BÖLÜM BİNA DIŞI DOĞALGAZ TESİSATI

BÖLÜM BİNA DIŞI DOĞALGAZ TESİSATI Amaç: Doğalgazın bina dışı işletme basıncı; kullanılan boru ve malzeme çeşitleri, işletme basıncına etki eden faktörleri ve deprem etkisinin faktörü ile basınç düşürme ve ölçme istasyonlarının işlevlerini öğrenme

2.1. GENEL KAVRAMLAR VE TANIMLAR 2.1.1. Doğalgaz Dağıtım Şebekesi Gaz işletmeleri tarafından doğalgazın tüketiciye kadar götürülmesi için genellikle yer altına döşenen gaz boru hattının bütünüdür. 2.1.2. Binalarda Doğalgaz Tesisatı Gaz işletmesine ait dağıtım şebekesi borusuna yapılan bağlantı yerinden doğalgaz tüketim cihazlarına kadar olan kısımda bulunan doğalgaz tesisleri ile yanmış gaz çıkışı borusu ile bacaların bütünüdür. Şekil 2.1. Doğalgaz dağıtım şebekesinin binaya bağlantısı ve tesisatı 2.1.3. Bina Bağlantı Hattı Gaz şebeke borusundaki bağlantı yeri ile ana emniyet musluğu arasında kalan boru kısmıdır. Bina bağlantı tesisatının tipi, sayısı ve şekli, gaz dağıtım şirketi tarafından belirlenir. Bu hatta bir servis hattı bulunur. Ana gaz dağıtım

şebekesinin müşteri iç tesisatı ile birleştiren bağlantı hattına servis hattı denir. Servis hattı bina dışındaki, Vana bağlantısı İzolasyon parçası Ana vana Basınç regülatör kutusunu kapsar. 2.1.4. Ana Emniyet Vanası Bir yapıya verilen gazı tamamen kesebilmek üzere bağlantı hattı sonuna konulan musluk, sürgülü vana veya küresel vana şeklinde gaz kapama elamanıdır. 2.1.5. Basınç Regülatörü Şebeke gaz basıncının tüketim cihazları kullanma basıncına indirilmesine yarayan cihazdır. 2.1.6. İç Tesisat Hatları Ana emniyet vanasından sonra tüketim cihazlarına kadar olan boru ve bağlantı elemanlarının tamamıdır. 2.1.7. Hacim Genel olarak gaz miktarı kapladığı hacimle ölçülür. Belli bir haldeki gazın hacmi onun o haldeki sıcaklığına ve basıncına bağlıdır. Gaz hacmi birimi m 3 tür. Belli bir zamanda akan gaz hacmi hacimsel debidir. 2.1.8. Basınç Gaz Basıncı: Atmosfer basıncı üzerindeki statik basınç fazlalığını gösteren ve barometre ile ölçülen basınç değeridir. Birim olarak milibar kullanılır. Durgun Basınç: Akış halinde bulunmayan gazın basıncı Akış basıncı: Akış halindeki gazın basıncı Şebeke basıncı: Bina bağlantı hattındaki gaz basıncı

Alçak basınç: 100 mbar a kadar olan işletme basıncı Orta basınç: 100 mbar ile 1 bar arasında olan işletme basıncı Yüksek basınç: 1 bar üzeri İşletme Basıncı: Tesisatın herhangi bir yerinde işleme halinde görülen basınçtır. Çizelge 2.1. Basınç Birimleri Basınç N/m2=Pa Bar Mbar mm SS N/m2=Pa 1 10-5 0,01 0,102 Bar 10 5 1 1000 10200 Mbar 100 0,001 1 10,20 mm SS 9,81 9,81x10-0,0981 1 5 2.1.9. Yoğunluk Gaz kütlesinin hacmine oranıdır, birimi kg/m 3 tür. İzafi yoğunluk ise, gaz yoğunluğunun aynı sıcaklık ve basınçtaki hava yoğunluğuna oranıdır. d Gn. Hn. d : İzafi yoğunluk Gn. : Gazın normal yoğunluğu (kg/m 3 ) (0,6-0,8 kg/m 3 ) Hn. : Havanın normal yoğunluğu (kg/m 3 ) (1,2931kg/m 3 ) 2.1.10. Isıl Değer kwh/m 3 veya MJ/m 3 olarak üst ve alt ısıl değer için bir genel tanımlamadır ve tam bir yanma halinde açığa çıkacak olan ısıyı verir. İşletme Şartlarında Üst Isıl Değer: Bir gazın işletme şartlarında hesap edilmiş 1 m 3 hacminin tam yanmasıyla yanmadan önceki ve sonra açığa çıkan

