Yerel Yönetimlerde Bütçe Hakkı Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Bütçe Hakkı-Hesap Verme Sorumluluğu Merkezi İdarede Bakanlar Üst Yöneticiler Bürokratlar TBMM Yerel Yönetim Meclisi Vatandaşlar Yerel Yönetimlerde Üst Yönetici Harcama Birim Yöneticileri
Ülkemizde Yerel Yönetim Kuruluşları Türü İl Özel İdaresi Belediye Köy Toplam Sayısı 81 2950* 34.395 37.426 *2950 belediyenin dağılımı: 16 sı büyükşehir belediyesi, 143 büyükşehir ilçe belediyesi, 65 il belediyesi, 749 ilçe belediyesi, 1977 belde belediyesi
Yerel Yönetim Kuruluşlarının Organları Belediyelerde; Belediye Meclisi Belediye Encümeni Belediye Başkanı İl Özel İdarelerinde; İl Genel Meclisi İl Encümeni Vali
Meclis Komisyon Yapıları Kurulması Zorunlu Komisyonlar İl ve ilçe belediyeleri ile nüfusu 10.000'in üzerindeki belediyelerde: Plân Ve Bütçe Komisyonu, İmar Komisyonu, Denetim Komisyonu Büyükşehir Belediyeleri: İmar Ve Bayındırlık Komisyonu, Çevre Ve Sağlık Komisyonu, Plân Ve Bütçe Komisyonu, Eğitim, Kültür, Gençlik Ve Spor Komisyonu, Ulaşım Komisyonu İl Özel İdareleri: Eğitim, Kültür Ve Sosyal Hizmetler Komisyonu, İmar Ve Bayındırlık Komisyonu, Çevre Ve Sağlık Komisyonu, Plân Ve Bütçe Komisyonu, Denetim Komisyonu
Hesap Verme Sorumluluğuna Yönelik Denetim Sürecinde Hangi Birimler Olabilir? Yerel Yönetim Meclislerinin Denetimi TBMM Denetimi Sayıştay Denetimi İç denetim İçişleri Bakanlığı Denetimleri
Yerel Yönetim Meclislerinin Denetimi (1) Bütçe Tasarısının Görüşülmesi ve Onaylanması Plan ve Bütçe Komisyonu Bütçenin Uygulanması Sırasında Soru Genel görüşme Gensoru Sektörel komisyon olarak ifade edilebilecek komisyonların raporları üzerine karar almak
Yerel Yönetim Meclislerinin Denetimi (2) Bütçe Uygulaması Sonrası Denetim Komisyonu: Bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemleri denetleme yetki ve görevine sahip olup, belediyelerde mart ayı sonuna kadar, il özel idarelerinde de mart ortasına kadar raporunu hazırlayıp meclise sunacaktır. Kesin Hesap Komisyonu: Kesin hesap, bütçenin uygulama dönemine ilişkin gerçekleşmiş kesin sonuçlardır. Meclis komisyon raporunu dikkate alarak kesin hesabı görüşüp karara bağlar. Faaliyet Raporları: Üst yöneticiler, faaliyet raporlarında yer alan bilgilerin doğruluğundan meclislerine karşı sorumludurlar. Meclise sunulan bir önceki yıla ait faaliyet raporundaki açıklamalar, meclis üye tam sayısının dörtte üç çoğunluğuyla yeterli görülmezse, yetersizlik kararıyla görüşmeleri kapsayan tutanak, Belediyelerde: Meclis başkan vekili tarafından mahallin mülkî idare amirine gönderilir; oradan da Danıştay'a İntikal ettirilir. Yetersizlik kararının Danıştay'ca da uygun görülmesi üzerine belediye başkanı başkanlıktan düşer. Özel idarelerde: Meclis başkanı tarafından gereği yapılmak üzere İçişleri Bakanlığına gönderilir.
