Avrupa Miras Hukuku Tüzüğü
Avrupa Miras Hukuku Tüzüğü (AB-Miras Hukuku Tüzüğü, AB-MHT EU-Erbrechtsverordnung, EU-ErbVO) 1 17 Ağustos 2015 itibariyle Birleşik Krallık, İrlanda ve Danimarka haricinde tüm AB-ülkelerinde geçerlilik kazanmış olup, yabancı unsuru taşıyan şeklinde adlandırılan miras davalarına ilişkin hükümleri kapsamaktadır. Örnekler: Bir Alman miras bırakanın yurtdışında yaşamış olması durumu. Miras kapsamında yurtdışında bulunan servetin olması (örneğin İspanya da yazlık ev ya da Belçika da banka hesabı). AB-Miras Hukuku Tüzüğü neleri düzenler? Avrupa Miras Hukuku Tüzüğü yabancı unsuru taşıyan bir miras davasında üç hususu düzenler: 1. Bu şekilde yabancı unsuru taşıyan bir miras davasında (Türkiye ve İran ile imzalanmış olan) devletlerarası özel sözleşmelerin olmaması durumunda hangi ulusal hukukun uygulanması gerektiğini (AB-MHT md. 20 ve müteakip maddeler). 2. İşbu durumlarda hangi mahkeme ya da hangi diğer makamların yetkili olduğunu (uluslararası yetki durumu denir; AB-MHT, md. 4 ve müteakip maddeler). 3. Avrupa Miras Belgesi nin ne anlama geldiğini (AB-MHT, md. 62 ve müteakip maddeler). Yeni başlatılmış olan Avrupa Miras Belgesi uygulaması nerdeyse tüm AB ülkelerinde geçerlidir. Avrupa Miras Belgesi sayesinde özellikle mirasçı sıralaması kanıtlanabilmektedir. Avrupa Miras Belgesi nin (Alman mirasçılık belgesi gibi) mevcut ulusal mirasçılık belgelerinin yanısıra geçerlilik kazanması amaçlanmaktadır. Belge, mirasçıların mirasla ilgili yurtdışı işlemlerini kolaylaştırır. AB Miras Hukuku Tüzüğü tek tek AB üye ülkelerinin maddi miras hukuku (yani, örneğin yasal mirasçının kim olacağı) ile veraset vergisi mevzuatına değinmez. 1 Yetki, Uygulanacak Hukuk, Kararların Tanınması ve Tenfizi, Mirasa İlişkin Resmi Belgelerin Kabulü ve Tenfizi ve Avrupa Miras Belgesi nin Oluşturulmasına İlişkin Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birliği Konseyi nin 650/2012 sayılı ve 4 Temmuz 2012 tarihli Tüzüğü, AB-MHT (AB-Resmi Gazetesi 2012, L 201/107).
AB Miras Hukuku Tüzüğü nün etkileri nelerdir? AB Miras Hukuku Tüzüğü yabancı unsurlu miras davalarında iki hedef güder. Birincisi, miras bırakanların miras planlamalarının kolaylaştırılmasıdır. İkincisi ise, gerekli süreçlerin kısaltılmasıyla birlikte mirasçıların mirasla ilgili işlemleri daha hızlı gerçekleştirebilmeleridir. AB Miras Hukuku Tüzüğü nün bütün bu konulardaki temel yaklaşımı şu şekilde özetlenebilir: Tek miras davası, tek mahkeme, tek hukuk, tek bir Avrupa Miras Belgesi. Yani tek bir miras davasının prensip olarak sadece tek bir devletin mahkemeleri önünde ve bu devlette geçerli hukuka göre görülmesi amaçlanır. Uygulanacak hukuk Yabancı unsurlu miras davalarında uygulanacak hukuk konusunda getirilen düzenleme özel önem taşımaktadır. 16 Ağustos 2015 sonrası miras davalarında Alman bakış açısına göre genel olarak şimdiye kadar olduğu gibi kişinin kendi ülkesinin, yani miras bırakanın vatandaşlığını taşıdığı ülke hukuku uygulanmayacaktır. Tersine, AB Miras Hukuku Tüzüğü ne göre artık prensip olarak kişinin son olağan ikametgahının bulunduğu devletin hukuku temel alınacaktır. (AB-MHT madde 21). AB Miras Hukuku Tüzüğü mirasın tamamı için tek tip bir düzenleme ile hangi ulusal miras hukukunun uygulanacağını belirlemektedir. Bu bağlamda taşınır ve taşınmaz servet şeklinde bir ayırım yapılmamaktadır (miras bütünlüğü ilkesi olarak anılır). Örnekler: Bir Alman vatandaşının son olağan ikamet yeri Fransa ise, kendisi için Fransız miras hukuku geçerli olur. Son olağan ikamet yeri Almanya olan bir Fransız vatandaşının ölümü durumunda Alman miras hukuku geçerli olur. Olağan ikamet yeri her zaman pek kolay belirlenemez.