ürünlerin 25 0 C sıcaklıkta bulunmaları ve oluşan su buharının da 25 0 C sıcaklıkta sıvı fazda olmasına göre açığa çıkan enerjidir. İşletme Şartlarında Alt Isıl Değer: Bir gazın işletme şartlarında hesap edilmiş 1 m 3 hacminin tam yanmasıyla yanmadan önceki ve sonra açığa çıkan ürünlerin 25 0 C sıcaklıkta bulunmaları ve açığa çıkan su buharının yoğuşmadığı hale göre açığa çıkan enerjidir. 2.1.11. Isı Miktarı ve Isı Akışı Isı miktarının birimi (iş, enerji) watt saniye (Ws) veya Joule (J) dür. Isı akışı ise birim zamanda akan ısı miktarıdır. Birimi Watt (W) veya (J/s) dir. Çizelge 2.2. Isı miktarı birimleri Isı miktarı kwh J=Ws cal kwh 1 3,6x10 6 860000 J=Ws 2,778x10-7 1 0,2388 cal 1,163x10-6 4,1868 1 2.1.12. Isıl Güç Cihaz tarafından dışarı verilen faydalı ısı çıkışıdır (kw veya kj/s). Çizelge 2.3. Isıl güç birimleri Isıl Güç kw W=J/s kcal/h kw 1 1000 860 W=J/s 0,001 1 0,860 kcal/h 1,163x10-3 1,163 1 2.1.13. Bağlantı Değeri Cihazın anma ısıl yükündeki m 3 /h olarak hacimsel gaz debisidir. Bir başka deyişle gaz cihazının bir saatte tüketeceği gaz miktarıdır.

2.2. İŞLETME BASINCININ YÜKSELTİLMESİ 2.2.1. İşletme Basıncının Kabul Edilen Sınırlar İçinde Yükseltilmesi İşletme basıncının, kabul edilen sınırlar içinde, son ana kontrol veya basınç ve sızdırmazlık kontrol basıncını karşılayacak biçimde yükseltilmesi boru tesisatının sızdırmazlığı hakkında genelde tedbir alınmasını gerektirmez. Basıncının yükseltilmesi, işletme şartlarında gazın nemliliğinin veya yoğunluğunun azaltılması gibi başka değişikliklere bağlı ise boru tesisatının kullanılabilirliğini tespit etmek için tedbirler gerekir. Bunun için; 1. Sınırsız kullanma İşletme basıncındaki gaz sızıntısı saatte 1 litreden az ise, 2.Sınırlı kullanma İşletme basıncındaki gaz sızıntısı 1 ile 5 litre arasında ise, 3.Kullanılmaz İşletme basıncındaki gaz sızıntısı saatte 5 litreden fazla ise, bunlara göre tedbirler alınır. Teknik Kurallar DVGW- TVR Gaz 1962 (1.7.62-30.6.72) DVGW- TRGI 1972 (1.7.72-31.12.86) Çizelge 2.4. Kabul edilebilir işletme basınç sınırı Kabul Kontrol Kontrol edilebilir basıncı basıncı işletme Ön Ana basınç kontrol kontrol sınırı 500 mm SS (50mbar a kadar) 100mbar a kadar 1atü (1 bar) 1 bar İşletme basıncının iki katı fakat en az 500 mm SS (50mbar) İşletme basıncının 1,1 katı kadar fakat en az