TBMM Denetimi Bütçe Tasarısının Görüşülmesi ve Onaylanması: Merkezi yönetim bütçe kanun tasarısının parlamentoya gönderilmesi sırasında, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idarelerin son iki yıla ait bütçe gerçekleşmeleri ile izleyen iki yıla ait gelir ve gider tahminleri de eklenmektedir. Ancak, bütçe tekliflerinin görüşülmesi ve onaylanması görevi yerel yönetim meclisine aittir. Bütçenin Uygulanması Sırasında: Parlamenterlerce nadiren de olsa soru benzeri denetim yolları Bütçe Uygulaması Sonrası Faaliyet Raporları 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu nun 41. maddesine göre Sayıştay, mahallî idarelerin raporları hariç idare faaliyet raporlarını, mahallî idareler genel faaliyet raporunu ve genel faaliyet raporunu, dış denetim sonuçlarını dikkate alarak görüşlerini de belirtmek suretiyle Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. 6085 sayılı kanunun 39. maddesinde, mahalli idarelerin idare faaliyet raporları ile ilgili değerlendirmelerini ilgili meclislere göndereceği ifade edilmektedir. Kesin Hesaplar Mahalli idarelerin kesin hesaplarının görüşülmesi, kabul edilmesi veya reddedilmesi yetkisi ise meclislerine aittir.
Sayıştay Denetimi Toplam DO (%) Yıl Özel İdare BŞB BŞB Kuruluşu BŞB ye Bağlı İlçe Belediye İl Belediyesi İlçe Belediyesi Belde Belediyesi HS DHS HS DHS HS DHS HS DHS HS DHS HS DHS HS DHS THS TDHS 2010 81 80 16 16 19 18 143 97 65 60 749 285 1976 151 3049 707 2009 81 81 16 16 19 18 143 116 65 62 749 388 1976 67 3049 748 2008 81 81 16 16 24 22 120 111 65 64 762 277 2053 13 3348 596 23 24 18 BŞB: Büyük Şehir Belediyesi HS: Hesap Sayısı DHS: Denetlenen Hesap Sayısı THS: Toplam Hesap Sayısı TDHS: Toplam Denetlenen Hesap Sayısı DO: Denetlenme Oranı
İç denetim Türü Tahsis Edilen Kadro Sayısı Doldurulan Kadro Sayısı Doluluk Oranı (%) Belediye 515 253 49.13 İl Özel İdare 112 45 40.18 Bağlı İdare 43 21 48.84 Toplam 670 319 47.61 670 Kadro, 5/10/2006 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 2006/10911 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile toplam 157 mahalli idare. Bunun 129 u Büyükşehir, İl, İlçe belediyesi, 20 si Özel İdare ve 8 i bağlı ortaklıktır.
İçişleri Bakanlığı Denetimi Mülkiye Müfettişleri Mahalli İdareler Kontrolörleri İdarelerin malî işlemleri dışında kalan idarî işlemleri, hukuka uygunluk ve idarenin bütünlüğü açısından denetlenmektedir. İSTİSNA: Malî yönetim ve kontrol sisteminin tümüyle zaafa uğradığı, belirgin yolsuzluk veya kamu zararına yönelik emarelerin ortaya çıktığı durumlarda; il özel idareleri için ilgili vali, belediyeler için ilgili belediye başkanının talep etmesi veya doğrudan Başbakanın onayı üzerine İçişleri Bakanı, yetkili denetim elemanlarına, ilgili mahallî idarelerin tüm malî yönetim ve kontrol sistemlerini, malî karar ve işlemlerini mevzuata uygunluk yönünden teftiş ettirir (5018 Md.77)
Temel Sorunlar (1) Belediyelerde, belediye başkanının bir taraftan üst yönetici olarak meclise karşı sorumlu olmasına rağmen diğer taraftan sorumlu olduğu birime başkanlık etmesi: Belediyelerde (1580 ve 5393), meclis başkanlığı belediye başkanı tarafından yapılmakta, böylece yürütme organı ile meclis bir bütünmüş gibi hareket edilmektedir. Sadece yıllık faaliyet raporlarının görüşüldüğü meclis toplantısına meclis başkan vekili başkanlık etmektedir. Belde Belediyelerinin Denetimsizliği: 2010 yılı itibariyle toplam 2950 belediyenin 1977 si belde belediyesi olup, bunun 1930 unun nüfusu 10000 in altındadır. Bu bağlamda 1930 belde belediyesi için plan ve bütçe komisyonu dolayısıyla kesin hesap komisyonu ve denetim komisyonu oluşturulması zorunlu değildir. Ayrıca, bunlarda iç denetim kadrosu da bulunmamakta olup, Sayıştay tarafından da sadece % 7civarında denetlenmektedirler.