Örnekler: Bir miras bırakan belli koşullarda uzun bir süre için de olmak üzere çalışmak için bir başka ülkeye gitmiş, fakat Almanya ile yakın ve sıkı bağlarını korumuştur. Bir miras bırakan devamlı olarak tek bir yerde kalmıyor, fakat dönüşümlü olarak bir süre Almanya da, bir süre İspanya da yaşıyor. Bu durumlarda genel bir değerlendirme yapılamaz. Olağan ikamet, miras bırakanın genel yaşam koşullarının tamamının değerlendirilmesi sonucunda tesbit edilmelidir. Bu bağlamda kıstas alınan ölçütler örneğin kişinin sözkonusu ülkede ne kadar bir süre ve hangi düzenli aralıklarla kaldığı, ya da yaşamının merkezinin ailevi veya sosyal açıdan nerde olduğu olabilir. Dolayısıyla, yılda dört ay İspanya da, bunun dışında Almanya da yaşayan bir kişinin olağan ikamet yeri genelde Almanya dır. Hukuk seçimi Olağan ikameti vatandaşlığına sahip olduğu ülkede olmayan fakat buna rağmen miras davasında vatandaşı olduğu ülke hukukunun uygulanmasını isteyenler, hukuk seçimi hakkından faydalanabilmektedir (AB-MHT madde 22). Örnek: Fransa da yaşamakla birlikte miras davasında Fransız miras hukukunun değil, Alman miras hukukunun uygulanmasını isteyen bir Alman vatandaşı hukuk seçimini Alman hukukundan yana yapmak zorundadır. Kişinin vatanı olan ülke hukukunu seçmesi, olağan ikamet yeri ile ilgili belirsizliklerin olması durumunda da tavsiye edilir. Yapılan bu hukuk seçimi (ölüme bağlı tasarruf şeklinde ifade edilen) ya bir vasiyetname, ya da bir miras sözleşmesinde özellikle belirtilmiş olmalı ya da en azından bu şekilde bir ölüme bağlı tasarruf metninde bulunan maddelerden anlaşılmalıdır. Hukuk seçiminin özellikle belirtilmesi hukuk güvenliği açısından tavsiye edilir.
Varolanın korunması AB Miras Hukuku Tüzüğü, eğer miras 17 Ağustos 2015 tarihinden sonra açılıyorsa da, gerek 17 Ağustos 2015 öncesinde kararlaştırılmış bir hukuk seçimi, gerek bu tarihten önce oluşturulmuş bir ölüme bağlı tasarruf için geniş kapsamlı bir koruma sunar (ayrıntılar için bknz. AB- MHT madde 83). Daha önce yapılmış olan tasarruflar (icabında belirtilmiş olan hukuk seçimi dahil) prensip olarak, AB-MHT madde 83 hükümlerince anılan alternatif düzenleme sistemlerinden birine göre (aralarında miras bırakanın vatanının hukuku da bulunur) geçerli veya etkinseler, bu durum korunur ve tasarruflar geçerlilik veya etkinliklerini korur. Uluslararası yetki Miras konularında verilecek kararlar açısından bundan sonra prensip olarak mirasın tamamı için sadece tek bir AB üye ülkesinin mahkemeleri (veya diğer makamları) yetki sahibidir (uluslararası yetki diye adlandırılır). Bunlar temel olarak miras bırakanın son olağan ikametinin bulunduğu devletin