50mbar DVGW- TRGI 1986 100mbar a kadar 100mbar ile 1 bar arasında 1 bar 110mbar Kombine kontrol 3mbar 2.2.2. Kabul Edilebilir İşletme Basınç Sınırlarının Üzerinde İşletme Basıncının Yükseltilmesi İşletme basıncının 100mbar a kadar yükseltilmesi bir önceki bölümdeki gibi kontrol edilmelidir. İşletme basıncının yükseltilmesi, işletme şartlarında, gazın neminin ya da yoğunluğunun azaltılması gibi diğer işlemlere bağlı ise aşağıdaki gibi sızdırmazlık kontrolü yapılmalıdır. Ana kontrol bir sızdırmazlık kontrolüdür ve armatürler dâhil hatlara uygulanır. Yalnız cihazlar ile ayar ve kontrol tertibatları hariç tutulur. Gaz sayacı ana kontrol, hava veya oksijen hariç, diğer nötr gazlar(örneğin: azot, karbondioksit) ile 110mbar kontrol basıncında yapılır. Isıl dengeden sonra kontrol basıncı 10 dakikalık kontrol süresince düşmemelidir. Ölçü aleti 0.1mbar lık basınç düşüşünü gösterecek hassasiyette olmalıdır. İşletme basıncının 100mbar ile 1 bar a kadar yükseltilmesinde boru tesisatı aşağıdaki gibi kontrol edilmelidir. Hatlar bir basınç deneyi ile bir sızdırmazlık kontrolü kombinasyonuna tabi tutulmalıdır. Kontrol, hatlar kapatılmadan ve bağlantılar kaplanmadan veya sarılmadan önce yapılmalıdır. Kontrol armatürler dahil, fakat basınç regülatörleri, sayaç ve cihazlar ve bunlara ait ayar ve emniyet tertibatları hariç, hatlara uygulanır. Kontrol edilen armatürlerin anma basınç kademesi en az kontrol basıncı kadar olmalıdır. Kontrol süresince hatlardaki bütün delikler metal malzemeden yapılmış tapa başlık veya kör flanş ile sızdırmaz biçimde kapatılmalıdır. Gaz iletimi olan hatlarda bağlantı yasaktır. Kontrol, hava veya oksijen hariç diğer nötr gazlar, azot, karbondioksit ile 3 bar kontrol basıncında yapılmalıdır. Kontrol basıncına geldikten ve ısıl denge oluştuktan sonra kontrol alanındaki sıcaklık değişimleri göz önüne

alarak basıncı 2 saatlik kontrol süresince düşmemelidir. 2000 Litreden fazla hat hacimlerinde kontrol süresi her 100 litre fazla hat hacmi için 15 dakika uzatılmalıdır. Ölçü aleti Klas 1 basınç yazıcısı ve Klas 0,6 manometre kullanılabilir. Bunların ölçü alanı kontrol basıncının 1,5 katı olmalıdır. Ölçü aletleri direk olarak kontrol basıncına çıkarıldıktan sonra çalıştırılmalıdır. Sıva altına döşenmiş hatlarda işletme basıncının böyle yükseltilmesi yasaktır. 2.3. BORU ÇAPINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Boru çapının belirlenmesi genel olarak boru hatlarındaki basınç kayıplarına bağlıdır. Alçak basınçlı tesisatta ( işletme basıncı 100 mbar a kadar ) basınç kaybı azdır ve diğer işletme basınçlarına nazaran daha doğru belirlenebilir. Borulardaki toplam basınç kaybı ile cihaz bağlantı basıncının toplamı; ana kapama vanası veya bina basınç regülatörü çıkış basıncını verir. Boru tesisatında hatlardaki basınç kaybı sürtünme kayıpları, yerel kayıplar ve yükseklik farkından meydana gelir. Bu kayıp boru çapı, uzunluğu, malzemesi ve max debi (Vs) değerine bağlıdır. Max debi ise cihaz türü, sayısı ve bağlantı değerine (VA) bağlıdır 2.4. DOĞAL GAZ DAĞITIM ŞEBEKESİNDE KULLANILAN BORU MALZEMELERİ VE ÖZELLİKLERİ DIN 2391 Tanımı Dikişsiz Hassas çelik boru Uygulama Yeraltına döşenmiş Çizelge 2.5 Uygulama İç tesisat Uygulamak için çapı 20 mm ye kadar olan borularda min. 1,5