Temel Sorunlar (2) Plan ve Bütçe Komisyonunun Etkinsizliği: Komisyonun öneminin kavranmamış olması ve sırf yasal zorunluluk olduğu için bütçe hakkında yüzeysel rapor üretmesidir. Diğer bir sebep ise bütçe komisyonu üyelerinin bütçe ile ilgili yeterli teknik donanıma sahip olmamasıdır. Diğer taraftan komisyon sağlıklı işliyor olsa bile mahalli idare birlikleri ile nüfusu 10.000'in altındaki belediyelerde plân ve bütçe komisyonunun dolayısıyla kesin hesap komisyonunun oluşturulmasının zorunlu olmaması, 1930 adet belde belediyesinde ve 1812 adet mahalli idare birliğinde bütçe hazırlık sürecinde ihtisas komisyonu bakış kalmasına sebep olmaktadır. açısının eksik Bütçenin Uygulanması Sırasındaki Etkinsizlik: Belediye ve il genel meclisi üyeleri, bütçenin uygulanması sırasında kullanabilecekleri denetim yolları olan soru, genel görüşme ve gensoruya genel olarak başvurmamaktadır.
Temel Sorunlar (3) Denetim Komisyonunun İhtiyacı Karşılamaması Denetim komisyonu raporları denetimden ziyade sadece yıl sonu rakamlarını bir araya getirmekte, oransal değerlendirmeler içermektedir. Ayrıca komisyon üyelerinin etkin bir denetim için yeterli teknik donanıma sahip olduklarını söylemek bir hayli güçtür. Komisyonun tüm yönleriyle etkin çalıştığı varsayımı altında, komisyonun oluşturulduğu yönetimlerde hesap verme mekanizması ne kadar etkin olacaksa, İl/ilçe belediyeleri hariç nüfusu 10.000 in altındaki 1930 adet belde belediyesinde ve Büyükşehir Belediyelerinde o kadar zayıf olacaktır. Çünkü bu kurumlarda denetim komisyonu oluşturulması zorunluluğu bulunmamaktadır. Meclis başkanlığına sunulan denetim raporu meclis toplantısında okutularak meclis üyelerinin bilgisine sunulmaktadır. Denetim komisyonu raporunun ayrıca meclis gündemine alınıp kabulü veya reddi konusunda mecliste bir oylama yapılması söz konusu değildir. Çünkü böyle bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Faaliyet Raporlarının İhtiyacı Karşılamaması: Mahalli idarelerce hazırlanan faaliyet raporları istisnalar dışında yetersiz olmalarına karşın ülkemizde bugüne kadar, meclislerin bunları yetersiz görme gibi bir uygulama bulunmamaktadır.
