitkilerin üretimine geçişin sağlanmasıdır. Bu bağlamda su kaynaklarının etkin kullanımı ve yönetimi ülkemizde geliştirilmesi gereken alanlar olduğu kadar, kalkınmanın sürdürülebilirliği ve gıda güvenliği açısından da önem taşımaktadır. SKH birarada ele alındığında Kalkınma Planının tüm alanları kesen benzer hedefleri vardır. Özet olarak, SKH nin uygulanması açısından ülkemizdeki politika belgelerinde yeteri kadar politika önceliği belirlenmiş ve bunların alt bileşenleri bazında çalışılmaya başlamıştır. Söz konusu hedeflerin izlenmesi konusunda önümüzdeki dönemde Kalkınma Bakanlığının etkin rol üstlenmesi beklenmektedir. 4. SONUÇ Dünyada sürdürülebilir kalkınma kavramı zaman içerisinde gelişerek bugün Birleşmiş Milletlere üye ülkelerin üzerinde anlaştığı ve önümüzdeki 15 yılı yönlendirecek hedeflerde ete kemiğe bürünmüştür. İstisnasız tüm üye ülkeler açısından yeni politikalar geliştirmeyi ve uygulamayı gerektiren SKH nin iklim değişikliği, çevre başlıklı birçok milletler arası anlaşmayla birlikte dünyanın daha yaşanabilir bir yer olmasına yardımcı olması ümit edilmektedir. Bu hedeflerin tarımın kaynak kullanımı, çevreye etkileri, insana katkıları anlamında birçok tedbiri içinde barındırdığı dikkate alındığında gelecekte insanlığın aç kalmaması için bugünden ülkeleri kesen birincil hedefler üzerinde çalışılmaya başlaması elzemdir. Ülkemizde Onuncu Kalkınma Planında önemli yer bulan sürdürülebilirlik kavramı çerçevesinde SKH içinde öncelik verilen hedeflere de büyük ölçüde yer verilmiş olması önemlidir. Kalkınma Planında tarım başlığı altında yer alan politikalarda kaynak kullanımının etkinleştirilmesi, gıda güvenliği, çevreye duyarlı üretim ve sektörde teknolojik dönüşüm konularının önde gelmesi yanında genelde SKH hedeflerinin Planda büyük ölçüde içerilmiş olması sürdürülebilir tarımsal kalkınma açısından olumlu görülmektedir. KAYNAKLAR Ağca, B., 2002. Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi (Johannesburg, 26 Ağustos - 4 Eylül 2002), Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, sayı VII, Dışişleri Bakanlığı, Ankara. BM, 2015. The Millennium Development Goals Report, http://www.undp.org/content/dam/undp/library/mdg/english/undp_mdg_report_2015.pdf [Erişim 24.02.2016] Drexhage, J. ve Murphy, D., 2010. Sustainable Development: From Brundtland to Rio 2012, Background Paper, United Nations Headquarters, New York. Dünya Bankası. 2016, http://www.worldbank.org/depweb/english/sd.html [Erişim 20.02.2016] FAO, 2015. Reduce Rural Poverty, http://www.fao.org/about/what-we-do/so3/en/ Kalkınma Bakanlığı, 2013. Onuncu Kalkınma Planı, Ankara. Özmehmet, E., 2008. Dünyada ve Türkiye de Sürdürülebilir Kalkınma Yaklaşımları. Journal of Yaşar University, cilt.3 no.12, http://journal.yasar.edu.tr/wpcontent/uploads/2012/11/vol_3_no_12_ecehan_oz_makale.pdf [Erişim 22.02.2016] UNDP, www.tr.undp.org [Erişim 24.02.2016] 992