2393 2394 2440 2441 2448 2458 2460 2461 28610 Kaynaklı Hassas çelik boru Kaynaklı Hassas çelik boru Dişli boru Orta ağır Dişli boru ağır Dikişsiz Çelik boru Kaynaklı Çelik boru Dikişsiz çelik boru Gaz ve su tesisatı için Kaynaklı çelik boru Gaz ve su tesisatı için Basınçlı borular Duktil döküm HDPE yüksek yoğunlukta Polietilen mm et kalınlığı, çapı 20 mm den fazla olan borularda min 2 mm et kalınlığı ve ayrıca sızdırmazlık testi ve korozyon önlemi istenir. 1)Yalnız kaynaklı veya DIN 3387 ye göre sıkıştırmalı bağlantılarda kullanılabilir. En az et kalınlığı 2,6mm olması istenir Bütün yeraltı tesisatlarda korozyona karşı koruma istenir DVGW g 472 veya G477 e uygun

1754 1786 3383 3384 boru Bakır boru Dikişsiz Bakır boru 2)lehimli bağlantı için Emniyet gaz hortumu Paslanmaz çelik hortum Uygulamada et kalınlığı Boru dış çapı 22mm ye kadar min 1mm Boru dış çapı 22-42mm ye kadar min 1,5mm Boru dış çapı 42-89mm ye kadar min 2mm Anma et kalınlığı1mm olan bakır borular yalnız DIN 2856 ya göre kılcal lehim fitingleri ile yapılabilir 2)yumuşak lehim kullanılmaz Cihaz bağlantılarında 1bar a kadar paslanmaz çelik hortumlar, 100mbar a kadar emniyet gaz hortumu kullanılır

Şekil 2.2. Doğalgaz regülatörleri çıkış manifoldları Şekil 2.3. Boru boğma aparatı ve doğalgaz vanası gaz kesme kitleri Şekil 2.4. Bağlantı dirsekleri, vana körleri ve mekanik kepler

Şekil 2.5. Pirinç maşonlar Şekil 2.6. Muhtelif somunlar, körleme tapaları, piston ve bijon cıvatası Şekil 2.7. Çatallar, yarıklı pimler ve değişik parçalar

Şekil 2.8. Doğalgaz regülatörleri için giriş manifoldları Şekil 2.9. Flanşlı boru, dizel motor yakıt filtre braketi, motor bağlama ayağı Şekil 2.10. Polietilen boru

Şekil 2.11. Sayaç fleksi Şekil 2.12. Doğalgaz macunu Şekil 2.13. Korozyon bantları

Şekil 2.14. Doğalgaz sayacı Şekil 2.15. İmpuls çıkışlı flanşlar 2.5. PE BORULARININ DÖŞENMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR PE boruların döşeme kuralları DIN 19630, DIN 4033, DIN 18300 ve EN 1610 standartlarında belirtilmiştir. Borular kanal dışında kaynatıldıktan sonra kanal içerisine indirilebilir. Burada kanal kazısının dar tutulması önemlidir. 1) Borular hiçbir suretle ezilmemelidir. 2)Nakliye veya stoklama sırasında hasara uğramış olan (sivri uçlu araçlar veya taş benzeri materyallerle zedelenmiş) boruların kullanımından kesinlikle kaçınılmalıdır. 3) Kanal içerisinde yeraltı suyu veya yağmur suyu birikintisi kesinlikle olmamalıdır. (Kanalda su birikintisi varsa, pompa yardımı ile su boşaltılmalıdır).