mahkemeleri (ya da diğer makamları) olmaktadır. Fakat davaya katılanlar (örneğin mirasçılar) miras bırakan önceden, geçerli bir hukuk seçiminde bulunarak kendi miras davasında vatanı olan ülke hukukunun uygulanması kararını vermiş ise, mahkemenin bulunacağı yerle ilgili bir anlaşmaya varabilirler. Mahkeme yerine dair bu anlaşma yolu ile miras bırakan bu kişinin vatanındaki mahkemelerin (ya da diğer makamların) yetkili olması tayin edilebilir (AB-MHT madde 5). Mirasçılık belgesi ve Avrupa Miras Belgesi AB Miras Hukuku Tüzüğü ayrıca bir Avrupa Miras Belgesi uygulamasını başlatmıştır (AB-MHT madde 62 ve müteakip maddeleri). Avrupa Miras Belgesi nin, özellikle mirasçının hukuki statüsünün tek tip kanıtı olarak, mirasla ilgili sınır ötesi işlemleri kolaylaştırması ve daha etkin hale getirmesi amaçlanmıştır. Tüm AB ülkelerinde (İngiltere, İrlanda ve Danimarka haricinde) geçerli olup, AB üye ülkelerinin tamamında aynı etkiyi doğurur. Avrupa Miras Belgesi nin kullanımı zorunlu değildir (AB-MHT madde 62 fıkra 2). Dolayısıyla Alman mirasçılık belgesini kaldırmaz, mirasçılığı kanıtlayan bir ek belgedir.
Durum örneği Uzun yıllar şarapçılık için üzüm yetiştirdiği Toskana bölgesindeki çiftliğinde yaşayan bir Alman vatandaşı vefat edince çiftliğinin yanısıra Münih te bir evi miras kalır. Temel olarak bu durumda AB-MHT madde 21 uyarınca mirasın tamamı için İtalyan hukuku uygulanır. Çünkü miras bırakanın olağan ikametgahı vefat anında İtalya da bulunuyordu. Miras bırakan, örneğin bir vasiyetname hazırlayarak kendi vatanının hukukunun uygulanmasını da seçme imkanına sahip olurdu. O zaman yine mirasın tamamı için Alman miras hukuku uygulanırdı. Temel olarak bu miras davasında verilecek kararlarda mirasın tamamı için İtalyan mahkemeleri yetkilidir (AB-MHT, madde 4). Çünkü uluslararası yetki açısından da prensip olarak mirasçının son olağan ikametgahı temel alınır. Ama miras bırakanın örneğin Almanya da yaşayan mirasçıları öyle değil de, Alman mahkemelerinin yetkili olmasını isterlerse o zaman, örneğin mahkeme yerinin tayini şeklinde bir anlaşmaya varabilirler. Nitekim bunu ancak miras bırakanın kendisinin önceden vatanı olan Almanya hukukunun uygulanması doğrultusunda bir hukuk seçiminde bulunmuşsa yapabilirler. Mirasçılar Avrupa Miras Belgesi talebinde bulunmak isterlerse yine İtalyan mahkemeleri mirasın tamamı için yetkilidir. Ama bu durumda da yine mirasçılar miras bırakanın önceden vatanı olan Almanya hukukunu seçmiş olması şartıyla, örneğin mahkeme yerinin tayini şeklinde bir anlaşma sağlayarak Alman mahkemelerinin yetkili olmasını gerekçelendirir ve miras belgesini Alman mahkemelerinden talep edebilirler.