Temel Sorunlar (4) İç Denetimin Etkinsizliği: İç denetim kadroları mahalli idarelerde yeterli sayıda ihdas edilmemiştir Kadro bulunsa dahi sadece yasal zorunluluk olduğu için sınırlı sayıda iç denetçi atanması ve bu doğrultuda mevcut kadroların dahi doldurulmaması İç denetim anlayışının üst yöneticiler ve harcama birimleri tarafından benimsenmemesi, üst yöneticiler tarafından iç denetim raporlarının dikkate alınmaması, İç Denetim Koordinasyon Kurulu na bildirilen raporlarda yer alan hususlarla ilgili yapılan işlemlerin genelde kurula bildirilmemesine rağmen, kurulun da bu konuda sorgulama yapmaması İç denetçilerin görevi olmayıp müfettişlerce yapılması gereken soruşturma benzeri görevlerin yaptırılması Dış Denetimde Değişim: Sayıştay ın denetim anlayışındaki değişime paralel olarak, kamu zararı odaklı uygunluk denetimleri yanında iç kontroller, iç denetim, bilişim sistemleri gibi kurumun tüm fonksiyonlarını değerlendiren kurumsal raporlar üretilecek olması dolayısıyla denetlenen kurum sayısının düşme ihtimali Denetim alanındaki mevcut yerel yönetimler yanında birlik, şirket ve bağlı ortaklıkların da denetlenmesi görevi dolayısıyla, denetlenmesi gereken mahalli idare sayısındaki artış
Temel Sorunlar (5) İçişleri Bakanlığı nın idari konular yanında mali konularda denetimlerini devam ettirmek istemeleri : Mülkiye Müfettişleri ve Mahalli İdareler Kontrolörlerinin mali konularda denetim yapmamaları gerekirken, uygulamada idari işlemler yanında mali konuları da incelemektedirler. Önceden bunlar teftiş layihası olarak Sayıştay a gönderilmekte ve layihalarda geçen konular raporlarda yer verilmekte iken şu an böyle bir uygulama bulunmamaktadır.
Temel Öneriler (1) Güçler ayrılılığı ilkesine uygun olarak, İl Özel İdarelerinde olduğu gibi belediyelerde de meclis başkanlarının belediye başkanı yerine meclis üyeleri arasından seçilmesi yönünde düzenleme yapılabilir. Mali özerkliğin sağlanabilmesi için, merkezi yönetimden verilen payların artırılması yerine yerel idarelerin kendi öz gelirlerini artırma yoluna başvurulmalıdır. Plan ve bütçe komisyonu üyelerinin alanında uzman kişilerden seçilmesi sağlanmalı ve bu kişilere bütçeleme konusunda eğitimler düzenlenmelidir Denetim komisyonunun belirli bir süre görev yapması yerine yıl boyunca faaliyetleri gözden geçirmesi yoluna başvurulabilir. Ayrıca, komisyon ile iç denetim daha sıkı işbirliği içerisinde olmalı, komisyona kesin hesapları inceleme görevi de verilmelidir. Denetim komisyonu raporu üzerine ne tür işlemler yapılacağına ilişkin usul ve esaslar belirlenmelidir.
Temel Öneriler (2) Sayıştay ın faaliyet raporları değerlendirmelerinin hayata geçirilme ve izlenme süreçleri daha etkin kılınmalıdır. Boş olan iç denetim kadroları doldurulmalı, bunların yeterli olmaması durumunda kadroların arttırılması yoluna gidilmeli yada en azından birden fazla yerel idareden sorumlu denetçilik anlayışına geçilmelidir. Ayrıca iç denetçilere asli görevleri dışında görevler verilmemelidir. Dış denetimin tüm yerel idareleri denetleyemeyeceği varsayımı altında mali işlemlerle ilgili denetim yetkisi olan yerel yönetim denetçiliği gibi bir kurum oluşturulabilir. Mahalli idareler kontrolörleri bu alanda görevlendirilebilir. Belde belediyelerinin, ilçe belediyelerine birleşmesi yada katılması teşvik edilmelidir. Bu yapılmadığı durumda, belde belediyelerinin bütçelerini ve kesin hesaplarını analiz eden bölgesel bütçe, kesin hesap ve denetim komisyonları oluşturulabilir.
TEŞEKKÜRLER