4) Yapışık olmayan kum, çakıl, karışık taneli karma kum ve çakıl, kanal dolgu malzemesi olarak kullanıma uygundur. (DIN 19630 standardı.) 5) Kanal derinliği asgari olarak 70 80 cm olmalıdır. 6) Kazı toprağı dolguya elverişli ise, yataklamaya gerek kalmadan boru doğrudan kanal tabanına yatırılabilir. Kazı toprağı dolguya elverişli değil ise (taşlı, sulu vs) kanal Derinliği arttırılmalı ve kuru dolgu malzemesi ile (Ör: kum) yataklama yapılmalıdır. 7) Yapılacak yataklama kalınlığı minimum Al = 100 mm + 1/10 DN olmalıdır. Yataklama malzemesi üzerinden hafif çalışan bir kompaktör yardımı ile % 95 mukavemet sağlanıncaya kadar sıkıştırılmalıdır. 8)Boru yan dolguları A2, 30cm kalınlıkta dökülerek hafif kompaktör ile yine % 92 95 oranında sıkıştırılmalıdır. Bu işlem her 30cm'de bir boru üzerini 30cm geçene kadar devam edilmelidir. 9)Boru üzerini A3 = 30cm geçtikten sonra dolgu işlemi orta güçte kompaktör ile sıkıştırılmak sureti ile tamamlanmalıdır. 2.6. DOĞAL GAZ TESİSATINDA DEPREM ÖNLEMLERİ Doğal gaz (veya LPG) sisteminin esas olarak bir boru tesisatı olduğu düşünülürse, boru tespit konuları bu tesisat için de geçerlidir. Doğal gaz tesisatı için önemli olan deprem sırasında veya hemen sonrasında bina gaz bağlantısının kesilmesidir. Bu konuda ancak ana gaz dağıtım hatlarında önlem alınması deprem senaryoları içinde yer almıştır. Ancak binaların gaz bağlantılarının kesilmesi insan eliyle gerçekleşmektedir. Doğal gaz tesisatı yönetmeliklerinde bu yönde bir zorunluluk yoktur. Ancak deprem anında otomatik olarak gazı kesen vanalar mevcuttur ve bunlar örneğin ABD deprem bölgelerinde kullanılmaktadır. Bu vanaların elektrik ve mekanik tipleri olmakla birlikte, bilyeli mekanik tipleri çok daha güvenilirdir ve tercih edilmelidir. Türkiye de deprem riski yüksek olan bölgelerde kullanılması gündemdedir. Doğal gaz tesisatında deprem açısından önemli olan bir başka nokta ise, mutfak fırını, ocak vs. cihazların sabit boru tesisatına çok kaliteli tip esnek hortum vb. elemanlar kullanılarak bağlanmasıdır. Esnek hortumlar yeteri

kadar uzun olmalı ve cihazın depremdeki hareketlerine kopmadan izin vermelidir. Deprem emniyet ventilleri, doğal gaz, LPG ve propan hatları depreme karşı deprem emniyet ventilleri ile korumaya alınmalıdır. Doğal gaz, LPG ve propan hatları deprem anında, bina içinde binaya etkiyen deprem kuvvetleri neticesinde kırılabilir ve kontrolsüz gaz kaçakları meydana çıkabilir. Bu gaz kaçakları neticesinde çıkabilecek yangınlar, depreminde getirdiği olumsuz şartlar ile birlikte deprem felaketinin etkisini arttırabilir. Deprem ventilleri doğal gaz, LPG ve propan hatlarına monte edilirler. Görevleri, belirli bir büyüklüğün üzerindeki depremlerde binaya gaz akışını kesip, bina içindeki gaz hatlarında olası bir kırılma da kontrolsüz gaz kaçaklarını engellemektir. Doğal gaz, LPG ve propan hatlarında kullanılabilecek deprem emniyet ventilleri çalışma prensibi olarak mekanik ve elektronik olarak ikiye ayrılabilir. Elektronik deprem emniyet ventilleri, voltajdaki dalgalanmalardan ve elektrik kesilmelerinden ki Türkiye de voltajlarda sürekli dalgalanma ve sık elektrik kesilmesi olmaktadır, etkilenmekte ve emniyetli olarak çalışamamaktadırlar. Mekanik deprem emniyet ventilleri ise, elektrik enerjisine bağlı olmadıklarından güvenli ve emniyetli olarak, sadece belirli bir büyüklüğün üzerindeki depremlerde aktive olup gaz akışını keserler. Deprem emniyet ventilleri şiddeti 5,4 ve üzeri olan depremlerde devreye girerek %100 emniyetli olarak gazı keser ve tam sızdırmazlık sağlar. Ventil içinde bulunan çelik kapatma küresi, şiddeti 5,4 ve daha üzerindeki depremlerde sallantının etkisiyle gaz hattını kapatmakta ve tam sızdırmazlık sağlamaktadır. Ventil tekrar kurulmadan gaz akışına izin vermemektedir. Dolayısıyla ventil mekanik yapısı sayesinde sadece deprem anında devreye girer, servis ve bakım ihtiyacı yoktur. Deprem sırasında gazı kesen deprem emniyet ventili, deprem sonrası boru hatlarının sızdırmazlık ve gaz kaçağı kontrolleri yapıldıktan sonra bir tornavida yardımı ile tekrar kurulur. Ventil yatay monte edilmelidir, yatay montajı kontrol için su terazisi ventilin üzerindedir. Tekrar kurulan ventil, üzerindeki gözetleme camından kontrol edilebilir. 2.7. BASINÇ ÖLÇME VE DÜŞÜRME İSTASYONU Basınç düşürme ve ölçüm istasyonu bölgesel istasyonlardan orta basınçta gelen gazı müşterinin ihtiyaç duyduğu basınca düşürme ve