Türkiye ile ilişkilerde geçerli olan nedir? AB-Miras Hukuku Tüzüğü, kabülünden önce yapılmış olan devletlerarası sözleşmelerin düzenlemelerine dokunmaz (AB-MHT madde 75). Bu bağlamda uygulamada Türk-Alman Tereke Sözleşmesi ( Deutsch-Türkisches Nachlassabkommen ) 2 en önemli belgedir. Sözleşmede özellikle uluslararası yetki ve uygulanacak hukuk (özellikle madde 14,15) ile ilgili düzenlemeler yer almaktadır. AB-Miras Hukuku Tüzüğü nden farklı olarak tereke (miras) bütünlüğü temel alınmaz. Daha çok gerek uluslararası yetki, gerek uygulanacak hukuk açısından taşınır ve taşınmaz tereke arasında ayırım yapılır. Taşınmaz tereke ve dolayısıyla özellikle arsalar için dava konusu varlığın bulunduğu yerin hukuku esas alınır. Taşınmaz malların bulunduğu devletin mahkemeleri yetkili olur. Taşınır tereke için uygulanacak hukuk miras bırakanın vatandaşlık sahibi olduğu devlet hukukudur. Yetki sahibi makamlar, miras bırakanın vatanı olan ülke mahkemeleridir. Miras bırakan olarak ne yapmalıyım, ya da ne yapabilirim? Konuyu düşünüp fikir oluşturun Kendi ölümünüz üzerine düşünmekten anlaşılır nedenlerden ötürü her ne kadar çekiniyor olsanız da erken bir aşamada kendi terekeniz üzerine düşünmeniz gerekir. Şu an olağan ikametgahınızın nerde olduğunu ve bunu ne derecede sürdüreceğiniz, ya da yurtdışına taşıma ihtimaliniz olup olmadığı konusunu sorgulayınız. Tereke dağıtımı için sizin isteklerinizin ne doğrultuda olduğu ve isteklerinizin yerine getirilmesi için bir ölüme bağlı tasarruf hazırlığında bulunmanız gerekip gerekmediğini düşünün. Aynı zamanda yukarda anılan hukuk seçiminin sizin için gerekli ya da anlamlı olup olmadığını da düşünün. Yabancı miras hukuku düzenlemeleri Alman miras hukuku düzenlemeleri ile kıyaslandıkları zaman önemli farklılıklar ortaya çıkabileceği için hukuk seçimi yapmanız faydalı olabilir. Örneğin yasal olarak mirastaki tertip sırası ya da saklı pay hakları Almanya da olduğundan farklı olabilir. Evli iseniz mal rejimi mevzuatını da gözden geçiriniz. Şayet Alman miras hukuku geçerli ise, evlilik sonrası edinilen mallara 2 28.5.1929 tarihli Türk-Alman Konsolosluk Antlaşması nın 20. maddesi eki, Alman İmparatorluğu Resmi Gazetesi, Sayı 1930 II 747 ( RGBl. 1930 II 747).
katılma usulüne göre oluşan mal rejiminde yasal mirasçılar sırası uygulandığında, katılınan mallar götürü olarak ve eşin miras payının yükseltilmesi şeklinde denkleştirilir. Yabancı düzenlemeler bu bakımdan da önemli farklılıklar gösterebileceği için hukuk seçimi veya mirastaki tertip sırası ya da mal rejiminde denkleştirme konularının düzenlenmesi faydalı olabilir. Anlaşmazlıkları önlemek için genellikle mal rejimi ve miras hukuku açısından aynı hukuk düzeninin uygulanmasına dikkat edilmesi tavsiye edilir. Eski vasiyetnameleri ve miras sözleşmelerini inceleyiniz Yabancı unsurlu bir esas sözkonusu olduğunda ya da gelecekte oluşma olasılığı dışlanamıyorsa, yapılması gereken şudur: Hazırlamış olduğunuz ölüme bağlı tasarrufunuzun geçerliliğini ve amacınıza, örneğin yabancı bir miras hukukunun geçerli olması durumunda da, (halen) arzu ettiğiniz şekilde ulaşılıp ulaşılamayacağını gözden geçirin. Künye İşbu bilgi broşürümüz bireysel durumlarda avukat ya da noter tarafından verilen hukuki uzmanlık hizmetinin ya da bir hukuki danışma merkezince yapılan bilgilendirmenin yerine geçemez ve geçmek istemez. Amaç sadece genel hatlarıyla ilk bir fikir edinmenizdir. Yayımlayan: Almanya Federal Adalet ve Tüketiciyi Koruma Bakanlığı Halkla İlişkiler Dairesi; Dijital İletişim (Bundesministerium der Justiz und für Verbraucherschutz Referat Öffentlichkeitsarbeit; Digitale Kommunikation) 11015 Berlin Hukuki Durum: Haziran 2018 Broşür düzenleme: www.avitamin.de Resimler: Kapak resmi: www.fotolia.com/ Weissblick Basım: MKL Druck GmbH & Co. KG, Ostbevern Broşür siparişi: Internet: www.bmjv.de Posta yolu ile: Publikationsversand der Bundesregierung, Postfach 48 10 09, 181332 Rostock, Germany Telephone: +49 30 18 272 2721 Fax: +49 30 18 10 272 2721