faturalamaya baz alacak ölçümü yapmak üzere kurulmaktır. Bu istasyonlarda filtreler, ısıtıcılar, basınç düşürücüler (regülatörler) ve ölçüm cihazları bulunmaktadır. Arıza ve bakım sırasında gaz akıntısının kesintiye uğramaması için cihazlar yedekli ve by-pass hatlarıyla birlikte montaj yapılmaktadır. Basınç düşürme ve ölçüm hatlarından birinde arıza olması durumunda otomatik olarak diğer hat devreye girecek şekilde projelendirilmelidir. Şekil 2.16. Basınç düşürme ve ölçüm istasyonunun akış şeması 1. Giriş Vanası 2. Filtreler 3. Isıtıcı 4. Regülatör 5. Çıkış Vanası Yukarıdaki şekilde basınç düşürme ve ölçüm istasyonunun akış şeması görülmektedir. Doğalgaz, istasyona gaz giriş vanası vasıtasıyla girer ve içerisindeki katı ve sıvı partiküllerin temizlenmesi için filtrelerden geçirilmektedir. Filtreler genellikle çift hat monte edilirler ve duruma göre en az biri çalışır. Filtreler 5 mikron ve daha büyük partiküllerin %90 ını temizleyecek şekilde imal edilirler. Doğalgaz, filtrelerden sonra eşanjörlere(ısıtıcılara) gelir. Gazı ısıtmanın amacı, Gaz Kanunları gereği, basınç ani olarak düştüğünde doğalgazın sıcaklığı da buna paralel olarak düşecektir. Yaklaşık olarak 1 Bar lık basınç düşmesinde sıcaklık, 0,4 0,6 C aralığında düşmektedir. Gaz sıcaklığının yoğunlaşma sıcaklığının altına düşmesi ile su ve hidrokarbon sıvılarının oluşmasına sebep olur. Bunu önlemek için doğalgaz basıncı düşürülmeden önce ısıtılmaktadır. Isıtıcılarda yedekli şekilde çift hat olarak monte edilirler.

Doğalgaz, ısıtıcılardan sora basınç düşürme bölümüne girer. Basınç düşürme bölümünde gaz, istenen sabit çıkış basıncına ayarlanır. Biri yedek diğeri çalışır durumda iki basınç düşürme hattı monte edilmektedir. Basınç düşürüldükten sonra doğalgaz, ölçüm ünitesine girer. Ölçüm ünitesi tek hat olduğu gibi birden fazla ölçüm hattını içerebilmektedir. Ölçüm hattında bulunan elemanlar; orifis (ağız-delik), akış kaydedici ve sıcaklık kaydediciden oluşmaktadır. Tesisatın son noktasında, yakıcı ile boru tesisatı arasında yer alan ve hattaki gaz basıncını, sistemin işletme basıncı değerlerine ayarlayan ve istasyonlarda kullanılan Gaz Kontrol Hattı olarak adlandırılan kontrol istasyonları bulunmaktadır. Gaz kontrol hatları konut tipi doğalgaz uygulamalarında kullanım ihtiyacı gerektirmez. Bina girişindeki servis kutusu zaten hat basıncını istenen basınç değerlerine ayarlar. Özellikle sanayi tipi uygulamalarda zorunlu olarak bu türde bir istasyon kullanılması gerekmektedir. Sanayi uygulamalarında genelde hat basıncı ana istasyondan sonra 1 Bar değerinde olmaktadır. Ancak proseste kullanılan çok sayıda ve farklı işletme basınçlarına sahip yakıcılar olabileceği için her yakıcının önüne gaz kontrol hattının kurulması gerekmektedir. Eğer aynı işletme basıncı değerlerine sahip birden fazla yakıcı varsa, bunlar için uygun bir yere ortak bir gaz kontrol hattının kurulması uygun olmaktadır. Gaz kontrol hattı üzerinde bulunan selenoid vanaların sayısı yakıcının kapasitesine göre arttırılabilir veya azaltılabilir. Genellikle uygulamalarda 36 m³/h debinin altında gaz ihtiyacı bulunan cihazlar için tek selenoid vana ve bir alçak basınç prosestatının kullanılması yeterlidir. Ancak bu kapasitenin üzerindeki cihazlarda emniyet ve işletme selenoid vanaları ve regülatör sonrasındaki basınç kontrol maksatlı alçak basınç ve yüksek basınç prosestatları bir arada kullanılmalı, gerekirse bir pilot selenoid devresi kurulmalıdır. Maliyeti yüksek olmasına rağmen, 36 m³/h debinin üzerindeki cihazlarda gaz sızdırmazlık cihazının da kullanılması emniyet açısından uygun olmaktadır. Bazı durumlarda basınç değeri aynı olan birden fazla cihaz için ortak bir basınç düşürme istasyonu (PRS) kurulabilir ve bu da konut uygulamalarında ki servis kutularına benzetilebilir. PRS ler genelde mutfak, yemekhane veya çay ocağı girişlerinde kullanılır ve genelde basınç değerini 21 25 mbar değerine ayarlayarak, fırın ve çay ocağı gibi cihazların ortak bir istasyondan

beslenmelerini sağlarlar. Bu gibi cihazlar için selenoid vana kullanılmasına gerek yoktur. 2.8. A VE B TİPİ BASINÇ DÜŞÜRME VE ÖLÇME ANA MALZEMELERİ Bu bölümde A ve B tipi basınç düşürme istasyonlarında kullanılan ana malzemeler ve kullanım amaçları açıklanmaktadır. 2.8.1. Küresel Vana İstasyona giren gaz akışını kesmek için kullanılır. İstasyonda herhangi bir bakım, yangın ya da başka bir çalışma yapılacağı zaman gaz akışının kesilmesi gerekmektedir. Bu amaçla istasyon giriş ve çıkışlarında güvenli olması sebebiyle küresel vanalar tercih edilmektedir. Şekil 2.17. Küresel vana 2.8.2. Filtre Basınç düşürme ve ölçüm ünitelerine girmeden önce, doğal gaz beraberinde gelebilecek istenmeyen tozları, parçacıkları ve sıvıları tutmak için doğalgazın filtrelerden geçirilmesi gerekmektedir. Kullanılan bu filtreler genellikle 1m³ doğal gazdaki 1 mg katı ve 200 mg sıvıyı tutabilecek niteliktedir.

Şekil 2.18. Doğalgaz filtresi 2.8.3. Isıtıcılar Doğal gazla ısıtmada ısı kaynağı, yanma odası ve buna bağlı U şeklindeki duman borularından oluşmaktadır. Yanma sonucu oluşan ısı, duvarları ve yanma gazı borularını ısıtır. Isınan duvarlar ve borular konveksiyon yoluyla etrafındaki sıvıyı ısıtır. Doğalgaz, ısınan sıvı içerisinden geçerken borulardan ısınarak çıkmaktadır. Çıkış gaz sıcaklığı işletme şartlarına göre ayarlanmaktadır ve ısıtıcının yanması otomatik olarak gerçekleşmektedir. 2.8.4. Regülatörler Kontrol elemanı olarak regülatörün görevi, giriş basıncının ve debisinin değişken olmasına karşılık sistemden geçen gazın akışını sınırlayarak çıkışta gaz basıncının istenilen değere getirilmesini sağlamaktır. Basınç düşürme regülatörünün örnek şeması aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Şekilde görüldüğü gibi, çıkış basıncı (Pç) etkisiyle meydana gelen F kuvveti, diyaframı yukarı doğru itmek isterken, referans kuvveti (Fr) ile atmosfer basıncı (Patm) toplamından oluşan etki (Fr+Patm) diyaframı aşağı yönde itmek isteyecektir. Dolayısıyla, çıkış basıncı miktarına göre bu iki etki arasında denge kurulacaktır. Diyaframa bağlı vana kapanacak veya açılacaktır. Çıkış debisi arttığı zaman çıkış basıncı azalacak ve regülatörün gaz kısıtlayıcısı açılacaktır ve Fr + Patm = F olduğu zaman denge oluşacaktır. Sonuçta, çıkış basıncını ve referans kuvvetini değiştirerek çıkış basıncını istenen değerde sabit tutmak mümkün olacaktır. Referans kuvveti ağırlık koyarak, yay kullanarak ya da pnömatik basınç kullanılarak ayarlanabilir.

Şekil 2.19. Gaz regülatörü 2.8.5. Manometre Değişik kademelerde gaz basıncının görülebilmesi için kullanılırlar. Bu da işletme ve test sırasında çok büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Özellikle basınç regülatörü ve sonrasında olması zorunludur, diğerleri ise isteğe bağlıdır. Seyyar bir manometre yardımıyla gerektiği takdirde ölçüm yapılabilir. Şekil 2.20. Manometre

2.8.6 Gaz Emniyet Vanası Regülatörden sonra, gaz basıncının ayarlanan değerin üzerine herhangi bir nedenle (regülatörün bozulması gibi) çıkması durumunda sistemin emniyetini sağlamak için kullanılan bir vanadır. Ancak üzerindeki basıncın gücü, tekrar açmaya yetmeyeceğinden elle açmak gerekir.

KAYNAKLAR www.kar-el.com.tr/katalog doğalgaz dağıtım şebekesinde kullanılan boru malzemeleri http://www.mmo.org.tr/muhendismakina/arsiv/2002/agustos/deprem_makale. htm (deprem konusu) http://www.dogalgazbilgisi.com/gecis_kullanim_alanlari.php doğalgaz kullanım alanları http://www.ego.gov.tr/gdb/hak_5.htm doğalgaz kullanım alanları www.erentorna.com.tr/images/urun1.jpeg Kullanılan boru ve aparatlar http://www.dosider.org/htmls/zirve3/n_aral.htmdünya Dünya doğalgaz tüketim ve üretim değerleri http://www.mmo.org.tr/muhendismakina/arsiv/2002/agustos/deprem_makale. htm Doğalgaz deprem konusu http://www.faberrobu.com/tr/pdf/pe100_hakkinda_teknik_bilgi.pdf http://www.mmoistanbul.org/yayin/tesisat/93/3/ Basınç ölçme ve düşürme istasyonları II. doğalgaz ve enerji yönetimi kongre ve sergisi bildiriler kitabı TMMOB Doğalgazın oluşumu ve dünya rezervleri II. doğalgaz ve enerji yönetimi kongre ve sergisi bildiriler kitabı TMMOB Dünya doğalgaz tüketim ve üretim değerleri II. doğalgaz ve enerji yönetimi kongre ve sergisi bildiriler kitabı TMMOB Türkiye deki doğal gaz projeleri

Gaz tesisatı proje hazırlama teknik esasları TMMOB Tasarım basıncı(işletme basıncı) Şemalarla bina doğalgaz tesisatı TMMOB Kullanılan boruların tablosu Gaz tesisatı proje hazırlama teknik esasları TMMOB Gaz sarfiyat DEBİLERİ Yrd. Doç. Dr NAFİZ KAHRAMAN DOĞALGAZ TESİSATI SUNUMU Boru çapı hesabı grafik ve tabloları, Karışık Bağlantılı Hatlar II. doğalgaz ve enerji yönetimi kongre ve sergisi bildiriler kitabı TMMOB Doğalgazın genel avantajları